Σαν σήμερα

Σαν σήμερα, πέντε γλώσσες επικοινωνίας των ανθρώπων έχασαν πέντε σπουδαία τέκνα τους. Αυτός σκέφτηκα να ήταν ο τίτλος της σημερινής ανάρτησης, αληθινά παράξενος, όμως δεν θα μπορούσα με άλλο σύντομο και περιεκτικό τρόπο να περιγράψω το "σαν σήμερα έφυγαν" της 29ης Μαρτίου. Σαν σήμερα, λοιπόν, έφυγαν ο θεατρικός συγγραφέας Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης, ο μουσικός Καρλ Ορφ (Carl Orff), ο ζωγράφος Ζωρζ Σερά (George Seurat) και ο ορολόγος Ευγένιος Βίστερ (Eugene Wüster). Υπηρέτησαν και οι πέντε από το δικό τους μετερίζι μια γλώσσα επικοινωνίας των ανθρώπων. Γιατί, τι άλλο από γλώσσα επικοινωνίας είναι το θέατρο, η ποίηση, η μουσική, η ζωγραφική και φυσικά η ορολογία.

Ξεκινώντας από τα τέσσερα πρώτα, τις τέχνες, καθεμιά είναι κάτι σαν γλώσσα μέσα στη γλώσσα που γνωρίζουμε και μιλούμε, αποτελούν συστήματα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων χρησιμοποιώντας τους δικούς τους ιδιαίτερους κώδικες: το σώμα, τη φωνή, τις νότες, τον ρυθμό, την εικόνα, το χρώμα, και πάλι τον ρυθμό, τον ελλειπτικό λόγο, γλώσσες όλες που δύσκολο καμιά φορά να μεταφραστούν σε λόγια της φυσικής γλώσσας. Κι όμως, οι κώδικες αυτοί είναι και κωδικοί που άμα τους ξεκλειδώσεις γίνονται βάλσαμο στα μάτια, στο νου και στην ψυχή. Και βέβαια, η Ορολογία, ως επιστημονικός κλάδος που ασχολείται με τους όρους, δηλαδή με τους κώδικες επικοινωνίας σε ένα ειδικό θεματικό πεδίο, έχει ως κατεξοχήν σκοπό την περιγραφή και κατανόηση, εντέλει την επικοινωνία.

 

Παρακάτω, προτείνω κάποια, ενδεικτικά μόνο, έργα των παραπάνω, επιλέγοντας από αυτά που βρίσκονται στο σπίτι μου.

 

 

Ιάκωβος Καμπανέλλης (2 Δεκεμβρίου 1921 - 29 Μαρτίου 2011)

 

Επέλεξα ένα κομμάτι που μ' αρέσει πολύ από το θεατρικό έργο του 1963  Η γειτονιά των αγγέλων, "Το ψωμί είναι πάνω στο τραπέζι", όπου, μάλιστα, τους στίχους έγραψε ο ίδιος ο Καμπανέλλης.

Το ψωμί είναι στο τραπέζι
το νερό είναι στο σταμνί
το σταμνί στο σκαλοπάτι
δώσε του ληστή να πιει

Το ψωμί είναι στο τραπέζι
το νερό είναι στο σταμνί
το σταμνί στο σκαλοπάτι
δώσε του Χριστού να πιει

Δώσε μάνα του διαβάτη
του Χριστού και του ληστή
δώσε μάνα να χορτάσει
δωσ’ του αγάπη μου να πιει

 

Μίλτος Σαχτούρης  ( 29 Ιουλίου 1919 – 29 Μαρτίου 2005)

Από τους σπουδαιότερους μεταπολεμικούς ποιητές μας, επηρεασμένος από τον υπερρεαλισμό αλλά με δικό του ξεχωριστό ύφος. Έχω την έκδοση Ποιήματα 1980-1998 (Κέδρος, 2001) που μου είχε χαρίσει το 2002 στη γιορτή μου η αγαπημένη Άννα Σολωμού (έχω γράψει τόσα γι' αυτήν). Εδώ περιέχονται οι ποιητικές συλλογές "Χρωμοτραύματα" (1980), "Εκτοπλάσματα" (1986), "Καταβύθιση" (1990), "Έκτοτε" (1996) και "Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια" (1998). Σε μια σημείωσή μου, σ' ένα περιθώριο του βιβλίου, βρίσκω πως είχε δηλώσει ο ίδιος ότι η συλλογή "Με το πρόσωπο στον τοίχο" ήταν το καλύτερό του έργο (είχε εκδοθεί το 1952).

Αντιγράφω το ποίημα Η αγρύπνια από την τελευταία συλλογή του βιβλίου, αφιερωμένη στη Γιάννα (υποθέτω πως πρόκειται για τη σύντροφό του και ζωγράφο Γιάννα Περσάκη).

Όλοι κοιμούνται

κι εγώ ξαγρυπνώ

περνώ σε χρυσή κλωστή

ασημένια φεγγάρια

και περιμένω να ξημερώσει

για να γεννηθεί

ένας νέος θεός

μες στην καρδιά μου

την παγωμένη

από άγρια φαντάσματα

και τη μαύρη πίκρα.

 

Carl Orff  (10 Ιουλίου 1895 – 29 Μαρτίου 1982)

Τον γνωρίσαμε από τα Κάρμπινα Μπουράνα στη σύγχρονη διασκευή τους, περισσότερο ως το σήμα κατατεθέν των μεγάλων συγκεντρώσεων του Ανδρέα Παπανδρέου στις αρχές της δεκαετίας του '80. (Έχει ενδιαφέρον ένα σχετικό άρθρο εδώ).  Στην πραγματικότητα, βέβαια, πρόκειται για πολύ παλιά ποιήματα, χρονολογούνται από τον 13ο αιώνα, μερικά δε είχαν και νότες, ήταν δηλαδή τραγούδια. Εγώ τα γνώρισα το μακρινό 1982 σε μια επίσκεψη στο βιβλιοπωλείο Blackwell στην Οξφόρδη. Βρήκα σ' ένα πάγκο τον δίσκο βινυλίου, τον άκουσα και τον αγόρασα. 

Ο δίσκος βινυλίου με τα Κάρμινα Μπουράνα στην αρχική (μεσαιωνική) έκδοσή τους

Έχω πάντως και τα σύγχρονα Κάρμπινα Μπουράνα, την Καντάτα του Ορφ, με την  Ευρωπαϊκή Φιλαρμονική Ορχήστρα και μαέστρο τον Hymisher Greenburg. Ή αν θέλετε να την ακούσετε από το Διαδίκτυο, θα διάλεγα την εκτέλεση από τη Συμφωνική Ορχήστρα και τη Χορωδία του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (εδώ).

