Η Βικτωρία Θεοδώρου για τους ουράνιους και μοιρασμένους ποταμούς

Βικτωρία Θεοδώρου (Πηγή: "Ο Σίσυφος", τεύχ. 2, Ιούλ.-Δεκ. 2011)

Ο Κεδρισός ουράνιος είναι ποταμός

στην Κυδωνία ρέει το είδωλό του,
παραπλανά τις λεύκες ασημένιος.
Εκεί επάνω τρέχει και παφλάζει
στης εκβολής του την παλίνδρομη φυγή,
εκεί μαζεύονται οι ψυχές που αφήσανε
το κάλλος τους το κέλυφός τους.

Ο φλοίσβος είναι λέξη του νερού

η τρικυμία είναι της τρίαινας.

Η θάλασσα ανοιχτή κι απέραντη

με τ' αναρίθμητά της άλφα.

Η Βικτωρία Θεοδώρου γράφει συχνά για τον γενέθλιο τόπο της τα Χανιά. Και για τη γειτονιά της τη Νέα Χώρα και για τον Κλαδισό ποταμό, τον Κεδρισό της αρχαιότητας, τον ποταμό στην άκρη της Νέας Χώρας, στη δυτική άκρη της πόλης. Κι όταν γράφει για τις ψυχές που αφήσανε το κάλλος τους στον ποταμό της Κυδωνίας, είμαι σίγουρη πως γράφει για την ψυχή της Βαγγελιώς της Κλάδου, της νεαρής δασκάλας από τ' Ανώγεια, της αγωνίστριας που βρήκαν σκοτωμένη και κρεμασμένη στον Κλαδισό το 1949. Και ξανάρχεται σ' αυτήν, μ' άλλο ένα ποίημά της, το "Παλιό τραγούδι" στη συλλογή "Βορεινό προάστιο" (Ποιήματα, εκδόσεις Γαβριηλίδη 2008):

Επάνω σε μια τάβλα την έχουν ξαπλωμένη
τ΄άσπρα της χέρια σέρνουνται στο χώμα, στα χαλίκια
σέρνεται κι η πλεξούδα της στη σκόνη
κι η φούντα της σαν σκούπα ολόχρυση το δρόμο καθαρίζει
και σκουπισμένο τον αφήνει απ΄ τ΄ αγκαθόξυλα
για να περνούν ξυπόλητοι και ποδεμένοι,
όσοι την παν νεκροί να την πομπέψουνε
στου Κλαδισού την ποταμιά.
Θανάτου αέρας σήκωσε τα σωθικά της
ξωπίσω της πολλοί, κι αδέλφια ακόμα, τηνε περιγελούν
και την πρησμένη της κοιλιά κεντούν μ΄ ένα καλάμι …
Τ΄ αχείλι της σκισμένο δεν σαλεύει
να δώσει πάλι δίκια απόκριση στα όσα της λέγαν
σε μας παράδωσε το μετερίζι της τιμής της.
Ήταν εκεί κι η μάνα μου κι άλλες μανάδες
όπου πρωί-πρωί τις σύρανε να δούνε την ντροπή
να δούνε τι μας καρτερεί και μας που ανταρτέψαμε*

.....................................................................................

(ακούγεται να το απαγγέλλει εδώ: http://elpenor.gr/index.php/2013-11-22-08-55-56/2013-11-22-09-01-17/39-2013-11-22-12-32-24).

Γράφει και για τον γενέθλιο τόπο του πατέρα της, το Βέλες της Βόρειας Μακεδονίας. Ο πατέρας της, ο Τράικο, ήταν λαϊκός ζωγράφος και αγιογράφος. Γράφει για τον τόπο του:

Είδα το Βέλες**
από τα χιόνια του να φέγγει
στους γυμνούς λόφους κρατημένο
όπως παιδί στης μάνας του το στήθος
ώρα πολέμου, ώρα αποκλεισμού.

Στάζουν οι στέγες του και κρύσταλλα
ματώνουν το μουντό πρωί
στις ράγες στο σταθμό χειμώνας
στους ώμους του Άγγελου το χιόνι.

Τον Κόστα Ράτσιν
είδα να ταλαντεύεται να πέφτει
καθώς πουλί, την τουφεκιά ν΄αντιλαλεί
να τον θρηνούν του Λόπουσνικ οι οξιές
όχι στον ύπνο μου – ύπνο δεν έχω.

Το Βέλες σκέφτομαι
κι αυτόν τον μοιρασμένο ποταμό του
που παρασύρει ατάραχος τους ρύπους
περιφρονά τις έριδες, τις βίζες.
Ενωτικός, αγαθοδαίμων.

(από τη συλλογή "Ευνοημένοι", Εκδόσεις Καστανιώτη 1998)

Λίγα λόγια στη μνήμη της Χανιώτισσας ποιήτριας και πεζογράφου Βικτωρίας Θεοδώρου. Έφυγε πριν λίγες μέρες, πλήρης ημερών, στο γραφείο μου αδιάβαστο ακόμη περιμένει το "Γαμήλιο δώρο" (Γνώση, 1995), στη βιβλιοθήκη όλα τ' άλλα περίμεναν δυο λόγια να 'γραφα, ίσως το καταφέρω. 

Για την ώρα, κρατώ τα τελευταία λόγια από το αυτοβιογραφικό της βιβλίο "Δραπέτις" (Κεδρισός, 2011):

Η οδύνη είναι το πολύτιμο κονίαμα που μας χτίζει και μας στερεώνει στον κόσμο. Το βιος και το έχει μας που θέλει να δαπανηθεί. Είμαστε γενναιόδωροι επειδή δοκιμαστήκαμε, επειδή γνωρίσαμε.

Έχουμε να δώσουμε, γιατί συσσωρεύσαμε πολλή πείρα. Η θητεία στα βάσανα μας έκανε πλούσιους. Καθάρισε την όρασή μας για να βλέπουμε μακριά.

Βικτωρία Θεοδώρου: Χειρόγραφο βιογραφικό
(Πηγή: "Ο Σίσυφος", τεύχ. 2, Ιούλ.-Δεκ. 2011)

---------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

* Αγωνίστρια και ανυπότακτη η ίδια, "γνώρισε" τόπους εξορίας, Τρίκερι, Μακρόνησο, Χίο...

**  Στις σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου διαβάζουμε: 

Βέλες: Πόλη χτισμένη στις όχθες του άνω Αξιού. 

Κόστα Ράτσιν: Ποιητής-ήρωας της Αντίστασης, 1908-1943. Γεννήθηκε στο Βέλες.

Η αναφορά στον Κόστα Ράτσιν μου θύμισε το τραγούδι "η Μίρκα η Σλάβα" σε στίχους Ευάγγελου Ζάχου (του γνωστού - και - ανθρωπολόγου Ευάγγελου Ζάχου-Παπαζαχαρίου) από τον δίσκο "Η μαστοράντζα του Ερντεμπιλ" των Χειμερινών Κολυμβητών. Συνειρμοί...

Διαβάσματα 2018

• Albert Camus. Εξέγερση στις Αστούριες. Κατσάνος, 1989. (μτφρ. Βασίλης Τομανάς). 
• Albert Camus. Η καλή και η ανάποδη. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000. (Νίκη Καρακίτσου - Ντουζέ, Μαρία Κασαμπαλόγλου – Ρομπλέν). 
• Alighieri Dante. Η ευγλωττία της κοινής γλώσσας: De Vulgari Eloquentia. Απόστροφος, 2000. (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος). 
• César Vallejo, Πάκο Γιούνκε. Οι εκδόσεις των συναδέλφων, 2017.(μτφρ. Νίκος Πρατσίνης, Σοφία Σίμου κ.ά.) 
• Christopher Connell. In the Bee-Loud Glade: A study with drawings of Greek village life on the southern Cycladic islands of Amorgos, Donoussa, Schinoussa, and Irakleia. Peloponnesian Folklore Foundation, 1980. 
• Enzo Traverso. Αριστερή μελαγχολία. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2017. (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος) 
• Éric Vuillard. Κονγκό. Πόλις, 2018. (μτφρ. Γιώργος Φαράκλας) 
• Erich Fried. Φωνές χωρίς πατρίδα. Κάλβος, 1981. (μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ) 
• Fernando Pessoa, Μαρία Παπαδήμα. ΠεσσόΑ-Ω. Εξάντας, 2008. 
• Fernando Pessoa. Η ώρα του διαβόλου. Νεφέλη, 2011. (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα) 
• Hilda Doolittle. Εισαγωγή στην τριλογία της H.D.. Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2005. (μτφρ. Λιάνα Σακελλίου, Θανάσης Ντόκος, Θωμάς Στραβέλης). 
• Jonathan Swift. Αποφάσεις για όταν θα είμαι γέρος - Στοχασμός για ένα σκουπόξυλο. Άγρα, 2018. 

