Δυο Αλγερινοί συγγραφείς στη Γαλλία γράφουν για τις κοινωνίες χωρίς διεξόδους

Με αφορμή τις δολοφονίες 17 ανθρώπων στο Παρίσι την περασμένη βδομάδα στο Charlie Hebdo κι επειδή γίνονται πολλές αναφορές στο θρησκευτικό φονταμενταλισμό και στη Τζιχάντ, αλλά και στη γαλλοαλγερινή καταγωγή των δύο δραστών, ανέτρεξα σε δύο συγγραφείς Αλγερινής καταγωγής που ζουν στη Γαλλία σήμερα. Πρόκειται για τον Γιασμίνα Χάντρα και τον Μωρίς Αττιά και αναφέρομαι σε δικές τους κουβέντες και σε δυο βιβλία τους που έχω διαβάσει παλιότερα.

Ξεκινώ με τον Γιασμίνα Χάντρα και το "Τρομοκρατικό χτύπημα" (εκδ. Καστανιώτη, 2006). Είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, το οποίο μέσα από την ίδια την ιστορία που αφηγείται, τις σκηνές αγριότητας και καταστροφών που περιγράφει, τις σκέψεις και τα αισθήματα που καταγράφει και από τις δύο πλευρές (ο πρωταγωνιστής είναι Παλαιστίνιος γιατρός που ζει στο Ισραήλ και η γυναίκα του αποκαλύπτεται ότι είναι η καμικάζι σε επίθεση αυτοκτονίας όπου σκοτώνονται παιδιά) εισάγει τον αναγνώστη στον ιδιαίτερο και σκληρό κόσμο του θρησκευτικού και εθνοτικού μίσους και φανατισμού.

Ο Γιασμίνα Χάντρα είναι Αλγερινός συγγραφέας που εδώ και χρόνια ζει στη Γαλλία. Το πραγματικό του όνομα είναι Μοχάμεντ Μουλεσεχούλ, καθιέρωσε όμως το ψευδώνυμο αυτό για να αποφύγει τη λογοκρισία του στρατού στη χώρα του.

Με τη Γιασμίνα να σερβίρει και τον Μοχάμεντ ευχαριστημένο που έχει φιλοξενούμενους στο τραπέζι του, ο Ανταίος Χρυσοστομίδης ομολογεί: "στο σπίτι του Χάντρα, έχω να το λέω, έφαγα το  καλύτερο κουσκούς που έχω φάει ποτέ στη ζωή μου" (από την εκπομπή στη ΝΕΤ)

Αφού είχα διαβάσει το βιβλίο, γνώρισα τον Γιασμίνα Χάντρα και από ... πιο κοντά μέσα από την πολύ καλή εκπομπή της ΕΡΤ στο πλαίσιο της σειράς "Οι Κεραίες της εποχής μας" με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη και τη Μικέλα Χαρτουλάρη. Η σειρά αυτή ήταν από τις καλύτερες εκπομπές της τηλεόρασης, ενώ στη συνέχεια ο Χρυσοστομίδης κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη τα βιβλία "Οι Κεραίες της εποχής μου: Ταξιδεύοντας με 33 διάσημους συγγραφείς σ' ένα δωμάτιο" και "Οι κεραίες της εποχής μου ΙΙ: Ταξιδεύοντας με άλλους 30+1 διάσημους συγγραφείς απ' όλο τον κόσμο", στα οποία μεταφέρονται οι εμπειρίες από τις συναντήσεις με συγγραφείς απ' όλο τον κόσμο. Η συζήτηση με το Γιασμίνα Χάντρα είχε ως επίκεντρο, πέρα από τα προσωπικά/βιογραφικά στοιχεία, τη νοοτροπία και τη στάση των Αράβων απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο (μένοντας πιστός ο ίδιος στην αραβική του ταυτότητα), το χαρακτήρα των εξουσιών, το έλλειμμα δημοκρατίας, τη διαφθορά και το ρόλο της θεσμοθετημένης θρησκείας.

