Πριν από τρία ή και παραπάνω χρόνια, ένας φίλος Διευθυντής Γυμνασίου μου ζήτησε να επισκεφτώ το σχολείο του να μιλήσουμε για τη σχολική βιβλιοθήκη που θα δημιουργούσαν. Προκαταβολικά να πω ότι ο φίλος αυτός είναι ένας από τους σπουδαίους εκπαιδευτικούς των σχολείων μας, με πολλή δραστηριότητα και με αποδοχή από όλους - μαθητές, γονείς, καθηγητές, κοινωνικό περίγυρο. Οι δράσεις των μαθητών του σχολείου του είναι παραπάνω από αξιέπαινες, κινηματογράφος, ραδιόφωνο, θέατρο, τραγούδι, χορός, τοπική ιστορία και πολλά άλλα. Η ιδέα για τη δημιουργία σχολικής βιβλιοθήκης γεννήθηκε από την προθυμία ενός πολίτη και φίλου του σχολείου (παλιού μαθητή του) να προσφέρει τον εξοπλισμό - ράφια δηλαδή για να τοποθετηθούν τα βιβλία που ήδη είχε το σχολείο (η περίπτωση αγοράς νέων βιβλίων φάνταζε δύσκολη έως αδύνατη). Αυτό που ήθελε να συζητήσουμε ήταν πώς θα μπορούσε να στηθεί και να λειτουργήσει αυτή η βιβλιοθήκη. Του είπα μερικά γενικά πράγματα - όπως αντιλήφθηκα τότε, δεν υπήρχε κανένας μπούσουλας από κεντρικό θεσμό, το Υπουργείο Παιδείας ας πούμε.
Ξαναπήγα να μου δείξει τον εξοπλισμό που είχε έρθει· είχε τοποθετηθεί σε έναν ιδιαίτερο χώρο, όχι - ευτυχώς - στο γραφείο των καθηγητών, όπως συνήθως γίνεται, που ήταν όμως σχετικά απρόσιτος, ήταν σε μια γωνιά που δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κάτι άλλο και θεωρήθηκε χρήσιμος για τη συγκεκριμένη λειτουργία. Είχαν τοποθετηθεί και τα βιβλία στα ράφια· όμως, τι βιβλία, ήταν βιβλία παλιά, εγκυκλοπαίδειες ακόμη πιο παλιές, με κανένα ενδιαφέρον ή κίνητρο για τους μαθητές, ούτε ακόμη και για τους καθηγητές. Και τίποτα από κει και πέρα. Τι να προτείνεις εδώ; Να οριστεί ένας καθηγητής ή μια καθηγήτρια να την έχει ανοιχτή για τρεις ώρες τη βδομάδα; Και να κάνει τι; Να καλεί τα παιδιά να ξεφυλλίζουν τις παλιές μεγάλες εγκυκλοπαίδειες ή τα παλιά σκονισμένα βιβλία; Μόνο για ερευνητές ή αναγνώστες με ειδικά ενδιαφέροντα θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα αυτά τα βιβλία (το λέω αυτό, παρόλο που ... αγαπώ και ξεκοκκαλίζω παλιά βιβλία). Στο σχολείο, ίσως θα ήταν χρήσιμα για ένα μάθημα εξέλιξης και ιστορίας του βιβλίου· υπερβολή ίσως, αλλά για να δείξω ότι αν δεν υπάρχει και άλλο υλικό, αυτή η παλιοκαιρισμένη συλλογή μόνη της σε μια σχολική βιβλιοθήκη είναι ξεπερασμένη, ανεπαρκής και ακατάλληλη. Δεν μίλησα ούτε για οργάνωση, ούτε για στελέχωση, αυτό δεν μπορούσε να είναι σχολική βιβλιοθήκη, παρά τις πολύ καλές προθέσεις.
