Η αναπληρωτής υπουργός πραγματοποιεί επίσκεψη!

Βάσω Κατράκη, Κορίτσι με περιστέρι, 1979, χάραξη σε πέτρα, 105 x 73 εκ.
© Σπύρος Κατράκης και Ιωάννα-Μαριάννα Κατράκη-Δεσποτίδη
(από την Έκθεση "Πνοή στην πέτρα" στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης το 2010)

"Επίσημη επίσκεψη στη Βόρεια Μακεδονία πραγματοποιεί η αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών..."

8 Μαρτίου 2019, στο βραδινό δελτίο ειδήσεων της ΕΡΤ1.

Μα πώς είναι δυνατόν, σκέφτηκα, είναι και μέρα της γυναίκας, και η δημοσιογράφος που το είπε μου είναι πολύ συμπαθής, θα της ξέφυγε μάλλον ή θα της το έδωσαν έτσι γραμμένο και δεν πρόλαβε ν' αντιδράσει διορθώνοντάς το, όπως γίνεται και με πολλά άλλα λάθη στον τηλεοπτικό λόγο. Έτσι σκεφτόμουν, προσπαθώντας να επικρατήσει η ανοχή στα γλωσσικά λάθη που πολύ πολύ συχνά ακούγονται στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο.

Το ξανασκέφτηκα όμως, δεν είναι δυνατόν, έστω στις 8 του Μάρτη, έστω για τη σημειολογία του πράγματος, μέρα που είναι... Άσε που το βραδινό πρόγραμμα και της δημόσιας τηλεόρασης για τη μέρα ήταν φτωχότατο, χωρίς φαντασία, χωρίς έμπνευση, χωρίς καμιά σκέψη για κάτι διαφορετικό από τα τετριμμένα. Η ΕΡΤ1 δεν σκέφτηκε ν' αφιερώσει το δίωρο των συζητήσεων της εκπομπής "Επόμενη μέρα" στο θέμα της ημέρας, αλλά ούτε και βρήκε καμιά γυναίκα πολιτικό ή επιστήμονα έστω και για τα θέματα που επέλεξε γι' απόψε. Κρίμα, πολύ κρίμα! Και βέβαια, κάνω αυτά τα σχόλια για μια τηλεόραση που παρακολουθώ, υποστηρίζω (από πάντα) και που παραδέχομαι ότι κάνει σοβαρές προσπάθειες βελτίωσης.

Αλλά, ας επιστρέψω στο αρχικό θέμα. Μετά την αρχική έκπληξη από το ... γλωσσικό ατόπημα της παρουσιάστριας, αναζήτησα στο Διαδίκτυο πόσες φορές απαντούν οι φράσεις "η αναπληρωτής Υπουργός" και " η αναπληρώτρια Υπουργός". Για την πρώτη βρήκα 21.000 αποτελέσματα και για τη δεύτερη 152.000. Ησύχασα, κάπως.

Η χρήση του θηλυκού γραμματικού γένους στον δημόσιο λόγο είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει πολλές φορές και πολύ περισσότερο για τα ουσιαστικά που αναφέρονται στην επαγγελματική ή πολιτική ιδιότητα των γυναικών. Στην Ελλάδα, η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων κυκλοφόρησε το 2018 τον Οδηγό χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα, αφού είχε ήδη από νωρίτερα ασχοληθεί με το θέμα και είχε εκδόσει σχετική εγκύκλιο το 2016. Ενώ και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας κυκλοφόρησε το 2018 τον Οδηγό προς τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας για την εξάλειψη του σεξισμού και των έμφυλων διακρίσεων. Το παράδειγμα της αναπληρωτή υπάρχει και στα δύο έγγραφα. Θα μπορούσε να υπάρχει κάποια ανοχή όταν χρησιμοποιούνται μαζί και τα δύο γένη (με ερωτηματικό κι αυτό, και υπάρχει πολλή σχετική ανάλυση, οι παραπάνω οδηγοί εξάλλου προβλέπουν τη χρήση και των δύο και έχουν διατυπωμένους κανόνες γι' αυτό), όταν όμως γίνεται αναφορά μόνο σε γυναίκα, αλήθεια γιατί να είναι αναπληρωτής και όχι αναπληρώτρια;

Η Άννα Φραγκουδάκη δίνει πολύ παραστατικά την απάντηση με το ερώτημα: "Γιατί δεν υπάρχουν βουλεύτριες, παρά μόνο χορεύτριες;", όπως τιτλοφορούσε άρθρο της στο φεμινιστικό περιοδικό "Δίνη" το 1989, αναφερόμενη στον τρόπο που η χρήση της γλώσσας συμμετέχει και συμβάλλει στη συντήρηση της άνισης κοινωνικής τοποθέτησης και ιεράρχησης των φύλων.

   

Ο λόγος, γράφει η Φραγκουδάκη (1993), δεν είναι μόνο κώδικας του γύρω κόσμου. Είναι βασικά πράξη κοινωνική, είναι μία ικανότητα συμβολισμού από την οποία πηγάζει η κοινωνική ζωή. Η γλώσσα δεν είναι μόνο το σημείο συνάντησης των ανθρώπων (επικοινωνία), αλλά επιβάλλει συγκεκριμένες μορφές σε αυτήν τη συνάντηση. Επιβάλλει όρους στην κοινωνική ζωή και στις κοινωνικές σχέσεις και προϋπόθεση για την ύπαρξη της.

Επειδή μάλιστα η προτίμηση (επιλογή) χρήσης του αρσενικού γένους αποδίδεται συχνά στο γλωσσικό αίσθημα, η ίδια σημειώνει ότι αυτό δεν οφείλεται σε γλωσσικούς λόγους (Φραγκουδάκη, 2005). Γράφει:

Για την αδυναμία κατασκευής ορισμένων και μόνο θηλυκών δεν ευθύνεται το «γλωσσικό» αίσθημα, που διαμορφώνουν κανόνες γλωσσικοί. Eυθύνεται το νόημα των λέξεων που στη θηλυκή τους μορφή νομιμοποιούν την κατοχή από τις γυναίκες επαγγελματικών ιδιοτήτων με κύρος και τίτλων εξουσίας. H δυσκολία άλλωστε κατασκευής του θηλυκού στην ιστορική εξέλιξη της γλώσσας δεν έτυχε ποτέ να αφορά γυναικείες κοινωνικές ιδιότητες ταιριαστές με την ταξινόμηση των φύλων, όπως αγρότισσα, υπηρέτρια, νοσοκόμα, καθαρίστρια, ζητιάνα, τηλεφωνήτρια, μοδίστρα, πωλήτρια, νοικοκυρά, μαγείρισσα, εργάτρια, ράφτρα, τραγουδίστρια, κεντήστρα, κομμώτρια, πλύστρα, δασκάλα… H δυσκολία εμφανίζεται πάντα στις ιδιότητες που δεν είναι για τις γυναίκες κοινωνικά αποδεκτές, όπως γιατρέσα, δικηγορέσα, μηχανική, τοπογράφισσα, αεροπόρισσα, χειρουργέσα, οικονομολόγισσα, υδραυλική, ηλεκτρολόγισσα, οδηγήτρια [αυτοκινήτου], αστυνόμισσα, πυροσβέστρια, γυναικολόγισσα, τραπεζήτρια, χρηματίστρια, εργολάβισσα, επιστημόνισσα... και εμφανίζεται επίσης σε όλους τους τίτλους εξουσίας όπου πάλι το θηλυκό «ακούγεται» στρεβλό και ανώμαλο, όμως η «ανωμαλία» δεν ανήκει στις λέξεις αλλά στα νοήματα. «Aνώμαλα» στην ακοή των χρηστών δεν είναι τα σημαίνοντα αλλά τα σημαινόμενα, Yπουργέσα, Bουλεύτρια, Προεδρέσα, Διοικήτρια είναι σημασίες αντίθετες με την τάξη του κόσμου. Aντιστέκονται οι ομιλητές στην κατασκευή τέτοιου είδους λέξεων, γιατί η χρήση τους θα παρήγαγε ισχυρά μηνύματα νομιμοποίησης της θηλυκής εκδοχής των τίτλων εξουσίας. Aντιστέκονται αποκλειστικά και μόνο, επειδή υπερασπίζονται (συχνά ασυνείδητα) την τάξη των πραγμάτων, την ταξινόμηση των κοινωνικών φύλων, με τρόπο έμμεσο και αόρατο, άρα πολύ δύσκολο να γίνει αντιληπτός.