• José Saramago. Περί τυφλότητος. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013. (μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά) 
• Kaouther Adimi. Τα πλούτη μας. Πόλις, 2018. (μτφρ. Έφη Κορομηλά) 
• Marilynne Robinson. Γκίλιαντ: τόπος της μαρτυρίας. Εν πλω, 2010. (μτφρ. Αντριάνα Σακκά, Βασίλης Αργυριάδης) 
• Nicanor Parra. Ποιήματα επείγουσας ανάγκης. Γαβριηλίδης, 2008. (μτφρ. Αργύρης Χιόνης) 
• Peter Handke. Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι. Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2017. (μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης) 
• S. T. Coleridge. Η μπαλλάντα του γέρου ναυτικού. Χατζηνικολή, 2003. (μτφρ. Βαγγέλης Αθανασόπουλος). 
• Sebastian Barry. Η μυστική γραφή. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009. (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ). 
• Sebastian Barry. Μακριά, πολύ μακριά. Πόλις, 2007. (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου). 
• Sebastian Barry. Μέρες δίχως τέλος. Ίκαρος, 2018. (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου) 
• T. E. Lawrence. Ανταρτοπόλεμος στην έρημο. Άγρα, 1998. (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης) 
• Ugo Foscolo. Ποιήματα μεταφρασμένα από Επτανήσιους. Ωκεανίδα, 1997.
• Vercors, Η σιωπή της θάλασσας. Ίκαρος, 1945. (μτφρ. Τατιάνα Γκρίτζη-Μιλλιέξ). 
• William Butler Yeats. Μυθολογίες και οράματα. Γαβριηλίδης, 1999. (μτφρ. Σπύρος Ηλιόπουλος) 
• William Faulkner. Ο αχυρώνας φλέγεται. Κίχλη, 2018. (μτφρ. Γιάννης Παλαβός). 
• Αγαθή Δημητρούκα. Αν. Καλειδοσκόπιο, 2018.
• Αγγελική Καραθανάση. Η Αμερικανική Σχολή Κρήτης (1837-1843): από τον πόλεμο του τσαγιού στον πρώτο πόλεμο του οπίου. Γρηγόρη, 2018. 
• Άλκη Ζέη. Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά; Μεταίχμιο, 2017. 
• Άννα Κοντολέων, Φωτεινή Στεφανίδη. Πάρτι για τρεις. Πατάκης, 2017.
• Άρης Αλεξάνδρου. Ποιήματα. Ύψιλον, 1991. 
• Αριστείδης Κριάρης. Πλήρης Συλλογή Κρητικών ασμάτων: ηρωικών, ιστορικών, πολεμικών, του γάμου, της τάβλας, του χορού κλπ κλπ. και απασών των κρητικών παροιμιών διστίχων και αινιγμάτων μεθ' ερμηνευτικών υποσημειώσεων. Α. Φραντζεσκάκη και Α. Καϊτατζή, 1920. 
• Αχιλλέας Κυριακίδης. Σώμα. Εκδόσεις Πατάκη, 2017. 
• Βαγγέλης Θ Κακατσάκης. Όπως το ψωμί. Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης "Πυξίδα της Πόλης", 2018. 
• Βασιλική Πέτσα. Όταν γράφει το μολύβι. Πόλις, 2016. 
• Βικτωρία Γεροντάσιου. Μικρές καταιγίδες. Θράκα, 2018. 
• Γεράσιμος Αν. Μαρκαντωνάτος. Λεξικό αρχαίων βυζαντινών και λόγιων φράσεων της νέας ελληνικής. Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2002. 
• Γεράσιμος Ρηγάτος. Ψήγματα Βυζαντινής και νεώτερης Ιατρικής: Ημερολόγιο 2010. Ascent, 2018. 
• Γιάννα Σέργη, Σοφία Παπαθανάση. Λαϊκά παραμύθια των Επτανήσων. Εν πλω, 2006. 
• Γιάννης Κόκκωνας. Έγρεο, φίλα μάτερ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2018. 
• Γιάννης Στίγκας. Ισόπαλο τραύμα. Κέδρος, 2009. 
• Γιάννης Τζεδάκις. Χανιά - Ρέθυμνο¨Ένα μαγευτικό ταξίδι συνεχίζεται. Εκδόσεις Αρχείο, 2017. 
• Γιώργος Γιαννουλόπουλος. Τρία δοκίμια για τη νεοελληνική ιδεολογία. Πόλις, 2016. 
• Γιώργος Ιωαννίδης. Η φιλοσοφία της μελαγχολίας. Δαιδάλεος, 2017. 
• Γιώργος Τσακνιάς. Η πίπα του Στάλιν και άλλα (αντι)σοβιετικά ανέκδοτα. Κίχλη, 2017. 
• Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, Γιάννης Ν. Μπασκόζος (επιμ.). Μια ζωή χωρίς άλλοθι. Μεταίχμιο, 2017. 

• Ελευθερία Σπ. Παπαγιάννη. Μορφές οικοδομών κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο. Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 2000. 
• Ελισάβετ-Λουλού Θεοτόκη. Ενδυμασίες Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων. Δήμος Κερκυραίων, 1994. 
• Έλλη Δρούλια. Για την αγάπη των βιβλίων. Νήσος, 2018. 
• Έρεισμα τ. 41 (2). , 2018. 
• Έρεισμα τ.44 (4). , 2018. 
• Εστία. Χριστούγεννα 1898-1899.  
• Ηλέκτρα Καμπουράκη-Πατεράκη. Κρήτες τυπογράφοι και λόγιοι. Χανιώτικα Νέα, 2017. 
• Θάνος Σαμαρτζής. Ο εκκλησιαστής. Δώμα, 2017. 
• Ιουλία Τολιά. Στου παρελθόντος την αντήχηση. Στοχαστής, 2018. 
• Ισμήνη Καρυωτάκη. Στους δρόμους: Ως εις ουδεμίαν πολιτείαν ανήκοντες. Το Ροδακιό, 2017. 
• Ιωάννα Παπαντωνίου. Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα άλλοτε και τώρα=Greek women's dress and jewlry past and present. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 1985. 
• Κατερίνα Νικολάου. Βυζαντινά βασιλικά συνοικέσια μετ' αλλοφύλων και αλλογλώσσων. Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 2000. 
• Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Οι δυο αγάπες. Επικαιρότητα, 1997. 
• Λήδα Καζαντζάκη, Νέλλη Ανδρικοπούλου, Άννα Μαρουδή - Κινδύνη, Ελένη Σταθοπούλου. Γυναίκες του Ματαρόα: Νέλλη Ανδρικοπούλου, Ελένη Σταθοπούλου, Γιάννα Περσάκη, Άννα Μαυρουδή-Κινδύνη, Μπέλλα Ραφτοπούλου. Γαβριηλίδης, 2018. 
• Μάρω Δούκα. Η πηγάδα. Κάτι άνθρωποι. Αθοπετού. Εκδόσεις Πατάκη, 2009. 
• Ματθαίος Μουντές. Τα αντίποινα. Εκδόσεις Καστανιώτη, 1993. 
• Μίκης Θεοδωράκης. Ανατομία της μουσικής. Γνώσεις, 1990. 
• Μιχαήλ Πασχάλης. Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2013. 
• Μιχάλης Γρηγοράκης (επιμ.). Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι. Χανιώτικα Νέα, 2003.
• Μιχάλης Γρηγοράκης. Χανιώτικα παραδοσιακά επαγγέλματα. Χανιώτικα Νέα, 2006. 
• Μιχάλης Γρηγοράκης. Χανιώτικες φυσιογνωμίες. Χανιώτικα Νέα, 2008. 
• Μιχάλης Δεληγιαννάκης. Το "θολιαστό" μιτάτο στην Κρήτη: ανώνυμη αρχιτεκτονική και μνημείο. ΤΕΕ-ΤΔΚ, 2003. 
• Νάσος Βαγενάς, Πλάτων Ροδοκανάκης. De profundis: (επιλογή). Στιγμή, 1987. 
• Νικόλαος Πολίτης. Δημοτικά τραγούδια: Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού. Ιστορική έρευνα, 1914. 
• Νίκος Γκάτσος, Αγαθή Δημητρούκα. Όλα τα τραγούδια. Εκδόσεις Πατάκη, 2018. 
• Ξένη Σ. Σκαρτσή, Σωκράτης Λ. Σκαρτσής. Ινδιάνοι. Παρατηρητής, 1993. 
• Πόρφυρας. Σελίδες για τη Ρέα Γαλανάκη: τεύχος 159-160, Δεκέμβριος 2016. 
• Πόρφυρας. Σελίδες για τη Μάρω Δούκα: τεύχος 161, Δεκέμβριος 2016. 
• Πόρφυρας. Σελίδες για την Ιωάννα Καρυστιάνη: τεύχος 162, Μάρτιος-Απρίλιος 2017.
• Πόρφυρας. Σελίδες για τον Μιχάλη Γκανά: τεύχος.166, Ιαν.-Μάρτ. 2018. 
• Σταύρος Ζουμπουλάκης. Για το Ολοκαύτωμα: Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (27 Ιανουαρίου 2018). Πόλις, 2018. 
• Σταύρος Ζουμπουλάκης. Για το σχολείο. Πόλις, 2017. 
• Τέλλος Άγρας. Το φθινόπωρο στην αγορά. Από το αρχείο Τέλλου Άγρα στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2017. (επιμ. Θάλεια Ιερωνυμάκη) 
• Χριστόφορος Περραιβός. Επαναστατικά τραγούδια του Ρήγα και ο ύμνος στον Μποναπάρτε του Περραιβού: Η έκδοση της Κέρκυρας (1798). Φωτομηχανική ανατύπωση. Ακαδημία Αθηνών, 1998.