 

 

George-Pierre Seurat (2 Δεκεμβρίου 1859 – 29 Μαρτίου 1891)

Γάλλος μετα-ιμπρεσσιονιστής ζωγράφος, ο εισηγητής του πουαντιγισμού (στιγματογραφία). Οι κολυμβητές στην Asnières είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του. Βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

 

George-Pierre Seurat. Κολυμβητές στην Asnières, 1884

Eugene Wüster   (10 Οκτωβρίου 1898 – 29 Μαρτίου 1977)

Γεννημένος στην Αυστρία, θεμελιωτής της Ορολογίας ως ξεχωριστού επιστημονικού κλάδου, διατύπωσε τη Γενική Θεωρία της Ορολογίας, εργάστηκε για την Τυποποίηση στην ορολογία και την ανασύσταση της σχετικής σχετικής Τεχνικής Επιτροπής TC 37 του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης ISO, καθώς επίσης με τη λεξικογραφία, την ταξινόμηση και άλλα θέματα σχετικά με τη διαχείριση των πληροφοριών. Ήταν ηλεκτρολόγος μηχανικός και εργοστασιάρχης, αφού διηύθυνε την οικογενειακή μονάδα κατασκευής εργαλειομηχανών, κληρονομιά από τον πατέρα του. Άφησε τεράστιο θεωρητικό έργο που μέχρι σήμερα, και παρά τις εξελίξεις και τα συμπληρωματικά ερευνητικά και πρακτικά ευρήματα,  αποτελεί πηγή και βάση για κάθε μελέτη και έργο ορολογίας.

 

Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται απόσπασμα από το αγγλογαλλικό τεχνικό λεξικό με τίτλο "The machine tool : an interlingual dictionary of basic concepts comprising an alphabetical dictionary and a classified vocabulary with definitions and illustrations" (1968).

Να είμεθα όλοι ίσοι, ελεύθεροι και σίγουροι εις την ζωήν μας και όλοι να ηξεύρουν γράμματα, αυτά είναι τα δίκαια του ανθρώπου

  

Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια, διά να γλιτώσουν από τον δυσβάστακτον και βαρύν αυτού ζυγόν, όλοι, λέγω, Χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς κανένα ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου), στοχαζόμενοι ότι ο Τύραννος, ονομαζόμενος Σουλτάνος, κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωμεράς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθεστάτους αυλικούς, ελησμόνησε και κατεφρόνησε την ανθρωπότητα, εσκληρύνθη η καρδία του κατά της αθωότητος, και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, οπού εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις μίαν βδελυράν αναρχίαν, τόσον, ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε διά την ζωήν του, μήτε διά την τιμήν του, μήτε διά τα υποστατικά του.

 Έτσι ξεκινά η επαναστατική προκήρυξη του Ρήγα που συνέταξε το 1797 και αποτελεί ένα από τα εμπνευσμένα επαναστατικά κείμενα του «Ρήγα του Φιλοπάτριδος», όπως υπέγραφε στη σχετική έκδοση που κυκλοφόρησε κείνη τη χρονιά στη Βιέννη με τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις των Κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας. Υπέρ των Νόμων – ελευθερία, ισοτιμία, αδελφότης – και της Πατρίδος».

Σαφώς επηρεασμένος από τα κελεύσματα των πρωτεργατών της Γαλλικής Επανάστασης, προτρέπει "να μην αφεθώσιν ουδέποτε να καταπατώνται ως σκλάβοι εις το εξής από την απάνθρωπον τυραννίαν".

Αντιγράφω παρακάτω μερικά άρθρα από το κείμενο "Τα Δίκαια του ανθρώπου", ενδεικτικά μόνο του πνεύματος ελευθερίας και δικαίου από το οποίο διακατέχεται ο Ρήγας, κηρύσσοντας την "δημοσία φανέρωσι των πολυτίμων ΔΙΚΑΙΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ και του ελευθέρου κατοίκου του βασιλείου".

Τα Δίκαια του Ανθρώπου (αποσπάσματα)

Άρθρον 1. – Ο σκοπός οπού απ' αρχής κόσμου οι άνθρωποι εσυμμαζώχθησαν από τα δάση την πρώτην φοράν, δια να κατοικήσουν όλοι μαζί, κτίζοντες χώρας και πόλεις, είναι δια να συμβοηθώνται και να ζώσιν ευτυχισμένοι, και όχι να συναντιτρώγονται ή να ρουφά το αίμα τους ένας.

Τότε έκαμαν βασιλέα δια να αγρυπνή εις τα συμφέροντά των, δια να είναι βέβαιοι εις την απόλαυσιν των φυσικών δικαίων, τα οποία δεν έχει την άδειαν να τους τα αφαιρέση κανένας επί της γης.

Άρθρον 2. – Αυτά τα Φυσικά Δίκαια είναι: πρώτον, το να είμεθα όλοι ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον· δεύτερον, να είμεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού· τρίτον, να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας, και κανένας να μην ημπορή να μας την πάρη αδίκως και κατά την φαντασίαν· και τέταρτον, τα κτήματα οπού έχομεν κανένας να μην ημπορή να μας εγγίζη, αλλ' είναι ιδικά μας και των κληρονόμων μας.

Άρθρον 3. – Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικόν λόγον είναι ίσοι. Όταν πταίση τινάς, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο Νόμος είναι ο αυτός δια το πταίσμα και αμετάβλητος· ήγουν δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγώτερον και ο πτωχός περισσότερον δια το αυτό σφάλμα, αλλ' ίσια-ίσια.

................

Άρθρον 6. – Η Ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού έχει ο άνθρωπος εις το να κάμη όλον εκείνο, οπού δεν βλάπτει εις τα δίκαια των γειτόνων του. Αυτή έχει ως θεμέλιον την φύσιν, διατί φυσικά αγαπώμεν να είμεθα ελεύθεροι· έχει ως κανόνα την δικαιοσύνην, διατί η δικαία ελευθερία είναι καλή· έχει ως φύλακα τον Νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει, έως πού πρέπει να είμεθα ελεύθεροι. Το ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μην κάμης εις τον άλλο εκείνο οπού δεν θέλης να σε κάμουν. 

....................

Άρθρον 20. – Κάθε δόσιμο έχει να γίνεται μόνο για το δημόσιο όφελος και όχι για αρπαγές του ενός και του άλλου. Όλοι οι υπήκοοι έχουν το δίκαιο να συντρέξουν στη φορολογία (στο ρίψιμο του τεφτεριού), να αγρυπνούν στο σύναγμα των δοσιμάτων και να παίρνουν λογαριασμό απ’ εκείνον όπου τα σύναξε.

........................