¨Ελεγε ο Γιασμίνα Χάντρα το 2007:

"Πάντα υποστήριζα ότι η στροφή στον φονταμενταλισμό δεν είναι ένα θρησκευτικό ζήτημα. Συνήθως αναφερόμαστε στη θρησκεία, ενώ το θέμα είναι σαφέστατα πολιτικό και έχει σχέση με τη βαθιά ριζωμένη διαφθορά που χαρακτηρίζει την εξουσία σε κάθε αραβική χώρα... [Όμως] η διαφθορά ανθεί σε κοινωνίες που δεν έχουν διεξόδους... Κανένας Άραβας ηγέτης δεν αντέδρασε σοβαρά στην αμερικάνικη εισβολή  [εννοεί στο Ιράκ], κανένας δεν την κατήγγειλε, κανένας δεν προσπάθησε να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια των Αράβων. Κι επειδή δεν το κάνουν αυτοί, αναλαμβάνουν να το κάνουν οι άλλοι, οι οπαδοί της Τζιχάντ..." *

Ο Μωρίς Αττιά, είναι Γάλλος συγγραφέας, ψυχαναλυτής, ψυχίατρος και σεναριογράφος που γεννήθηκε στην Αλγερία σε μια φτωχή σεφαραδίτικη οικογένεια και ζει στη Γαλλία. Συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων (νουάρ), χρησιμοποιεί ως κεντρικό ήρωα τον αστυνομικό Πάκο Μαρτίνεθ για να αναφερθεί στο Μάη του '68, στο ζήτημα της Αλγερίας, στο ρατσισμό, στη μετανάστευση και στην προσφυγιά, στα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα. (είχα ξαναγράψει εδώ)

Η ιστορία στο βιβλίο του "Η κόκκινη Μασσαλία" εκτυλίσσεται στη Μασσαλία τους μήνες Ιανουάριο έως Ιούνιο 1968, με πολλά πρόσωπα (ανθρώπους του υποκόσμου αλλά και μέλη αριστερίστικων οργανώσεων όλων των αποχρώσεων) και πολλή πλοκή, με επίκεντρο το ρόλο του κράτους και με αναφορές στο Μάη του '68, στο ρόλο της παρακρατικής οργάνωσης SAC και των γκωλικών, στην Αλγερία και στους Αρμενίους. 

Και ο Μωρίς Αττιά είναι ένας από τους συγγραφείς τους οποίους συνάντησαν οι Μικέλα Χαρτουλάρη και Ανταίος Χρυσοστομίδης και περιλαμβάνονται στις Κεραίες της εποχής μας. Στη συνάντηση που έγινε το 2010, ο Αττιά διηγείται τα παιδικά του χρόνια στην Αλγερία, τότε που Εβραίοι, Άραβες, Γάλλοι, Ισπανοί, Έλληνες, Ιταλοί ζούσαν στο Αλγέρι, όλοι μαζί κι ο καθένας με τη δική του κουλτούρα.  Και κάνει λόγο για τα πολιτικά παιχνίδια που παίχτηκαν εκείνη την εποχή, τότε που ο Ντε Γκωλ ήθελε να κρατήσει την Αλγερία γαλλική αποικία και γι' αυτό έδωσε γαλλική υπηκοότητα στους αλγερινούς εβραίους που είχαν αραβική καταγωγή και κουλτούρα. Και, όπως το μεταφέρει ο Χρυσοστομίδης:

Από την εκπομπή στη ΝΕΤ στο πλαίσιο της σειράς "Οι Κεραίες της εποχής μας"

"Όταν λίγα χρόνια αργότερα, οι Γάλλοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την Αλγερία, μαζί τους θα φύγουν και οι αλγερινοί εβραίοι οι οποίοι, πηγαίνοντας στη νέα τους πατρίδα, θα έχουν να αντιμετωπίσουν την περιφρόνηση και το ρατσισμό των veritable Γάλλων που ξαφνικά αναρωτιόντουσαν τι ήθελαν αυτοί οι "μαυροπόδαροι" εδώ" **