[Κάτι σαν παιχνίδι η παραπάνω λίστα, κάτι σαν να θέλω να μην σκέφτομαι και να μην ακούω, δεν το καταφέρνω, βέβαια, τέλος πάντων, η λίστα με τα διαβάσματα της χρονιάς που πέρασε, δεν ξέρω αν ενδιαφέρει, εμένα μου αρέσει να διαβάζω τέτοιες λίστες, δίνουν ιδέες, ευχαρίστως δίνω περισσότερες πληροφορίες και για όποια δεν έχω παρουσιάσει στο ιστολόγιο...]

Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ

Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και η Βιβλιοθήκη του διοργανώνουν ημερίδα με θέμα "Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ" τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου 2019. Η ημερίδα εντάσσεται στο πλαίσιο της συμμετοχής της Βιβλιοθήκης στη  διοργάνωση «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων και είναι συμπληρωματική της Έκθεσης αφίσας με το ίδο θέμα.

Οι διαφημίσεις έχουν καταχωρισθεί σε βάση δεδομένων που είναι ελεύθερα προσβάσιμη στη διεύθυνση https://teediaf.omeka.net/.

Η Ημερίδα θα διεξαχθεί στη συνεδριακή αίθουσα του ΤΕΕ στα κεντρικά γραφεία του, Νίκης 4 στον 1ο όροφο και θα έχει το παρακάτω πρόγραμμα:

10:30-11:00 Προσέλευση – Εγγραφές

11:00-11:20 Χαιρετισμοί 

11:20-11:40 Τεχνολογική κληρονομιά, συλλογική μνήμη και βιβλιοθήκες: Το παράδειγμα και η συμβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ
Κ. Τοράκη – Χημ. Μηχανικός, Βιβλιοθηκονόμος – Συντονίστρια της Τεχνικής Επιτροπής ΕΛΟΤ/ΤΕ21 "Ορολογία – Γλωσσικοί πόροι", πρώην Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης ΤΕΕ 

11:40-12:00 Διαφημίσεις σε τεχνικά περιοδικά: Επεξεργασία και τεκμηρίωση της συλλογής, παρουσίαση της βάσης
Β. Κόγκου – Βιβλιοθηκονόμος, Ε. Πετρακάκη – Βιβλιοθηκονόμος 

12:00-12:20 Ραντεβού με την Τεχνολογία: Επικοινωνία, Προώθηση και Αναπαραστάσεις της Τεχνολογικής Αλλαγής στα Περιοδικά των Μηχανικών κατά τον 20ο αιώνα
Σπ. Τζόκας – Ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας – Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών 

12:20-12:40 Branding Immersive Innovations and Startup Brands
Μπ. Τσακαρέστου – Ph.D Αναπλ. Καθηγήτρια και Επικεφαλής του Εργαστηρίου Διαφήμισης και Δημοσίων Σχέσεων, Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο 

12:40-13:00 Οι αισιόδοξες εικόνες της τεχνικής προόδου. Η διαφήμιση στις τεχνικές εκδόσεις της δεκαετίας του 1960
Π. Τσακόπουλος – Δρ Αρχιτέκτων 

13:00-13:30 Διάλειμμα – Καφές 

13:30-13:50 Concept, Context, Content: Ιδέα, Περιβάλλον και Περιεχόμενο στην Τέχνη της Διαφήμισης
Ν. Χατζημηνά – Αρχιτέκτων Μηχανικός ArchitectScripta, Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΜΠ, MSc Columbia University NYC 

13:50-14:10 Αξιοποιώντας συλλογές βιβλιοθηκών και αρχείων σε εκπαιδευτικές - πολιτιστικές εφαρμογές
Δ. Γιαννίμπας – Υπεύθυνος Σχεδιασμού και Ανάπτυξης – Βιοτεχνικό Βιομηχανικό Εκπαιδευτικό Μουσείο 

14:10-14:30 Ανάγνωση πραγμάτων: Από την παρατήρηση στη χρήση
Κ. Μπίσας – Μηχανολόγος Μηχανικός, Βιομηχανικός Σχεδιαστής 

Ο 20ος αιώνας μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ: Έκθεση αφίσας στη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση ξεκινά στις 16 Ιανουαρίου στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ, ενταγμένη στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων. Πρόκειται για έκθεση αφισών που απιεκονίζουν διαφημίσεις όπως είχαν δημοσιευτεί στα περιοδικά του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας Τεχνικά Χρονικά και Ενημερωτικό Δελτίο. Οι διαφημίσεις δίνουν πληροφορίες για την τεχνολογία της εποχής, για τις εταιρείες (ελληνικές και ξένες) που δραστηριοποιούνται, για την εικόνα κάθε εποχής και τη διαχρονική εξέλιξή της, αλλά μπορούν επίσης να δώσουν την ευκαιρία για παραπέρα ερμηνεία και νοηματοδότηση των εικόνων. 

Σημειώνεται ότι η Έκθεση είναι ενδεικτική, και κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτική, παρουσίαση των διαφημίσεων που έχουν καταχωρισθεί σε βάση δεδομένων και είναι ελεύθερα προσβάσιμη στη διεύθυνση https://teediaf.omeka.net/.

Η διάρκεια της Έκθεσης είναι 16-31 Ιανουαρίου 2019 και γίνεται στους χώρους της Βιβλιοθήκης, Λέκκα 23-25 στον 1ο όροφο.

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα και Πέμπτη 8:00 έως 20:00 - Τρίτη, Τετάρτη και Παρασκευή 8:00 έως 15:00.

Εξάλλου, στο πλαίσιο της Έκθεσης θα διοργανωθεί ημερίδα στις 21 Ιανουαρίου 2019 (θα γράψω περισσότερα αργότερα).

Πληροφορίες στα τηλέφωνα 2103291717, 2103291701 και ση διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου tee_lib@tee.gr.

Διαφήμιση στα Τεχνικά Χρονικά, τεύχος του 1959

Διαφήμιση στο Ενημερωτικό Δελτίο, τεύχος του 1985

Ένας καινούργιος χρόνος, τι μας περιμένει;

Ρεβεγιόν

Στις δώδεκα στο φώτο φίνις
πουλαράκι μονοετές
απ’ την οθόνη ξεμπουκάρει
συντρίμμι στο χαλί
το νέον έτος.
Ο αναβάτης τροπαιοφόρος θα διαγγείλει τώρα.

Μέσα οι γυναίκες μουσακάδες τριώροφοι.

Τι λέτε ρε, το ξέρετε
πως το ’55
εγώ νοστάλγησα το μέλλον
και γεννήθηκα;

Κι αυτόν τον τύπο να τόνε κεράσετε
μια ελίτσα με κουκούτσι
για να μπερδευτεί.
Και φέρτε τώρα όλο το ψυγείο μπροστά μου.
Και τη βασιλόπιτα.
Δώσ’ το μαχαίρι:
Ένα της ποίησης
άλλο της ποίησης
τρίτο της ποίησης…

Το παραπάνω ποίημα είναι του Γιάννη Βαρβέρη από τη συλλογή "Ο Θάνατος το στρώνει". Το αντέγραψα από τη σελίδα του ποιητή Θωμά Τσαλαπάτη στην Εποχή της περασμένης Κυριακής 30/12/2018. Γράφει ο ίδιος:

Υπάρχει ένας χρόνος που πάντα περισσεύει. Ένας χρόνος ελατός και όλκιμος, νηπενθής και κατοικίδιος. Είναι ο χρόνος που κατοικεί ανάμεσα στο πέρας του χρόνου που πέρασε και τον ερχομό του χρόνου που θα έρθει. Δεν έχει αριθμούς, δεν έχει ημερομηνίες, ορίζεται πάντοτε απ' όλα όσα περισσεύουν, απ' όσα μένουν έξω από αυτόν. Κάπου ανάμεσα στον αποχωρισμό και το καλωσόρισμα, ο χρόνος αυτός υπάρχει. 

