Ας πούμε ένα τραγούδι σιγανό, καθώς αρμόζει στους κεκοιμημένους

Έφυγε το μήνα τούτο ο σπουδαίος ποιητής, ο πονεμένος, τρυφερός άνθρωπος, ήρεμος μα και δυνατός και πεισματάρης σαν τα βουνά της ηπειρώτικης πατρίδας γης, που έκανε ποίηση και τραγούδι τους πόνους και τις χαρές τ' ανθρώπου, τις αδυναμίες και τα πάθη, τους στοχασμούς και τις αδικίες. Ο αγαπημένος ποιητής Μιχάλης Γκανάς μας άφησε χρόνους και μαζί μια πλούσια παρακαταθήκη από λόγια, στίχους και στοχασμούς. Για τη σημερινή μέρα, μου ταίριαξαν δυο ποιήματά του κι ένα τραγούδι σιγανό. Έτσι θαρρώ αρμόζει σ' εκείνον που 'φυγε νωρίς, πάνε τριανταπέντε χρόνια πια ... Άλλωστε, ποια ιστορία θα μπορούσε ν' αφηγηθεί εκείνος που επιβιώνει; *

Ας πούμε ένα τραγούδι σιγανό,
καθώς αρμόζει στους κεκοιμημένους,
ενώ φτερά πουλιών γεμίζουν τον αέρα
κι αυτοί περνούν σκυφτοί
σηματοδότες και βγαίνουν σε υπόγειες
διαβάσεις.
Πάλι σκοτάδι, πάλι της ψυχής
τ’ απόκρημνα φαράγγια
κι ο ήλιος με παλάμες κάρβουνο
να τους πατάει,
ώσπου βουτάνε στα νερά και κρύβονται.

Κι όμως γελούσαν στα νοσοκομεία,
δε βρίσκανε το φαγητό του γούστου τους,
βλέπανε τηλεόραση, έκαναν σχέδια
για ένα μέλλον που κανείς δεν τους υπόσχονταν.
Ούτε οι γιατροί με το φθαρμένο κύρος
ούτε οι δικοί τους με την αναπόδεικτη αγάπη
και μόνον οι οροί τούς λέγαν την αλήθεια
στάζοντας μέρα και νύχτα
τα χημικά του χάρου μες στο αίμα τους.

Ας πούμε ένα τραγούδι σιγανό,
καθώς φτερά πουλιών γεμίζουν τον αέρα
κι αυτοί βουτάνε στα νερά και κρύβονται,
ενώ το φως επάνω
τρέχει σε πλάτες και μαλλιά
και συντηρεί τα ζώα και τα χόρτα,
μα προπαντός τα λέπια του.

(Των κεκοιμημένων, από τη συλλογή «Γυάλινα Γιάννενα». Το αντέγραψα από τον ιστότοπο giannena-e.gr).

 

Σ' είχα κι έφεγγα,
σ' είχα κάποτε δικό μου
φως μου, φως μου, φως μου,
σ' είχα κι έφεγγα.

Σ' είχα κι έβλεπα,
στα δικά σου μάτια φως μου,
τις χαρές του κόσμου,
σ' είχα κι έβλεπα.

Σ' είχα κι έλεγα,
κι έλεγα τραγούδια φως μου
κι ήσουν ο σκοπός μου,
σ' είχα κι έλεγα.

Τώρα σ' έχασα,
και τη μουσική του κόσμου
και τα λόγια φως μου
τώρα ξέχασα...

(Αντιγραφή από την έκδοση «Στίχοι: Μιχάλης Γκανάς», Εκδόσεις Μελάνι, 2002. Μελοποιήθηκε από τον Νίκο Μαμαγκάκη και πρωτοτραγουδήθηκε από τη Μελίνα Κανά).

--------------------------------------------

* Παράφραση ερωτήματος που διατρέχει το βιβλίο και βασανίζει τις σκέψεις του ήρωα-συγγραφέα Camille de Toledo στο βιβλίο του "Θησέας, μια δεύτερη ζωή" (εκδ. Ποταμός, 2022, μετ. Σπύρος Γιανναράς).

Τα νιάτα θέλουν Άνοιξη

 Τα νιάτα πρέπει να γελούν και να χαίρονται με πάθος.
Αλλοίμονο στο χρόνο που δεν έχει άνοιξη.

                                                                         Μονταίν

Σκαλίζοντας τα κιτάπια μου από το παρελθόν, ανακάλυψα ένα «Καλλιτεχνικό ημερολόγιο αναπήρων καλλιτεχνών» του 1974. Μια σελίδα του είχε το παραπάνω μότο από τον Μονταίνιο όπως γράφει. Δεν έχω πρόχειρα τα γραφτά του σπουδαίου Γάλλου δοκιμιογράφου (για τον οποίο συνιστώ επίσης τη συγκλονιστική βιογραφία του από τον Στέφαν Τσβάιχ που αξίζει να διαβαστεί), αλλά σημασία έχει το περιεχόμενο και ο καλλιτέχνης του έργου στην ίδια σελίδα. Πρόκειται για τον J. Singer από το Ισραήλ, για τον οποίο δεν κατάφερα να βρω πληροφορίες (ανακτάται κυρίως ο Πολωνοεβραίος συγγραφέας Israel Joshua Singer, αδελφός του πολύ γνωστού και εξαιρετικού Isaac Bashevis Singer). Ποιος ξέρει αν ο καλλιτέχνης εκείνος ζει, ποιος ξέρει πώς βλέπει ή θα 'βλεπε τη στάση της χώρας του απέναντι στον λαό των Παλαιστινίων, στα νιάτα που δεν χαίρονται την Άνοιξη, στα χιλιάδες παιδιά που δεν την πρόλαβαν.

Και μου 'ρχονται οι στίχοι του Γιάννη Στίγκα από την τελευταία ποιητική συλλογή του Sonderkommando:

Κατά τ' άλλα βαριόμαστε
εδώ κάτω
ο Χρόνος είναι χειροκίνητος
γυρνάμε τον τροχό για τον Τροχό
και συνθλίβουμε
τούτη την Άνοιξη
κλείνοντας το μάτι στην επόμενη
...
αγαπήσαμε τη φύση
για τους λάθος λόγους
...
Αλλά
για να δύει ο ήλιος
κάτι θα ξέρει.

Και συμπληρώνει πιο κάτω:

Παλιά οι νύχτες παίζαν τον γιατρό
και τώρα τον χασάπη
...

Περιμένοντας την «ανθρωπιστική» βοήθεια που δεν έρχεται... (Πηγή: Ηνωμένα Έθνη)

Κι όσο γλυτώνουν το μαχαίρι τα παιδιά, πεθαίνουν από την πείνα!  

Ανθρωπότητα συνέχισε να κλείνεις τ' αυτιά και τα μάτια σου. Στον 21ο αιώνα πίσω ολοταχώς!

Κι εμείς εδώ, ας συνεχίζουμε να μην καταλαβαίνουμε  τι γίνεται γύρω μας, στη γειτονιά μας, να' ναι καλά τα όπλα, η «άμυνα» και η «ετοιμοπόλεμη», τάχα μου πατριωτική, στάση μας. Κρίμα, δεν μας αξίζει!

Ω αγαπημένη Βαγγελή, έβγα στο παραθύρι: Κώστας Κρυστάλλης

Ω αγαπημένη Βαγγελή,
έβγα στο παραθύρι
κι άκου την πατινάδα μου
κι άκου τον ταμπουρά μου.

[...]

Ω Βαγγελή τριαντάφυλλο
πανώρηο αν θες να γένεις,
θα γένω πεταλούδα εγώ
και θε να σε φιλήσω.

[...]

Ω Βαγγελή, βαλανιδιά
στο λόγγο αν θα να γένεις,
εγώ θα γένω κίσσερας
και θα να σ' αγκαλιάσω.