Όταν ο ήρωας στην Κόκκινη Μασσαλία αφηγείται τη ζωή του και περιγράφει πώς ένιωσε όταν έφτασε στη Γαλλία, σίγουρα ο αναγνώστης διαβάζει στοιχεία από την αυτοβιογραφία του ίδιου του συγγραφέα:

"Πιε-νουάρ, έφτασα σε τούτη την πόλη στα τέλη της άνοιξης του '62. Πέντε χρόνια αργότερα, ακόμη δυσκολευόμουν να θυμηθώ τα ονόματα των οδών, των συνοικιών, των ανθρώπων. Δεν αισθανόμουν σπίτι μου. Ούτε μουσαφίρης, ούτε τουρίστας, ούτε τίποτα. Ένας εξόριστος χωρίς ελπίδα επιστροφής. Ούτε καν ένα σπήλαιο σαν του Αγίου Ιωάννη για να βρίσκω καταφύγιο στη μοναξιά· μόνο κάποιες αίθουσες κινηματογράφου για να λησμονώ το παρόν μου. Ο Κουπιγκιάν... η Ιρέν... οι τελευταίοι εναπομείναντες της οικογένειας του Σουκρούν, του συναδέλφου μου που ήταν νεκρός, δολοφονημένος από την OAS στην Αλγερία..."

Και να πώς καταλήγει ο ίδιος ο Μωρίς Αττιά το 2010, περιγράφοντας τη ζωή στη Γαλλία:

"... Η ζωή είναι όλο και πιο σκληρή, υπάρχει όλο και μεγαλύτερη ανεργία. Η ανεργία αυξάνεται ενώ ταυτόχρονα ζητάνε από τους χαμηλόμοσθους και τις μεσαίες τάξεις να κάνουν θυσίες. Και σκέφτομαι: όπως στη Γαλλία το '68 διαδέχτηκε το '36 περίπου τριάντα χρόνια μετά, έτσι και τώρα ίσβς κάποια στιγμή πούμε: Φτάνει πιά! Το πρόβλημα είναι ότι δεν ζούμε την ίδια πολιτική μορφολογία. Οι άνθρωποι φοβούνται, φοβούνται πως θα χάσουν τη δουλειά τους, πως θα μείνουν άστεγοι. Κι όπως γνωρίζουμε, ο φόβος συγκρατεί τους ανθρώπους και δεν τους αφήνει να εξεγερθούν.
Εγώ, προσωπικά, ελπίζω πάντα ότι η επανάσταση θα γίνει μια μέρα".

--------------------------------------------------

* Στο σημείο αυτό, θα προστρέξω και πάλι στο εξαιρετικό βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη "Ο Θεός στην Πόλη" (είχα αναφερθεί πριν από ένα χρόνο εδώ), όπου στο κείμενό του με τίτλο "Ο Θεός επιστρέφει στην Ευρώπη;", γραμμένο το 1997, λέει:

"... Ο ισλαμισμός (όπως κακώς έχει επικρατήσει να λέγεται, λες και ταυτίζεται το σημερινό πολιτικό Ισλάμ με τη θρησκεία του Ισλάμ στο σύνολό της) δεν έχει ως μόνο πεδίο δράσης του τις παραδοσιακά μουσουλμανικές κοινωνίες ... αλλά και τα προάστια των ευρωπαϊκών πόλεων, ιδίως της Γαλλίας και της Αγγλίας, με σκοπό τη συγκρότηση, μέσα στην κοινωνία, κοινότητας με κύριο στοιχείο ταυτότητας το Ισλάμ... Οι νεαροί μουσουλμάνοι, γεννημένοι στις χώρες υποδοχής, θεωρούν χίμαιρα τις προσδοκίες ενσωμάτωσης και ανακαλύπτουν μάλλον, παρά προσλαμβάνουν από τους γονείς τους, την πίστη στο Ισλάμ και την ασφάλεια της κοινότητας των ομοπίστων... Ο ισλαμισμός λοιπόν ... είναι πολιτικό κίνημα ... Η ισλαμική θρησκεία είναι απλώς ένα στοιχείο της ιδεολογίας αυτού του κινήματος... Πιστεύει κανείς στα σοβαρά ότι όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στην αλγερία είναι έκφραση της διδασκαλίας του Κορανίου και των χαντίθ; Όποιος θέλει να κατανοήσει όσα συμβαίνουν εκεί ας μη χάνει τον καιρό του μελετώντας τα μεγάλα κείμενα του Ισλάμ και τις ερμηνείες τους, ας επιδοθεί καλύτερα στη μελέτη πολιτικών και κοινωνιολογικών αναλύσεων για τη χώρα αυτή και στην ανάγνωση του Τύπου..."