[...] Ποτέ δεν ήμουν σίγουρος αν τις πρωτοχρονιές γιορτάζουμε το τέλος του προηγούμενου χρόνου ή την αρχή του καινούριου. 

[...] Όπως και να 'χει, οεφίλουμε να γιορτάζουμε. Προετοιμαζόμαστε χωρίς δεύτερη σκέψη, βουτούμε, συμμετέχουμε. 

[...] Εντάξει λοιπόν, ας τελειώσει. Εντάξει λοιπόν ας ξεκινήσει. Παραμένουμε στο κατάστρωμα περιμένοντας οδηγίες.

Εντάξει λοιπόν, ας τελειώσει. 

Εντάξει λοιπόν ας ξεκινήσει. 

Στο τέλος της χρονιάς που φεύγει αποχαιρετήσαμε τη μάνα μου, ήτανε πλήρης ημερών, έφυγε ήρεμα κι αθόρυβα.

Λίγο πριν, ήρθε στον κόσμο ο εγγονός μου, η καινούρια ζωή, η ελπίδα, η χαρά. 

Η ζωή συνεχίζεται. Κι εμείς αναρωτιόμαστε μαζί με τον ποιητή, τον Τάσο Λειβαδίτη:

Ένας καινούργιος χρόνος. Τι μας περιμένει; Τι θα μας φέρει; 

Όνειρα, φιλοδοξίες, έρωτες, αινίγματα. 

Κι ω φτωχά ημερολόγια που ύστερα από τόσες γιορτές 

τελειώνετε τις μέρες σας μέσα σ’ ένα ρείθρο.

Γερνάω μαμά, πως μοιάζουμε μου λέει σαν δυο σταγόνες...

Τα ρούχα που δεν έμαθα να πλένω
τα βάζω στη σακούλα και σ' τα φέρνω.
Ρωτάς για την καριέρα μου
τη νύχτα και τη μέρα μου
κι εγώ να σου μιλάω καταφέρνω.

Και σκέφτομαι που πίνω κόκα-κόλα
για να 'ναι πάντα ίδια αλλάζουν όλα.
Κι ανοίγω το ψυγείο σου,
το "έλα" και το "αντίο" σου
ζητούσα στη ζωή μου πάνω απ' όλα.

Μαμά, πεινάω
μαμά, φοβάμαι
μαμά, γερνάω, μαμά.
Και τρέμω να 'μαι αυτό που χρόνια ανησυχείς:
ωραία, νέα κι ατυχής.

Τα χρόνια που μεγάλωνες για μένα
να ξέρεις πως σου τα 'χω φυλαγμένα.
Και τέλειωσα με άριστα
αλλά δεν έχω ευχάριστα,
όλα στον κόσμο είναι γραμμένα.

Τριάντα καλοκαίρια και χειμώνες
τις άγριες σού φέρνω ανεμώνες.
Και κοίτα, ένα μυστήριο
του κόσμου το κριτήριο
πως μοιάζουμε μου λέει σαν δυο σταγόνες.

Μαμά, πεινάω
μαμά, φοβάμαι
μαμά, γερνάω, μαμά.
Και τρέμω να 'μαι αυτό που χρόνια ανησυχείς:
ωραία, νέα κι ατυχής.

[Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου, Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης, Πρώτη εκτέλεση: Τάνια Τσανακλίδου, από το δίσκο: "Μαμά γερνάω" (1988)]

Η μάνα μου έφυγε χθες τη νύχτα, ήσυχα κι αθόρυβα. Ακριβώς 18 χρόνια ύστερα από τον πατέρα μου. Ήταν 91 και ήταν η τελευταία των παλιών. Κλείνει ο κύκλος, ανοίγει άλλος, έτσι είναι η ζωή. 

Και η ζωή συνεχίζεται. 

Καλή χρονιά!

Χριστούγεννα είναι ...

sms

Χριστούγεννα 2008 στο χωριό και τα …εσεμέσια δίνουν και παίρνουν. Οι Αγιομαθίτες πρωτοπόροι στην ηλεκτρονική επικοινωνία....

Φεύγει λοιπόν από Άη Μαθιά το μήνυμα για Αθήνα: «Χρόνια πολλά από τον Άη Μαθιά. Τζάκι και κούπα να πάει το αίμα ένα ζωνάρι!»

Σε κάμποση ώρα καταφθάνει από Αθήνα η απάντηση - απάνθισμα λαογραφικής έμπνευσης. Ναι, sms ήτανε!

«Λοιπόν ξάδερφε... Χριστούγεννα είναι: Εκεί που κόβεις τη γαλοπούλα με την πόρτα ανοιχτή, να μπεί μέσα η λιακάδα, ένα μπιιιπ να σε γυρίζει πίσω στα πραγματικά Χριστούγεννα... Με τα κάλαντα να στα λένε το σούρουπο με σοροκολέβαντο και με χριστουγεννιάτικο δέντρο κυπαρίσσι από τσι Φυτές, στολισμένο με φούσκες και μπαμπάκια για χιόνι, και την άλλη μέρα το μεσημέρι, γαλόκωλους αυγολέμονο με την πίντα, σαλάδο από το καλό, πατατόνες ψημένες από την ωγνίστρα, ντόπιες χειμωνιάτικες νόσπολες, μέλι από του Τρουτσέτα και κακοτρύγη από τα Κουράτα».

Και συνεχίζει:

«Αυτά κι άλλα ήτανε το sms που μούστειλες Χριστούγεννα, μεγάλη υπόθεση. Ευτυχώς σήμερα κι από χτες έκατσε ένα καλό ανεμόβροχο, που δε λέει να φύγει, έτσι για παρηγοριά...Ωρέ πολυλογία! Μωρέ τα ‘πα κι ευχαριστήθηκα».

Τέλος μηνύματος.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι στιγμιότυπο από το βιβλίο του Χαράλαμπου Κουρή "Εν Αγίω Ματθαίω...", στο οποίο καταγράφει ιστορίες όπως τις θυμάται από το χωριό του, τον Άγιο Ματθαίο Κέρκυρας. 

Χρόνια πολλά και βενέτικα, όπως λένε οι Κερκυραίοι!

......................................................................................................................

Στο γλωσσάρι που συνοδεύει το συγκεκριμένο στιγμιότυπο, περιέχονται τα παρακάτω:

«να πάει το αίμα ένα ζωνάρι»: (μεταφορά) από το κρασί να κοκκινίσουν τα μάγουλα σαν (κόκκινο) ζωνάρι
πίντα: καράφα
σαλάδο: σαλάμι
πατατόνα: γλυκοπατάτα
ωγνίστρα: (αναγραμματισμός του γωνιάστρα) μεταλλική βάση για κατσαρόλα ή ψήσιμο σε χωριάτικη γωνιακή εστία, αλλά και η ίδια η εστία
νόσπολα: μούσμουλο
κακοτρύγης: κερκυραϊκή ποικιλία σταφυλιού και κρασιού

Λάμπουν σαν δάκρυα τα Χριστούγεννα

ένας μικρός χριστός γεννιέται πάλι αύριο,
μόνος στον κόσμο.
ένας μικρός χριστός που ζωγραφίζει θαμπά
στο τζάμι δέντρα για τα παιδιά,καράβια για τα όνειρα,
ένα παραμύθι της αγάπης για τους απελπισμένους.
παραμονή και τα χιλιάδες φώτα της πλατείας
στα μάτια του λάμπουν σαν δάκρυα

Καλές γιορτές - Καλή χρονιά 

(Το ποίημα είναι του Τόλη Νικηφόρου και το βίντεο με τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα από την όπερα «Το Δαχτυλίδι της Μάνας» του Μανόλη Καλομοίρη).

23 Δεκεμβρίου 1903: Γράμμα σ' ένα νέο ποιητή

Ρώμη, 23 του Δεκέμβρη 1903

Αγαπητέ μου Κύριε Kappus,

Δε θα 'θελα να μείνετε χωρίς ένα χαιρετισμό από μέρους μου, τώρα που 'ρχονται Χριστούγεννα και που, ανάμεσα στη γιορτερή ατμόσφαιρα, η μοναξιά σας θα σας φαίνεται πιο βαριά παρά άλλοτε. Αν όμως, κείνες τις ώρες, νιώσετε πως η μοναξιά σας είναι μεγάλη, χαρείτε τότε: γιατί, (αναρωτηθείτε μόνος σας) τί νόημα θα 'χε μια μοναξιά που δε θα 'ταν αληθινά μεγάλη; Μονάχα μια μοναξιά υπάρχει, κι είναι μεγάλη και βαραίνει πολύ στους ώμους σας. Για όλους, σχεδόν, έρχονται ώρες, που θα τις αντάλλαζαν πρόθυμα με οποιονδηποτε "συγχρωτισμό" - και τον πιο κοινότοπο ακόμα, και τον πιο φτηνό - ή με μιαν επιφανειακή ασήμαντη ομοφωνία με τον "πρώτο τυχόντα", τον πιο ανάξιο... Μπορεί όμως, τις ώρες ίσα-ίσα τούτες, ν' αξαίνει και να μεστώνει η Μοναξιά· γιατί το μέστωμά της είναι οδυνηρό σαν το μέστωμα των παιδιών καινθλιβερό σαν τις πρώτες ανοιξιάτικες μέρες. Μη σας παραπλανάει όμως τούτο. Ένα, και μόνο, μας είναι απαραίτητο: η Μοναξιά, η μεγάλη εσώτερη Μοναξιά. Να βυθίζεσαι στον εαυτό σου και, ώρες ολόκληρες, να μην ανταμώνεις εκεί κανέναν [...]

Δε νομίζετε πως εκείνος που κατέχει το Θεό, έναν κίνδυνο μονάχα τρέχει: να χαθεί απ' Αυτόν! - Αν όμως παραδεχόσαστε πως ο Θεός δεν ύπαρξε στα παιδικά σας χρόνια, ούτε και πρωτύτερα, αν προμαντεύετε πως το Χριστό τον ξεγέλασε η αγάπη του και το Μωάμεθ τον απάτησε η περηφάνια του - κι αν με τρόμο νιώθετε πως, και τώρα ακόμα, την ώρα τούτη που μιλάμε για' αυτόν, ο θεός δεν υπάρχει - πώς γίνεται τότε (μια και δεν ύπαρξε ποτέ) να θλιβόσαστε για την απουσία του, όπως θα θλιβόσαστε για κάτι περασμένο και να τον αποζητάτε σα να τον είχατε χάσει; [...]

Γιορτάστε τα Χριστούγεννα, αγαπητέ Κύριε Kappus, μέσα στο ευλαβικό τούτο συναίσθημα: πως, για ν' αρχίσει Εκείνος να υπάρχει εντός σας, ίσως να χρειάζεται αυτήν ίσα-ίσα την αγωνία σας μπροστά στη ζωή. Μπορεί, αυτές λισα-ίσα τις πικρές και δύσκολες μέρες σας, το κάθε τι εντός σας να εργάζεται για κείνον - όπως κάποτε, παιδί, είχατε για κείνον εργαστεί με κομμένη ανάσα. Να 'σαστε υπομονετικός και μακρόθυμος. Μην ξεχνάτε πως το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι τούτο: να μη φέρνουμε στον ερχομό του περισσότερη αντίσταση απ' όση φέρνει η γη στην άνοιξη που φτάνει.

Και να 'σαστε πάντα χαρούμενος κι όλος εμπιστοσύνη.

Δικός σας

RAINER MARIA RILKE

(Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τα Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή του Rainer Maria Rilke σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη, από την έκδοση του 2000).

Στου παρελθόντος την αντήχηση, της Ιουλίας Τολιά: εξομολογητική κατάδυση στη μνήμη της ύπαρξης

Παρήχηση θρυμματισμένη ο κόσμος.
Ροή σπασμωδική ο χρόνος.

Οι ήχοι, ο απόηχος, η αντήχηση και η παρήχηση, η ροή, το κελάρυσμα, το βότσαλο στη λίμνη, η βροχή, το φθινόπωρο, η θύελλα, το αλεξιβρόχιο και το αλεξήλιο· και μνήμη ανάκατη με νοσταλγία· αυτά είναι τα θέματα που έρχονται και ξαναέρχονται στη νέα ποιητική συλλογή της Ιουλίας Τολιά "Στου παρελθόντος την αντήχηση" (Στοχαστής, 2018).

Τη νύχτα

υπνοβατώ στο παρελθόν.

Τη μέρα

νοσταλγώ τοπία αφανισμένα.

Κινούμαι

στον κόσμο των σκιών.

Δεν γυρνάει απλώς στο παρελθόν, το φέρνει μπροστά, βλέπει την απεικόνισή του σαν αντήχηση, 

Κρούει τις θύρες έρημων σπιτιών

και ακροάται

των περασμένων την αντήχηση.

ή σαν αντικατοπτρισμό

Το παρελθόν μου,

αντικατοπτρισμός.

Ίσως και να το έζησα.

Ίσως μόνο να το φαντάστηκα.

Πιθανόν να το οικειοποιήθηκα,

παρασυρμένη από τη μαγεία

ενός δεινού αφηγητή.

Κι εκεί που δείχνει σταθερά προσηλωμένη στο μαύρο καταμετρώντας τις απώλειες και νοσταλγώντας "την ένταση αλλοτινών αισθημάτων", όταν

Ο δείχτης δεν κινείται.
Είναι στραμμένος σταθερά προς το λυκόφως.

πάλι το φως γίνεται οδηγός της, κι ας φαίνεται πως τη φοβίζει

Παρόλο που δεν υπήρξα αλιέας κοραλλιών,

έχω την εμπειρία του βυθού και του ερέβους.

Την εμπειρία του κινδύνου της κατάδυσης.

Και έλκομαι από το φως.

Το δυνατό το φως.

Πράγμα εξίσου επικίνδυνο. [...]

Συμφοιτήτριες με την Ιουλία στο Πολυτεχνείο, στα λόγια της αναζητώ στοιχεία και εικόνες εκείνης της εποχής κι εκείνης της κοπέλας κι εκείνης της γενιάς μας· και δεν μπορεί παρά να βρίσκω, αφού, όπως η ίδια λέει, η ποίηση "στη θέα του αθέατου ενδίδει".

Κάνε νανά, 'γγονάκι μου και δυό φορές παιδί μου

                                           Κάνε νανά, 'γγονάκι μου και δυό φορές παιδί μου,

                                           με την ευχή του πάππου σου και με την εδική μου·

                                          'γγονάκι μου, να κοιμηθείς κι άγουρο μην ξυπνήσεις,

                                          μόνο με γέλιο, 'γγόνι μου, ν΄ακούσω να γκουίσεις.

                                                        Το παιδί μου το μικρό

                                                        έσκυψε να πιει νερό

                                                        κι έβρεξε το φόρεμά του

                                                        και το μάλωσε η μαμά του

                                                        έβρεξε και την ποδιά του

                                                       και το μάλωσε η θεια του,

                                                       κι έβρεξε την τραχηλιά του

                                                       και το μάλωσε η γιαγιά του.

Τα παραπάνω στιχάκια είναι νανούρισμα το πρώτο και ταχτάρισμα το δεύτερο από το ανθολόγημα της Φανής Σαρεγιάννη με νανουρίσματα, ταχταρίσματα, παιχνιδάκια και τραγούδια που συγκέντρωσε από διάφορες πηγές και κυκλοφόρησε το 1953. Ξεχωριστή συμβολή είχε, όπως η ίδια γράφει στην εισαγωγή, η Μαρία Λιουδάκη "με το πλούσιο χειρόγραφο υλικό της από την Κρήτη, που μου το έδωσαν η ίδια και ο κ. Μ. Τριανταφυλλίδης". Η Μαρία Λιουδάκη δεν ήταν άλλη από την "καλή και πλούσια σε γνώση Κρητικιά λαογράφο", την αγωνίστρια δασκάλα που εκτελέστηκε στις 4 Δεκέμβρη του 1947 στο Ηράκλειο της Κρήτης (είχα γράψει εδώ: https://katerinatoraki.blogspot.com/2016/12/4-1947.html).

Ένα ενδιαφέρον επίσης στοιχείο της έκδοσης είναι ότι το εξώφυλλο και τα σχέδια στο εσωτερικό του βιβλίου είναι της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Το βιβλιαράκι κυκλοφόρησε στη σειρά της Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης, εμπνευστής, ιδρυτής και διευθυντής της οποίας ήταν ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης.