Από τις πολλές αναφορές στην ελληνική βιβλιογραφία για το ζήτημα αυτό, θα συμπληρώσω μόνο με την πολύ ενδιαφέρουσα εργασία των Μενεγάκη - Ευθυμίου με τίτλο "Εξουσία και γλώσσα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Μια προσέγγιση" (2009), στην οποία αποτυπώνουν την υπάρχουσα κατάσταση με πολλές αναφορές άλλων, παλιότερων ή σύγχρονων, ερευνητών και ερευνητριών και με πολλά παραδείγματα. Υπογραμμίζουν ότι στη σημερινή Ελλάδα η γλώσσα ανθίσταται σθεναρά στην αποτύπωση της νέας πραγματικότητας και κάνουν λόγο για την "αμηχανία της γραμματικής μπροστά στα γυναικεία αξιώματα" (κάτι που ίσως θα προβλημάτιζε την Φραγκουδάκη αν υποτεθεί ότι η διατύπωση αυτή αποδίδει την ευθύνη στη γλώσσα την ίδια). Και καταλήγουν:

Αποτελεί επομένως ένα ισχυρό προπύργιο των συντηρητικών και αντιδραστικών (έστω και υποσυνείδητα) δυνάμεων της κοινωνίας για τη διαιώνιση της ανισότητας των φύλων. Δεν θα πρέπει βέβαια να παραβλέψουμε τη στάση των ίδιων των Ελληνίδων, οι οποίες είτε αδιαφορούν θεωρώντας το ζήτημα της γλώσσας αμελητέο, είτε προτιμούν συνειδητά να διατηρούν τους αρσενικούς τύπους των αξιωμάτων που κατέχουν. Κατά την αντίληψή τους, ο τίτλος τους θα υποβαθμιζόταν εάν έχανε την αρσενική του μορφή. Ενώ, π.χ. ουδείς διανοήθηκε να θέσει ποτέ θέμα ότι το εφέτης ομοιοκαταληκτεί με το υπηρέτης, η γυναίκα φοβάται μήπως το εφέτρια παραπέμπει στο υπηρέτρια. Πρόκειται για το φαινόμενο που η Deborah Cameron, ονομάζει γυναικεία αλλοτρίωση μέσω του “ηγεμονικού λόγου”, των δομών δηλαδή που αναπαράγουν τα υποκείμενα και οι οποίες είναι φορείς της κυρίαρχης ιδεολογίας. 

Κατά τη γνώμη μας, η αντίσταση στην αποδοχή της ίσης πρόσβασης των δύο φύλων στα κέντρα εξουσίας ευθύνεται σε ένα μεγάλο βαθμό για την αργή προσαρμογή της γλώσσας στα νέα έμφυλα δεδομένα και, σε τελευταία ανάλυση, αποτελεί πηγή αβεβαιότητας ως προς τους γραμματικούς κανόνες. Διότι, όπως εύστοχα έγραφε ο γάλλος στοχαστής του Διαφωτισμού Ντεστύτ ντε Τρασύ: “Η ανακρίβεια στη διατύπωση των νοημάτων γεννιέται πάντοτε από τη σύγχυση των ιδεών”.

Οι τελευταίες έχουν συγγράψει επίσης ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο "Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες" (Λιβάνης, 2009). Έχουν ως αφετηρία ότι η γλώσσα δεν είναι ουδέτερη, αλλά ένα διαρκώς εξελισσόμενο σημειωτικό σύστημα που συνιστά μορφή κοινωνικοπολιτισμικής πρακτικής, τόπο ιδεολογικών συγκρούσεων, φορέα πολιτισμού και παράγοντα συγκρότησης ταυτοτήτων. Με αυτά ως (ιδεολογικά και επιστημονικά) δεδομένα, παρουσιάζουν τους αγώνες των γυναικών της Γαλλίας για ισότητα και δικαιοσύνη, εξετάζοντας ιδιαίτερα τη διάσταση του λόγου "διότι επιτρέπει την ανάδειξη υπόγειων τρόπων δράσης των κοινωνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων".

Έτσι, κάνουν αναδρομή στο χρόνο, ξεκινώντας από τη Γαλλική Επανάσταση και φτάνουν στις μέρες μας. Μαθαίνουμε για την Ολέμπ ντε Γκουζ (174801793), που τόνισε "τη συνάφεια ανάμεσα στο πολιτικό και το γλωσσικό πεδίο" και επαναδιατύπωσε τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη δίνοντας τον τίτλο  Διακήρυξη των δικαιωμάτων της γυναίκας και της πολίτιδας για να καταγγείλει την υποκρισία των επαναστατών (homme / femme).

Αναφέρονται στον Σαρλ Φουριέ, τον "μεγαλύτερο κοινωνικό οραματατιστή του γαλλικού 19ου αιώνα", ο οποίος εισήγαγε το νεολογισμό πλανητάρχισσα, στον Σαιν Σιμόν και τις σενσιμονίστριες, στη Φλορά Τριστάν (1803-1844) που είπε "για ν' αλλάξουμε τον κόσμο, πρέπει πρώτα να ονομάσουμε τα πράγματα και τα πρόσωπα", και σε πολλά ακόμη πρόσωπα, άντρες και γυναίκες, που τοποθετήθηκαν στο ζήτημα και διεκδίκησαν τη διακριτή παρουσία της γυναίκας μέσα και από τον λόγο και τη χρήση της γλώσσας. Δεν παραλείπουν δε να σημειώσουν ότι πολύ νωρίτερα, οι Βολταίρος και Ρουσσώ είχαν ήδη τοποθετηθεί θετικά και είχαν χρησιμοποιήσει τους θηλυκούς τύπους professeuse (καθηγήτρια) και peintress (ζωγράφος) αντίστοιχα.

Έχουν πολύ ενδιαφέρον τα παραδείγματα που αναφέρονται στις προσπάθειες αναζήτησης θηλυκών τύπων στα νέα κυρίως επαγγέλματα στα οποία εισέρχονταν οι γυναίκες από τον 19ο αιώνα. Εξίσου ενδιαφέρον έχει η αρνητική στάση και η επιμονή της Γαλλικής Ακαδημίας να μην αποδέχεται τη χρήση θηλυκών τύπων. Παραπέμπουν δε, χαρακτηριστικά, στον ακαδημαϊκό και ποιητή Λεκόντ ντε Λιλ, που το 1891 δημοσίευσε ένα κείμενο στο οποίο καταδεικνύεται όλος ο συντηρητισμός και πουριτανισμός των Γάλλων ακαδημαϊκών. Στο κείμενο αυτό, γράφει ανάμεσα στα άλλα ότι "η Ακαδημία είναι επιφορτισμένη όχι να καινοτομεί αλλά να συντηρεί [και ότι] δεν οφείλει να δημιουργεί νέες λέξεις αλλά να συλλέγει εκείνες που ανήκουν ήδη στη γλώσσα".

Κι εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η αρνητική αυτή στάση της Γαλλικής Ακαδημίας κάμφθηκε μόλις φέτος, αφού στις 28 Φεβρουαρίου αυτού του χρόνου αποδέχτηκαν (ή παραδέχτηκαν;) οι Γάλλοι Αθάνατοι ότι η γλώσσα εξελίσσεται και ότι οι αγώνες για ισότητα περνούν και μέσα από τη χρήση της γλώσσας και ... επιτέλους ενέκριναν (!) τη θηλυκοποίηση των ουσιαστικών που αποδίδουν τίτλους επαγγελμάτων!

Σε κάθε περίπτωση, το παραπάνω βιβλίο έχει πολύ ενδιαφέρον και αξίζει να διαβαστεί. Υπάρχουν εξάλλου ομοιότητες στη γραμματική με τη δική μας γλώσσα και οπωσδήποτε οι αναλύσεις και τα παραδείγματά του μπορούν να δώσουν απαντήσεις και σε δικούς μας προβληματισμούς.

Έχουμε κι εμείς ανοιχτά ζητήματα. Έχουν γραφτεί πολλά, αλλά και πάλι ο χρόνος θα δείξει αν θα επικρατήσει βουλεύτρια ή βουλευτίνα, βιβλιοθηκάριος ή βιβλιοθηκαρίνα(!), δικάστρια ή δικαστίνα, επιστήμονας ή επιστημόνισσα κτλ. κτλ.

Στο μεταξύ, η αναπληρώτρια Υπουργός επέστρεψε από το ταξίδι της...

Σημειώσεις

• Φραγκουδάκη, Α.(1989). Γλώσσα λανθάνουσα 3: ή γιατί δεν υπάρχουν βουλεύτριες παρά μόνο χορεύτριες», Δίνη, 4, σ. 42-44.
• Φραγκουδάκη, Α. (1993), Γλώσσα και ιδεολογία. Κοινωνιολογική προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Οδυσσέας. (1η έκδοση: 1987)
• Φραγκουδάκη, Α. (2005). Η χρήση της γλώσσας και οι κυρίαρχες ιδέες: σχολιασµός της πεποίθησης για τη γλωσσική αλλαγή που “εµποδίζει” η ίδια η γλώσσα. Στο: Επιστηµονικό Συµπόσιο, Χρήσεις της Γλώσσας, (3-5 Δεκεµβρίου 2004), Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισµού και Γενικής Παιδείας, (Ιδρυτής Σχολή Μωραΐτη), Αθήνα, σ. 235-248.
• Menegaki, M. & Efthymiou, L. (2009). Εξουσία και γλώσσα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Μια προσέγγιση. In E. Close, G. Couvalis, G. Frazis, M. Palaktsoglou, and M. Tsianikas (eds.) "Greek Research in Australia: Proceedings of the Biennial International Conference of Greek Studies, Flinders University June 2007", Flinders University Department of Languages - Modern Greek: Adelaide, 449-466. (https://dspace.flinders.edu.au/xmlui/handle/2328/8106).

Η Βικτωρία Θεοδώρου γράφει για τον Τράικο, τον πατέρα της

Συνεχίζοντας το μικρό αφιέρωμα στη Βικτωρία Θεοδώρου που έφυγε πριν από 10 μέρες, θ' αναφερθώ στο βιογραφικό και αυτοβιογραφικό αφήγημά της "Τράικο" (Κέδρος, 1982). Τράικο ήταν ο πατέρας της, ο Τράικο Τόντορ Οροφτσάνωφ από το Βέλες της Βόρειας Μακεδονίας, κατά κόσμον (των Χανίων) Τράικο ή Ευστάθιος (Στάθης) Θεοδώρου. Ήταν λαϊκός ζωγράφος και αγιογράφος, εικόνες του υπάρχουν σε εκκλησίες στην πόλη των Χανίων και στα Τοπόλια Κισσάμου, το χωριό της γυναίκας του.

Ο Τράικο ήταν γιος βιοπαλαιστών και εγγονός χαϊντούκων*. Γεννήθηκε το 1886. Έφυγε κυνηγημένος από τον τόπο του και βρέθηκε στον Πύργο Ηλείας, όπου κάποιος καλός άνθρωπος με το όνομα Καραβασίλης τον πήρε κοντά του και  του 'δωσε μπογιές να ζωγραφίζει όταν αντιλήφθηκε το ταλέντο του. Ύστερα, ο Τράικο έφυγε για την Αθήνα, γνώρισε τη Μαρία από τα Χανιά, παντρεύτηκαν και κατέβηκαν στην Κρήτη, στα Τοπόλια** Κισσάμου, το χωριό της Μαρίας. Έκαναν τρία παιδιά. Το 1927 έφυγε στα καράβια να βρει καλύτερη τύχη, μα γύρισε πίσω γρήγορα και ξαφνικά, αγνώριστος, αδύναμος, σχεδόν σακάτης.

Ο λαουτιέρης Μανώλης Θεοδωράκης ή Θεοδωρομανώλης, αδελφός της Βικτωρίας Θεοδώρου (Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=dPghJ9AMukk.
Και άλλη φωτογραφία εδώ: http://rebetcafe.blogspot.com/2010/10/blog-post_5124.html)

Η μικρή Βικτωρία θυμάται που επισκεπτόταν τον πατέρα της στο ατελιέ του. Και τον καμάρωνε.

Γέροι Χανιώτες θυμούνται ακόμα τον ωραίο αυτό τύπο, το "Σέρβο" ζωγράφο, τον κοινωνικό και προοδευτικό ξένο και το μαγαζί του στα "παπλωματάδικα", ανάμεσα στο "Κρύο Βρυσάλι" και τον "Κάτωλα".

Μένανε στη συνοικία της Νέας Χώρας. Να πώς την περιγράφει:

Η γειτονιά αυτή απλωνόταν σιγά σιγά κι ετράνευε με τη συγκέντρωση φτωχών χωρικών από τις ανατολικές επαρχίες που αφήνοντας τα χωριά τους, έρχονταν στη χώρα για να βρουν καλύτερη μοίρα και να τρων άσπρο ψωμί. Οι περισσότεροι κατάληγαν προλετάριοι και οι γυναίκες τους παραδουλεύτρες ή χορτομαζώχτρες. Αυτός ήταν ο λόγος που οι Χανιώτες, από τον Άγιο Κωνσταντίνο και κάτω, θεωρούσαν τους φιλόπονους αυτούς ανθρώπους κατώτερους και τη συνοικία τους "λαϊκή", με σημασία περιφρονητική. Κι όμως τα φτωχά εκείνα σπίτια, τα περισσότερα χτισμένα από τα ίδια τοςυ τα χέρια, έλαμπαν από την πάστρα, στολισμένα με υφαντά και νταντέλες, με γλάστρες μυριστικά και λουλούδια.Με κληματαριές και με πολλές μουριές, για τα σπιτικά μεταξαριά τους...

Η Νέα Χώρα είναι συνοικία με ιστορία, με συμμετοχή των ανθρώπων της στους εργατικούς αγώνες και στην Εθνική Αντίσταση. Συνεχίζει η Βικτωρία Θεοδώρου:

Ήταν γύρω στα 1930 όταν φούντωνε το εργατικό κίνημα στα Χανιά. Το παραθαλάσσιο καφενείο του "Φραγκιού" δυτικά από το μεγάλο λιμάνι, πέρα στο λιμανάκι με τις τράτες και τις βάρκες, καθώς ήταν απόμερο είχε γίνει το "στέκι" των εργατών και των ψαράδων. Αριστερά του η ερημιά του εβραϊκού νεκροταφείου, τα "Εβραίικα", όπου τις νύχτες εσφάνταζε και ψυχή δεν τολμούσε να περάσει από κει. Από το μικρό ιστορικό αυτό καφενείο ξεκίνησε το κίνημα στη δικτατορία του 1936. ***

Παρακάτω, εμφανίζονται μερικές ζωγραφιές  και εικόνες του πατέρα της που περιέχονται στο βιβλίο.

--------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

* Χαϊντούκοι ήταν για τις σλαβικές περιοχές οι παράνομοι, οι φυγάδες, οι αντάρτες, ό,τι οι κλέφτες και αρματωλοί στην Ελλάδα ή και οι χαϊνηδες στην Κρήτη. Η ετυμολογία της λέξης (хајдук) συνδέεται με την τουρκική haydut που σημαίνει ληστής, κλέφτης (βλ. και εδώ: https://www.wikiwand.com/en/Hajduk). Για την ετυμολογία της λέξης χαϊνης, στο Λεξικό του δυτικοκρητικού ιδιώματος του Αντ. Ξανθινάκη διαβάζουμε ότι προέρχεται από την τουρκική hain που σημαίνει προδότης, αχάριστος (το οποίο, βέβαια, προέρχεται από το αραβικό ḵẖāʼin με την ίδια σημασία).

** Για τα Τοπόλια, η Βικτωρία Θεοδώρου αναφέρει ότι είναι σλάβικο όνομα, προέρχεται από το τοπόλ που θα πει λεύκα. Και ο Μπαμπινιώτης το περιλαμβάνει στον "Επιλεκτικό πίνακα παλαιότερων ξενικής προελεύσεως όρων που εξελληνίστηκαν ή υποχώρησαν ή η χρήση τους δεν είναι ευρύτερα γνωστή", αναφέροντας το "τοπόλι" ως παλαιότερο δάνειο από το σλαβικής προέλευσης topol (λεύκα).

*** Η Νέα Χώρα είναι και ο δικός μου γενέθλιος μικρός τόπος και οι εικόνες από τη δεκαετία του '60 που θυμάμαι είναι σχεδόν ίδιες. Και πιο πολύ θυμάμαι τις μουρνιές στα πεζοδρόμια της Ακτής Κανάρη. Απέναντι, στην αρχή της παραλίας, ήταν το καφενείο του Φραγκιού. Τον θυμάμαι μεγάλο. Τώρα, βέβαια, το καφενείο δεν υπάρχει και δύσκολα εντοπίζω πού ήταν το πατρικό μου εκείνο, η ομορφιά όμως της συνοικίας δεν χάνεται, όπως και η ιστορία της και οι μνήμες που κρατούν τους ανθρώπους ζωντανούς.

Η Βικτωρία Θεοδώρου για τους ουράνιους και μοιρασμένους ποταμούς

Βικτωρία Θεοδώρου (Πηγή: "Ο Σίσυφος", τεύχ. 2, Ιούλ.-Δεκ. 2011)

Ο Κεδρισός ουράνιος είναι ποταμός

στην Κυδωνία ρέει το είδωλό του,
παραπλανά τις λεύκες ασημένιος.
Εκεί επάνω τρέχει και παφλάζει
στης εκβολής του την παλίνδρομη φυγή,
εκεί μαζεύονται οι ψυχές που αφήσανε
το κάλλος τους το κέλυφός τους.

Ο φλοίσβος είναι λέξη του νερού

η τρικυμία είναι της τρίαινας.

Η θάλασσα ανοιχτή κι απέραντη

με τ' αναρίθμητά της άλφα.

Η Βικτωρία Θεοδώρου γράφει συχνά για τον γενέθλιο τόπο της τα Χανιά. Και για τη γειτονιά της τη Νέα Χώρα και για τον Κλαδισό ποταμό, τον Κεδρισό της αρχαιότητας, τον ποταμό στην άκρη της Νέας Χώρας, στη δυτική άκρη της πόλης. Κι όταν γράφει για τις ψυχές που αφήσανε το κάλλος τους στον ποταμό της Κυδωνίας, είμαι σίγουρη πως γράφει για την ψυχή της Βαγγελιώς της Κλάδου, της νεαρής δασκάλας από τ' Ανώγεια, της αγωνίστριας που βρήκαν σκοτωμένη και κρεμασμένη στον Κλαδισό το 1949. Και ξανάρχεται σ' αυτήν, μ' άλλο ένα ποίημά της, το "Παλιό τραγούδι" στη συλλογή "Βορεινό προάστιο" (Ποιήματα, εκδόσεις Γαβριηλίδη 2008):

Επάνω σε μια τάβλα την έχουν ξαπλωμένη
τ΄άσπρα της χέρια σέρνουνται στο χώμα, στα χαλίκια
σέρνεται κι η πλεξούδα της στη σκόνη
κι η φούντα της σαν σκούπα ολόχρυση το δρόμο καθαρίζει
και σκουπισμένο τον αφήνει απ΄ τ΄ αγκαθόξυλα
για να περνούν ξυπόλητοι και ποδεμένοι,
όσοι την παν νεκροί να την πομπέψουνε
στου Κλαδισού την ποταμιά.
Θανάτου αέρας σήκωσε τα σωθικά της
ξωπίσω της πολλοί, κι αδέλφια ακόμα, τηνε περιγελούν
και την πρησμένη της κοιλιά κεντούν μ΄ ένα καλάμι …
Τ΄ αχείλι της σκισμένο δεν σαλεύει
να δώσει πάλι δίκια απόκριση στα όσα της λέγαν
σε μας παράδωσε το μετερίζι της τιμής της.
Ήταν εκεί κι η μάνα μου κι άλλες μανάδες
όπου πρωί-πρωί τις σύρανε να δούνε την ντροπή
να δούνε τι μας καρτερεί και μας που ανταρτέψαμε*

.....................................................................................

(ακούγεται να το απαγγέλλει εδώ: http://elpenor.gr/index.php/2013-11-22-08-55-56/2013-11-22-09-01-17/39-2013-11-22-12-32-24).