Με την ευκαιρία της ημέρας που γιορτάζουν οι Ευαγγελίες και οι Βαγγέληδες, θυμήθηκα το ποίημα του Κώστα Κρυστάλλη «Βαγγελή». Βαγγέλης ο ένας γιος μου και Βαγγελή η γιαγιά του, από την Καρδίτσα, έτσι έγραφε η ταυτότητά της. Και ο Κρυστάλλης, ο πιο αγαπημένος μου ποιητής στα μαθητικά χρόνια, είχε φτιάξει τετράστιχα που τραγουδούσε ο νέος στην αγαπημένη του Βαγγελή. Το όνομα σ' αυτή τη μορφή συναντιέται στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Λίγα στιχάκια αντέγραψα εδώ, όλο το ποίημα είναι στην εικόνα, όπως έχει δημοσιευτεί στα «Άπαντα Κρυστάλλη» που κυκλοφόρησαν το 1960 από τον εκδοτικό οίκο Βιβλιοαθηναϊκή (με επιμέλεια, πρόλογο και εισαγωγή του Γιώργου Βαλέτα). Το είχα αποκτήσει το 1969 (ίσως δεν θα το θυμόμουν αν από πάντα δεν συνήθιζα να σημειώνω στη σελίδα τίτλου την ημερομηνία).

Το εξώφυλλο των Απάντων Κρυστάλλη (είχα γράψει και εδώ)

 

 

 

 

Ω Βαγγελή πετούμενο
πουλί στ' αγέρι αν γένεις,
εγώ θα γένω κυνηγός
θα να σε κυνηγήσω.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Σημείωση

Για τον Βαγγέλη και την Ευαγγελία, ενδιαφέρουσες πληροφορίες έχει αναρτήσει σήμερα ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό του.

Ημερολόγιο πολέμου κρατά η Άνοιξη: Τζενίν, από την Ετέλ Αντνάν

κι η νύχτα αρνήθηκε να βρέξει πάνω στα κεφάλια των αρνιών, κι είδαμε την αστραπή να αναμειγνύεται με τα σύγνεφα τα ψωμωμένα απ΄το αίμα και τα δάκρυα, και η ύλη βάλθηκε να ομιλεί κατευθείαν στους νεκρούς, που είχαν πάψει ν' ακούν, κι οι λαοί, απ' την άλλη, δεν είχαν πλέον φωνή, κι εμείς περπατήσαμε μέσα στα βάτα, στ' αγκάθια και στις τσουκνίδες, και τα μάτια μας εξάντλησαν το λεξιλόγιο του ζόφου

Από το συγκλονιστικό ποίημα -πεζό ποίημα- της Ετέλ Αντνάν που έγραψε μετά τη μάχη της Τζενίν το 2002, τότε που ο ισραηλινός στρατός κατέλαβε τον προσφυγικό καταυλισμό της πόλης για 10 ημέρες, κατέστρεψε σπίτια, εκτόπισε το ένα τέταρτο από τους 16.000 κατοίκους του καταυλισμού, σκότωσε πάνω από 4.000 Παλαιστίνιους. Το ποίημα κυκλοφόρησε σε μια καλαίσθητη έκδοση από την Άγρα τον περασμένο Δεκέμβριο, σε μετάφραση Σπύρου Γιανναρά.

Σαβανώσαμε το θάνατο με μια πελώρια σημαία και τη θάψαμε έπειτα στον ομαδικό τάφο που ήταν άλλοτε η πόλη εκείνων που τρώγαν κάθε πρωί τα ξερά ψίχουλα της μνήμης. Δεν θα ξανατραβήξουμε ευθείες γραμμές, θα ζητήσουμε από την άνοιξη να κρατήσει ημερολόγιο πολέμου [...] Ετοιμάζεται συμπόσιο για τους νικηφόρους στρατηγούς. [...] Πιο πυκνά γίναν τα δάση, της νύχτας τα ζώα γεννούν τέρατα. Το κακό χτυπάει την πόρτα πριν την αυγή [...]

Το Άλογο ήταν το μνημείο - σύμβολο της πόλης για τη μάχη του 2002, έργο του Γερμανού καλλιτέχνη Thomas Kilpper. Το φθινόπωρο του 2023, 20 χρόνια μετά την ανέγερσή του, οι Ισραηλινοί το απομάκρυναν (πληροφορίες εδώ)

Ζούμε στην έναστρη περιφέρεια του εφιάλτη, που το κάλλος ετούτης της άνοιξης εντείνει, μιας άνοιξης όλο δέντρα λουλουδιασμένα, υγρά βουνά στεφανωμένα με διάφανα σύγνεφα [...] Τι απέγινε εκείνο το παρελθόν; Οι φονιάδες δεν σταματούν στη σάρκα. Στοχεύουν το αόρατο, που ήταν άλλοτε η δική μας ευτυχία. Στο μεταξύ το σύμπαν γερνάει [...] Η νύχτα αναρωτήθηκε αν θα 'ταν ηθικό να κρύβει τέτοια θηριωδία, και έπειτα πήρε την απόφασή της: Έμεινε μετέωρη ψηλά στον ουρανό, το έσχατο αγαθό των αδικημένων. [...] η Ιστορία, η τελευταία μας ψευδαίσθηση. Όταν έκανε κρύο στα μη ζεσταμένα σπίτια μας, ζεσταινόμασταν με τη μνήμη των προγόνων μας, [...] έριξαν ανάκατα παιδιά, γέρους και νιόπαντρους, νεκρούς ή ημιθανείς, σε τάφο ομαδικό, και παράχωσαν τα πάντα, κι όλα αυτά για να πουν στον κόσμο των νεκροζώντανων ότι δεν υπήρχαμε [...]

Τα παραπάνω είναι λίγα σκόρπια αποσπάσματα από ένα συγκλονιστικό κείμενο που λες είναι γραμμένο και για τους τωρινούς καιρούς που στη Γάζα κανείς «μεγάλος» δεν παρεμβαίνει να σταματήσει η γενοκτονία, που το σύμπαν γερνάει και κατατρώει τα ίδια τα σωθικά του, που σώθηκαν τα λόγια στο λεξιλόγιο του ζόφου, που η Ιστορία γίνεται ψευδαίσθηση κι μνήμη ξεθωριάζει, που η Άνοιξη χάνει το κάλλος της και κρατά ημερολόγιο πολέμου!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

* Για την πόλη Τζενίν, διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Τζενίν. Μικρή πόλη στη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, εμβληματική της Παλαιστινιακής Αντίστασης. Πεδίο μάχης ήδη από το 1948 στη Νάκμπα (στα αραβικά, καταστροφή), τη βίαιη εκδίωξη των Παλαιστινίων από τις εστίες τους και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.
Ιδιαίτερα γνωστή από τη μάχη της Τζενίν το 2002, μετά την αποτυχία των συμφωνιών του Όσλο, στη διάρκεια της δεύτερης παλαιστινιακής Ιντιφάντα (στα αραβικά, εξέγερση), μια άνιση αλλά ηρωική σύγκρουση, που ο ιστορικός ηγέτης της Φατάχ και της παλαιστινιακής επανάστασης Γιασέρ Αραφάτ ονόμασε "νέα μάχη του Στάλινγκραντ". Τιμώντας τη μάχη του 2002, υψώθηκε στην Τζενίν παλαιστινιακό μνημείο των νεκρών μαχητών.
Διαχρονικά, κέντρο αντίστασης κατά της ισραηλινής κατοχής και του καθεστώτος απαρτχάιντ, ιδιαίτερα από μια πολυπληθή νέα γενιά, χωρίς μέλλον και χωρίς εμπιστοσύνη σε καμιά παραδοσιακή παλαιστινιακή ηγεσία, ισλαμική ή λαϊκή, η Τζενίν γνώρισε, πάλι το καλοκαίρι του 2023, μαζική εισβολή του ισραηλινού στρατού.
Μετά την επίθεση της Χαμάς στο Νότιο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου 2023, και το ξέσπασμα του νέου πολέμου και τους τρομερούς βομβαρδισμούς της Γάζας, οι επιθέσεις του ισραηλινού στρατού και των ένοπλων ακροδεξιών εποίκων επεκτάθηκαν και στη Δυτική Όχθη και στην Τζενίν, όπου και κατέστρεψαν το μνημείο της μάχης του 2002.