Άρθρον 22. – Όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήση σχολεία εις όλα τα χωρία δια τα αρσενικά και θηλυκά παιδία. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. Να εξηγούνται οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς· εις δε τας μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα· η δε ελληνική να είναι απαραίτητος.

.................................

Άρθρον 35. – Όταν η διοίκηση βιάζει, αθετεί, καταφρονεί τα δίκαια του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του, το να κάμνει τότε ο λαός, ή κάθε μέρος του λαού, επανάσταση, ν’ αρπάξει τ’ άρματα και να τιμωρήσει τους τυράννους του, είναι το πλέον ιερόν απ’ όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο απ’ όλα τα χρέη του. Αν βρίσκονται όμως σε τόπο όπου είναι περισσότεροι τύραννοι, οι πλέον ανδρείοι πατριώτες και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών, μέχρι να ανταμωθούν πολλοί, να πληθύνει ο αριθμός τους, και τότε ν’ αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων, ορίζοντες για κάθε δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο, για κάθε πενήντα πεντηκόνταρχο, για κάθε εκατό εκατόνταρχο˙ ο χιλίαρχος να έχει δέκα εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλίαρχους˙ ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς. Τα χρέη των πόλεων, των πολιτειών, των χωρών και των κατά μέρος πολιτών τα οποία χρωστούνε ληφθέντα προ πέντε χρόνων, και σε αυτό το διάστημα πληρωνόταν ο τόκος στους δανειστές, η παρούσα διοίκηση τα αναιρεί, και οι δανειστές δεν έχουν να ζητούν εις το έξης ούτε κεφάλαιο ούτε υπόλοιπα από τους οφειλέτες, ωσάν να εξοφλήθηκαν τα δάνεια τους, γιατί αυτοί διπλασιάζουν τα κεφάλαια τους μες σε πέντε χρόνια.

Μέρος από τα "Δίκαια του ανθρώπου"

 ..................................................................................................................................

Σημειώσεις

1. Η πρώτη εικόνα είναι από το βιβλίο (απ΄ όπου και τα κείμενα που παραθέτω μεταγράφοντάς τα στο μονοτονικό) "Ρήγα Βελεστινλή. Απάνθισμα κειμένων" που κυκλοφόρησε η Βουλή των Ελλήνων το 1998 με επιλογή των κειμένων από τον Πασχάλη Κιτρομηλίδη. Έχει λεζάντα: Ο σπόρος της ελευθερίας ανθισμένος στο χέρι του Ρήγα. Ξυλογραφία του Σπύρου Βασιλείου στο βιβλίο του Άγι Θέρου, η Δρακογενιά, Αθήνα 1943. Συλλογή Ν. Γρηγοράκη. Στο βιβλίο, μεταξύ των άλλων περιέχονται η Επαναστατική Διακήρυξη, Τα Δίκαια του Ανθρώπου, ο Θούριος και "Ύμνος πατριωτικός της Ελλάδος και όλης της Γραικίας προς ξαναπόκτησιν της αυτών Ελευθερίας".

2. Το απόσπασμα στη δεύτερη εικόνα είναι από τα "Δίκαια του ανθρώπου". Ολόκληρο το κείμενο μαζί με την επαναστατική διακήρυξη δημοσιεύτηκαν το 1871 στο τεύχος 9 του περιοδικού Παρθενών.

Το παράθυρο, του Τάκη Σινόπουλου

Σπύρος Βασιλείου, Γαλαξειδιώτικο παράθυρο, 1975

Φράξαμε το παράθυρο, ο αέρας φύσαγε απ' το σκουπιδό-

τοπο, τι πήραμε; τι χάσαμε; 

Περπατώντας αμίλητοι σε τούτα τα δύσκολα, τ' ασυνάρ-

τητα χρόνια.

Υπήρχε η κάμαρα, τόση απογύμνωση. Στον τοίχο η λάμπα

και το φως φωτίζοντας πότε το πρόσωπο, πότε το ψέμα.

Τη στρίψαμε κατά την εποχή της μνήμης.

Μονάχα ένα μικρό ποτάμι, τ' όνομά μου χαμένο στη σιωπή

των άμμων.

Κλείσαμε το παράθυρο. Το χώμα απέξω ανάστατο και το

δέντρο παραμιλώντας με το μισό φεγγάρι.

Μέσα από τ' όνειρο έβγαινε, βαρύ με τη φοβέρα του, τ' αλη-

θινό φεγγάρι.

 

 

 

(Το αντέγραψα από τη συλλογή Πέτρες, Κέδρος 1990. 

Για την Ημέρα της ποίησης και όχι μόνο). 

 

René Magritte, La Recherche de la Vérité, 1963

Το τραγούδι του Χιαγουάθα, του Χένρι Λονγκφέλλοου

 

Στις όχθες του Γκίτσε Γκουμέ

δίπλα στο ηλιόφωτο Νερό της Μεγάλης Θάλασσας

η σκηνή βρισκόταν της Νοκομίς,

της κόρης του φεγγαριού, της Νοκομίς.

Πίσω σκοτεινό ξεπρόβαλλε το δάσος,

σκοτεινιασμένα πεύκα, μελαγχολικά υψώνονταν

και έλατα γεμάτα κουκουνάρια.

Μα μπροστά απ' τη σκηνή κυλούσε το νερό

που έλαμπε αστραφτερό και διαυγές,

το ακτινοβόλο Νερό της Μεγάλης Θάλασσας.

Εκεί μεγάλωσε με τη γιαγιά του, δίπλα στο Νερό της Μεγάλης Θάλασσας, ο Χιαγουάθα, ο γιος της "όμορφης σαν το φως του φεγγαριού" και λυγερής Γουενονάχ και του άσπλαχνου Ζέφυρου, του Δυτικού Ανέμου, Μουτζικιαϊς. Λαϊκός ήρωας σαν τον Διγενή Ακρίτα ή ήρωας των μύθων από τη ζωή και την ιστορία των αυτόχθονων της Αμερικής, ο πραγματικός Χιαγουάθα, γηγενής από τη φυλή των Μοχώκων, έζησε τον 16ο αιώνα, πάλεψε και πέτυχε να ενώσει τις πέντε φυλές με τη Συμμαχία των πέντε Εθνών.  Με το "Τραγούδι του Χιαγουάθα" που δημοσίευσε το 1855 ο Λονγκφέλλοου (1807-1882) γίνεται ο πρώτος Αμερικανός συγγραφέας που ασχολήθηκε με τους Ινδιάνους. Περιγράφει τη ζωή και τα έθιμα των Ινδιάνων και δίνει εικόνες με λεπτομέρειες από τη φύση, τη χλωρίδα και την πανίδα των περιοχών της Βόρειας Αμερικής. 