Γράφει και για τον γενέθλιο τόπο του πατέρα της, το Βέλες της Βόρειας Μακεδονίας. Ο πατέρας της, ο Τράικο, ήταν λαϊκός ζωγράφος και αγιογράφος. Γράφει για τον τόπο του:

Είδα το Βέλες**
από τα χιόνια του να φέγγει
στους γυμνούς λόφους κρατημένο
όπως παιδί στης μάνας του το στήθος
ώρα πολέμου, ώρα αποκλεισμού.

Στάζουν οι στέγες του και κρύσταλλα
ματώνουν το μουντό πρωί
στις ράγες στο σταθμό χειμώνας
στους ώμους του Άγγελου το χιόνι.

Τον Κόστα Ράτσιν
είδα να ταλαντεύεται να πέφτει
καθώς πουλί, την τουφεκιά ν΄αντιλαλεί
να τον θρηνούν του Λόπουσνικ οι οξιές
όχι στον ύπνο μου – ύπνο δεν έχω.

Το Βέλες σκέφτομαι
κι αυτόν τον μοιρασμένο ποταμό του
που παρασύρει ατάραχος τους ρύπους
περιφρονά τις έριδες, τις βίζες.
Ενωτικός, αγαθοδαίμων.

(από τη συλλογή "Ευνοημένοι", Εκδόσεις Καστανιώτη 1998)

Λίγα λόγια στη μνήμη της Χανιώτισσας ποιήτριας και πεζογράφου Βικτωρίας Θεοδώρου. Έφυγε πριν λίγες μέρες, πλήρης ημερών, στο γραφείο μου αδιάβαστο ακόμη περιμένει το "Γαμήλιο δώρο" (Γνώση, 1995), στη βιβλιοθήκη όλα τ' άλλα περίμεναν δυο λόγια να 'γραφα, ίσως το καταφέρω. 

Για την ώρα, κρατώ τα τελευταία λόγια από το αυτοβιογραφικό της βιβλίο "Δραπέτις" (Κεδρισός, 2011):

Η οδύνη είναι το πολύτιμο κονίαμα που μας χτίζει και μας στερεώνει στον κόσμο. Το βιος και το έχει μας που θέλει να δαπανηθεί. Είμαστε γενναιόδωροι επειδή δοκιμαστήκαμε, επειδή γνωρίσαμε.

Έχουμε να δώσουμε, γιατί συσσωρεύσαμε πολλή πείρα. Η θητεία στα βάσανα μας έκανε πλούσιους. Καθάρισε την όρασή μας για να βλέπουμε μακριά.

Βικτωρία Θεοδώρου: Χειρόγραφο βιογραφικό
(Πηγή: "Ο Σίσυφος", τεύχ. 2, Ιούλ.-Δεκ. 2011)

---------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

* Αγωνίστρια και ανυπότακτη η ίδια, "γνώρισε" τόπους εξορίας, Τρίκερι, Μακρόνησο, Χίο...

**  Στις σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου διαβάζουμε: 

Βέλες: Πόλη χτισμένη στις όχθες του άνω Αξιού. 

Κόστα Ράτσιν: Ποιητής-ήρωας της Αντίστασης, 1908-1943. Γεννήθηκε στο Βέλες.

Η αναφορά στον Κόστα Ράτσιν μου θύμισε το τραγούδι "η Μίρκα η Σλάβα" σε στίχους Ευάγγελου Ζάχου (του γνωστού - και - ανθρωπολόγου Ευάγγελου Ζάχου-Παπαζαχαρίου) από τον δίσκο "Η μαστοράντζα του Ερντεμπιλ" των Χειμερινών Κολυμβητών. Συνειρμοί...

Διαβάσματα 2018

• Albert Camus. Εξέγερση στις Αστούριες. Κατσάνος, 1989. (μτφρ. Βασίλης Τομανάς). 
• Albert Camus. Η καλή και η ανάποδη. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000. (Νίκη Καρακίτσου - Ντουζέ, Μαρία Κασαμπαλόγλου – Ρομπλέν). 
• Alighieri Dante. Η ευγλωττία της κοινής γλώσσας: De Vulgari Eloquentia. Απόστροφος, 2000. (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος). 
• César Vallejo, Πάκο Γιούνκε. Οι εκδόσεις των συναδέλφων, 2017.(μτφρ. Νίκος Πρατσίνης, Σοφία Σίμου κ.ά.) 
• Christopher Connell. In the Bee-Loud Glade: A study with drawings of Greek village life on the southern Cycladic islands of Amorgos, Donoussa, Schinoussa, and Irakleia. Peloponnesian Folklore Foundation, 1980. 
• Enzo Traverso. Αριστερή μελαγχολία. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2017. (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος) 
• Éric Vuillard. Κονγκό. Πόλις, 2018. (μτφρ. Γιώργος Φαράκλας) 
• Erich Fried. Φωνές χωρίς πατρίδα. Κάλβος, 1981. (μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ) 
• Fernando Pessoa, Μαρία Παπαδήμα. ΠεσσόΑ-Ω. Εξάντας, 2008. 
• Fernando Pessoa. Η ώρα του διαβόλου. Νεφέλη, 2011. (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα) 
• Hilda Doolittle. Εισαγωγή στην τριλογία της H.D.. Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2005. (μτφρ. Λιάνα Σακελλίου, Θανάσης Ντόκος, Θωμάς Στραβέλης). 
• Jonathan Swift. Αποφάσεις για όταν θα είμαι γέρος - Στοχασμός για ένα σκουπόξυλο. Άγρα, 2018. 

• José Saramago. Περί τυφλότητος. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013. (μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά) 
• Kaouther Adimi. Τα πλούτη μας. Πόλις, 2018. (μτφρ. Έφη Κορομηλά) 
• Marilynne Robinson. Γκίλιαντ: τόπος της μαρτυρίας. Εν πλω, 2010. (μτφρ. Αντριάνα Σακκά, Βασίλης Αργυριάδης) 
• Nicanor Parra. Ποιήματα επείγουσας ανάγκης. Γαβριηλίδης, 2008. (μτφρ. Αργύρης Χιόνης) 
• Peter Handke. Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι. Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2017. (μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης) 
• S. T. Coleridge. Η μπαλλάντα του γέρου ναυτικού. Χατζηνικολή, 2003. (μτφρ. Βαγγέλης Αθανασόπουλος). 
• Sebastian Barry. Η μυστική γραφή. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009. (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ). 
• Sebastian Barry. Μακριά, πολύ μακριά. Πόλις, 2007. (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου). 
• Sebastian Barry. Μέρες δίχως τέλος. Ίκαρος, 2018. (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου) 
• T. E. Lawrence. Ανταρτοπόλεμος στην έρημο. Άγρα, 1998. (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης) 
• Ugo Foscolo. Ποιήματα μεταφρασμένα από Επτανήσιους. Ωκεανίδα, 1997.
• Vercors, Η σιωπή της θάλασσας. Ίκαρος, 1945. (μτφρ. Τατιάνα Γκρίτζη-Μιλλιέξ). 
• William Butler Yeats. Μυθολογίες και οράματα. Γαβριηλίδης, 1999. (μτφρ. Σπύρος Ηλιόπουλος) 
• William Faulkner. Ο αχυρώνας φλέγεται. Κίχλη, 2018. (μτφρ. Γιάννης Παλαβός). 
• Αγαθή Δημητρούκα. Αν. Καλειδοσκόπιο, 2018.
• Αγγελική Καραθανάση. Η Αμερικανική Σχολή Κρήτης (1837-1843): από τον πόλεμο του τσαγιού στον πρώτο πόλεμο του οπίου. Γρηγόρη, 2018. 
• Άλκη Ζέη. Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά; Μεταίχμιο, 2017. 
• Άννα Κοντολέων, Φωτεινή Στεφανίδη. Πάρτι για τρεις. Πατάκης, 2017.
• Άρης Αλεξάνδρου. Ποιήματα. Ύψιλον, 1991. 
• Αριστείδης Κριάρης. Πλήρης Συλλογή Κρητικών ασμάτων: ηρωικών, ιστορικών, πολεμικών, του γάμου, της τάβλας, του χορού κλπ κλπ. και απασών των κρητικών παροιμιών διστίχων και αινιγμάτων μεθ' ερμηνευτικών υποσημειώσεων. Α. Φραντζεσκάκη και Α. Καϊτατζή, 1920. 
• Αχιλλέας Κυριακίδης. Σώμα. Εκδόσεις Πατάκη, 2017. 
• Βαγγέλης Θ Κακατσάκης. Όπως το ψωμί. Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης "Πυξίδα της Πόλης", 2018. 
• Βασιλική Πέτσα. Όταν γράφει το μολύβι. Πόλις, 2016. 
• Βικτωρία Γεροντάσιου. Μικρές καταιγίδες. Θράκα, 2018. 
• Γεράσιμος Αν. Μαρκαντωνάτος. Λεξικό αρχαίων βυζαντινών και λόγιων φράσεων της νέας ελληνικής. Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2002. 
• Γεράσιμος Ρηγάτος. Ψήγματα Βυζαντινής και νεώτερης Ιατρικής: Ημερολόγιο 2010. Ascent, 2018. 
• Γιάννα Σέργη, Σοφία Παπαθανάση. Λαϊκά παραμύθια των Επτανήσων. Εν πλω, 2006. 
• Γιάννης Κόκκωνας. Έγρεο, φίλα μάτερ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2018. 
• Γιάννης Στίγκας. Ισόπαλο τραύμα. Κέδρος, 2009. 
• Γιάννης Τζεδάκις. Χανιά - Ρέθυμνο¨Ένα μαγευτικό ταξίδι συνεχίζεται. Εκδόσεις Αρχείο, 2017. 
• Γιώργος Γιαννουλόπουλος. Τρία δοκίμια για τη νεοελληνική ιδεολογία. Πόλις, 2016. 
• Γιώργος Ιωαννίδης. Η φιλοσοφία της μελαγχολίας. Δαιδάλεος, 2017. 
• Γιώργος Τσακνιάς. Η πίπα του Στάλιν και άλλα (αντι)σοβιετικά ανέκδοτα. Κίχλη, 2017. 
• Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, Γιάννης Ν. Μπασκόζος (επιμ.). Μια ζωή χωρίς άλλοθι. Μεταίχμιο, 2017. 