* Για την Ετέλ Αντνάν, αντιγράφω λίγα από το αυτί του βιβλίου:

Η Ετέλ Αντνάν (1925-2021) γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βηρυτό του Λιβάνου. Η μητέρα της ήταν Ελληνίδα από τη Σμύρνη και ο πατέρας της υψηλόβαθμος Οθωμανός αξιωματούχος από τη Δαμασκό. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, το Μπέρκλεϋ και το Χάρβαρντ. Από το 1958 έως το 1972 δίδαξε φιλοσοφία. Έγινε ζωγράφος. Χάρη στη συμμετοχή της στο κίνημα των ποιητών ενάντια στον πόλεμο τού Βιετνάμ, άρχισε να γράφει ποιήματα και έγινε, σύμφωνα με τα λόγια της, «μια Αμερικανίδα ποιήτρια». Το 1972 επέστρεψε στη Βηρυτό και εργάστηκε ως πολιτιστική συντάκτρια. Έμεινε στον Λίβανο ως το 1976. Το 1977 το πεζογράφημά της Sitt Marie-Rose δημοσιεύτηκε στο Παρίσι. Την ίδια χρονιά επέστρεψε στην Καλιφόρνια. Ποιήματά της έχουν μελοποιηθεί από σύγχρονους συνθέτες και έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή φεστιβάλ. Έργα της για το θέατρο έχουν παρουσιαστεί σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ άλλων, είχε γράψει για τον Αμερικανό σκηνοθέτη Bob Wilson το γαλλικό κείμενο της πολύγλωσσης όπεράς του Civil wars, το 1985. Το ποίημά της Τζενίν διασκευάστηκε και παρουσιάστηκε στο Θέατρο Άττις, στην Αθήνα, το 2006. Έργο της βασισμένο στο ποίημα To Be In a Time of War, με κείμενα του Heiner Muller, παραστάθηκε στο Forum Freies Theater στο Ντύσσελντορφ, το Βερολίνο και τη Βηρυτό το 2011. Συμμετείχε με το εικαστικό της έργο στη 13η documenta, στο Κάσσελ της Γερμανίας το 2012.

* Εικόνες από το βιβλίο
 

Το εξώφυλλο του βιβλίου είναι έργο της Ετέλ Αντνάν και έχει τίτλο «Βουνά». Η πρώτη εικόνα είναι ένα από τα σχέδια στο εσωτερικό του βιβλίου και έχουν γίνει από τον Αλγερινό καλλιτέχνη Ρασίντ Κοραϊτσί (Rachid Koraïchi).

 

Η Ετέλ Αντνάν (από το βιβλίο)

Η Χανιώτισσα ποιήτρια Ελένη Μαρινάκη

 

Δύσκολο πέταγμα η ποίηση

κι εγώ δεν άφηνα να ανοίξουν

                      τα φτερά μου.

 

Κρατούσα σκορπισμένα φύλλα

λαγούς μικρούς μες στο σαλόνι μου.

 

Έπαιζε μόνη της η μπάντα,

στις επετείους άνοιγα δειλά

                               τα μάτια

χωράφια με ελιές σκίαζαν

                             το καπέλο μου

μια κούνια με παρέδινε στο χάος.

[...]

τώρα, σε γέφυρες κουρνιάζω

σε ξεραμένους ποταμούς.

 

Να ΄χω κι εγώ

ένα δικό μου τίποτα.

 

(«Ταχυδακτυλουργός», από τη συλλογή Ο χρόνος τότε, Γαβριηλίδης 2013)

Μόνο η ποίηση

μαζεύει τη βροχή

στεγνώνει τις

σκιές για να περάσω

γέφυρες ρίχνει

να σωθώ.

Μόνο η ποίηση

ξέρει να με ισιώνει

όταν γέρνω,

να με κρατά

στα αβαθή,

να με βαφτίζει

στο βυθό

και να με ανασύρει

άβρεχτη.

(Απόσπασμα από το ποίημα «Όταν δεν ξέρω», συλλογή Σε ξένο ουρανό, Ερατώ 2011)

Την Τετάρτη 20 Μαρτίου 2024, στις 7.30 μμ, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου στα Χανιά, θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση - αφιέρωμα στην ποίηση και στο έργο συνολικά της Ελένης Μαρινάκη. Η εκδήλωση συνδιοργανώνεται από την Περιφέρεια Κρήτης - Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, τον Δήμο Χανίων, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων και τον Σύνδεσμο Φιλολόγων Νομού Χανίων, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης. Στην εκδήλωση θα συμμετάσχουν: Μιχάλης Βιρβιδάκης, ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας, Νεκταρία Μενδρινού, ποιήτρια και Δέσποινα Πολλαναγνωστάκη, ηθοποιός. Θα υπάρχει επίσης μουσική πλαισίωση από την Ομάδα passe-pARTout δράσεις μετά μουσικής και τον συντονισμό της όλης εκδήλωσης θα έχει η Σίτσα Κοτσιφάκη. 

Ανθέ και φούλι της αυγής
κι άσπρο περιστεράκι
μάτια μου μαύρα σαν φωτιά
και πύρινο δεντράκι
δε μου ΄δωσες να μυριστώ
τη μυρωδιά που έχεις
δε μ' έκαψες στις φλόγες σου
και τριγυρνώ στις ρούγες
[...]*

Σκάβει ο καιρός
μεγάλες τρύπες
άνυδρα ερωτήματα·
ρίχνει ζάρια
στην πλάτη μας.

Κανένας δεν κερδίζει.**

Χαίρομαι γι' αυτή την εκδήλωση αφιέρωμα στην Ελένη Μαρινάκη· η ποίησή της είναι μια ποίηση εσωτερική, αγαπητική, γεμάτη ευαισθησίες και σιωπές, μια ποίηση για την ύπαρξη, για τον χρόνο, για τις μνήμες, για τους ανθρώπους, για τον κοινό μας γενέθλιο τόπο. Κρίμα που δεν θα είμαι κι εγώ εκεί!

 

Σφίγγεις γροθιές τα χέρια σου
κάτι θα συγκρατούνε, λέω,από την ιστορία μας. ***

Θα σε βαφτίσω μνήμη.
Θα βάλω πάνω στο τραπέζι το ψωμί
το πιάτο με τον επιούσιο
και θα καθίσεις ύστερα
με τα μακριά σου δάχτυλα
κόβοντας κομματάκια τις στιγμές
[...]****

Σήμερα σκόρπιες λέξεις
ακροβατούν στη μνήμη μου.*****

 ---------------------------------------------------------

Σημείωση

* Από τους Δεκαπεντασύλλαβους, συλλογή Σε ξένο ουρανό.

** Απόσπασμα από το ποίημα «Τα ζάρια», συλλογή Σε ξένο ουρανό.

*** Στίχοι από το ποίημα «Κουκκίδες πράσινες», συλλογή Ο χρόνος τότε.

**** Οι πρώτοι στίχοι από το ποίημα «Από το παρελθόν», συλλογή Ο χρόνος τότε.

***** Οι δυο πρώτοι στίχοι από το ποίημα «Εξορία», συλλογή Ο χρόνος τότε.

Η πρώτη εικόνα είναι μέρος της αφίσας για την αυριανή εκδήλωση. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.
Τα αποσπάσματα ποιημάτων που παρέθεσα προέρχονται από τις συλλογές, «Σε ξένο ουρανό» και «Ο χρόνος τότε». Όλες οι αναρτήσεις του ιστολογίου με ποιήματα της Ελένης Μαρινάκη από εδώ.