Έχω στη βιβλιοθήκη μου έκδοση του 2007 στα ελληνικά με τίτλο "Το τραγούδι του Χιαγουάθα: Η Οδύσσεια ενός Ινδιάνου" από τις εκδόσεις Ηριδανός, σε μετάφραση Γλυκερίας Παπαγεωργίου. Είναι όμορφη έκδοση (όπως όλες του Ηριδανού), ενώ οι σημειώσεις στο τέλος δίνουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες για σημεία του έργου - πρόσωπα, τοπωνύμια, λέξεις, έθιμα κτλ. - που δεν μας είναι οικεία. (Το ποίημα είχε μεταφραστεί για πρώτη φορά το 1881 από τον Ιωάννη Περβάνογλου, βλ. παρακάτω στο τέλος λίγα στοιχεία).

Ξεχωρίζει ο πρόλογος του Κώστα Γεωργουσόπουλου που συνδέει τον μύθο του Χιαγουάθα με το ήθος και την ιδεολογία του αμερικανικού λαού, με την "απωθημένη ιθαγένεια", με την πανσπερμία μεταναστών και τη γλωσσική, φυλετική και θρησκευτική βαβέλ. Γράφει:

[...]Η τόλμη του Λονγκφελλόου να γράψει ένα επικολυρικό ποίημα που να αποθεώνει τους γηγενείς ερυθρόδερμους, τους "ινδιάνους" αφήνοντας να εννοηθεί πως αυτοί είναι η ρίζα και ο αμερικανικός μύθος της ιθαγένειας ήταν πράγματι επαναστατικός, όταν τελικά σκεφτεί κανείς πως το τραγούδι "Χιαγουάθα" γράφτηκε το 1854 και δημοσιεύτηκε το 1855, όταν ο Λίνκολν τέθηκε επικεφαλής της πολιτικής και ηθικής εκστρατείας  για την κατάργηση της δουλείας [...]

Κι έτσι, σαν αγάπησε την όμορφη Μινεχάχα, το Γελαστό Νερό, από τη φυλή των Ντακότα, ειρήνη έκαναν οι φυλές τους:

Μετά από τόσα χρόνια εχθροπραξιών,
αιματοχυσίας και ανήλεου πολέμου,
ειρήνη υπάρχει μεταξύ των Οτζίμπουα
και των Ντακότα τη φυλή

 

Το έπος του Χιαγουάθα και της Μινεχάχα έχει κυκλοφορήσει και ως κλασσικό εικονογραφημένο με τον αριθμό 1098. Είναι μια καλή δουλειά, πιστή στο περιεχόμενο του έργου. Τα κλασικά για μας ήταν μια σημαντική πηγή ανάγνωσης και γνωριμίας με σπουδαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Στα δεξιά εικονίζεται η όμορφη Μινεχάχα

 Ευθύς ως το καλαμπόκι είχς φυτευτεί,

ο Χιαγουάθα, σοφός και συνετός,

μίλησε και είπε στη Μίνεχαχα,

στη γυναίκα του, το Γελαστό Νερό:

"Απόψε το βράδυ να ευλογήσεις τα χωράφια,

κύκλο μαγικό να χαράξεις γύρω-γύρω,

το φύσημα αέρα φονικού, εντόμων την πιδρομή,

τον Γουαγκεμίν, τον κλέφτη των καλαμποκιών,

τον Πέμοσεντ, που κλέβει του καλαμποκιού τους κλώνους![...]

 

Ο Χιαγουάθα με την αγαπημένη του Μινεχάχα (Πηγή: @glenn098776)

Ο Λονγκφέλλοου γεννήθηκε σαν σήμερα, 27 Φεβρουαρίου του 1807. Αφορμή για την ανάρτηση (πέρα από το ενδιαφέρον μου για "παλιές" ιστορίες που δείχνουν αφετηρίες και συνέχειες στους λαϊκούς πολιτισμούς) στάθηκε ένα τουίτ από άγνωστό μου Αμερικανό. Είχε δημοσιεύσει την παραπάνω φωτογραφία (την είχε τραβήξει ο ίδιος) στην οποία απεικονίζεται ο Χιαγουάθα με την αγαπημένη του Μινεχάχα σ΄ ένα χιονισμένο τοπίο. Το γλυπτό βρίσκεται στο πάρκο Μινεχάχα της Μινεάπολης στην πολιτεία Μινεσότα και δημιουργός του ήταν ο Jacob Fjelde, Νορβηγός μετανάστης (1859-1896). Συγκεκριμένα, βρίσκεται σ' ένα νησάκι στο ποταμάκι Creek της πόλης, όπως διαβάζω στις απαντήσεις του τουίτ. Το τραγούδι του Χιαγουάθα και ο θάνατος της Μινεχάχα ενέπνευσαν τους συνθέτες. Ο Στραβίνσκι εμπνεύστηκε θέματα για τη Συμφωνία του Νέου Κόσμου, ενώ άλλος συνθέτης που έγραψε όπερα ήταν ο Samuel Coleridge Taylor (τι σύμπτωση, όταν διάβαζα το ποίημα θυμόμουν τη Μπαλάντα του γέρο ναυτικού του λίγο παλιότερου Samuel Taylor Coleridge).

 Λίγα για την πρώτη μετάφραση στα ελληνικά:

 Η μετάφραση του Περβάνογλου είχε κυκλοφορήσει στο περιοδικό Έσπερος της Λειψίας με τον τίτλο «Το άσμα του Χιαβάθα [The Song of Hiawatha]» σε συνέχειες στα τεύχη 18-23 Ιούλιος 1881 έως Απρίλιος 1882 (η αναφορά από σχετική διπλωματική εργασία της Νίκης Μητροπούλου, δημοσιευμένη στον ιστότοπο  της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών Νημερτής, το Ιδρυματικό Αποθετήριο που φιλοξενεί την πνευματική παραγωγή του Πανεπιστημίου). Ο Περβάνογλου, μάλιστα, ήταν ο εκδότης του περιοδικού.

Αξίζει να σημειώσω ότι δεν κατάφερα να ανακτήσω τα ψηφιοποιημένα  τεύχη του Έσπερου, παρότι περιλαμβάνεται στο Ευρετήριο ψηφιοποιημένων περιοδικών της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Μέσω της πύλης αναζήτησης openarchives εντόπισα στο αποθετήριο Πλειάς της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών μια φιλολογική μελέτη της εποχής για το πόνημα του Περβάνογλου. Πρόκειται για εκτενή μελέτη του Κεφαλλωνίτη Επαμεινώνδα Άννινου που δημοσιεύτηκε σε τρεις συνέχειες στο περιοδικό Απόλλων το 1883 (τεύχη 6, 7 και 8) και ... όπου εις άπταιστον καθαρεύουσαν γλώσσαν δια τους ολίγους σημειώνει ότι "η ποίησις είναι ειδυλλιακή, αλλά δεν είναι ούτε θεόγνιος ουδέ θεοκρίτιος, είναι αυτόχρημα ινδική". Ο συντάκτης αναμιγνύει χριστιανισμό, λαούς, ιστορίες, μυθολογίες, δοξασίες απ' όλο τον κόσμο για να καταλήξει ότι το άσμα του Χιαβάθα παρουσιάζει τη δοκιμασία του ανθρώπου στη διαπάλη κατά της κακίας και της αδιαφορίας κατά τον πολυδαίδαλο βίο του.