• Ελευθερία Σπ. Παπαγιάννη. Μορφές οικοδομών κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο. Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 2000. 
• Ελισάβετ-Λουλού Θεοτόκη. Ενδυμασίες Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων. Δήμος Κερκυραίων, 1994. 
• Έλλη Δρούλια. Για την αγάπη των βιβλίων. Νήσος, 2018. 
• Έρεισμα τ. 41 (2). , 2018. 
• Έρεισμα τ.44 (4). , 2018. 
• Εστία. Χριστούγεννα 1898-1899.  
• Ηλέκτρα Καμπουράκη-Πατεράκη. Κρήτες τυπογράφοι και λόγιοι. Χανιώτικα Νέα, 2017. 
• Θάνος Σαμαρτζής. Ο εκκλησιαστής. Δώμα, 2017. 
• Ιουλία Τολιά. Στου παρελθόντος την αντήχηση. Στοχαστής, 2018. 
• Ισμήνη Καρυωτάκη. Στους δρόμους: Ως εις ουδεμίαν πολιτείαν ανήκοντες. Το Ροδακιό, 2017. 
• Ιωάννα Παπαντωνίου. Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα άλλοτε και τώρα=Greek women's dress and jewlry past and present. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 1985. 
• Κατερίνα Νικολάου. Βυζαντινά βασιλικά συνοικέσια μετ' αλλοφύλων και αλλογλώσσων. Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 2000. 
• Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Οι δυο αγάπες. Επικαιρότητα, 1997. 
• Λήδα Καζαντζάκη, Νέλλη Ανδρικοπούλου, Άννα Μαρουδή - Κινδύνη, Ελένη Σταθοπούλου. Γυναίκες του Ματαρόα: Νέλλη Ανδρικοπούλου, Ελένη Σταθοπούλου, Γιάννα Περσάκη, Άννα Μαυρουδή-Κινδύνη, Μπέλλα Ραφτοπούλου. Γαβριηλίδης, 2018. 
• Μάρω Δούκα. Η πηγάδα. Κάτι άνθρωποι. Αθοπετού. Εκδόσεις Πατάκη, 2009. 
• Ματθαίος Μουντές. Τα αντίποινα. Εκδόσεις Καστανιώτη, 1993. 
• Μίκης Θεοδωράκης. Ανατομία της μουσικής. Γνώσεις, 1990. 
• Μιχαήλ Πασχάλης. Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2013. 
• Μιχάλης Γρηγοράκης (επιμ.). Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι. Χανιώτικα Νέα, 2003.
• Μιχάλης Γρηγοράκης. Χανιώτικα παραδοσιακά επαγγέλματα. Χανιώτικα Νέα, 2006. 
• Μιχάλης Γρηγοράκης. Χανιώτικες φυσιογνωμίες. Χανιώτικα Νέα, 2008. 
• Μιχάλης Δεληγιαννάκης. Το "θολιαστό" μιτάτο στην Κρήτη: ανώνυμη αρχιτεκτονική και μνημείο. ΤΕΕ-ΤΔΚ, 2003. 
• Νάσος Βαγενάς, Πλάτων Ροδοκανάκης. De profundis: (επιλογή). Στιγμή, 1987. 
• Νικόλαος Πολίτης. Δημοτικά τραγούδια: Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού. Ιστορική έρευνα, 1914. 
• Νίκος Γκάτσος, Αγαθή Δημητρούκα. Όλα τα τραγούδια. Εκδόσεις Πατάκη, 2018. 
• Ξένη Σ. Σκαρτσή, Σωκράτης Λ. Σκαρτσής. Ινδιάνοι. Παρατηρητής, 1993. 
• Πόρφυρας. Σελίδες για τη Ρέα Γαλανάκη: τεύχος 159-160, Δεκέμβριος 2016. 
• Πόρφυρας. Σελίδες για τη Μάρω Δούκα: τεύχος 161, Δεκέμβριος 2016. 
• Πόρφυρας. Σελίδες για την Ιωάννα Καρυστιάνη: τεύχος 162, Μάρτιος-Απρίλιος 2017.
• Πόρφυρας. Σελίδες για τον Μιχάλη Γκανά: τεύχος.166, Ιαν.-Μάρτ. 2018. 
• Σταύρος Ζουμπουλάκης. Για το Ολοκαύτωμα: Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (27 Ιανουαρίου 2018). Πόλις, 2018. 
• Σταύρος Ζουμπουλάκης. Για το σχολείο. Πόλις, 2017. 
• Τέλλος Άγρας. Το φθινόπωρο στην αγορά. Από το αρχείο Τέλλου Άγρα στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2017. (επιμ. Θάλεια Ιερωνυμάκη) 
• Χριστόφορος Περραιβός. Επαναστατικά τραγούδια του Ρήγα και ο ύμνος στον Μποναπάρτε του Περραιβού: Η έκδοση της Κέρκυρας (1798). Φωτομηχανική ανατύπωση. Ακαδημία Αθηνών, 1998.

[Κάτι σαν παιχνίδι η παραπάνω λίστα, κάτι σαν να θέλω να μην σκέφτομαι και να μην ακούω, δεν το καταφέρνω, βέβαια, τέλος πάντων, η λίστα με τα διαβάσματα της χρονιάς που πέρασε, δεν ξέρω αν ενδιαφέρει, εμένα μου αρέσει να διαβάζω τέτοιες λίστες, δίνουν ιδέες, ευχαρίστως δίνω περισσότερες πληροφορίες και για όποια δεν έχω παρουσιάσει στο ιστολόγιο...]

Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ

Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και η Βιβλιοθήκη του διοργανώνουν ημερίδα με θέμα "Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ" τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου 2019. Η ημερίδα εντάσσεται στο πλαίσιο της συμμετοχής της Βιβλιοθήκης στη  διοργάνωση «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων και είναι συμπληρωματική της Έκθεσης αφίσας με το ίδο θέμα.

Οι διαφημίσεις έχουν καταχωρισθεί σε βάση δεδομένων που είναι ελεύθερα προσβάσιμη στη διεύθυνση https://teediaf.omeka.net/.

Η Ημερίδα θα διεξαχθεί στη συνεδριακή αίθουσα του ΤΕΕ στα κεντρικά γραφεία του, Νίκης 4 στον 1ο όροφο και θα έχει το παρακάτω πρόγραμμα:

10:30-11:00 Προσέλευση – Εγγραφές

11:00-11:20 Χαιρετισμοί 

11:20-11:40 Τεχνολογική κληρονομιά, συλλογική μνήμη και βιβλιοθήκες: Το παράδειγμα και η συμβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ
Κ. Τοράκη – Χημ. Μηχανικός, Βιβλιοθηκονόμος – Συντονίστρια της Τεχνικής Επιτροπής ΕΛΟΤ/ΤΕ21 "Ορολογία – Γλωσσικοί πόροι", πρώην Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης ΤΕΕ 

11:40-12:00 Διαφημίσεις σε τεχνικά περιοδικά: Επεξεργασία και τεκμηρίωση της συλλογής, παρουσίαση της βάσης
Β. Κόγκου – Βιβλιοθηκονόμος, Ε. Πετρακάκη – Βιβλιοθηκονόμος 

12:00-12:20 Ραντεβού με την Τεχνολογία: Επικοινωνία, Προώθηση και Αναπαραστάσεις της Τεχνολογικής Αλλαγής στα Περιοδικά των Μηχανικών κατά τον 20ο αιώνα
Σπ. Τζόκας – Ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας – Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών 

12:20-12:40 Branding Immersive Innovations and Startup Brands
Μπ. Τσακαρέστου – Ph.D Αναπλ. Καθηγήτρια και Επικεφαλής του Εργαστηρίου Διαφήμισης και Δημοσίων Σχέσεων, Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο 

12:40-13:00 Οι αισιόδοξες εικόνες της τεχνικής προόδου. Η διαφήμιση στις τεχνικές εκδόσεις της δεκαετίας του 1960
Π. Τσακόπουλος – Δρ Αρχιτέκτων 

13:00-13:30 Διάλειμμα – Καφές 

13:30-13:50 Concept, Context, Content: Ιδέα, Περιβάλλον και Περιεχόμενο στην Τέχνη της Διαφήμισης
Ν. Χατζημηνά – Αρχιτέκτων Μηχανικός ArchitectScripta, Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΜΠ, MSc Columbia University NYC 

13:50-14:10 Αξιοποιώντας συλλογές βιβλιοθηκών και αρχείων σε εκπαιδευτικές - πολιτιστικές εφαρμογές
Δ. Γιαννίμπας – Υπεύθυνος Σχεδιασμού και Ανάπτυξης – Βιοτεχνικό Βιομηχανικό Εκπαιδευτικό Μουσείο 

14:10-14:30 Ανάγνωση πραγμάτων: Από την παρατήρηση στη χρήση
Κ. Μπίσας – Μηχανολόγος Μηχανικός, Βιομηχανικός Σχεδιαστής 

Ο 20ος αιώνας μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ: Έκθεση αφίσας στη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση ξεκινά στις 16 Ιανουαρίου στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ, ενταγμένη στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων. Πρόκειται για έκθεση αφισών που απιεκονίζουν διαφημίσεις όπως είχαν δημοσιευτεί στα περιοδικά του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας Τεχνικά Χρονικά και Ενημερωτικό Δελτίο. Οι διαφημίσεις δίνουν πληροφορίες για την τεχνολογία της εποχής, για τις εταιρείες (ελληνικές και ξένες) που δραστηριοποιούνται, για την εικόνα κάθε εποχής και τη διαχρονική εξέλιξή της, αλλά μπορούν επίσης να δώσουν την ευκαιρία για παραπέρα ερμηνεία και νοηματοδότηση των εικόνων. 