Μ' έναν χαρταετό κοιτάζω κατάματα τον ουρανό και του λέω...

Χαρταετοί, του Σπύρου Βασιλείου

Ότι μπόρεσα ν' αποχτήσω μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους,
επομένως να κερδίσω την ίδια μου διαφάνεια, το χρωστώ σ’ ένα είδος
ειδικού θάρρους που μου 'δωκεν η Ποίηση: να γίνομαι άνεμος για
τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμη και όταν ουρανός
δεν υπάρχει.
Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανείς
να σημειώνεται μέσα στη «στιγμή» όταν καταφέρει να την ανοίξει
και να της δώσει διάρκεια. Οπόταν, πραγματικά, και η Θλίψις γίνε-
ται Χάρις και η Χάρις Άγγελος· Η Ευτυχία Μοναχή και η Μοναχή
Ευτυχία

με λευκές, μακριές πτυχές πάνω από το κενό

ένα κενό γεμάτο σταγόνες πουλιών, αύρες βασιλικού και συριγμούς
υπόκωφου Παραδείσου.

Να γίνεται άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο έδωκεν η Ποίηση στον Οδυσσέα Ελύτη για ν' αποχτήσει μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους. Είναι ένα από από τα φιλοσοφικά και λογοτεχνικά πιστεύω του όπως τα καταγράφει στον Μικρό Ναυτίλο (εδώ στο «Μυρίσαι το άριστον»* [Χ]).**

Πλασμένη για χαρταετός ήταν και η Μαρία Νεφέλη και αξίζει ν' ακούσουμε την Έλλη Λαμπέτη να το διαβάζει (και πόσο αλήθεια της ταιριάζει!):

Κι όμως ήμουν πλασμένη για χαρταετός.
Τα ύψη μου άρεσαν ακόμη και όταν
έμενα στο προσκέφαλο μου μπρούμυτα
τιμωρημένη
ώρες και ώρες.
Ένιωθα το δωμάτιο μου ανέβαινε
δεν ονειρευόμουν- ανέβαινε
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν εκείνο που έβλεπα πως να το πω
κάτι σαν την «ανάμνηση τον μέλλοντος»
όλο δέντρα που έφευγαν βουνά πού αλλάζαν όψη
χωράφια γεωμετρικά με δασάκια σγουρά

[... (ακολουθεί ο Αντιφωνητής και συνεχίζει η Μαρία Νεφέλη)]

σαν εφηβαία – φοβόμουνα και μου άρεσε:
ν’ αγγίζω μόλις τα καμπαναριά
να τους χαϊδεύω τις καμπάνες σαν όρχεις και να χάνομαι...

Άνθρωποι μ' ελαφρές ομπρέλες περνούσανε λοξά
και μου χαμογελούσανε·
κάποτε μου χτυπούσανε στο τζάμι: «Δεσποινίς»
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν οι «πάνω άνθρωποι» έτσι τους έλεγα
δεν ήταν σαν τους «κάτω»·
είχανε γενειάδες και πολλοί κρατούσανε στο χέρι μια γαρδένια·
μερικοί μισάνοιγαν την μπαλκονόπορτα
και μου ΄βαζαν αλλόκοτους δίκους στο πικάπ.
......................................................

Όμως, οι μέρες και οι μήνες τούτοι είναι δύσκολοι, ανέχεια, πείνα, πόλεμοι, σκοτωμοί, γενοκτονίες από τη μια, και φρεγάτες, F16 μαζί με κροκοδείλια δάκρυα και λόγια από την άλλη. Ας θυμηθούμε και τον χαρταετό του Παλαιστίνιου ποιητή Ρεφαάτ Αλαρίρ που σκοτώθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2023.

Αν πεθάνω,
πρέπει να ζήσεις
να πεις την ιστορία μου
να πουλήσεις τα υπάρχοντά μου
ν' αγοράσεις ένα κομμάτι πανί
και λίγο σπάγκο,
(άσπρο να τον κάνεις, με μακριά ουρά)
έτσι που ένα παιδί, κάπου στη Γάζα
καθώς κοιτάζει κατάματα τον ουρανό
περιμένοντας τον πατέρα του,
που χάθηκε μέσα σε μια λάμψη
-δίχως να τον αποχαιρετήσει,
ούτε τη σάρκα του, ούτε τον ίδιο-
να δει τον χαρταετό, τον χαρταετό μου,
αυτόν που έφτιαξες
να πετάει πάνω ψηλά
και να σκεφτεί για μια στιγμή
πως κάποιος άγγελος είναι εδώ
και φέρνει πίσω την αγάπη.

  Και ο Τόλης Νικηφόρου λέει πως μνήμη είναι***

ένας πολύχρωμος χαρταετός που υψώνεται
κι αστράφτει μαγικά πάνω απ’ τα κάστρα
με ήχους φυσαρμόνικας, με μακρινές φωνές
σχεδόν που αγγίζει κάποτε τον ουρανό
κι ύστερα χάνεται αργά μες στην ομίχλη
ύστερα στροβιλίζεται και πέφτει
πέφτει, σκαλώνει, σκίζεται
χάνει τα χρώματα και χάνει τα στολίδια του
πάνω στα αιχμηρά κλαδιά του χρόνου

αυτό είναι η μνήμη

ένα μοναχικό παιδί κάτω απ’ το δέντρο
βουβό και δακρυσμένο να κοιτάζει

Μ' έναν τέτοιο χαρταετό κοιτάζω κι εγώ κατάματα τον ουρανό και του λέω, με τα λόγια πάλι της Μαρίας Νεφέλης:

Στο λουτρό από δίπλα οι βρύσες ανοιχτές
μπρούμυτα στο προσκέφαλό μου
θωρούσα τις πηγές με το άσπιλο λευκό που με πιτσίλιζαν·
τι ωραία Θεέ μου τι ωραία
χάμου στο χώμα ποδοπατημένη
να κρατάω ακόμη μες στα μάτια μου
ένα τέτοιο μακρινό του παρελθόντος πένθος.

Καλή Ανάσταση, είπαμε;

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

* Μια συνοπτική ανάλυση γίνεται στην Ψηφιακή Αρχειοθήκη Πυξίς του ΚΕΓ. Δυστυχώς, για άλλη μια φορά διαπιστώνεται η μεγάλη έλλειψη από το βίαιο κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και η αδιαφορία της Πολιτείας για το σημαντικό ψηφιοποιημένο έργο που είχε αναρτηθεί στον ιστότοπό του· και οι δύο αναφορές στην παραπάνω πηγή δεν υπάρχουν πλέον. Εύγε μας!

** Η αντιγραφή των έργων του ποιητή έγινε από την έκδοση «Ποίηση» Οδυσσέας Ελύτης  (εκδ.  Ίκαρος, 2002). Ήταν πρωτοχρονιάτικο δώρο από την αγαπημένη φίλη Άννα Σκ., 27/12/2002).

*** Είναι το ποίημα «μοναχικό παιδί κάτω απ’ το δέντρο» και το αντέγραψα από το translatum.

Γιώργου Σεφέρη «Λεπτομέρειες στην Κύπρο»

Η μικρή κουκουβάγια ήτανε πάντα εκεί
σκαρφαλωμένη στ’ ανοιχτάρι τ’ Άγιου Μάμα,
παραδομένη τυφλά στο μέλι του ήλιου
εδώ ή αλλού, τώρα, στα περασμένα: χόρευε
μ’ ένα τέτοιο ρυθμό το φθινόπωρο.
Άγγελοι ξετυλίγανε τον ουρανό
και χάζευε ένας πέτρινος καμαροφρύδης
σε μια γωνιά της στέγης.