 Αντιγράφω κι ένα απόσπασμα του ποιήματος από παράθεση του Άννινου:

Ποταμούς προς αλιείαν,

και αρκούδας και βουνάσους,

και δορκάδας και ελάφους,

Κάστορας κι αγρίας χήνας,

Σας εστόλισα τα δάση

με πτηνά και με ιχθύας,

 τα νερά της χώρας όλα, -

Πώς λοιπόν; δεν σας αρκούσιν,

Όλ' αυτά, και πολεμάτε 

Αμοιβαίως εις τον άλλον;

"Η γνώση είναι η πιο δημοκρατική πηγή δύναμης": οι βιβλιοθήκες στον καιρό της πανδημίας

Γίνονται κατά καιρούς συζητήσεις για τον ρόλο των βιβλιοθηκών σε καιρούς κρίσης. Κι ακόμη μεγαλύτερη είναι η ανάγκη αυτή την εποχή, σε καιρό πανδημίας, όπου το γενικό κλείσιμο έχει συμπεριλάβει και τον χώρο του βιβλίου, βιβλιοπωλεία, εκδότες, βιβλιοθήκες. Δεν είναι του παρόντος να δει κανείς ποιος χώρος είναι ο περισσότερο θιγόμενος, σε κάθε περίπτωση πάντως φάνηκαν τα προβλήματα, οι αδυναμίες, οι ανάγκες, αλλά και οι δυνατότητες που υπάρχουν ή πρέπει ν' αναπτυχθούν.

Οι βιβλιοθήκες, κάποιες υπολειτουργούν (αναγκαστικά) και κάποιες παραμένουν κλειστές. Κάποιες ακαδημαϊκές, αλλά  και κάποιες δημόσιες, δημοτικές και ειδικές βιβλιοθήκες λειτουργούν στο πλαίσιο οδηγιών του ΕΟΔΥ, λαμβάνοντας τα ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας για τους εργαζόμενους και για τους χρήστες και παρέχοντας κυρίως ηλεκτρονικές ή τηλεφωνικές εξυπηρετήσεις, καθώς και υπηρεσίες αποστολής υλικού με το ταχυδρομείο.

Στην ΚΥΑ που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 4899/Β/6-11-2020 με θέμα "Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από το Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2020 έως και τη Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2020", περιλαμβάνονται και οι "Δραστηριότητες βιβλιοθηκών και αρχειοφυλακείων" στις δραστηριότητες των οποίων αναστέλλεται η λειτουργία σε όλη την Επικράτεια. Σίγουρα, οι βιβλιοθήκες, ως κλειστοί χώροι και χώροι με πολύ υλικό που μπορεί να περιέχει και να διατηρεί για μέρες ιικό φορτίο, δεν θα μπορούσαν να λειτουργούν κανονικά. Επειδή η σύνταξη του μεγαλύτερου μέρους αυτού του κειμένου έγινε αρχές Δεκεμβρίου (και παρέμεινε στα Πρόχειρα με πολλούς προβληματισμούς), δεν είμαι σίγουρη αν κυκλοφόρησε νεότερη διάταξη ή αν έχει παραταθεί η ισχύς της συγκεκριμένης.

Είναι αλήθεια ότι στον χώρο των βιβλιοθηκών έχουν αναληφθεί δράσεις, ατομικές (σε επίπεδο βιβλιοθήκης) ή συλλογικές γύρω από το θέμα της πανδημίας, τον ρόλο τους, την ενημέρωση και τα μέτρα προφύλαξης. Εδώ, θ' αναφερθώ σε κάποιες απ' αυτές.

Γενικά, οι βιβλιοθήκες,όπως σημείωσα και παραπάνω,  άλλες λειτουργούν για το κοινό τους και άλλες όχι.  Ήδη, αρκετές, κυρίως ακαδημαϊκές αλλά και ειδικές, δημοτικές κ.ά. δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες, πέρα από τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες, να δανείζονται και φυσικό υλικό λαμβάνοντας συγκεκριμένα μέτρα προφύλαξης. Δηλαδή, κάνουν τηλεφωνικές εξυπηρετήσεις (π.χ. κρατήσεις για δανεισμό) και δανείζουν υλικό είτε με αποστολή ή με προσεκτική παραλαβή από τη βιβλιοθήκη. (Σχετικά με το σημαντικό έργο που έχουν επιτελέσει οι βιβλιοθήκες τα τελευταία χρόνια με την ψηφιοποίηση υλικού και την ανάπτυξη ηλεκτρονικών υπηρεσιών και τη χρησιμότητά τους τον καιρό αυτό της μεγάλης κρίσης είχα γράψει ήδη τον Μάρτιο στο πρώτο κλείσιμο: "Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!". Οπωσδήποτε, βέβαια, δεν υπάρχει λόγος θριαμβολογίας, αντίθετα είναι μια ευκαιρία και ανάγκη αναστοχασμού και αξιολόγησης, εντοπισμού αδυναμιών και ελλείψεων και νέων σχεδιασμών.)

Στον ιστότοπο της Ένωσης Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης έχει αναρτηθεί (6 Μαϊου 2020) κείμενο με τίτλο "COVID-19: Συστάσεις επαναλειτουργίας των Βιβλιοθηκών", το οποίο περιλαμβάνει συστάσεις που προετοιμάστηκαν από την Ένωση λαμβάνοντας υπόψη τις οδηγίες που ακολουθούνται από βιβλιοθήκες στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική, την Ασία και την Αυστραλία.