Σημειώνεται ότι η Έκθεση είναι ενδεικτική, και κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτική, παρουσίαση των διαφημίσεων που έχουν καταχωρισθεί σε βάση δεδομένων και είναι ελεύθερα προσβάσιμη στη διεύθυνση https://teediaf.omeka.net/.

Η διάρκεια της Έκθεσης είναι 16-31 Ιανουαρίου 2019 και γίνεται στους χώρους της Βιβλιοθήκης, Λέκκα 23-25 στον 1ο όροφο.

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα και Πέμπτη 8:00 έως 20:00 - Τρίτη, Τετάρτη και Παρασκευή 8:00 έως 15:00.

Εξάλλου, στο πλαίσιο της Έκθεσης θα διοργανωθεί ημερίδα στις 21 Ιανουαρίου 2019 (θα γράψω περισσότερα αργότερα).

Πληροφορίες στα τηλέφωνα 2103291717, 2103291701 και ση διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου tee_lib@tee.gr.

Διαφήμιση στα Τεχνικά Χρονικά, τεύχος του 1959

Διαφήμιση στο Ενημερωτικό Δελτίο, τεύχος του 1985

Ένας καινούργιος χρόνος, τι μας περιμένει;

Ρεβεγιόν

Στις δώδεκα στο φώτο φίνις
πουλαράκι μονοετές
απ’ την οθόνη ξεμπουκάρει
συντρίμμι στο χαλί
το νέον έτος.
Ο αναβάτης τροπαιοφόρος θα διαγγείλει τώρα.

Μέσα οι γυναίκες μουσακάδες τριώροφοι.

Τι λέτε ρε, το ξέρετε
πως το ’55
εγώ νοστάλγησα το μέλλον
και γεννήθηκα;

Κι αυτόν τον τύπο να τόνε κεράσετε
μια ελίτσα με κουκούτσι
για να μπερδευτεί.
Και φέρτε τώρα όλο το ψυγείο μπροστά μου.
Και τη βασιλόπιτα.
Δώσ’ το μαχαίρι:
Ένα της ποίησης
άλλο της ποίησης
τρίτο της ποίησης…

Το παραπάνω ποίημα είναι του Γιάννη Βαρβέρη από τη συλλογή "Ο Θάνατος το στρώνει". Το αντέγραψα από τη σελίδα του ποιητή Θωμά Τσαλαπάτη στην Εποχή της περασμένης Κυριακής 30/12/2018. Γράφει ο ίδιος:

Υπάρχει ένας χρόνος που πάντα περισσεύει. Ένας χρόνος ελατός και όλκιμος, νηπενθής και κατοικίδιος. Είναι ο χρόνος που κατοικεί ανάμεσα στο πέρας του χρόνου που πέρασε και τον ερχομό του χρόνου που θα έρθει. Δεν έχει αριθμούς, δεν έχει ημερομηνίες, ορίζεται πάντοτε απ' όλα όσα περισσεύουν, απ' όσα μένουν έξω από αυτόν. Κάπου ανάμεσα στον αποχωρισμό και το καλωσόρισμα, ο χρόνος αυτός υπάρχει. 

[...] Ποτέ δεν ήμουν σίγουρος αν τις πρωτοχρονιές γιορτάζουμε το τέλος του προηγούμενου χρόνου ή την αρχή του καινούριου. 

[...] Όπως και να 'χει, οεφίλουμε να γιορτάζουμε. Προετοιμαζόμαστε χωρίς δεύτερη σκέψη, βουτούμε, συμμετέχουμε. 

[...] Εντάξει λοιπόν, ας τελειώσει. Εντάξει λοιπόν ας ξεκινήσει. Παραμένουμε στο κατάστρωμα περιμένοντας οδηγίες.

Εντάξει λοιπόν, ας τελειώσει. 

Εντάξει λοιπόν ας ξεκινήσει. 

Στο τέλος της χρονιάς που φεύγει αποχαιρετήσαμε τη μάνα μου, ήτανε πλήρης ημερών, έφυγε ήρεμα κι αθόρυβα.

Λίγο πριν, ήρθε στον κόσμο ο εγγονός μου, η καινούρια ζωή, η ελπίδα, η χαρά. 

Η ζωή συνεχίζεται. Κι εμείς αναρωτιόμαστε μαζί με τον ποιητή, τον Τάσο Λειβαδίτη:

Ένας καινούργιος χρόνος. Τι μας περιμένει; Τι θα μας φέρει; 

Όνειρα, φιλοδοξίες, έρωτες, αινίγματα. 

Κι ω φτωχά ημερολόγια που ύστερα από τόσες γιορτές 

τελειώνετε τις μέρες σας μέσα σ’ ένα ρείθρο.

Γερνάω μαμά, πως μοιάζουμε μου λέει σαν δυο σταγόνες...

Τα ρούχα που δεν έμαθα να πλένω
τα βάζω στη σακούλα και σ' τα φέρνω.
Ρωτάς για την καριέρα μου
τη νύχτα και τη μέρα μου
κι εγώ να σου μιλάω καταφέρνω.

Και σκέφτομαι που πίνω κόκα-κόλα
για να 'ναι πάντα ίδια αλλάζουν όλα.
Κι ανοίγω το ψυγείο σου,
το "έλα" και το "αντίο" σου
ζητούσα στη ζωή μου πάνω απ' όλα.

Μαμά, πεινάω
μαμά, φοβάμαι
μαμά, γερνάω, μαμά.
Και τρέμω να 'μαι αυτό που χρόνια ανησυχείς:
ωραία, νέα κι ατυχής.

Τα χρόνια που μεγάλωνες για μένα
να ξέρεις πως σου τα 'χω φυλαγμένα.
Και τέλειωσα με άριστα
αλλά δεν έχω ευχάριστα,
όλα στον κόσμο είναι γραμμένα.

Τριάντα καλοκαίρια και χειμώνες
τις άγριες σού φέρνω ανεμώνες.
Και κοίτα, ένα μυστήριο
του κόσμου το κριτήριο
πως μοιάζουμε μου λέει σαν δυο σταγόνες.

Μαμά, πεινάω
μαμά, φοβάμαι
μαμά, γερνάω, μαμά.
Και τρέμω να 'μαι αυτό που χρόνια ανησυχείς:
ωραία, νέα κι ατυχής.

[Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου, Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης, Πρώτη εκτέλεση: Τάνια Τσανακλίδου, από το δίσκο: "Μαμά γερνάω" (1988)]

Η μάνα μου έφυγε χθες τη νύχτα, ήσυχα κι αθόρυβα. Ακριβώς 18 χρόνια ύστερα από τον πατέρα μου. Ήταν 91 και ήταν η τελευταία των παλιών. Κλείνει ο κύκλος, ανοίγει άλλος, έτσι είναι η ζωή. 

Και η ζωή συνεχίζεται. 

Καλή χρονιά!

Χριστούγεννα είναι ...

sms

Χριστούγεννα 2008 στο χωριό και τα …εσεμέσια δίνουν και παίρνουν. Οι Αγιομαθίτες πρωτοπόροι στην ηλεκτρονική επικοινωνία....

Φεύγει λοιπόν από Άη Μαθιά το μήνυμα για Αθήνα: «Χρόνια πολλά από τον Άη Μαθιά. Τζάκι και κούπα να πάει το αίμα ένα ζωνάρι!»

Σε κάμποση ώρα καταφθάνει από Αθήνα η απάντηση - απάνθισμα λαογραφικής έμπνευσης. Ναι, sms ήτανε!

«Λοιπόν ξάδερφε... Χριστούγεννα είναι: Εκεί που κόβεις τη γαλοπούλα με την πόρτα ανοιχτή, να μπεί μέσα η λιακάδα, ένα μπιιιπ να σε γυρίζει πίσω στα πραγματικά Χριστούγεννα... Με τα κάλαντα να στα λένε το σούρουπο με σοροκολέβαντο και με χριστουγεννιάτικο δέντρο κυπαρίσσι από τσι Φυτές, στολισμένο με φούσκες και μπαμπάκια για χιόνι, και την άλλη μέρα το μεσημέρι, γαλόκωλους αυγολέμονο με την πίντα, σαλάδο από το καλό, πατατόνες ψημένες από την ωγνίστρα, ντόπιες χειμωνιάτικες νόσπολες, μέλι από του Τρουτσέτα και κακοτρύγη από τα Κουράτα».

Και συνεχίζει:

«Αυτά κι άλλα ήτανε το sms που μούστειλες Χριστούγεννα, μεγάλη υπόθεση. Ευτυχώς σήμερα κι από χτες έκατσε ένα καλό ανεμόβροχο, που δε λέει να φύγει, έτσι για παρηγοριά...Ωρέ πολυλογία! Μωρέ τα ‘πα κι ευχαριστήθηκα».

Τέλος μηνύματος.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι στιγμιότυπο από το βιβλίο του Χαράλαμπου Κουρή "Εν Αγίω Ματθαίω...", στο οποίο καταγράφει ιστορίες όπως τις θυμάται από το χωριό του, τον Άγιο Ματθαίο Κέρκυρας. 