Αφιερωμένη η ανάρτηση στον μόλις ενός μήνα τρίτο εγγονό μου, που και μ' αυτόν θα κάνουμε τον κόσμο παραμύθι...

Ο Δάντης για την ευγλωττία της Κοινής γλώσσας: αφιερωμένο στον Απόστροφο (που έκλεισε)

Όταν τον Σεπτέμβριο διάβασα ότι κλείνει το βιβλιοπωλείο Απόστροφος στην Κέρκυρα, λυπήθηκα πολύ γιατί το γνώριζα, το είχα επισκεφτεί πολλές φορές και θεωρούσα ότι αποτελούσε σημείο αναφοράς για το νησί, μια ήρεμη, ξεχωριστή γωνιά πολιτισμού. Βάλθηκα να ξαναδιαβάζω τα βιβλία του. Γιατί εκτός από βιβλιοπωλείο, ήταν και πολύ καλό εκδοτικό. Ξαναδιάβασα την "Ευγλωττία της Κοινής γλώσσας: De Vulgari Eloquentia" του Δάντη σε μετάφραση του Νίκου Κούρκουλου·  ο ίδιος έκανε επίσης την εισαγωγή και τα σχόλια που όλα ήταν κατατοπιστικά και κυρίως εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Το βιβλίο, όπως λέει ο μεταφραστής,  είναι, με σύγχρονους όρους, ταυτόχρονα έργο γλωσσολογίας και ποιητικής:

Αν ο Dante ξεχώριζε αυτές τις δύο πλευρές, θα μιλούσε ίσως για "διδασκαλία περί γλώσσας" και "διδασκαλία περί τέχνης".

Κοινή γλώσσα (vulgaris) ονομάζει ο Δάντης τη μητρική, "εκείνη που μαθαίνουν τα παιδιά από το περιβάλλον τους όταν αρχίζουν να ξεχωρίζουν τις φωνές [...]  εκείνη που, χωρίς κανένα κανόνα, μαθαίνουμε μιμούμενοι την τροφό μας".

Αυτή είναι η ευγενέστερη γλώσσα, λέει· υπάρχει και η δευτερεύουσα γλώσσα, η γραμματική, που διαθέτουν οι Ρωμαίοι, οι Έλληνες και μερικοί άλλοι, που έχει κανόνες και που χρειάζεται χρόνο και αφοσιωμένη μελέτη για να τη μάθει κανείς.

Έχει πολύ ενδιαφέρον η ανάλυση για τη "μεγάλη σύγχυση" που έπαθαν οι άνθρωποι χτίζοντας τον πύργο της Βαβέλ 

[...] όλοι όσοι δούλευαν εκεί μιλούσαν μία και την ίδια γλώσσα, αλλά αμέσως μετά διαχωρίστηκαν σε πολλές γλώσσες και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την προσπάθεια και ποτέ ξανά δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν. Μόνο όσοι έκαναν την ίδια δουλειά κράτησαν όμοια γλώσσα: δηλαδή φτιάχτηκε μία για τους αρχιτέκτονες, μία για όσους κουβαλούσαν τους βράχους, μία γι' αυτούς που τους επεξεργάζονταν και το ίδιο για κάθε ομάδα εργατών [...]

Και μίλησε για τις γλώσσες της Ευρώπης κι ύστερα για τις 14 ιταλικές διαλέκτους (γλωσσικές ποικιλίες) συγκρίνοντας και αναζητώντας "την ωραιότερη και λαμπρότερη γλώσσα της Ιταλίας". Δίνει χαρακτηρισμούς στη γλώσσα (κάτι σαν τα σημερινά επίπεδα ύφους ίσως) και την ονομάζει λαμπρή, αξονική, αυλική, βουλευτική (έχουν ενδιαφέρον οι σημειώσεις του μεταφραστή σχετικά με τους χαρακτηρισμούς αυτούς και τις αποδόσεις που προτείνει στα ελληνικά). Τα κριτήρια που χρησιμοποιεί ο Δάντης για να συγκρίνει και τελικά να απορρίπτει διαλέκτους είναι αξιοπρόσεκτα, ενώ δίνει παραδείγματα που για έναν γνώστη της γλώσσας είναι ακόμη πιο προσιτά ως προς την αξιολόγηση που κάνει.

Στη συνέχεια, ασχολείται με την ορθή χρήση της Κοινής από αυτούς που "πλέκουν στίχους", και μάλιστα όχι όλους, αλλά τους "έξοχους" στιχοπλόκους. Μιλάει για τη φόρμα των ποιημάτων και τη διακρίνει σε μπαλλάτες, σονέτα και τραγούδια που είναι και η εξοχότερη όλων. Αναλύει τις μορφές των στίχων ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών, θεωρώντας ότι ο εντεκασύλλαβος είναι ο ανώτερος και ο μεγαλοπρεπέστερος.

Το έργο είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον και αντί άλλων δικών μου σχολίων, αξίζει να παραθέσω ένα απόσπασμα από την εισαγωγή του Κούρκουλου:

[...] Παρομοιάζει τη γλώσσα με ζωντανό οργανισμό, που εξελίσσεται διαρκώς χωρίς αυτή η εξέλιξη να είναι ορατή. Όμως, έτσι, η σταθερότητα τείνει ν' αποχτήσει αρνητικό πρόσημο, καθώς αποκαλύπτεται αντίθετη με τη "φύση" της γλώσσας. Για ένα ζωντανό οργανισμό, η σταθερότητα είναι θάνατος. Ο ποιητής δεν μιλάει πουθενά για "νεκρή γλώσσα", ωστόσο η έννοια της νεκρής γλώσσας προκύπτει άμεσα από αυτή την πρωτότυπη, στον καιρό της, παρομοίωση.[...]

Ο Απόστροφος τελικά έκλεισε· μας έμειναν τα βιβλία του και η ανάμνηση μιας όμορφης γωνιάς στην πόλη της Κέρκυρας που την διατηρούσαν έτσι όμορφοι άνθρωποι.

Και δεν θα μπορούσα να μη θυμηθώ το Σχήμα στα Χανιά που έκλεισε πριν από μερικά χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατο του ιδιοκτήτη του Γιάννη Βερυβάκη. Ένα όμορφο σημείο της πόλης των Χανίων, ένα σημείο αναφοράς για τους βιβλιόφιλους, όπου μπορούσες να είσαι με τις ώρες ψάχνοντας στα ράφια και να βρίσκεις απίθανα πράγματα. Ήταν στον κεντρικό δρόμο της πόλης, στην οδό Δημοκρατίας, στάση Βαγγέλη Κτιστάκη· ακόμη μένει κλειστό, με την εξώπορτα σκονισμένη και βρώμικη, έρημο και στενάχωρο στην όψη, λες και περιμένει έναν άλλο βιβλιοπώλη να' ρθει να του δώσει και πάλι ζωή. 

Από το Σχήμα έχω κρατήσει τη σακούλα, αδιάψευστος μάρτυρας βιβλιοπωλείου με ποιότητα και βιβλιοπώλη με μεράκι

Και ο Απόστροφος και το Σχήμα, όπως τα Αληθινά Πλούτη στο Αλγέρι, όπως το παλιό Βιβλιοπωλείο της Εστίας στην Αθήνα, όπως ήταν το βιβλιοπωλείο της Δωδώνης στην Ασκληπιού, όπως τόσα άλλα βιβλιοπωλεία που ευτυχώς υπάρχουν ακόμη, συμπυκνώνουν τον κόσμο μας, όπως λέει ο Χόρχε Καριόν στο βιβλίο του Βιβλιοπωλεία, όπου τόσο αγαπητικά περιγράφει, μάλλον ιστορεί, βιβλιοπωλεία που επισκέφτηκε σ ' όλα (περίπου) τα πέρατα της γης.

Πώς ξεστράτισα πάλι. Για το Δάντη και τη γλώσσα ξεκίνησα, για τον Απόστροφο ήθελα να μιλήσω, ας τελειώσω λοιπόν με τον Απόστροφο. Ας ευχηθώ να υπάρξ(χ)ει συνέχεια στην παράδοση των καλών βιβλιοπωλείων στην Κέρκυρα· και να σημειώσω ότι η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αυτής είναι από χαρτί περιτυλίγματος του Απόστροφου. Είναι ζωγραφισμένο με το χέρι. Όταν αγόραζες βιβλίο, η ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου έπαιρνε τα μαρκαδοράκια της κι επιτόπου έφτιαχνε μια ζωγραφιά πάνω στο χαρτί περιτυλίγματος, όχι πάντα την ίδια, κι αν ήταν γιορτές, η ζωγραφιά ήταν γιορτινή! Και πάντα χρωματιστή!