 

Διαβάζω τα παρακάτω στον ιστότοπο των Βιβλιοθηκών του ΕΚΠΑ (της οποίας μάλιστα μότο είναι η ρήση του τίτλου δανεισμένη από τον συγγραφέα του Τρίτου κύματος Άλβιν Τόφλερ):

Δανεισμός υλικού. Ισχύει όπως σε όλο το δημόσιο για έκτακτες περιπτώσεις. Όλη η διαδικασία θα γίνεται εξ αποστάσεως. (αναζήτηση από τους χρήστες στον ανοιχτό δημόσιο κατάλογο του υλικού (https://opac.seab.gr/search~S6*gre), επικοινωνία με τη Βιβλιοθήκη τηλεφωνικά ή μέσω της συμπλήρωσης ηλεκτρονικής φόρμας, καθορισμός ραντεβού από τη Βιβλιοθήκη). Μόνο η παραλαβή του υλικού θα γίνεται δια ζώσης. Προσοχή! Χωρίς το προκαθορισμένο ραντεβού δεν θα εξυπηρετείται κανείς. Το ωράριο παραλαβής υλικού θα είναι συνάρτηση του ωραρίου προσφερόμενων υπηρεσιών. Δηλαδή σε μια Βιβλιοθήκη που εξυπηρετεί από τις 8.00 μέχρι τις 16.00, η διαδικασία παραλαβής υλικού με ραντεβού θα σταματά μισή ώρα νωρίτερα. Το ίδιο και στα υπόλοιπα ωράρια. Μετά και τα νέα μέτρα περιορισμού των μετακινήσεων ο δανεισμός συνεχίζεται εφόσον ο χρήστης έχει δυνατότητα μετακίνησης. Προκειμένου όμως να διευκολύνουμε τους χρήστες και να μην μετακινούνται συχνά, έχουμε ζητήσει την παράταση δανεισμού των ήδη δανεισμένων βιβλίων, μέχρι και την 1η Δεκεμβρίου. Σημείωση: Ο ημερήσιος δανεισμός δεν ισχύει. Επίσης δανεισμός επιτρέπεται για τα μέλη της Σχολής που ανήκει η Βιβλιοθήκη.

Το Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Journalists About Journalism σε συνεργασία με το Goethe-Institut Thessaloniki, την Αμερικανική Γεωργική Σχολή, το Digital Communication Network Global, το Κολλέγιο Ανατόλια, την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων-Επιστημόνων Πληροφόρησης και τις Εκδόσεις του Πανεπιστημίου Μακεδονίας διοργάνωσαν στις 11 Νοεμβρίου 2020 διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα “Πώς οι βιβλιοθήκες λειτουργούν κατά την περίοδο της πανδημίας”. (Να θυμηθούμε ότι και στο απόγειο της οικονομικής κρίσης, οι ελληνικές βιβλιοθήκες είχαν μιλήσει για την ανάγκη αντιμετώπισης, για τον ρόλο που αναλαμβάνουν οι βιβλιοθήκες σε καιρούς κρίσης κτλ. στην ημερίδα με τίτλο "Οι βιβλιοθήκες ως φορείς κοινωνικής συνοχής σε περιόδους κρίσης" τον Μάιο του 2014).

Εξάλλου, πληροφορίες για τον κορονοϊό και τους κανόνες λειτουργίας δημοσιεύονται στους ιστοτόπους πολλών βιβλιοθηκών, όπως είναι (ενδεικτικά μόνο) η Βιβλιοθήκη της Βουλής, η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών, η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του ΑΠΘ, η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης, Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου, η Δημόσια Βιβλιοθήκη Λειβαδιάς κ,ά. 

 

Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ είναι ανοιχτή με μέτρα προστασίας, εξυπηρετεί κατόπιν ραντεβού, ενώ δανείζει έντυπο υλικό και με αποστολή μέσω ταχυδρομείου. Στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη για την προσέλευση είναι υποχρεωτική η χρήση γαντιών και μάσκας. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, ανάμεσα στα άλλα, έχει αναπτύξει υπηρεσία δωρεάν παράδοσης βιβλίων στο σπίτι.

Οι οδηγίες της IFLA για τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων (ελληνική μετάφραση από ΕΕΒΕΠ)

Αν ρίξει κανείς ματιές στον κόσμο, βλέπει μια σχεδόν αντίστοιχη εικόνα. Στον ιστότοπο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Βιβλιοθηκονομικών Ενώσεων (IFLA) υπάρχουν αναφορές σε σχετικά κείμενα και δράσεις από διάφορες χώρες. Αντίστοιχες πληροφορίες βρίσκονται παντού στους ιστοτόπους μεγάλων και μικρών βιβλιοθηκών. Διεξάγεται σοβαρή συζήτηση και υπάρχει προβληματισμός αν οι βιβλιοθήκες πρέπει να μένουν ανοιχτές ή όχι στη διάρκεια της πανδημίας, για τον χρόνο αντοχής του ιού στο υλικό τους (π.χ. REALM Project και περιληπτικό κείμενο στα ελληνικά με πρωτοβουλία της Βιβλιοθήκης του Ιονίου Πανεπιστημίου) κτλ.

Σχετικά με το πρώτο θέμα, αν δηλαδή οι βιβλιοθήκες πρέπει να μένουν ή όχι ανοιχτές, ανέφερα και παραπάνω τους προβληματισμούς που υπάρχουν σχετικά με το ιικό φορτίο και την αντοχή του στο χρόνο και στο υλικό. Υπάρχει όμως μια αντίφαση στο ότι, όταν οι βιβλιοθήκες θεωρούνται να παίζουν κρίσιμο και καθοριστικό ρόλο από τη μια στην επικοινώνηση της γνώσης και από την άλλη αλλά και ταυτόχρονα στη συμβολή για αντιμετώπιση κρίσεων, αυτές υποχρεώνονται να μένουν κλειστές. Όταν οι βιβλιοθήκες, και κυρίως οι δημόσιες και δημοτικές, απευθύνονται σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού μιας περιοχής και επιτελούν σημαντικό κοινωνικό ρόλο, πώς είναι δυνατόν να διακόπτεται αυτή η επικοινωνία τους με την κοινότητα, και μάλιστα για τόσο μεγάλο διάστημα; 

Επαναλαμβάνω ότι δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, ούτε οι προβληματισμοί είναι μόνο δικοί μου. Για παράδειγμα, οι βιβλιοθήκες στο Χιούστον έχουν αντίστοιχο προβληματισμό, αλλού οι βιβλιοθήκες αναδιαμορφώνουν όχι μόνο υπηρεσίες αλλά και χώρους εξυπηρέτησης (κάτι ανάλογο νομίζω έκανε και η Δημόσια της Βέροιας), ενώ στην Αγγλία συνεχίζεται ο "κατήφορος" των τελευταίων ετών στην υποστήριξη των βιβλιοθηκών (30% οι περικοπές χρηματοδότησης την τελευταία δεκαετία), αλλά υπάρχουν και φωνές που διερωτώνται πως δεν μπορεί να λειτουργήσει το πανεπιστήμιο χωρίς πρόσβαση στις βιβλιοθήκη. Αξιόλογη είναι και η πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου του Strathclyde στη Σκωτία που ξεκίνησε ένα ερευνητικό έργο για στη νέα κανονικότητα που δημιουργείται σε σχέση με τη χρήση των δημοσίων βιβλιοθηκών.