Τότες ήρθε ο καλόγερος· σκουφί, κοντόρασο, πέτσινη
    ζώνη,
κι έπιασε να πλουμίζει την κολόκα.
Άρχισε απ’ το λαιμό: φοινικιές, λέπια, και δαχτυλίδια.
Έπειτα, κρατώντας στην πλατιά παλάμη τη στρογγυλή
    κοιλιά,
έβαλε τον παραυλακιστή, τον παραζυγιαστή, τον παραμυλωνά,
    και τον κατάλαλο·
έβαλε την αποστρέφουσα τα νήπια και την αποκαλόγρια·
και στην άκρη, σχεδόν απόκρυφο, τ’ ακοίμητο σκουλήκι.

Ήταν ωραία όλ’ αυτά, μια περιδιάβαση.
Όμως το ξύλινο μαγγανοπήγαδο – τ’ αλακάτιν,
κοιμισμένο στον ίσκιο της καρυδιάς
μισό στο χώμα και μισό μέσα στο νερό,
γιατί δοκίμασες να το ξυπνήσεις;
Είδες πώς βόγκηξε. Κι εκείνη την κραυγή
βγαλμένη απ’ τα παλιά νεύρα του ξύλου
γιατί την είπες φωνή πατρίδας;

Το παραπάνω ποίημα του Γιώργου Σεφέρη με τίτλο «Λεπτομέρειες στην Κύπρο» περιλαμβάνεται στη συλλογή «Ημερολόγιο καταστρώματος, Γ΄». Εδώ το αντέγραψα από την έκδοση «Ποιήματα» (Ίκαρος, 1998). Ο Γιώργος Σεφέρης γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου του 1900. Την ίδια χρονιά γεννήθηκε και ο Αδαμάντιος Διαμαντής, ένας από τους σημαντικότερους Κύπριους καλλιτέχνες στον οποίο αφιερώνει το ποίημα ο Σεφέρης. Οι δυο τους ήταν πολύ φίλοι και μάλιστα η παραπάνω εικόνα είναι το εξώφυλλο έκδοσης του ζωγράφου με πηγές και στοιχεία σχετικά με το ποίημα αυτό. Μια πολύ ενδιαφέρουσα εργασία για τη σχέση ποιητή και ζωγράφου αλίευσα από το Διαδίκτυο και αξίζει να διαβαστεί (εδώ: http://users.sch.gr/achrono/wordpress/wp-content/uploads/2018/11/Seferis-Diamantis.pdf). Από την ίδια πηγή είναι και τα παρακάτω έργα του Διαμαντή.

Ο καλόγερος Παπακωνστάντινος, έργο του Διαμαντή, εμπνευσμένο από το ποίημα του Σεφέρη

Λεφκοκάρκα που θα πει φουντούκια, έργο του ζωγράφου για τον ποιητή (κι επειδή δεν έχω ξανασυναντήσει τη λέξη αυτή, δεσμεύομαι να αναζητήσω πληροφορίες)

Κάτω από τις ράγες... πενηνταεφτά ψυχές περιμένουν δικαίωση

Κάτω απ’ τις ράγες του τραίνου
Κάτω από τις γραμμές του βιβλίου
Κάτω από τα βήματα των στρατιωτών

Όταν όλα περάσουν — πάντα σε περιμένω.

Πέρασαν από τότε πολλά τραίνα
Κι άλλα πολλά βιβλία θα διαβαστούν
Κι άλλοι στρατιώτες το ίδιο θα πεθάνουν.

Κάτω από καθετί που σου σκεπάζει τη ζωή
Όταν όλα περάσουν—
Σε περιμένω.

Κι αν το παιδί κλαίει, το φεγγάρι θα σβήσει
Για να του κάνει μια κούνια...

 

Ένας χρόνος από το εγκληματικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. 57 άνθρωποι, οι πιο πολλοί νέα παιδιά, δεν έφτασαν!Άλλα λόγια δε βγαίνουν και ίσως περιττεύουν...

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

1.  Η εικόνα είναι το συμβολικό έργο τέχνης του εικαστικού Γιώργου Κόφτη για το δυστύχημα στα Τέμπη. Τοποθέτησε 58 καρφιά σ' ένα χωράφι 500 μέτρα από το σημείο που έγινε το έγκλημα για να συμβολίζει και να θυμίζει την εγκληματική αδιαφορία και την αδικία που έγινε στα Τέμπη στις 28 Φεβρουαρίου του 2023. Τα 57 καρφιά είναι για τα θύματα, στην πλειοψηφία τους νέοι και νέες, και ένα για τους υπόλοιπους, για τις μανάδες και τους πατεράδες που έχασαν τα παιδιά τους και για όλους εμάς για να μην ξεχνάμε.

57 καρφιά για τα θύματα και ένα ακόμα, για το τραύμα όλων των άλλων.. Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/agenda-parallaxi/to-symvoliko-ergo-technis-toy-giorgoy-kofti-gia-to-dystychima-sta-tempi

 

2. Το ποίημα είναι το «Κάτω απ' τις Ράγες» του Μανόλη Αναγνωστάκη από τη συλλογή Η συνέχεια ΙΙΙ (1962).    Εδώ το αντέγραψα από την ανθολογία ποιημάτων του Όμως γιατί ξαναγυρίζουμε κάθε φορά χωρίς σκοπό στον ίδιο τόπο (εκδ. Ερμής 2000, επιμέλεια και ανθολόγηση από τον Μάρκο Μέσκο), κρατώντας την ορθογραφία του βιβλίου.

 

 

3.  Το τραγούδι είναι το Hijo de la luna (Ο γιος του φεγγαριού) από τη συλλογή Eternal Caballe και τραγουδά η Μονσερά Καμπαγιέ. Το έχω σε διπλό δίσκο βινυλίου του 1991 (περισσότερες πληροφορίες για όλο το έργο εδώ). Οι στίχοι είναι μετάφραση μέρους από τα ισπανικά.

Αυτούς τους έχω βαρεθεί: Η Έλενα Σταγκουράκη στον Βολφ Μπίρμαν

Δεν μπορώ τις κτητικές αντωνυμίες,
τις αργόσυρτες και ψεύτικες θωπείες
που σε νούμερα αστρικά στριφογυρνάνε.
Δεν μπορώ τα γλυκερά τους τα λογάκια,
καρουζέλ με χίλια μύρια αλογάκια
που επάνω σου μεμιάς όλο χυμάνε.
[...]
Δεν μπορώ ούτε το εμπόριο της ελπίδας
για φτερά σαν δράκου και όχι χρυσαλίδας,
ενώ τα άδικα πιστά σου μεσιτεύει.
Δεν μπορώ τις πρωινές τους υποσχέσεις
που το βράδυ καταντούν υπεξαιρέσεις -
φαύλος κύκλος που ολοένα και θεριεύει. 

Το παραπάνω ποίημα της Έλενας Σταγκουράκη (από την πρόσφατη συλλογή της «Εντός, εκτός και επί τα αυτά», εκδ. Σμίλη, 2023, μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, με το έργο «Ερωτόκριτος» της Σοφίας Δατσέρη στο εξώφυλλο) έχει τον τίτλο "Die hab' ich satt". Όπως σημειώνει στο τέλος, ο τίτλος είναι ίδιος με τραγούδι του Βολφ Μπίρμαν που στα ελληνικά αποδόθηκε «Αυτούς τους έχω βαρεθεί» από τον Δημοσθένη Κούρτοβικ και μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο, περιλαμβάνεται δε στον δίσκο «Πολιτικά τραγούδια» σε πρώτη εκτέλεση από τη Μαρία Δημητριάδη.

[...]
Κι ο παροιμιώδης μέσος ανθρωπάκος,
κέρδος ποτέ μα από παθήματα χορτάτος,
που συνηθίζει στην κάθε βρωμιά,
αρκεί να έχει γεμάτο τον ντορβά
κι επαναστάσεις στ’ όνειρά του αναζητεί,
τον έχω βαρεθεί.
[...]