Χρόνια πολλά και βενέτικα, όπως λένε οι Κερκυραίοι!

......................................................................................................................

Στο γλωσσάρι που συνοδεύει το συγκεκριμένο στιγμιότυπο, περιέχονται τα παρακάτω:

«να πάει το αίμα ένα ζωνάρι»: (μεταφορά) από το κρασί να κοκκινίσουν τα μάγουλα σαν (κόκκινο) ζωνάρι
πίντα: καράφα
σαλάδο: σαλάμι
πατατόνα: γλυκοπατάτα
ωγνίστρα: (αναγραμματισμός του γωνιάστρα) μεταλλική βάση για κατσαρόλα ή ψήσιμο σε χωριάτικη γωνιακή εστία, αλλά και η ίδια η εστία
νόσπολα: μούσμουλο
κακοτρύγης: κερκυραϊκή ποικιλία σταφυλιού και κρασιού

Λάμπουν σαν δάκρυα τα Χριστούγεννα

ένας μικρός χριστός γεννιέται πάλι αύριο,
μόνος στον κόσμο.
ένας μικρός χριστός που ζωγραφίζει θαμπά
στο τζάμι δέντρα για τα παιδιά,καράβια για τα όνειρα,
ένα παραμύθι της αγάπης για τους απελπισμένους.
παραμονή και τα χιλιάδες φώτα της πλατείας
στα μάτια του λάμπουν σαν δάκρυα

Καλές γιορτές - Καλή χρονιά 

(Το ποίημα είναι του Τόλη Νικηφόρου και το βίντεο με τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα από την όπερα «Το Δαχτυλίδι της Μάνας» του Μανόλη Καλομοίρη).

23 Δεκεμβρίου 1903: Γράμμα σ' ένα νέο ποιητή

Ρώμη, 23 του Δεκέμβρη 1903

Αγαπητέ μου Κύριε Kappus,

Δε θα 'θελα να μείνετε χωρίς ένα χαιρετισμό από μέρους μου, τώρα που 'ρχονται Χριστούγεννα και που, ανάμεσα στη γιορτερή ατμόσφαιρα, η μοναξιά σας θα σας φαίνεται πιο βαριά παρά άλλοτε. Αν όμως, κείνες τις ώρες, νιώσετε πως η μοναξιά σας είναι μεγάλη, χαρείτε τότε: γιατί, (αναρωτηθείτε μόνος σας) τί νόημα θα 'χε μια μοναξιά που δε θα 'ταν αληθινά μεγάλη; Μονάχα μια μοναξιά υπάρχει, κι είναι μεγάλη και βαραίνει πολύ στους ώμους σας. Για όλους, σχεδόν, έρχονται ώρες, που θα τις αντάλλαζαν πρόθυμα με οποιονδηποτε "συγχρωτισμό" - και τον πιο κοινότοπο ακόμα, και τον πιο φτηνό - ή με μιαν επιφανειακή ασήμαντη ομοφωνία με τον "πρώτο τυχόντα", τον πιο ανάξιο... Μπορεί όμως, τις ώρες ίσα-ίσα τούτες, ν' αξαίνει και να μεστώνει η Μοναξιά· γιατί το μέστωμά της είναι οδυνηρό σαν το μέστωμα των παιδιών καινθλιβερό σαν τις πρώτες ανοιξιάτικες μέρες. Μη σας παραπλανάει όμως τούτο. Ένα, και μόνο, μας είναι απαραίτητο: η Μοναξιά, η μεγάλη εσώτερη Μοναξιά. Να βυθίζεσαι στον εαυτό σου και, ώρες ολόκληρες, να μην ανταμώνεις εκεί κανέναν [...]

Δε νομίζετε πως εκείνος που κατέχει το Θεό, έναν κίνδυνο μονάχα τρέχει: να χαθεί απ' Αυτόν! - Αν όμως παραδεχόσαστε πως ο Θεός δεν ύπαρξε στα παιδικά σας χρόνια, ούτε και πρωτύτερα, αν προμαντεύετε πως το Χριστό τον ξεγέλασε η αγάπη του και το Μωάμεθ τον απάτησε η περηφάνια του - κι αν με τρόμο νιώθετε πως, και τώρα ακόμα, την ώρα τούτη που μιλάμε για' αυτόν, ο θεός δεν υπάρχει - πώς γίνεται τότε (μια και δεν ύπαρξε ποτέ) να θλιβόσαστε για την απουσία του, όπως θα θλιβόσαστε για κάτι περασμένο και να τον αποζητάτε σα να τον είχατε χάσει; [...]

Γιορτάστε τα Χριστούγεννα, αγαπητέ Κύριε Kappus, μέσα στο ευλαβικό τούτο συναίσθημα: πως, για ν' αρχίσει Εκείνος να υπάρχει εντός σας, ίσως να χρειάζεται αυτήν ίσα-ίσα την αγωνία σας μπροστά στη ζωή. Μπορεί, αυτές λισα-ίσα τις πικρές και δύσκολες μέρες σας, το κάθε τι εντός σας να εργάζεται για κείνον - όπως κάποτε, παιδί, είχατε για κείνον εργαστεί με κομμένη ανάσα. Να 'σαστε υπομονετικός και μακρόθυμος. Μην ξεχνάτε πως το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι τούτο: να μη φέρνουμε στον ερχομό του περισσότερη αντίσταση απ' όση φέρνει η γη στην άνοιξη που φτάνει.

Και να 'σαστε πάντα χαρούμενος κι όλος εμπιστοσύνη.

Δικός σας

RAINER MARIA RILKE

(Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τα Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή του Rainer Maria Rilke σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη, από την έκδοση του 2000).

Στου παρελθόντος την αντήχηση, της Ιουλίας Τολιά: εξομολογητική κατάδυση στη μνήμη της ύπαρξης

Παρήχηση θρυμματισμένη ο κόσμος.
Ροή σπασμωδική ο χρόνος.

Οι ήχοι, ο απόηχος, η αντήχηση και η παρήχηση, η ροή, το κελάρυσμα, το βότσαλο στη λίμνη, η βροχή, το φθινόπωρο, η θύελλα, το αλεξιβρόχιο και το αλεξήλιο· και μνήμη ανάκατη με νοσταλγία· αυτά είναι τα θέματα που έρχονται και ξαναέρχονται στη νέα ποιητική συλλογή της Ιουλίας Τολιά "Στου παρελθόντος την αντήχηση" (Στοχαστής, 2018).

Τη νύχτα

υπνοβατώ στο παρελθόν.

Τη μέρα

νοσταλγώ τοπία αφανισμένα.

Κινούμαι

στον κόσμο των σκιών.

Δεν γυρνάει απλώς στο παρελθόν, το φέρνει μπροστά, βλέπει την απεικόνισή του σαν αντήχηση, 

Κρούει τις θύρες έρημων σπιτιών

και ακροάται

των περασμένων την αντήχηση.

ή σαν αντικατοπτρισμό

Το παρελθόν μου,

αντικατοπτρισμός.

Ίσως και να το έζησα.

Ίσως μόνο να το φαντάστηκα.

Πιθανόν να το οικειοποιήθηκα,

παρασυρμένη από τη μαγεία

ενός δεινού αφηγητή.

Κι εκεί που δείχνει σταθερά προσηλωμένη στο μαύρο καταμετρώντας τις απώλειες και νοσταλγώντας "την ένταση αλλοτινών αισθημάτων", όταν

Ο δείχτης δεν κινείται.
Είναι στραμμένος σταθερά προς το λυκόφως.

πάλι το φως γίνεται οδηγός της, κι ας φαίνεται πως τη φοβίζει

Παρόλο που δεν υπήρξα αλιέας κοραλλιών,

έχω την εμπειρία του βυθού και του ερέβους.

Την εμπειρία του κινδύνου της κατάδυσης.

Και έλκομαι από το φως.

Το δυνατό το φως.

Πράγμα εξίσου επικίνδυνο. [...]

Συμφοιτήτριες με την Ιουλία στο Πολυτεχνείο, στα λόγια της αναζητώ στοιχεία και εικόνες εκείνης της εποχής κι εκείνης της κοπέλας κι εκείνης της γενιάς μας· και δεν μπορεί παρά να βρίσκω, αφού, όπως η ίδια λέει, η ποίηση "στη θέα του αθέατου ενδίδει".

Κάνε νανά, 'γγονάκι μου και δυό φορές παιδί μου

                                           Κάνε νανά, 'γγονάκι μου και δυό φορές παιδί μου,

                                           με την ευχή του πάππου σου και με την εδική μου·

                                          'γγονάκι μου, να κοιμηθείς κι άγουρο μην ξυπνήσεις,

                                          μόνο με γέλιο, 'γγόνι μου, ν΄ακούσω να γκουίσεις.

                                                        Το παιδί μου το μικρό

                                                        έσκυψε να πιει νερό

                                                        κι έβρεξε το φόρεμά του

                                                        και το μάλωσε η μαμά του

                                                        έβρεξε και την ποδιά του

                                                       και το μάλωσε η θεια του,

                                                       κι έβρεξε την τραχηλιά του

                                                       και το μάλωσε η γιαγιά του.

