Τετάρτη 13 Ιουνίου 2018

Φερνάντο Πεσσόα: η αλήθεια πίσω από τις μάσκες




13 Ιουνίου 1888. Πριν από 130 χρόνια γεννήθηκε ο άνθρωπος με τα πολλά πρόσωπα, τα πολλά ετερώνυμα, ο Φερνάντο Πεσσόα. Ο Αντόνιο Ταμπούκι αλλά και άλλοι ερευνητές άνοιξαν το μπαούλο και ξεπήδησαν οι δεκάδες περσόνες - ετερώνυμα του Πορτογάλου "αγγλοπρεπούς" συγγραφέα Φερνάντο Πεσσόα. Τι μυστήριο κι αυτό. Έχουμε τον Μανούσο Φάσση για τον Αναγνωστάκη, τον Νικήτα Ράντο για τον Νικόλα Κάλας, τον Άλκη Θρύλο για την Ελένη Ουράνη και κάποιους ακόμη, αλλά όχι και 70 ετερώνυμα για τον ίδιο άνθρωπο!

Το έργο του, βαθιά διεισδυτικό, αλλά τόσο μελαγχολικό, άραγε ψάχνει την αλήθεια μέσα από τα πολλά ετερώνυμα ή μήπως θέλει να μας πει πως η αλήθεια δεν είναι μία; Τι παράξενο, η αλήθεια δεν υπάρχει στο "ιδιότυπο" λεξικό ΠεσσόΑ-Ω, στο οποίο η Μαρία Παπαδήμα (μελετήτρια και μεταφράστρια του έργου του πορτογάλου συγγραφέα) έχει συγκεντρώσει λέξεις που χρησιμοποιεί ο Πεσσόα στα έργα του "μέχρις εξαντλήσεως, εκθέτοντας πολλαπλώς το σημασιολογικό περιεχόμενό τους, προσφέροντας διαρκώς νέες αισθητικές εκδοχές τους ή αναιρώντας το με την ευκολία του πνεύματος αντινομίας που τον χαρακτηρίζει..." (Μαρία Παπαδήμα, από τον Πρόλογο του βιβλίου, 2008). 



Κι όμως, στο βιβλίο "Η ώρα του διαβόλου" που ξετρύπωσε μόλις το 1989 η Teresa Rita Lopes από το ... θρυλικό μπαούλο και μετέφρασε το 2011 η Μαρία Παπαδήμα, ο συγγραφέας μας δίνει τις απαντήσεις. Λέει ο διάβολος:

Μην εκπλήσσεστε που σας μιλάω κατ' αυτό τον τρόπο. Είμαι από τη φύση μου ποιητής γιατί είμαι η αλήθεια που μιλάει κατά λάθος, και όλη μου η ζωή τελικά είναι ένα ιδιάζον σύστημα ηθικής μεταμφιεσμένο σε αλληγορία και εικονογραφημένο με σύμβολα.

Αυτός είναι ο Πεσσόα. Κι όταν ο διάβολος σαν Όφις λέει:

Πρέπει διαρκώς να βάζω τους άλλους σε πειρασμό, αλλά βέβαια, με τη μεταφορική και την απλοϊκή έννοια της λέξης, γιατί ο πραγματικός πειρασμός είναι άσκοπος

πάλι ο Πεσσόα είναι. 

Οι καλύτερες δημιουργίες μου - το σεληνόφως και η ειρωνεία

λέει ο Πεσσόα και αυτοπροσδιορίζεται. Και όπως γράφει η Παπαδήμα στο Επίμετρο, "η αποστολή του Διαβόλου είναι να κάνει τους ανθρώπους να ονειρεύονται". 

Αυτό κάνει και ο Πεσσόα με τις πολλές μάσκες που φοράει. Ο ίδιος όμως πρέπει να ήταν τόσο μόνος! Γράφει ο μεταφραστής Αλέξανδρος Βέλιος στην Εισαγωγή του "Χωρίς μάσκες":

Η δυστυχία του Πεσσόα δεν έγκειται - μόνο - στη μιζέρια της καθημερινής του ζωής, στη σωματική του ασημαντότητσ, στην ανυπαρξία έρωτα, στην έλλειψη της μητρικής αγάπης και της οικογενειακής εστίας, στη μη αναγνώρισή του από την πατρίδα και την εποχή του: είναι μια βαθύτερη υπαρξιακή απελπισία, ενός ανθρωπου που δεν τρέφει καμία ψευδαίσθηση, δεν διαθέτει καμιά ελπίδα και καμιά ισχύ...



Κι αλήθεια, πόση πίκρα ο στοχασμός του:

Αν πεθάνω, δεν θα λείψω σε κανέναν· δεν θα πουν: 
Από χθες η πόλη έχει αλλάξει.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου