Η ποίηση είναι η λογοδοσία της ψυχής σου

Τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει

                                         της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ

Τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει;
Όταν κάτω από το βάρος κάποιου σύννεφου
όλο το μέσα σου σώμα γέρνει 

όταν ένα μόνο βλέμμα παλιές πληγές ξύνει

όταν μια νέα αναπηρία καινούργιες πληγές ανοίγει

όταν τα φανάρια τ' ουρανού σε κοντινή απ' το μέλλον σου απόσταση 

    λάμπουν 

και όλα τα αποθέματα ζωής που έχεις συλλέξει δε φτάνουν 

όταν σε βασανίζει μια θλίψη που δεν ήρθ' ακόμα 

όταν ο πόνος δεν έχει όνομα ούτε χρώμα 

τότε αρχίζει η ποίηση σαν χέρι τρυφερό το μέτωπό σου

και σε κάνει να πιστεύεις ότι είναι υψηλός ο σκοπός σου 

ότι οι στίχοι σου δεν τελειώνουν με τη ζωή σου 

ότι η ποίηση είναι η λογοδοσία της ψυχής σου.

Πιάνεις τότε την πένα 

και νομίζεις πως γίνεσαι ένα 

με την ωραιότητα και την αθανασία,

όμως η ποίηση ποια σου ζητάει θυσία;

Τι θέλει γι' αντάλλαγμα;

Μονάχα ένα πράγμα.

Απ' τη γη που κατοικείς

τίποτα μην απαιτείς.

Ούτε η πραγματικότητα να σε ανταμείψει 

να σε πλουτίσει

μ' αιώνια δεσμά να σε δέσει 

ή να 'ναι εκείνη όπως σ' εσένα αρέσει.

Ένα μόνο να λαχταράς 

να 'ναι ακόμα γύρω σου η πραγματικότητα και να την αγαπάς 

να 'ναι εκεί 

και ας είναι αγέλαστη, ας είναι και στριφνή.

 

Marc Chagall, The Poet, or half Past Three, Philadelphia Museum of Art (Πηγή: https://www.wikiart.org/en/marc-chagall/the-poet-or-half-past-three-1912)

 

Για τη σημερινή ημέρα της Ποίησης, την «ζωγραφία λαλούσα», όπως την είχε ονομάσει ο Σιμωνίδης ο Κείος:

 

Την μεν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν, την δε ποίησιν ζωγραφίαν λαλούσαν.

 

 

Marc Chagall, War, Kunsthaus Zürich (Πηγή: https://www.wikiart.org/en/marc-chagall/war-1966)

 

 

 

 

----------------------------------------------------------------

 

Σημειώσεις: 

1. Αντέγραψα το ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ από τη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων της Ποίηση 1963-2011, Καστανιώτης 2020 (5η έκδ.).

2. Η πρώτη εικόνα είναι έργο της ποιήτριας, πεζογράφου και ζωγράφου Παυλίνας Παμπούδη (πηγή εδώ: https://camerastyloonline.wordpress.com/2011/10/01/52-agrafa-paramythia-tis-pavlinas-pampoudi-sto-aggelon-vima/). Περιλαμβάνεται στη συλλογή της «52 Άγραφα Παραμύθια Εικονογραφημένα» που εκτέθηκαν στο Αγγέλων Βήμα το 2011.  Η Εισαγωγή  στον Κατάλογο της Έκθεσης δημοσιεύτηκε από την Πόλυ Χατζημανωλάκη στο ιστολόγιό της εδώ http://waxtablets.blogspot.com/2011/10/52.html).

Τα πλήθη των μελίσσων όταν γλυκὺ του έαρος φυσάει το πνεύμα: οι μέλισσες του Κάλβου και του Φόσκολο

  Eπί την λίμνην ούτως
αυγερινά πετάουσι
τα πλήθη των μελίσσων
όταν γλυκύ του έαρος
              φυσάη το πνεύμα·

(Ωδή Δεκάτη. Ο Ωκεανός)


   Mούσα το Iκάριον πέλαγος
έχεις γνωστόν. Nα η Πάτμος,
να αι Kορασσίαι, κ' η Kάλυμνα
που τρέφει τας μελίσσας
              με' αθέριστα άνθη.

  Nα της αλόης η νήσος,
και η Kως ευτυχεστάτη,
η τις του κόσμου εχάρισε
τον Απελλήν και αθάνατον
            τον Iπποκράτην.

  Iδού και ο μέγας τρόμος
της Ασίας γης, η Σάμος·
πλέξε δι' αυτήν τον στέφανον
υμνητικόν και αιώνιον
           λυρική κόρη.

(Ωδή Τετάρτη. Εις Σάμον)

  Άλλα σύρματα δότε
ζεφυρόποδες Xάριτες·
και σεις επί το ξύλον
μελίφρονον, υακίνθινον
          βάλετε στέμμα.
....................................
  Eσύ θαυμάσιε Όμηρε
εξένισας τας Mούσας·
και του Διός η κόραι
εις τα χείλη σου απέθηκαν
         το πρώτον μέλι.

  Eις τιμήν των θεών
εφύτευσας την δάφνην·
είδον πολλοί αιώνες
το φυτόν ευθαλές
         υπερακμάζον.

  Mέσα εις το θείον στέλεχος
τι δεν εθησαυρίσατε
τα σίμβλα αιωνίως;
τι ω αώνιαι μέλισσαι
          το παραιτείτε;

(Ωδή Πέμπτη. Εις Μούσας)


  Έχεον πολυάριθμα
μελισσών έθνη οι σίμβλοι
της Πάργας, βομβηδόν
εις τον πολύν επέταον
          καρπόν λυαίον.

  Kαλός, γλυκύς ο αέρας
οπού πρώτον επίναμεν,
και η θρέπτειρα γη
από τον ίδρωτά μας
           πεποτισμένη.

(Ωδή Εβδόμη. Εις Πάργαν)

Οι μέλισσες που φέρνουν την Άνοιξη, που έθρεψαν τον Όμηρο, που αποθήκευσαν στο θείο στέλεχος της δάφνης το μέλι το χρυσό, οι μέλισσες που τραγούδησε ο Ανδρέας Κάλβος στις Ωδές του και οι ίδιες μέλισσες που τραγούδησε ο Ούγκο Φόσκολο στα δικά του ποιήματα.

..................................................

Όταν με ορμή ταταρικών αλόγων
ενάντια στην αδύναμην Ελλάδα
ο Άρης ξαπόλυσεν οργή πολέμου,
και το στεφάνι χάρισε της νίκης
στη βάρβαρη φυλή των Οσμανλήδων,
άνθισε τότε των Μουσών ο κήπος
στην Ιταλία, κ' εδώ ήρθαν οι τεχνίτες
να κρύψουν την ευλογημένη κυψέλη
που το χρυσό της μέλι μας χαρίζει.

.........................................................

(Ούγκο Φόσκολο, Ύμνος στο καράβι των Μουσών, σε μετάφραση Μαρίνου Σιγούρου, από το Ποιήματα μεταφρασμένα από Επτανήσιους, Ωκεανίδα 1997 με επιμέλεια Στέφανου Ροζάνη).

Είναι δική μας κι' όχι για τους άλλους η ιεροτελεστία στη μνήμη των κερήθρων, που στην Ιταλία αποθησαυρίζουν θείες μέλισσες μ' αιώνιο βούισμα για τις Χάριτες, κι' όποιος τις δοκιμάσει μιλεί μ' αγάπη για την πατρίδα. Αχ, πέστε μας σείς, πώς λάβατε αυτό το δώρο! Ποιος μπορεί να στολίση σε μας - που πλανόμαστε στις σκιές της γης - τη φήμη, ποιος άλλος από σας Χάριτες που βρίσκεται παντού και ξέρετε όλα σαν θεές;

...........................................................................................

Κοντά στη μυρτιά άνθιζαν τα ρόδα, που κάθε χρόνο οι Χάριτες μαζεύουν από τους Ευγανείους λόφους. Απ' αυτά φέρνουν στη μητέρα τους ένα στεφάνι δροσερό από δάκρυα, την έκτη μέρα του Απρίλη. Γύρο σ' αυτές βούιζαν γλυκά οι μέλισσες που άκουσαν πως ίσως είχε έλθει από τα Ηλύσσια να κεντρώση το δέντρο, εκείνος που περισσότερο από τους άλλους τρύγησε τo ιερό μέλι στον Υμηττό και πρώτος έκαμε περιβόητο τα τραγούδι του θείου έρωτος.

........................................................................

Ω! νεαρές θεές, χαρά του ύμνου, για σας η όμορφη γυναίκα μιμείται τις ιεροτελεστίες σας και καλοπιάνει τις γήινες μέλισσες στις πλαγιές .της Φελσίνας, απ' όπου ο βοσκός κοιτάζει την Αστραία, που τώρα χαίρεται τ' αργητά δώματα του Νηρέως. Ετοιμάζει για τα πλανώμενα σμάρια αναψυχή και διαμονή από Ινδικά φυτά που κάμνουν σκιά στα σπίτια της. Ή τα δέχεται στη γόνιμη αύρα της αρμονικής σπηλιάς προφυλαγμένα από τον πάγο, τον καλοκαιρινό θυμό και τα σύννεφα. Η όμορφη γυναίκα ποτίζει με το χέρι της τα γαλατένια μπουμπούκια της λεμονιάς, το ντροπαλό, γιούλι και το θυμάρι τ' αγαπημένο στις μέλισσες.

(Ούγος Φώσκολος, Οι Χάριτες, μετάφραση [σε πεζή μορφή] Μαριέττα Μινώτου-Γιαννοπούλου, Αθήναι, Εκδοτικός Οίκος Ζηκάκη, 1927, σσ. 55-144.)

Και λέει ο 'Ομηρος:

Στο μεταξύ μαζεύονταν όλο το στράτευμα.