** μαυροπόδαροι είναι οι άλλως λεγόμενοι πιε-νουάρ, οι κάτοικοι της γαλλικής Αλγερίας με γαλλική καταγωγή, καθώς και οι Σεφαραδίτες Εβραίοι κάτοικοι της Αλγερίας 

----------------------------------------------------

Ένα από τα δύο σχέδια του 87χρονου Albert Uderzo, δημιουργού του Αστερίξ, στη μνήμη των θυμάτων του Charlie Hebdo. Απέναντι στον οργισμένο Αστερίξ, ένας Μωάμεθ που δακρύζει και συγχωρεί, όπως απεικονίζεται στο εξώφυλλο του αυριανού φύλλου του Charlie Hebdo (πρώτη εικόνα της σελίδας)

Μασσαλία, το λιμάνι της Μεσογείου

Patron, un pastis!

Ένα ούζο παρακαλώ, ακούγεται να λέει πολύ συχνά ο Φάμπιο Μοντάλ, ο κεντρικός ήρωας του Ζαν-Κλωντ Ιζζό στο βιβλίο του Soléa (εκδ. Πόλις, 2000), όταν επισκέπτεται το μπαρ του φίλου του Φονφόν. Δίνει μια ευκαιρία στο μεταφραστή Ριχάρδο Σωμερίτη να υμνήσει το συγγραφέα και την πόλη του τη Μασσαλία για να καταλήξει:

"Σκεφτόμουνα τον Πειραιά: θα βρει άραγε ποτέ τον Ιζζό του, κάποιον σημαντικό δικό του άνθρωπο, που να τον απαλλάξει από την κατάθλιψη των υπέργηρων πια και τόσο παρεξηγημένων πάλαι ποτέ "παιδιών" του; Μα και η Αθήνα;"

Και αμέσως μου ήρθε στο νου ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, όχι συγγραφέας, αλλά ζωγράφος, ο θαλασσογράφος μας. Γιατί όχι;

Κωνσταντίνος Βολανάκης, Πειραιάς

Το Soléa είναι ένα νουάρ μυθιστόρημα (μέρος σχετικής τριλογίας) που αφηγείται τη ζωή στο λιμάνι της μεσογειακής πόλης, με το οργανωμένο έγκλημα, τη μαφία, τη συνεργασία με τα κέντρα εξουσίας, τη φτώχεια, τους παράνομους μετανάστες που φτάνουν στην πόλη, όπως μετανάστης ήταν κι ο ίδιος ο συγγραφέας. Με κινηματογραφικό τρόπο περιγράφει τις περιπέτειες των ηρώων του, στο τέλος σου κόβεται η ανάσα με τους διαδοχικούς φόνους που συμβαίνουν. Είναι φανερό ότι χρησιμοποιεί πραγματικά ντοκουμέντα για να στηρίξει τις αφηγήσεις του για το ρόλο και τις σχέσεις της μαφίας με τα οικονομικά και πολιτικά κέντρα της πόλης. Πολύ ανθρώπινος αλλά συνάμα και πολύ πολιτικός όταν περιγράφει με τον τρόπο του τη μοίρα των ανθρώπων της:

"...Θα πληρώσουμε όλοι μας πολύ ακριβά αυτή τη νέα μορφή που προσλαμβάνει ο κόσμος. Όλοι μας, δηλαδή όσοι δεν έχουν πια δουλειά, όσοι βρίσκονται στο κατώφλι της μιζέριας και μαζί τους όλοι αυτοί οι πιτσιρικάδες που ζουν στις υποβαθμισμένες γειτονιές της βόρειας Μασσαλίας, σ' όλες τις λαϊκές συνοικίες, και που τους βλέπουμε να περιφέρονται άσκοπα στην πόλη..." (σελ. 80)

Πολύ ταιριαστό το κομμάτι Soléa του Miles Davis απ' όπου και ο τίτλος του βιβλίου.

Ο Μοντάλ ήταν Αλγερινής καταγωγής όπως τόσοι και τόσοι στη Μασσαλία, όπως ήταν και ο Πάκο Μαρτίνεθ, ο ήρωας ενός άλλου νουάρ μυθιστορήματος για τη Μασσαλία, την "Κόκκινη Μασσαλία" του Μορίς Ατιά, μέρος τριλογίας επίσης (εκδ. Πόλις, 2009, μτφρ. Ρίτα Κολαϊτη).

Η ιστορία εκτυλίσσεται τους πρώτους μήνες του 1968, λίγο πριν και λίγο μετά το Μάη, με ήρωες ανθρώπους του υποκόσμου, αλλά και μέλη αριστερίστικων οργανώσεων όλων των αποχρώσεων και με συνεχή εμπλοκή του κράτους στις συναλλαγές. Πολλή ομοιότητα με το προηγούμενο βιβλίο, μια σειρά θάνατοι, πολλά πρόσωπα, πλοκή, πολιτική ανάλυση και ο ρόλος της SAC, των γκωλικών, των Αρμένιων κτλ.

Αξίζει να ακούσει κανείς τον ίδιο το γαλλοαλγερινό συγγραφέα όπως τα είπε στους Ανταίο Χρυσοστομίδη και Μικέλα Χαρτουλάρη για την εκπομπή Οι Κεραίες της εποχής μας.

Λες και η Μασσαλία είναι αυτά που περιγράφουν οι δύο συγγραφείς. Μα μήπως είναι; 

Πάντως, η Μασσαλία έχει κι ελληνικό παρελθόν, στέκομαι μόνο στον Πυθέα, τον ταξιδευτή, σπουδαίο γεωγράφο πριν από τον Ερατοσθένη, για τον οποίο γράφει ο Βενιαμίν Φάρρινγκτον (Η επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα, εκδ. Κάλβος, 1969):

"...Όταν οι Καρχηδόνιοι - που φυσιολογικά έλεγχαν την δυτική άκρη της Μεσογείου - ρίχτηκαν σ' ένα αγώνα ζωής και θανάτου με τους Έλληνες της Σικελίας, ο Έλληνας ναυτικός από τη Μασσαλία, ο ποντοπόρος Πυθέας, πέρασε τις Ηράκλειες στήλες και κατευθύνθηκε προς το Κόρνουωλ για να διερευνήσει τις δυνατότητες του εμπορίου σε κασσίτερο. Το ταξίδι του πιθανόν τον οδήγησε πιο μακριά, ίσαμε τη Νορβηγία και τη Βαλτική. Εκείνος αξιοποίησε αυτή την ευκαιρία για να κάνει μια σειρά από εκτιμήσεις για πολλά γεωγραφικά μήκη. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως οι ανακαλύψεις του επηρέασαν τη γεωγραφική επιστήμη του Ερατοσθένη..."

Στη Μασσαλία μας ταξίδεψε και η μουσική εκπομπή από τη σειρά Μεσόγειος με τον Κωστή Μαραβέγια.  Και ήταν τόσο ωραίο εκείνο το ταξίδι. Και οι άνθρωποι το είπαν: η Μασσαλία είναι το λιμάνι, οι άνθρωποί της είναι άνθρωποι του λιμανιού.

Μήπως χρειαζόμαστε λοιπόν τώρα κι ένα πραγματικό ταξίδι για τη Μασσαλία. Για ένα ούζο ή για μια ρακή παρακαλώ!

Patron, un pastis!