Θα ξανάρθουμε σ' ένα καλύτερο παραμύθι: Μικρές Καταιγίδες της Βικτωρίας Γεροντάσιου

Τα δάκρυα των πολλών
Στο σύνορο
Ανυπεράσπιστο στήθος
Η μνήμη
Δεν άγγιξε ποτέ το γυμνό σώμα
Διασχίζω γραμμές
Ξαναγεννιέμαι βασιλιάς
Όχι της δικής μου
Ούτε μιας άλλης
Νοητή πατρίδα
Ήμασταν πολλοί

Είναι η καταιγίδα με αριθμό 41. Σαρανταεννιά οι αριθμημένες Μικρές καταιγίδες της Βικτωρίας Γεροντάσιου και μερικές ακόμη με τίτλους μάλλον συμβολικούς. Όπως η "Γίνεται Αμοργός"

Κρυψώνα, μια ζωγραφιά 
Στους βράχους
Βυθισμένες σκέψεις
Νανούρισμα του καλοκαιριού
.......

Λόγος κοφτερός, ελλειπτικός, μεστός, αλληγορικός

........
Σαν σπουργίτι
Όταν λιώνει στον ήλιο
Οι νότες ξεχνιούνται
Σκορπισμένες πετούν,
Το μαζί
Μια γεύση απόρριψης
Πεθαίνει στο μηδέν

Θάλασσα, ωκεανός, βροχή, καταιγίδες, το Αιγαίο, τα νησιά, το στοιχείο του νερού σαν να σε λούζει από παντού

Φυλαχτό του ορίζοντα
Στο στομάχι της άμμου
Το καράβι σου
Ένα απόμακρο Αιγαίο
..........................

ή

Όλοι μαζί, δίπλα δίπλα
Όλοι μαζί
Κι από πάνω του κόσμου η βροχή
..............................

Νοσταλγία, μνήμη, αντιθέσεις, προσμονή

..............
Φέρνοντας τη ζωή
Προς την αιώνια Αμερική

ή

Γειτόνων δάκρυα
Φουσκώνουν
Όταν λιώνει η βροχή
Κι ο αέρας
Μια μνήμη
Γίνεται στάχτη
......................

Η Βικτωρία Γεροντάσιου σπούδασε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ και ύστερα έφυγε στη Γαλλία και ζει εκεί, στο Πουατιέ. Συγκινούμαι που διαβάζω τα ποιήματα της Βικτωρίας, όταν διαβάζω τους στίχους της, όμορφους στίχους, όμορφη γλώσσα, συγκινούμαι όταν διαβάζω 

...................

Όραμα των ζεστών βυθών

Θα ξανάρθουμε

Με καινούργια σπαθιά

Με αύριο από νίκη

......................

Κι επειδή γνωρίζω τη Βικτωρία από μικρούλα, η χαρά μου είναι διπλή. Κι αυτά που γράφω είναι από καρδιάς λόγια, ειλικρινείς καταθέσεις ευχαρίστησης και συγκίνησης μαζί όταν λέει

.......................
Αναπολούσε 
Τη φωτεινή αλλαγή
Επιθυμούσε στα μάτια σου
Να υπάρξει
Σ'ένα καλύτερο παραμύθι.

Άννα τ' όνομά της το μικρό...

Την παιδική μου φίλη
την είδα ξαφνικά
να στέκει
και να με κοιτά.

Αγάλματα κομμάτια
στα μάτια της τα δυο
λησμονημένες πόλεις
ναυάγια στο βυθό.

Ζεστό το μεσημέρι
το στόρι χαμηλό
κι η σκάλα
στο φωταγωγό.

Σβήνουν τα βήματα στη σκάλα
κανείς θα πλανηθούμε μοναχοί
θάλασσες πόλεις έρημοι σταθμοί.
Αλλάζουν όλα εδώ κάτω με ορμή
τι να καταλάβουμε οι φτωχοί.

Για πες μου μήπως ξέρεις
γι’ αυτήν που σου μιλώ
Άννα
τ’ όνομά της το μικρό.

Τη βλέπω κατεβαίνει
στέκεται στο σκαλί
και χάνεται για πάντα
στου κόσμου τη βουή.

Είδα την Άννα κάποτε, του Διονύση Σαββόπουλου.

Αφιερωμένο στη φίλη μου, Άννα τ' όνομά της το μικρό. Και στην Αννούλα τη Σολωμίτσα, την Άννα που είδα κάποτε και που ήταν φίλη πιστικιά. Και σε όλες τις Άννες ... 

Όταν γράφει το μολύβι, της Βασιλικής Πέτσα: πολιτική βία και πολιτισμική μνήμη στη λογοτεχνία

Πολιτική βία, δικτατορία, μεταπολίτευση, Μάης του '68, αριστερά, άκρα αριστερά, ένοπλη βία, αντικαθεστωτικές οργανώσεις, Ιταλία, Ελλάδα, μνήμη, συλλογική μνήμη, ιστορική μνήμη, επικοινωνιακή μνήμη, πολιτισμική μνήμη, λογοτεχνία, ιταλική πεζογραφία, ελληνική πεζογραφία. Τόσες κι άλλες τόσες οι λέξεις-κλειδιά που θα 'πρεπε να δώσω για μια κατά το δυνατόν πλήρη τεκμηρίωση του βιβλίου της Βασιλικής Πέτσα με τίτλο "Όταν γράφει το μολύβι: πολιτική βία και μνήμη στη σύγχρονη ελληνική και ιταλική πεζογραφία" (Πόλις, 2016).

Η συγγραφέας εστιάζει στη λογοτεχνική αναπαράσταση της πολιτικής βίας στην Ελλάδα και στην Ιταλία, καταλήγοντας στη συγκριτική αποτίμησή τους με λογοτεχνικές και ευρύτερα πολιτισμικές παρατηρήσεις. Δεδομένου ότι το βιβλίο βασίζεται στη διδακτορική της διατριβή, περιέχει ενδελεχή μελέτη του φαινομένου της πολιτικής βίας όπως εκδηλώθηκε στις δύο χώρες και, κυρίως, όπως αποτυπώθηκε στη μνήμη και στη συμπεριφορά του κόσμου και εκφράστηκε στη σύγχρονη ελληνική και ιταλική πεζογραφία. Η έρευνα, λόγω του εύρους και των αποκλίσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, περιορίζεται στη δράση ένοπλων ακροαριστερών οργανώσεων και που στην περίπτωση της Ελλάδας έδρασαν στη διάρκεια της δικτατορίας. 

Στο πλαίσιο εννοιολογικής διερεύνησης της πολιτικής βίας, παρατηρεί ότι υπάρχει νοηματική ευρύτητα και πολυσημία, με αποτέλεσμα τη δυσκολία διατύπωσης οριστικού, ευρέως αποδεκτού, προσδιορισμού της έννοιας. Παρατηρεί, επίσης, ότι οι φορείς («από το Κέντρο ως την άκρα Αριστερά») που άσκησαν ένοπλη πολιτική βία στην Ελλάδα στη διάρκεια της δικτατορίας (ενάντιά της) ονομάστηκαν «αντικαθεστωτικές ένοπλες οργανώσεις», ενώ αντίστοιχα οι οργανώσεις με μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία μετά τη μεταπολίτευση ονομάστηκαν «ένοπλες ακροαριστερές οργανώσεις». 

Σημειώνει ότι η ελληνική λογοτεχνική παραγωγή με αναφορά στο θέμα της πολιτικής βίας είναι περιορισμένη και ότι, ανεξάρτητα από την όποια λογοτεχνική του αξία, κανένα έργο δεν έχει καθιερωθεί στη συλλογική συνείδηση ως μείζον, το αποδίδει δε αυτό «στην έλλειψη συναινετικών αφηγήσεων του ιστορικού, πολιτικού, κοινωνικού και ευρύτερα δημόσιου λόγου για το φαινόμενο». 

Και συνεχίζει: 

«Επιπλέον, αν στην Ιταλία και τη Γερμανία αφθονούν οι μαρτυρίες, οι ημερολογιακές καταγραφές, οι εκτενείς συνεντεύξεις, οι αυτοβιογραφίες και τα χρονικά από πρώην μέλη ένοπλων ακροαριστερών οργανώσεων και από συγγενείς των θυμάτων, στην Ελλάδα, παρά την ύπαρξη ενός εκτεταμένου καταλόγου ανθρώπινων απωλειών, οι σποραδικές αντίστοιχες εκδόσεις δεν συγκροτούν ένα συνεκτικό corpus.»