Ανάλογοι προβληματισμοί υπάρχουν και στη χώρα μας. Γιατί αλήθεια οι δημοτικές και οι δημόσιες βιβλιοθήκες στις γειτονιές  δεν βρίσκουν κάποιο τρόπο εξυπηρέτησης; 

Όλα τα παραπάνω που ανέφερα γίνονται με πρωτοβουλίες, σχεδόν πάντα, μόνο του προσωπικού των βιβλιοθηκών. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια κινητικότητα ή μέριμνα από την Πολιτεία, από την κυβέρνηση, από τους δήμους, να διατυπώνεται κάποια έλλειψη από το κλείσιμο των βιβλιοθηκών. Δεν λείπουν από τους δημάρχους, δεν λείπουν από την Υπουργό Παιδείας; Πολυτέλειες...

 

Η πανδημία σίγουρα δημιούργησε πρωτόγνωρες καταστάσεις για την εποχή μας, παρά τις αναλογίες που βλέπει κανείς με παλιότερες επιδημίες γρίπης, χολέρας, πανούκλας κτλ. Έχει επηρεάσει τις συνθήκες της ζωής μας, τις συμπεριφορές μας, τον τρόπο ζωής και δράσης, τον τρόπο επικοινωνίας, τις αντιλήψεις μας, λες κι ήρθε σαν "τέταρτο κύμα" να σαρώσει την "κανονικότητα" που γνωρίζαμε. Ποιος ξέρει τι αλλαγές θα φέρει, κάποιες ήδη τις οσμιζόμαστε. Θα είναι χρήσιμο να προλάβουμε, να μην γίνουν χωρίς εμάς, κυρίως χωρίς τους νεότερους...

Υ.Γ. Όπως έγραψα  παραπάνω, το κείμενο είχε προετοιμαστεί εδώ και καιρό (απλά συμπλήρωσα κάποιες πρόσφατες πληροφορίες) και είχε ως αντικείμενο τη λειτουργία των βιβλιοθηκών. Με χαρά βρήκα ότι κυκλοφορεί μια πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών με θέμα Επαναλειτουργία δημοσίων βιβλιοθηκών. Δεν ξέρω από πού έχει ξεκινήσει, όμως καλύπτει όσα παραπάνω ήθελα να γράψω και προσυπογράφω. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία δείχνει ν' απευθύνεται στην Υπουργό Παιδείας που καλύπτει ένα μέρος των δημόσιων βιβλιοθηκών (αυτός ο περίφημος κατακερματισμός που καλά κρατεί...). Μήπως θα έπρεπε να ξεκινήσει και μια αντίστοιχη για τον Υπουργό Εσωτερικών;

Ο αισθηματικός συγγραφέας του Μίνου Αργυράκη

Έτσι φαντάστηκε ο Μίνως Αργυράκης τον συγγραφέα αισθηματικών μυθιστορημάτων. Το σκίτσο δημοσιεύτηκε στο ιστορικό πια περιοδικό Διαβάζω, στο τεύχος 16, τον Ιανουάριο του 1979. Ο Αργυράκης συνεργάστηκε με το περιοδικό για μια σειρά τευχών όπου παρουσίαζε με την καυστική πένα του έναν τύπο συγγραφέα κάθε φορά, βγαλμένο από τη δική του, ιδιαίτερη, πρωτότυπη, "Πινακοθήκη των συγγραφέων". 

Ο Αργυράκης είχε γεννηθεί το 1919 στο Αϊδίνι, βρέθηκε πρόσφυγας στον Βύρωνα χωρίς τον πατέρα του που τον είχαν σκοτώσει τη χρονιά που γεννήθηκε, δεν κατάφερε να μπει στην Καλών Τεχνών, ήταν μαθητής και φίλος του Τσαρούχη, κατατάχτηκε στην ΕΠΟΝ, έζησε μια γεμάτη ζωή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έκανε τέσσερις γάμους, συνεργάστηκε με τον Χατζηδάκι, με τον Σπαθάρη και άλλους, η χούντα έκλεισε τον χώρο τέχνης «Κιβωτός της Άμυ» που είχαν ανοίξει στην Πλάκα, έφυγε στο εξωτερικό, επέστρεψε μετά τη χούντα, ήταν φίλος με τον Γκάτσο, τη Μελίνα, τον Τάκι, είχε πλούσιο έργο, ζωγραφική, σκίτσο, σκηνογραφία, πέθανε το 1998 στην Αθήνα.

Κι όμως, την ίδια χρονιά, λίγο πριν πεθάνει, δήλωνε: «Τουλάχιστον, όμως, εγώ τη χάρηκα τη ρημάδα τη ζωή»... (Τα Νέα, 14 Φεβρουαρίου 1998, συνέντευξη στην Κάτια Πετροπούλου από το Γηροκομείο Αθηνών όπου πέθανε το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου).

Λίγο είναι ένας τέτοιος απολογισμός ζωής;

Μπρεχτικός Καβάφης, του Μιχάλη Μερακλή

Στο περιοδικό Λέξη, Μάρτης-Απρίλης '83, στο αφιερωματικό τεύχος 23 για τον Καβάφη, o  Μιχάλης Μερακλής υπέγραφε το άρθρο "Μπρεχτικός Καβάφης". Είχα γράψει πριν από μερικά χρόνια λίγα λόγια, όταν βρήκα το κείμενο μαζί με άλλα δικά του στον τόμο "Τέσσερα δοκίμια για τον Κ. Π. Καβάφη" (Καστανιώτης, 1985).

Με αφορμή την επέτειο γέννησης, σαν σήμερα, του Μπέρτολτ Μπρεχτ (10 Φεβρουαρίου 1898), θυμήθηκα εκείνο το κείμενο και ανέτρεξα στις χειρόγραφες σημειώσεις που είχα κρατήσει τότε (το είχα διαβάσει στα τέλη του 2013) τις οποίες και παραθέτω εδώ αυτούσιες:

Στο "Μπρεχτικός Καβάφης" ο Μιχάλης Μερακλής αναφέρεται στους Γιάννη Δάλλα και Γιώργο Βελουδή που το 1974 και 1973 αντίστοιχα είχαν πρώτοι κάνει αναφορά σ' αυτό, ο πρώτος από φιλολογική σκοπιά και ο δεύτερος από θεατρική. Ο ίδιος, εδώ επιχειρεί "την εμπέδωση αυτής της ερμηνείας [της θεατρικής] του καβαφικού έργου με έμφαση στις θεατρικές δραματικές του διαστάσεις και προπαντός στη σημασία της χειρονομίας" (σελ. 46, σημ. 2).

Στο κείμενό του ο Μερακλής κάνει μια ωραία εισαγωγή στο μπρεχτικό θέατρο, στην τεχνική της αποξένωσης και στην απαλλαγή του θεατή από την ταύτιση, την ενσυναίσθηση, η οποία δεν του επιτρέπει την κριτική. Ο Μπρεχτ, γράφει, χρησιμοποιεί απλές καθημερινές εικόνες και πρόσωπα, όμως τους αφαιρεί την οικειότητα, ώστε ο θεατής να μην ταυτιστεί και, από απόσταση, να μπορεί να κρίνει. (σελ. 34-35). 

Κάνει λόγο και για την χειρονομία που χρησιμοποιεί ο Μπρεχτ, το θέατρό του, γράφει, είναι "μια σπουδή της τέλειας χειρονομίας" που συνδυάζει "την τελειότητα της έκφρασης καθαυτήν και της έκφρασης του περιεχομένου" (σελ. 37).

Αναφέρεται και στη συμβολή του χορού στην αποξένωση, όπως γινόταν και στις τελετουργίες, "όπου επιδιωκόταν η επικοινωνία με τους "ξένους", απόμακρους από τους ανθρώπους θεούς και τις άλλες υπερφυσικές δυνάμεις" (σελ. 37). Κάνει δε συχνές αναφορές στο "Μικρό όργανο για το θέατρο" του Μπρεχτ.

Έτσι και ο Καβάφης είναι μπρεχτικός ποιητής που επιδιώκει την  αποστασιοποίηση του αναγνώστη από τα παριστανόμενα, ώστε να τα δει ψύχραιμα και κριτικά (σελ. 40). Υπολογίζει πως από τα 154 ποιήματα της "στερεότυπης έκδοσης, μόνο τα 50 είναι καθαρά υποκειμενικά, χωρίς το στοιχείο της απόστασης. (σελ. 48, σημ. 17). Ως πιο καθαρά πολιτικό θεωρεί το ποίημά του "Εύνοια του Αλεξάνδρου Βάλα" (σελ. 45). Εδώ, γράφει, "μας ενδιαφέρει να προσέξουμε τη χειρονομία και τη θεαματική-θεατρική αξία του ποιήματος, τις κινήσεις ενός προκλητικού όμορφου αλλά κυνικού νέου, που ξεσκεπάζουν μια απαράδεκτη κοινωνική αταξία".

Δεν είμαι ειδική ούτε στο θέατρο ούτε στα φιλολογικά ούτε στον Μπρεχτ, όμως το κείμενο αυτό ήταν ένα σύντομο, κατανοητό και χρήσιμο μάθημα ως εισαγωγή για το περιεχόμενο και την ουσία του μπρεχτικού θεάτρου, δηλαδή του πολιτικού θεάτρου, πέρα από τη συμβολή του, βέβαια, στην ερμηνεία και κατανόηση και του καβαφικού έργου.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημείωση: Η παραπάνω εικόνα είναι η πρώτη σελίδα του άρθρου όπως πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Λέξη". Υπάρχει στη συλλογή ψηφιοποιημέννων περιοδικών του ΕΚΕΒΙ. (Αλήθεια, κανένα νέο για τον Οργανισμό Βιβλίου; Μπα... πού καιρός...). Οι σημειώσεις μου, πάντως, είναι από την έκδοση στο βιβλίο.

Κώστας Μουντάκης, ο Κρητικός Τραγουδιστής

   

Ο πραματευτής

 

Κουβαρίστρες, βελονάκια, ψιλολόγια ένα σωρό

Πήρα δρόμους και σοκάκια την αγάπη μου να βρω

 

Σε μια γειτονιά, είχα μια αγαπητικιά

Δέκα χρόνια πάνε τώρα που δεν την ξανάδα πια

 

Μαντηλάκια, τσιμπιδάκια, ψιλικά πολλών λογιών

Τον πλανόδιο θα κάνω μήπως και την ξαναδώ

 

Χώρες και χωριά σαν τα έρημα πουλιά

θα γυρίζω να φωνάζω τη δική μου καταντιά

 

Μιας αγάπης το χατίρι μ’ έκανε τραγουδιστή

και ζητιάνο και διαβάτη και φτωχό πραματευτή

 

Πέστε μου κυρές, παντρεμένες, γριές και νιές

η δικιά μου αγάπη πού ’ναι, και χαλάλι οι πραματειές

 

Ο πραματευτής

Το τραγούδι του πραματευτή ήταν το αγαπημένο της μάνας μου. Ποιος ξέρει γιατί, πάντως μέχρι σχεδόν τα τελευταία της όσο είχε δυνάμεις, ήταν η καλύτερη πελάτισσα στους πλανόδιους εμπόρους που περνάνε ακόμη από τις συνοικιακές γειτονιές της πόλης μας κι απ' τα χωριά, σαν τους παλιούς πραματευτάδες. Και τι δεν είχε αγοράσει, προίκες για τις κόρες και το γιο, προίκες για τα εγγόνια, σεντόνια για όλα τα σπίτια, κουβαρίστρες, τσιμπιδάκια, ψιλικά πολλώ λογιώ...

 

Αδριάντας του Κώστα Μουντάκη στο Ρέθυμνο (Pavlos 1988, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kostas_Mountakis_statue_at_Rethymno.jpg)

Αυτή την εμπειρία του πραματευτή είχε κι ο Κώστας Μουντάκης ως βοηθός σ' έναν πλανόδιο μικροπωλητή και την κατέγραψε για να δώσει ένα από τα ομορφότερα κρητικά λαϊκά τραγούδια. Ο Κώστας Μουντάκης, ο σπουδαίος Κρητικός λυράρης και τραγουδιστής, μ' ένα ιδιαίτερο μέταλλο φωνής, γεννήθηκε στο χωριό Αλφά του Ρεθύμνου από φτωχή πολυμελή οικογένεια. Την πρώτη του λύρα την απέκτησε το 1943, αφού έδωσε ένα αρνί και πέντε οκάδες τυρί (https://www.candiadoc.gr/2020/01/31/me-ena-arni-ke-5-okades-tyri-apektise).

 

Έφυγε σαν σήμερα πριν από 30 χρόνια, 31 Ιανουαρίου του 1991. Είχε γεννηθεί το 1926, ίδια χρονιά με τον πατέρα μου. Εκείνος αγαπούσε τ' αγρίμια κι αγριμάκια μου, πάλι από τη φωνή του Μουντάκη.

Αγρίμια κι αγριμάκια μου,
λάφια μου μερωμένα,
πέστε μου πού `ναι οι τόποι σας,
πού `ναι τα χειμαδιά σας;

Γκρεμνά `ναι εμάς οι τόποι μας,
λέσκες τα χειμαδιά μας,
τα σπηλιαράκια του βουνού
είναι τα γονικά μας.