Πώς σμήνη από μέλισσες πυκνά πετάγονται αλλεπάλληλα

μέσα από τρύπιο βράχο, πετώντας σμάρι στ' ανοιξιάτικα

λουλούδια, σμίγοντας άλλα εδώ, άλλα τραβώντας κατακεί...

Το παραπάνω παράθεμα από την Ιλιάδα (σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη) είναι ένα από τα πολλά που χρησιμοποιεί ο Μιχαήλ Πασχάλης για να μιλήσει για τη διακειμενικότητα, τη σχέση, δηλαδή, ή καλύτερα τον διάλογο ανάμεσα στην ποίηση του Κάλβου και του Φόσκολο και την αρχαία ελληνική ποίηση. Στο βιβλίο του "Ξαναδιαβάζοντας τον Κάλβο: Ο Ανδρέας Κάλβος, η Ιταλία και η αρχαιότητα" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2013) αναλύει διεξοδικά το έργο του Κάλβου σε σχέση με τη γλώσσα, την ποιητική και τις επιδράσεις του, δίνοντας πολλές πληροφορίες επίσης για το έργο του Ελληνοϊταλού ποιητή Νικολό Ούγκο Φόσκολο (1778-1827, γεννημένος στη Ζάκυνθο από πατέρα Ενετό γεννημένο στην Κέρκυρα, μητέρα Ελληνίδα και προγόνους Ενετούς που ήρθαν από την Κρήτη!). Αν και μάλλον απευθύνεται σε εξειδικευμένο κοινό, ερευνητές, φιλόλογους κτλ., έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και αξίζει να διαβαστεί. 

Με την ευκαιρία θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα μυθιστόρημα που δεν κατάφερα να παραουσιάσω αν και το έχω διαβάσει εδώ και χρόνια. Πρόκειται για το "Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ" της Πόλυς Χατζημανωλάκη (Ταξιδευτής 2008). Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας κινείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και στη μυθοπλασία για να μιλήσει για τον Κάλβο στην τελευταία περιοδο της ζωής του στην Αγγλία. Αναζητεί τα ίχνη του ποιητή στο Λάουθ, τη μικρή πόλη του Λινκολνσάιρ, όπου έζησε, δίδαξε στο οικοτροφείο, πέθανε και θάφτηκε εκεί, και όπου μάλλον είχε μελίσσια, όπως και οι επινοημένοι ήρωές της. 

Η ίδια πήγε στο Λάουθ, έψαξε στα αρχεία της πόλης, αναζήτησε στοιχεία για τη ζωή της πόλης (όπως για την κλοπή των μελισσών), δανείζεται στοιχεία από τις πολλές πηγές της (βιβλία, άρθρα, Διαδίκτυο) και δημιουργεί ένα μυθιστόρημα που επίσης αξίζει να διαβαστεί. Ο διακειμενικός διάλογος είναι παντού και στο δικό της βιβλίο.

Ένα ντόμινο ανάγνωσης μπορούν να κάνουν όλα τα παραπάνω. Καλό διάβασμα, λοιπόν.

Ημέρα της ποίησης η σημερινή, τη λένε και πρώτη μέρα της Άνοιξης.Καλή άνοιξη, λοιπόν, γλυκειά σαν το μέλι που απέθηκαν του Διός οι κόρες στα χείλη του Ομήρου...

...................................................................................................................................................

Σημειώσεις:

1. Η αντιγραφή των αποσπασμάτων από τις Ωδές του Κάλβου έγινε από τον ιστότοπο του Σπουδαστήριου Νέου Ελληνισμού (http://www.snhell.gr/anthology/writer.asp?id=13).
2. Σύντομες πληροφορίες για τους Επτανήσιους μεταφραστές μπορεί κανείς να βρεί στο Translatum Journal (https://www.translatum.gr/journal/2/ionian-translators.htm).
3. Παραθέτω ενδεικτικά τους τίτλους δύο άρθρων που βρήκα στο Διαδίκτυο και θα μπορούσαν να διαβαστούν συμπληρωματικά, σημειώνοντας πάντως ότι υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία τόσο για τα θέματα που πραγματεύεται ο Πασχάλης όσο και για τα θέματα που θίγει η Χατζημανωλάκη σχετικά με τον Κάλβο (π.χ. υπάρχουν πολλά άρθρα σε παλιά τεύχη της Νέας Εστίας που μπορεί κανείς να τα βρεί από τον ιστότοπο του ΕΚΕΒΙ).  

• Πασχάλης Μιχαήλ (2013), Ο Κάλβος ως εκδότης, κριτικός και ποιητής: οι σημειώσεις στην «Ωδή εις Ιονίους» και η έκδοση των Χαρίτων του Φώσκολου. http://dx.doi.org/10.12681/comparison.21.
• Περυσινάκη, I. Ν. (1985). Η ωδή εις Μούσας του Α. Κάλβου. Πηγές και επιδράσεις. http://olympias.lib.uoi.gr/jspui/handle/123456789/26420.