Συγκρίνει με το μυθιστόρημα του εμφυλίου, στο οποίο, όπως λέει, η αφήγηση δικαιώνει τις πολιτικές επιλογές της κάθε πλευράς, ενώ «στο μυθιστόρημα της αντιδικτατορικής και μεταπολιτευτικής πολιτικής βίας δεν επιδιώκεται ιδεολογική απενοχοποίηση ή post hoc δικαίωση, αλλά διερευνώνται τα όρια της δυνατότητας ταυτοτικού επαναπροσδιορισμού του υποκειμένου στο παρόν...» 

Αναλύει με λεπτομέρειες έργα των Δημήτρη Νόλλα, Αλέξη Πανσέληνου, Νένης Ευθυμιάδη, Άρη Μαραγκόπουλου, Τάσου Δαρβέρη και άλλων, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι κανένα έργο δεν καταλαμβάνει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτισμικής μνήμης για την ένοπλη βία. Έχει κάποια ενδιαφέροντα παραθέματα σχετικά με το συμπέρασμα αυτό, όπως 

ένα του Ίταλο Καλβίνο «η επιρροή της ιστορίας στη λογοτεχνία είναι έμμεση, αργή και συχνά διφορούμενη και πολλά μεγάλα ιστορικά γεγονότα πέρασαν χωρίς να εμπνεύσουν κανένα σπουδαίο μυθιστόρημα» 

και άλλο του Δημήτρη Ραυτόπουλου «λένε ότι το αίμα νερό δεν γίνεται – πώς να γίνει μελάνι;». 

Το θεωρητικό πλαίσιο διερευνάται αναλυτικά χρησιμοποιώντας ποικίλες πηγές με ιδιαίτερα συχνές αναφορές στον Άγγλο θεωρητικό Τέρυ Ίγκλετον. Εξίσου πολύ ενδιαφέρον στο θεωρητικό επίπεδο είναι το επίμετρο, στο οποίο η συγγραφέας ασχολείται, ανάμεσα στα άλλα, με τις «στοχαστικές διερευνήσεις της πολιτικής βίας» όπως προσλαμβάνεται από την Άρεντ, τον Μπένγιαμιν, τον Καμύ και τον Σαρτρ. (Θα ήθελα εδώ να σημειώσω μάλιστα ότι για τον Καμύ αναφέρεται στον «Επαναστατημένο άνθρωπο» που το έχω διαβάσει εδώ και χρόνια, αλλά θα ήθελα να ξεφυλλίσω και πάλι με βάση τη δική της ανάλυση και τις αναφορές της στις αντιθέσεις με τον Σαρτρ). 

Τέλος, ενδιαφέρον έχει η εννοιολόγηση της πολιτισμικής μνήμης που τη διακρίνει από την επικοινωνιακή, στο ότι η δεύτερη είναι «ενσαρκωμένη, βιωμένη και σωματικά μεταδόσιμη, με δίαυλο κυρίως την οικογένεια», ενώ η πρώτη «προκύπτει από τη θεσμοποίηση και την υλικοποίηση της επικοινωνιακής μνήμης στο πλαίσιο της πολιτιστικής παραγωγής ή τελετουργιών». Η λογοτεχνία, γράφει, για την παραγωγή και τη λειτουργία της πολιτισμικής μνήμης αποτελεί μέσο ενθύμισης, αντικείμενο ενθύμισης και μέσο παρατήρησης του τρόπου με τον οποίο παράγεται η πολιτισμική μνήμη. 

Εδώ θα σταματήσω, προφανώς, δεν είναι δυνατόν και δεν είμαι σε θέση να αναλύσω το θέμα του βιβλίου θεωρητικά, σίγουρα όμως η ανάγνωσή του και από μη ειδικούς στο αντικείμενο της θεωρίας της λογοτεχνίας, αν και καθόλου εύκολη, δίνει τροφή για σκέψεις: για την πολιτική βία, για την ένοπλη βία, για τους φορείς ένοπλης βίας, για τη σχέση της Αριστεράς με την πολιτική βία, για τη σχέση της λογοτεχνίας με την ιστορία, για την πολιτισμική μνήμη, για την καταγραφή και την πρόσληψη της μνήμης... 

Και σταματώ. Πάντως, έχω να σημειώσω ότι η μνήμη, η ιστορική μνήμη, απασχολεί τη συγγραφέα και στα λογοτεχνικά έργα της, σε αυτά τα τρία πρώτα της τουλάχιστον (είχα γράψει εδώ), υποθέτω κάτι αντίστοιχο θα βρούμε και στο καινούριο της που πρόσφατα κυκλοφόρησε (Το δέντρο της υπακοής, Πόλις, 2018).

Σημείωση 

Το βιβλίο περιέχει πλούσια βιβλιογραφία με αναφορές από βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ηλεκτρονικές πηγές κ.ά., ενώ συχνά χρησιμοποιεί στοιχεία με αποσπάσματα ή άλλα υλικά από τη δίκη της 17 Νοέμβρη (όσον αφορά την ελληνική περίπτωση), με την οποία ασχολείται εκτενώς προκειμένου να καταγράψει τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά της. Μια παρατήρηση θα είχα να κάνω για την παρουσίαση της βιβλιογραφίας. Είναι χωρισμένη σε ενότητες ανάλογα με την κατηγορία των πηγών, με αποτέλεσμα, εάν ο αναγνώστης θέλει να προστρέξει στη σχετική βιβλιογραφική αναφορά, να πρέπει ψάχνει σε όλες τις επιμέρους ενότητες (βιβλία και μελέτες, άρθρα, τύπος κτλ.) προκειμένου να εντοπίσει τη σχετική. 

Τι έχει και κλαίει το παιδί...

                                  

Ήταν γλυκό ήταν πικρό παράπονο
ήταν τ' αγόρι π' αγαπώ παράπονο
πίσω απ' τα μάτια, τη βροχή, το αγόρι μου
το αγόρι μου έχει σταυρωθεί

Κανείς δεν βγήκε για να δει
τι έχει και κλαίει το παιδί
μα το λυπήθηκε η αυγή
που πόνεσε τόσο πολύ

Διπλά τα `βαλαν τα κλειδιά
στην πόρτα κάποια χέρια
Σβήσαν τον ήλιο του παιδιού
του θάμπωσαν τ’ αστέρια

Κανείς δεν βγήκε για να δει
τι έχει και κλαίει το παιδί
μα το λυπήθηκε η αυγή
που πόνεσε τόσο πολύ


(Στίχοι: Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος, τραγουδά η Βίκυ Μοσχολιού  https://www.youtube.com/watch?v=uzdgrq4qh4s)

Δεκαεφτά κόκκινα γαρύφαλλα...

Στους ήρωες του Πολυτεχνείου*

Δεκαεφτά κόκκινα
    γαρύφαλλα
θ' αποθέσω απόψε
στη μνήμη σας
παιδιά αγαπημένα.

Τ' άρωμά τους
    ας απαλύνουν
     τους πόνους
απ' τις πληγές
που κάνανε τα βλήματα
    των αδελφών σας.

Γίνατε ήρωες
    αδέλφια,
πέσατε για μας,
    για μια καινούρια,
μεγάλη Ελλάδα.
Εσπείρατε,
για να θερίσωμε
    εμείς, οι ρέστοι.

Ας είναι μαλακό
    το χώμα που σκεπάζει
τα βασανισμένα σας κορμιά.
Ας είναι πάντα ξαστεριά
δίχως σεισμούς και μπόρες,
να μη κουνή
    ποτές η γη
και σας ταράξει
    αδέλφια.

Νάναι γλυκός ο ύπνος σας.
Και υπόσχεση σας δίνομε
νάστε παράδειγμά μας
ο θερισμός δεν αργοπορεί,
    η άνοιξη κοντεύει!...

----------------------------------------------------------------
Το 'γραψα το Νοέμβρη του 1974...

Τρένα...

Συλλογιέμαι τα τρένα που τρέχουν προς το τίποτα
Τη θάλασσα που αιώνια επιστρέφει…

(Από «Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου», του Τάσου Λειβαδίτη. Ο ποιητής έφυγε σαν σήμερα το 1988.)


Ένα τρένο που θα `ρχεται από μια άγνωστη χώρα,
τα χαμένα όνειρά μου...

(Από το ποίημα "Βράδυ" του Κώστα Καρυωτάκη. Ο ποιητής γεννήθηκε σαν σήμερα το 1896).