Με κέντρισε το ποίημα της Έλενας Σταγκουράκη, φέρνοντας στο νου τον «παροιμιώδη μέσο ανθρωπάκο» του Μπίρμαν (ή τον ίδιο τον Μπίρμαν για κάποιους; εδώ θα σταθώ μόνο στα λόγια του τραγουδιού, όπως τα προσλαμβάναμε πριν από κάποιες δεκαετίες, αλλά που είναι πάλι - ή μάλλον διαρκώς; - επίκαιρα), αλλά θα έλεγα και πιο κοντά ίσως τον ανθρωπάκο του Λευτέρη Παπαδόπουλου (μελοποίηση Χατζηνάσιου) που θέλει να ξεφύγει, να ζήσει ελεύθερος, «δίχως ταυτότητα πια», όπως μας τον θύμισε η Μάρω Δούκα στο τελευταίο βιβλίο της Φελιτσιτά.

Μία ζωή με κρατάν, με κουνάν μ' ένα σπάγγο.
Λόγια, σχολειά, μέρα νύχτα δουλειά και στον πάγκο.

λέει ο «φτωχός κουρασμένος σκυφτός ανθρωπάκος» του Παπαδόπουλου, και

δεν μπορώ τις χλιαρές τους χειραψίες
τις αβρές κι όλο μέλι φωταψίες

συμπληρώνει θαρρείς η Σταγκουράκη. 

Κι άλλα ποιήματα ξεχώρισα στη συλλογή, τούτο όμως για μένα το πιο ξεχωριστό.

Η Έλενα Σταγκουράκη είναι ποιήτρια και μεταφράστρια, έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής, ενώ κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά (εδώ σε παλιότερες αναρτήσεις αναφορά κάποιων μεταφράσεών της). Στα ποιήματά της έχει συχνά ομοιοκατάληκτους στίχους που δημιουργούν διάθεση παιχνιδίσματος, όπως στο «Μάθημα θεατρικής μετάφρασης»

Η Μετάφραση για μένα
είναι θαύμα, μέγα κι ένα!
Ούτε και θα την προδώσω,
μην τυχόν και σε θυμώσω!

αλλά, σε κάθε περίπτωση, πάντα κάτι έχει να πει, όπως στο «Η εαυτή»:

Μήτε Γερμανίδα
μήτε Ρωμιά
[...]
από προϊστορίας, ετικέτες!
Προτιμώ το "εαυτή!"

ή στο «Πατρίδες Ι»:

[...]
μια πατρίς προσμένει άλλη
γνώριμη μαζί και ξένη,
δε χωλαίνει, δεν κουτσαίνει,
τούτη κιόλας χαιρετάει -
την πατώ, δεν με πατάει.

Έτσι γράφει η Έλενα Σταγκουράκη, η Κρητικιά, όπως ομολογεί με πικρόχολη διάθεση στο Πατρίδες ΙΙ:

Κρητικιά είσαι, ποτέ σου Αθηναία
δεν υπήρξες.

Τι όμορφη που είναι η ζωή: μνήμη Μαρίας Λαϊνά

Τι όμορφη που είναι η ζωή και να μην μπορώ να τη χαρώ.

Έτσι έλεγε η μητέρα της Μαρίας, έτσι ομολογούσε και η ίδια, καθώς μεγάλωνε και ζωντάνευαν οι μνήμες από το παρελθόν, οι στιγμές από τη ζωή που άλλες χάρηκε και άλλες άφησαν πόνο, πληγές και μοναξιά. Η Μαρία είναι η ηρωίδα στη νουβέλα Τι όμορφη που είναι η ζωή που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το 2020. Συγγραφέας, η σπουδαία ποιήτρια, αλλά και μεταφράστρια, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, ανθολόγος και πολλά ακόμη, Μαρία Λαϊνά, που έφυγε χτες στα 76 της χρόνια. Ξεφυλλίζω τις σελίδες ξανά και σταχυολογώ λίγα αποσπάσματα˙ χαμηλόφωνη γραφή, εσωτερικοί μονόλογοι, νιώθω πως η ιστορία της Μαρίας στη νουβέλα είναι λίγα κομμάτια από το παζλ που θα απεικόνιζε την πραγματική Μαρία, τη Μαρία Λαϊνά. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια σπαρακτική, τολμώ να πω, κατάθεση λέξεων για τη ζωή, για την καθημερινότητα και τις μικρές στιγμές που αφήνουμε να περνούν, για τις μνήμες και για το παρελθόν που καθώς μεγαλώνουμε δείχνει να καλύπτει το παρόν και το (αβέβαιο) μέλλον.

Καταγγελτικός και σαρκαστικός συχνά ο λόγος της, όπως στις σελίδες για την τέχνη και τους ανθρώπους που την υπηρετούν ή την καταναλώνουν:

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον για την τέχνη, κανενός είδους αληθινό ενδιαφέρον. Ναι, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν σε καμιά ιδιαίτερη υπόληψη την τέχνη, η τέχνη δεν τους ενδιαφέρει, ίσα ίσα, τους είναι φόρτωμα, ναι, η τέχνη περί της οποίας όλο και κάποια κοινοτοπία βρίσκουν να πουν ή να γράψουν, και στέκονται σοβαροί, καλοντυμένοι και ώρα μπροστά στους πίνακες και στα γλυπτά στα μουσεία, καθόλου δεν τους ενδιαφέρει, ναι, είναι φανερό (δες το μάτι τους) ότι τέχνη απουσιάζει από τη ζωή τους, την τέχνη, την ελάχιστη ενασχόληση με την τέχνη, τη θεωρούν βάρος και καθήκον και κατ' ουσίαν δεν παίζει κανένα ρόλο στη ζωή τους, απολύτως κανέναν, κατά βάθος αδιαφορούν, δεν έχουν πάρει χαμπάρι από τέχνη. Η τέχνη κακοποιείται και συρρικνώνεται επειδή περισσότεροι άνθρωποι την αγνοούν, γαντζώνονται από την τέχνη για να κάνουν απλώς το κομμάτι τους ή να τους πάρει γρήγορα ο ύπνος το βράδυ. Ναι, οι περισσότεροι άνθρωποι καμώνονται ότι ενδιαφέρονται για την τέχνη [...] ναι, η τέχνη, λένε, έχει πλην των άλλων και θεραπευτική αξία,  γιατρεύει την ψυχή και το σώμα, τέτοια απίστευτα λέει ο άνθρωπος που κόβεται για την αλήθεια που δεν του φταίει σε τίποτα, ναι, σε τίποτα δεν του φταίει εν προκειμένω η καημένη η  αλήθεια που είναι το ψέμα που είναι η αλήθεια.

Η καημένη η αλήθεια, την βασανίζει η αλήθεια, σαρκάζεται όσους την επικαλούνται (τάχα μου):

[...] ε, ναι, ένα σωρό άνθρωποι ξεγελιούνται και λένε αλήθεια ενώ χίλιες φορές καλύτερα να είχαν πει ψέματα, έ ένα σωρό άνθρωποι ισχυρίζονται ότι θέλουν να τους λες αλήθεια και μόλις τολμήσεις να την δεις σου κόβουν την καλημέρα, ένα σωρό άνθρωποι επιμένει να βρίσκουν την αλήθεια ζωοποιό ενώ έχει οδηγήσει στον θάνατο, ναι, στον θάνατο τους έχει οδηγήσει αληθώς η αλήθεια, ένα σωρό άνθρωποι έχουν κατακρημνιστεί στο άκουσμα της αλήθειας, ναι, ένα σωρό άνθρωποι έχουν μείνει χωρίς στρωμνή και φαγητό στο όνομα της αλήθειας έχουν βασανιστεί και έχουν βρει μαρτυρικό θάνατο επειδή ντε και καλά υποστήριξαν και διακόνησαν την αλήθεια ένα σωρό άνθρωποι έχουν θυσιαστεί στο βωμό της αλήθειας έχουν χάσει τη ζωή τους για το τίποτα, ναι, το τίποτα είναι η αλήθεια, ποια αλήθεια, η αλήθεια κατασκευάζεται, ναι, δεν κατασκευάζεται το ψέμα, η αλήθεια κατασκευάζεται και την πιστεύουμε ακράδαντα, πιστεύουμε ακράδαντα τη σαθρή ακράδαντη αλήθεια, λες και έχει τη στάμπα της αλήθειας ή κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί κανένα ενδιαφέρον δεν έχει αλήθεια, ναι, η αλήθεια είναι απολύτως αδιάφορη, άσε που κάθε τρεις και λίγο βγαίνει μία άλλη που ανατρέπει την προηγούμενη [...]

Η αλήθεια είναι ότι όταν μιλάμε για μυαλό βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κουτί με λαμπάκια. Όταν καίγεται κάποιο, δεν μπορούμε να το αλλάξουμε [...]

Τρελαίνομαι;
Η αλήθεια είναι ότι όταν μιλάμε για μυαλό βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα κουτί που δεν έχει πολλά περιθώρια. Όχι τα περιθώρια που έχει η καρδιά, φέρ' ειπείν. Περίεργο ε; Κι όμως!

Δεν λείπουν και οι εικόνες της καθημερινότητας, όπως η γυναίκα στο απέναντι μπαλκόνι, μόνη μα γεμάτη ζωή.

Τα Χριστούγεννα το γεμίζει λαμπάκια που αναβοσβήνουν αδιάκοπα μέρα νύχτα - άλλη κατάρα κι αυτή. Τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που συναντάμε τα περισσότερα λαμπάκια στον κόσμο. Είτε πεζός είτε εποχούμενος,  περιβάλλεσαι. Μαρτύριο. Και μπαίνουν στο σπίτι μου ώσπου να προλάβω να κατεβάσω τα ρολά σφιχτά σφιχτά αλλά ακόμα και τότε,  ναι, ακόμα και τότε. Τα πιάνει σε  κλωστές και τα κρεμάει, τα πιάνει σε γλάστρες, σε κάγκελα, γύρω-γύρω στα παράθυρα, πάνω από τα παράθυρα. Μερικά δε λειτουργούν από την αρχή. Αλλά δεν πειράζει. Έχει πολλά. Πάνω, δεξιά, αριστερά. Κάτω όχι. Κάτω δεν έχει [...]

Η Μαρία κάνει συχνές αναφορές στη μητέρα της, συνεχείς προβολές της δικής της ζωής στη ζωή εκείνης.

Τελευταία σκέφτομαι πολύ τη μητέρα μου που έχει πεθάνει, ναι, έχει πεθάνει η μητέρα μου. [...] κι  εγώ δεν ξέρω πώς πέρασαν τόσα χρόνια, δεν κατάλαβα ακριβώς πώς πέρασαν ενώ είναι φανερό, αν τα μετρήσεις είναι φανερό πως είναι δέκα [...]

Σκέφτομαι κι εγώ τη δική μου μάνα, περισσότερο αυτές τις μέρες, πέρασαν κιόλας πέντε χρόνια, ήταν σαν χτες που έφυγε, σιωπηλά μέσα στη νύχτα, όπως σιωπηλά πορευόταν τα τελευταία χρόνια˙ σκέφτομαι και τον πατέρα μου, πιο παλιά αυτός, το 2000, σαν απόψε, ήταν που έφυγε στα εβδομήντα τέσσερα.

Τελειώνω τη μικρή και φτωχή αναφορά στη Μαρία Λαϊνά που έφυγε μόλις χτες, με  λίγους στίχους από το ποίημά της «Η ταβέρνα της Τζαμάικα» που περιλαμβάνεται στη συλλογή «Ρόδινος φόβος»:

Σ’ αφήνω τώρα˙ να προσέχεις,
και σ’ αγαπώ πολύ το ξέρεις.
Σε σκέφτομαι στον καναπέ εκείνο πλάι στο παράθυρο
να σκέφτεσαι τον χρόνο και τα σώματα όταν γερνούν.
Όλα αυτά είναι της φαντασίας πράματα εδώ
δεν έχουμε παρά μια δυνατή και καθαρή αιωνιότητα
που δεν κουράζει, αλλά μερικές φορές πονούν
τα μάτια σου.
Να κλείσω τώρα το παράθυρο
σηκώθηκε ξανά αέρας.

Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι ν’ αρχίσει...

Έπρεπε να ’μαστε τρεις.
Αν δεν ήταν τόσο σκοτάδι,
θα καταλάβαινα ίσως, γιατί
έχω μείνει τόσο μονάχος.

Πόσο έχω ξεχάσει.
Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι
ν’ αρχίσει.
Πότε ξεκινήσαμε, τότε, οι τρεις;
Ή μήπως, κάποτε, είχαμε ανταμώσει...
Μαζί πορευτήκαμε ένα διάστημα,
όσο μας οδηγούσε άστρο λαμπρό.
Αυτό άλλαξε την οδό ή εγώ
τίποτα πια να δω δεν μπορώ;
Πού βρίσκομαι τώρα, σε τέτοιον καιρό,
σκληρό, ανένδοτο, δύσκολο,
εγώ, ανήσυχος, βιαστικός.
Μήπως κι η ώρα πλησίασε;
Πού να το ξέρω!

Πού είναι τα δώρα;
είχαμε τότε τοιμάσει δώρα
ήμερα, ήσυχα
δώρα ημών των ταπεινών, χρυσόν
λίβανον και σμύρναν άλλοτε
με θαυμασμό κι ευλάβεια του φέρναμε.

Τώρα σ’ αυτόν τον καιρό
σίδερο, κεραυνό και φωτιά.

Ήμασταν τρεις,
τώρα κανέναν άλλον δε βλέπω
κι αισθάνομαι τα χέρια μου
πότε άδεια, πότε βαριά.
Βασιλείς τότε προς τον βασιλέα
του κόσμου, τώρα κανείς
δε βασιλεύει με βεβαιότητα.
Σκοτάδι βαρύ. Ποιος μ’ οδηγεί;
Δίχως συντροφιά,
δίχως άστρο κανένα πηγαίνω.
Μόνη προσφορά, η μεγάλη που γνωρίζω,
συμφορά της στέρησής Του.
Τι να προσφέρω σημάδι ευλάβειας
κι υποταγής; Εμείς, άνθρωποι
της παράφορης τούτης εποχής,
τι μπορούμε, δικό μας, ευτυχείς
να Του δώσουμε; Είναι ανάγκη
να βρούμε την προσφορά.
Τίποτα δεν προσφέρει της ψυχής μας
ο τόσος αγώνας.
Χρυσόν, λίβανον και σμύρναν
άλλοτε, δώρα απλά.
Μας παιδεύει η ασυμπλήρωτη προσφορά.
Τώρα που πορεύομαι στο σκοτάδι,
χωρίς τη χαρά των δώρων, μονάχος,
δεν έχω παρά τον εαυτό μου να δώσω.

Εν συντριβή βαδίζοντα.

«Το ταξίδι των Μάγων» τιτλοφορείται και το σημερινό ποίημα. Χτες, ανήμερα των Χριστουγέννων, αναφέρθηκα στο ποίημα του Τόμας Έλιοτ, σήμερα αναφέρομαι στο ομότιτλο ποίημα της Ζωής Καρέλλη. Το αντέγραψα από την ανθολογία ποιητών της Θεσσαλονίκης που έχει αναρτήσει με πολλή φροντίδα και μεράκι η Βίκυ Παπαπροδρόμου στον πλούσιο σε περιεχόμενο και ποιότητα ιστότοπο «ό,τι πολύ αγάπησα (ποίηση, πεζογραφία & μουσική)». Το ποίημα περιλαμβάνεται στη συλλογή «Κασσάνδρα και άλλα ποιήματα» που είχε εκδοθεί το 1955. Όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας με τα ψηφιοποιημένα περιοδικά Λόγου και Τέχνης, το ποίημα είχε ήδη δημοσιευτεί το 1951 στο περιοδικό Μορφές, (τεύχος 63, σ. 289-290).

 

Το ταξίδι των Μάγων όπως δημοσιεύτηκε στις Μορφές το 1951

Ματωμένα ήταν τα φετινά Χριστούγεννα στη Γάζα, δεκάδες οι νεκροί, πολλά τα παιδιά ανάμεσά τους. Ο κυνισμός και η απόσταση από κάθε έννοια ανθρωπισμού χαρακτηρίζουν τον Ισραηλινό ηγέτη, μαζί και τους ηγέτες Ευρώπης και Αμερικής. Δεν σταματά ούτε στην Ουκρανία ο πόλεμος. Φέτος το ταξίδι των μάγων δεν έγινε, τί δώρα να φερναν αλήθεια;

χρυσόν
λίβανον και σμύρναν άλλοτε
με θαυμασμό κι ευλάβεια του φέρναμε.

Τώρα σ’ αυτόν τον καιρό
σίδερο, κεραυνό και φωτιά

γράφει η Ζωή Καρέλλη.  Κρατώ κι έναν ακόμη στίχο της:

Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι
ν’ αρχίσει.

Αντέχεται αλήθεια;

  .................................................................................................................................

Σημείωση

Το ταξίδι των Μάγων στη Βηθλεέμ έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες. Εδώ, στην πρώτη εικόνα απεικονίζεται το ταξίδι του ενός εκ των τριών Μάγων, του Μελχιόρ, καθώς διασχίζει την Ερυθρά Θάλασσα, όπως το φαντάστηκε ο Φλωρεντίνος καλλιτέχνης Francesco Pesellino (1422–1457).

Κάναμε τόσον δρόμο για γέννα ή για θάνατο;

Κρύο ταξίδι κάναμε.Η χειρότερη εποχή του χρόνου για ταξίδι.
Και τι μακρύ ταξίδι.Οι δρόμοι αδιάβατοι, ο καιρός αψύς στην καρδιά του χειμώνα.
Και οι γκαμήλες ταλαίπωρες, κουτσές, δύστροπες, έπεφταν κάτω στο λιωμένο χιόνι.
Ήταν φορές που νοσταλγήσαμε τα καλοκαιρινά παλάτια στις πλαγιές,
τα περιβόλια, τα μεταξένια κορίτσια που μας έφερναν δροσιστικά.
Και οι αγωγιάτες έβριζαν, γκρίνιαζαν και φεύγανε κρυφά για το κρασί και για το γλέντι.
Και οι φωτιές σβηστές, κι ούτε μια σκέπη.
Οι πόλεις εχθρικές και τα χωριά αφιλόξενα, τα σπίτια βρώμικα μας έκλεβαν στο νοίκι.

Σκληρό ταξίδι κάναμε. Στο τέλος προτιμούσαμε να ταξιδεύουμε
όλη νύχτα και να κοιμόμαστε κλεφτά.Και οι φωνές στ’ αυτιά μας
τραγουδούσαν κι έλεγαν πως όλα αυτά ήταν τρέλες.
Το ξημέρωμα φτάσαμε σε μια ήμερη πεδιάδα, χλωρή, βρεμένη
παρακάτω από τα χιόνια, μ’ ένα ρυάκι που έτρεχε
κι έναν νερόμυλο που χτυπούσε στο σκοτάδι
και τρία δέντρα στον χαμηλωμένο ουρανό κι ένα άσπρο,
γέρικο άλογο που κάλπαζε μες στο λιβάδι.
Ύστερα φτάσαμε σε μια ταβέρνα που την ίσκιωνε κληματαριά.
Έξι χέρια σε μια ανοιχτή πόρτα που γύρευαν ασήμι και πόδια που
κλωτσούσαν τ’ άδεια ασκιά.Μα κανένας δεν ήξερε τίποτε.
Έτσι τραβήξαμε και φτάσαμε νύχτα, την τελευταία ώρα βρήκαμε
τον τόπο, και ήταν, θα `λεγε κανείς, επιτυχία.

Αυτά είναι όλα παλαιές ιστορίες, παλαιές αναμνήσεις και θα πήγαινα ξανά, μα ένα δεν ξέρω, ένα
δεν ξέρω.
Κάναμε τόσον δρόμο για γέννα ή θάνατο;
Βρήκαμε μια γέννα, αυτό είναι σίγουρο, άλλωστε ήξερα να ξεχωρίζω.
Θα πίστευα πως ήτανε άλλο πράμα.
Ήταν η γέννηση τούτη, σκληρή, πικρή αγωνία σαν θάνατος.
Σαν το δικό μας θάνατο.
Γυρίσαμε στα παλάτια μας, σε τούτα τα βασίλεια, όχι πια
βολεμένοι στα παλιά προνόμια.Έναν ξένο λαό που λάτρευε τα είδωλά του.
Θα προτιμούσα άλλον έναν τέτοιο θάνατο.

«Το ταξίδι των μάγων» του Τόμας Έλιοτ (Journey of the Magi). Το έχει αφηγηθεί όμορφα ο Δημήτρης Χορν. Πληροφορίες από την ιστοσελίδα της Ανοικτής Βιβλιοθήκης με τα ηχητικά βιβλία: https://www.openbook.gr/to-taxidi-ton-magon/. Δεν είναι γνωστός ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια του ποιήματος στην παραπάνω εκδοχή. Πάντως, στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα αναφέρεται η μετάφραση του Αντώνη Ιντιάνου που δημοσιεύτηκε το 1935 στα Κυπριακά Γράμματα. Υπάρχει άλλη μετάφραση από τον Αριστοτέλη Νικολαϊδη, ενώ ο γνωστός καρδιολόγος, μουσικός και συγγραφέας Θανάσης Δρίτσας έχει αποπειραθεί την δική του εκδοχή:

Έπεσε πάνω στα κρύα ο ερχομός του,
μέσα στου χρόνου την πιο άσχημη εποχή...

 

Πηγή εικόνας: https://munsifdaily.com/the-israel-hamas-conflict-inflicts-profound-psychological-wounds-among-gazas-children/ (Η πρώτη εικόνα από: https://www.france24.com/en/slideshow/20231031-in-pictures-the-brutal-impact-of-israeli-strikes-on-gaza-s-children)

 Χιλιάδες είναι τα σκοτωμένα και τραυματισμένα παιδιά της Γάζας. Οι μάγοι δεν βρήκαν το δρόμο, δεν έφεραν δώρα, δεν έφεραν χαρά και γέλιο τα φετινά Χριστούγεννα. Κι αν ζήσουν, όποια ζήσουν, πόσες πληγές θάχουν μαζευτεί στις παιδικές ψυχούλες τους! 

Καλά Χριστούγεννα, λοιπόν. Αλλά, όπως έγραψε ο Χανιώτης αγωνιστής γιατρός και ποιητής Κώστας Χιωτάκης

Αγαπημένοι μου,
τις γιορτές φτάνουν οι θύμησες,
κυνηγημένα πουλιά στην αντάρα
και τρεμοπαίζουν
τ' ασάλευτα χείλη της σιωπής.

[...]

Βγήτε στο κιόσκι της βεράντας,
με την ομπρέλλα της μπουρνελιάς
να δούμε τ' αστέρι της Βηθλεέμ,
στα μάτια του κόσμου,
όταν θα λένε τα κάλαντα
με την αχνιστή φρατζόλα αγκαλιά.

[...]