Από τα πιο ενδιαφέροντα διαβάσματα της περασμένης χρονιάς ήταν το βιβλίο "Της Κρήτης ο χαλασμός" του Μανόλη Σκλάβου που επιμελήθηκε η Τασούλα Μαρκομιχελάκη και εξέδωσε το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του ΑΠΘ στη σειρά "Παλαιότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας". Πρόκειται για ένα δημώδες ποίημα, που αναφέρεται στον ισχυρό σεισμό του 1508, έντασης 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που είχε επίκεντρο τον Χάντακα. Έχει ενδιαφέρον ότι η Μαρκομιχελάκη, πέρα από το ίδιο το ποίημα το οποίο παρουσιάζεται σε αντικρυστές σελίδες στην αρχική του μορφή και σε μεταφρασμένη, κάνει και μια εξαιρετικά κατατοπιστική παρουσίαση του γεγονότος με ιστορικά και άλλα στοιχεία και με πολλές αναφορές σε άλλες πηγές σχετικά με το σεισμό εκείνο αλλά και άλλους ισχυρούς σεισμούς που έχουν πλήξει το νησί. Επίσης, παρουσιάζει στοιχεία για την πόλη του Χάνδακα, καθώς και στοιχεία για το ιστορικό του ίδιου του ποιήματος και την τύχη του πρωτοτύπου και των αντιγράφων του.
Το ποίημα, όπως μας πληροφορεί η επιμελήτρια, πρέπει να γράφτηκε το καλοκαίρι του 1508 (ο σεισμός έγινε στις 29 Μαϊου). Είναι γραμμένο στο κρητικό ιδίωμα της εποχής με επιρροές ακόμη από την υστερομηνωική δημώδη ποίηση, σε ομοιοκατάληκτο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Με την ευκαιρία, μας δίνει πληροφορίες για την ομοιοκαταληξία και τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιούνται, σε σχέση με ιστορικά στοιχεία και με άλλα έργα. [Εδώ αξίζει κανείς να ανατρέξει στην ενδιαφέρουσα ανακοίνωση της Μ. Κοξαράκη "Ερωτόκριτος: Αφετηρία ή σταθμός της μαντιν(ι)άδας;" στο Συνέδριο του Δήμου Σητείας 2015 "Ψηλαφίζοντας τον γραπτό και προφορικό λόγο στην Ανατολική Κρήτη"].
 |
| Η πρώτη σελίδα του ποιήματος από το μοναδικό χειρόγραφο αντίγραφο του κώδικα της Βιέννης αρ. 244 |
Στη συνέχεια, μας δίνει πληροφορίες για τον ίδιο το συγγραφέα του ποιήματος, για τις επιστημονικές του γνώσεις και για τη σχέση του με τα εκκλησιαστικά. Σύμφωνα με ενδείξεις, ο Σκλάβος πρέπει να ήταν "ουνίτης", δηλαδή "ενωτικός", δηλαδή να υποστήριζε την ένωση των εκκλησιών. Μας περιγράφει εκκλησίες του Χάνδακα, που ακόμα υπάρχουν ή δεν υπάρχουν στο σημερινό Ηράκλειο, μας μιλά για εκκλησιαστικά κείμενα, για αγιογραφίες, για θρησκευτικές και κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής.
Μας μιλά ακόμη και για τη μέτρηση του χρόνου, βρίσκοντας αφορμή από τον στίχο του ποιήματος που αναφέρεται στη στιγμή του σεισμού, ερμηνεύοντας το ημερολόγιο (Ιουλιανό) της εποχής:
Εις ώρες δύο της νυκτός, ο κύκλος του ηλίου
έτρεχεν τότες δεκαφτά, κι έξι του φεγγαρίου,
κι ήτον θεμέλιον 'κοσιοκτώ, και πρώτη με τον δρόμο,
όντεν ο Θεός με τον σεισμόν μας έστειλεν τον τρόμον...
 |
| Αλληγορική απεικόνιση του Χάνδακα από χάρτη του 1625 |
Πολύ ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που δίνει για την πόλη του Χάνδακα με τα μέγαρα, τα ανάκτορα, τις εκκλησίες, τις λιτανείες, τις συνοικίες, τα τείχη, τη διοίκηση, αλλά και για όλο το νησί, για τους επιδρομείς, για τη σχέση με την Πόλη, με τη Βενετία και με άλλα νησιά, για το κρητικό κρασί και τις αγορές της Ευρώπης.
Ας παραθέσω εδώ λίγα αποσπάσματα (στο πρωτότυπο κείμενο):
Κρήτης, 'πο 'σεν εξέβηκεν στον κόσμο όλη η φρόνα
και τα ρηγάτα ετίμησες με την διπλήν κορόνα,
διατί βαστάς βασιλικό σημάδι στο κεφάλι,
την Πόλην και τον Γαλατάν εμόρφιζες στα κάλλη.
Κρήτης, η Ρόδο εθλίβηκε, της Χιος εκακοφάνη
τ' ανόλπιστόν σου το κακόν, και από τον νουν τους βγάνει
να πέσουν τα παλάτια σου, που 'σαν τιμή κι εκείνα,
και απάνου σ' όλα τα νησιά ευρίσκεσουν ρηγίνα...
.....................................................................................
Πενήντα σώνουν κι εκατό δίστιχα πρικαμένα,
της Κρήτης η αθιβολή, τα παραπονεμένα.
Μανόλης Σκλάβος με σπουδή και με μεγάλον κόπον
τούτα τα δίστιχα έβγαλα δια θρήνον των ανθρώπων.
Ως εδαπά τελειώνουνται μισό και κιντινάρι
τα βέρσια τούτα πόκαμα με του Θεού την χάρην.
Δόξα τω Θεώ τω εν Τριάδι υμνουμένω.
Τέλος Της Κρήτης ο χαλασμός, και πάλι τέλος.