Τα παραπάνω στιχάκια είναι νανούρισμα το πρώτο και ταχτάρισμα το δεύτερο από το ανθολόγημα της Φανής Σαρεγιάννη με νανουρίσματα, ταχταρίσματα, παιχνιδάκια και τραγούδια που συγκέντρωσε από διάφορες πηγές και κυκλοφόρησε το 1953. Ξεχωριστή συμβολή είχε, όπως η ίδια γράφει στην εισαγωγή, η Μαρία Λιουδάκη "με το πλούσιο χειρόγραφο υλικό της από την Κρήτη, που μου το έδωσαν η ίδια και ο κ. Μ. Τριανταφυλλίδης". Η Μαρία Λιουδάκη δεν ήταν άλλη από την "καλή και πλούσια σε γνώση Κρητικιά λαογράφο", την αγωνίστρια δασκάλα που εκτελέστηκε στις 4 Δεκέμβρη του 1947 στο Ηράκλειο της Κρήτης (είχα γράψει εδώ: https://katerinatoraki.blogspot.com/2016/12/4-1947.html).

Ένα ενδιαφέρον επίσης στοιχείο της έκδοσης είναι ότι το εξώφυλλο και τα σχέδια στο εσωτερικό του βιβλίου είναι της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Το βιβλιαράκι κυκλοφόρησε στη σειρά της Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης, εμπνευστής, ιδρυτής και διευθυντής της οποίας ήταν ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης.

Αφιερωμένη η ανάρτηση στον μόλις ενός μήνα τρίτο εγγονό μου, που και μ' αυτόν θα κάνουμε τον κόσμο παραμύθι...

Ο Δάντης για την ευγλωττία της Κοινής γλώσσας: αφιερωμένο στον Απόστροφο (που έκλεισε)

Όταν τον Σεπτέμβριο διάβασα ότι κλείνει το βιβλιοπωλείο Απόστροφος στην Κέρκυρα, λυπήθηκα πολύ γιατί το γνώριζα, το είχα επισκεφτεί πολλές φορές και θεωρούσα ότι αποτελούσε σημείο αναφοράς για το νησί, μια ήρεμη, ξεχωριστή γωνιά πολιτισμού. Βάλθηκα να ξαναδιαβάζω τα βιβλία του. Γιατί εκτός από βιβλιοπωλείο, ήταν και πολύ καλό εκδοτικό. Ξαναδιάβασα την "Ευγλωττία της Κοινής γλώσσας: De Vulgari Eloquentia" του Δάντη σε μετάφραση του Νίκου Κούρκουλου·  ο ίδιος έκανε επίσης την εισαγωγή και τα σχόλια που όλα ήταν κατατοπιστικά και κυρίως εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Το βιβλίο, όπως λέει ο μεταφραστής,  είναι, με σύγχρονους όρους, ταυτόχρονα έργο γλωσσολογίας και ποιητικής:

Αν ο Dante ξεχώριζε αυτές τις δύο πλευρές, θα μιλούσε ίσως για "διδασκαλία περί γλώσσας" και "διδασκαλία περί τέχνης".

Κοινή γλώσσα (vulgaris) ονομάζει ο Δάντης τη μητρική, "εκείνη που μαθαίνουν τα παιδιά από το περιβάλλον τους όταν αρχίζουν να ξεχωρίζουν τις φωνές [...]  εκείνη που, χωρίς κανένα κανόνα, μαθαίνουμε μιμούμενοι την τροφό μας".

Αυτή είναι η ευγενέστερη γλώσσα, λέει· υπάρχει και η δευτερεύουσα γλώσσα, η γραμματική, που διαθέτουν οι Ρωμαίοι, οι Έλληνες και μερικοί άλλοι, που έχει κανόνες και που χρειάζεται χρόνο και αφοσιωμένη μελέτη για να τη μάθει κανείς.

Έχει πολύ ενδιαφέρον η ανάλυση για τη "μεγάλη σύγχυση" που έπαθαν οι άνθρωποι χτίζοντας τον πύργο της Βαβέλ 

[...] όλοι όσοι δούλευαν εκεί μιλούσαν μία και την ίδια γλώσσα, αλλά αμέσως μετά διαχωρίστηκαν σε πολλές γλώσσες και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την προσπάθεια και ποτέ ξανά δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν. Μόνο όσοι έκαναν την ίδια δουλειά κράτησαν όμοια γλώσσα: δηλαδή φτιάχτηκε μία για τους αρχιτέκτονες, μία για όσους κουβαλούσαν τους βράχους, μία γι' αυτούς που τους επεξεργάζονταν και το ίδιο για κάθε ομάδα εργατών [...]

Και μίλησε για τις γλώσσες της Ευρώπης κι ύστερα για τις 14 ιταλικές διαλέκτους (γλωσσικές ποικιλίες) συγκρίνοντας και αναζητώντας "την ωραιότερη και λαμπρότερη γλώσσα της Ιταλίας". Δίνει χαρακτηρισμούς στη γλώσσα (κάτι σαν τα σημερινά επίπεδα ύφους ίσως) και την ονομάζει λαμπρή, αξονική, αυλική, βουλευτική (έχουν ενδιαφέρον οι σημειώσεις του μεταφραστή σχετικά με τους χαρακτηρισμούς αυτούς και τις αποδόσεις που προτείνει στα ελληνικά). Τα κριτήρια που χρησιμοποιεί ο Δάντης για να συγκρίνει και τελικά να απορρίπτει διαλέκτους είναι αξιοπρόσεκτα, ενώ δίνει παραδείγματα που για έναν γνώστη της γλώσσας είναι ακόμη πιο προσιτά ως προς την αξιολόγηση που κάνει.

Στη συνέχεια, ασχολείται με την ορθή χρήση της Κοινής από αυτούς που "πλέκουν στίχους", και μάλιστα όχι όλους, αλλά τους "έξοχους" στιχοπλόκους. Μιλάει για τη φόρμα των ποιημάτων και τη διακρίνει σε μπαλλάτες, σονέτα και τραγούδια που είναι και η εξοχότερη όλων. Αναλύει τις μορφές των στίχων ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών, θεωρώντας ότι ο εντεκασύλλαβος είναι ο ανώτερος και ο μεγαλοπρεπέστερος.

Το έργο είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον και αντί άλλων δικών μου σχολίων, αξίζει να παραθέσω ένα απόσπασμα από την εισαγωγή του Κούρκουλου:

[...] Παρομοιάζει τη γλώσσα με ζωντανό οργανισμό, που εξελίσσεται διαρκώς χωρίς αυτή η εξέλιξη να είναι ορατή. Όμως, έτσι, η σταθερότητα τείνει ν' αποχτήσει αρνητικό πρόσημο, καθώς αποκαλύπτεται αντίθετη με τη "φύση" της γλώσσας. Για ένα ζωντανό οργανισμό, η σταθερότητα είναι θάνατος. Ο ποιητής δεν μιλάει πουθενά για "νεκρή γλώσσα", ωστόσο η έννοια της νεκρής γλώσσας προκύπτει άμεσα από αυτή την πρωτότυπη, στον καιρό της, παρομοίωση.[...]

Ο Απόστροφος τελικά έκλεισε· μας έμειναν τα βιβλία του και η ανάμνηση μιας όμορφης γωνιάς στην πόλη της Κέρκυρας που την διατηρούσαν έτσι όμορφοι άνθρωποι.

Και δεν θα μπορούσα να μη θυμηθώ το Σχήμα στα Χανιά που έκλεισε πριν από μερικά χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατο του ιδιοκτήτη του Γιάννη Βερυβάκη. Ένα όμορφο σημείο της πόλης των Χανίων, ένα σημείο αναφοράς για τους βιβλιόφιλους, όπου μπορούσες να είσαι με τις ώρες ψάχνοντας στα ράφια και να βρίσκεις απίθανα πράγματα. Ήταν στον κεντρικό δρόμο της πόλης, στην οδό Δημοκρατίας, στάση Βαγγέλη Κτιστάκη· ακόμη μένει κλειστό, με την εξώπορτα σκονισμένη και βρώμικη, έρημο και στενάχωρο στην όψη, λες και περιμένει έναν άλλο βιβλιοπώλη να' ρθει να του δώσει και πάλι ζωή. 

Από το Σχήμα έχω κρατήσει τη σακούλα, αδιάψευστος μάρτυρας βιβλιοπωλείου με ποιότητα και βιβλιοπώλη με μεράκι

Και ο Απόστροφος και το Σχήμα, όπως τα Αληθινά Πλούτη στο Αλγέρι, όπως το παλιό Βιβλιοπωλείο της Εστίας στην Αθήνα, όπως ήταν το βιβλιοπωλείο της Δωδώνης στην Ασκληπιού, όπως τόσα άλλα βιβλιοπωλεία που ευτυχώς υπάρχουν ακόμη, συμπυκνώνουν τον κόσμο μας, όπως λέει ο Χόρχε Καριόν στο βιβλίο του Βιβλιοπωλεία, όπου τόσο αγαπητικά περιγράφει, μάλλον ιστορεί, βιβλιοπωλεία που επισκέφτηκε σ ' όλα (περίπου) τα πέρατα της γης.

Πώς ξεστράτισα πάλι. Για το Δάντη και τη γλώσσα ξεκίνησα, για τον Απόστροφο ήθελα να μιλήσω, ας τελειώσω λοιπόν με τον Απόστροφο. Ας ευχηθώ να υπάρξ(χ)ει συνέχεια στην παράδοση των καλών βιβλιοπωλείων στην Κέρκυρα· και να σημειώσω ότι η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αυτής είναι από χαρτί περιτυλίγματος του Απόστροφου. Είναι ζωγραφισμένο με το χέρι. Όταν αγόραζες βιβλίο, η ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου έπαιρνε τα μαρκαδοράκια της κι επιτόπου έφτιαχνε μια ζωγραφιά πάνω στο χαρτί περιτυλίγματος, όχι πάντα την ίδια, κι αν ήταν γιορτές, η ζωγραφιά ήταν γιορτινή! Και πάντα χρωματιστή!