Θυμάμαι παλιότερα, μιαν άλλη περίπτωση φίλης καθηγήτριας γυμνασίου στο μάθημα της Τεχνολογίας που είχε για χρόνια την ευθύνη για τη βιβλιοθήκη του σχολείου της· και θυμάμαι με πόση θέρμη έφτιαχνε καταστάσεις των βιβλίων, κρατούσε στοιχεία, δανεισμούς κτλ., αλλά μέχρι εκεί, δεν είχε άλλες γνώσεις, δεν είχε δυνατότητες εμπλουτισμού, δεν είχε βοήθεια, ούτε από το σχολείο, ούτε από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, ούτε ποτέ προέκυψε καμιά συνεργασία με άλλες βιβλιοθήκες της περιοχής (δημοτική, ας πούμε, ή άλλη).
Πριν από χρόνια, υπήρξε μια κατεύθυνση οργάνωσης σχολικών βιβλιοθηκών (με πολλά παρατράγουδα, αλλά αυτό είναι άλλη και άλλου ιστορία), όπου εκφράστηκαν δημόσια και συχνά έντονα πολλές διαφορετικές απόψεις κυρίως για τη στελέχωση αυτών των βιβλιοθηκών, δηλαδή για το ποιοι επιστημονικοί και επαγγελματικοί χώροι είναι οι πλέον κατάλληλοι να τις λειτουργήσουν, των βιβλιοθηκονόμων ή των εκπαιδευτικών (αν και τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν δεν αφορούσαν τελικά αυτή τη διάκριση...). Χρειάστηκε να σκεφτώ λίγο περισσότερο για τις σχολικές βιβλιοθήκες τότε γιατί συμμετείχα ως εκπαιδεύτρια στα προγράμματα κατάρτισης του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης, καθώς και στις ενημερωτικές ημερίδες που διοργάνωνε το Υπουργείο Παιδείας στην Αθήνα και στην περιφέρεια για τους εκπαιδευτικούς και τους βιβλιοθηκονόμους (κυρίως τους πρώτους) που θα στελέχωναν τις μονάδες αυτές.
Τα προγράμματα του ΕΚΔΔΑ διαρκούσαν συνήθως μια βδομάδα και είχαν ως στόχο, όχι βέβαια να εκπαιδεύσουν δασκάλους και καθηγητές ώστε να γίνουν βιβλιοθηκονόμοι, αλλά να δώσουν κάποιες βασικές πληροφορίες για το πώς μπορεί να λειτουργήσει μια βιβλιοθήκη και δη σχολική (όχι οπιοιαδήποτε βιβλιοθήκη, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί, ανεξάρτητα αν εκείνα τα σεμινάρια το κατάφερναν ή όχι). Στα μαθήματα αυτά συμμετείχαν εκπαιδευτικοί ή βιβλιοθηκονόμοι που είχαν οριστεί ως υπεύθυνοι της βιβλιοθήκης του σχολείου τους. Οι εκπαιδευτικοί είχαν αποσπαστεί από τα καθήκοντα διδασκαλίας. Δεν θα δώσω εδώ άλλες λεπτομέρειες, έχω κρατήσει όμως δυο εικόνες πολύ ζωντανές από εκείνα τα μαθήματα. Στη μία εικόνα είναι δύο νέες κοπέλες που εργάζονταν σε δημοτικό σχολείο, η μία μουσικός και η άλλη γυμνάστρια, και θυμάμαι τον ενθουσιασμό και τη διάθεση που είχαν για να στήσουν τη βιβλιοθήκη τους. Η άλλη εικόνα είναι αυτή ενός μεσήλικου διευθυντή δημοτικού σχολείου στο Αίγιο, του οποίου το σχολείο δεν ήταν στο πρόγραμμα, ήρθε όμως με δική του πρωτοβουλία για να παρακολουθήσει τα μαθήματα, και στα διαλείμματα συζητούσαμε για την εφαρμογή σε Access που είχε δημιουργήσει από μόνος του κτλ.
Βέβαια, δεν θα ήθελα τα παραπάνω να ερμηνευτούν ως αυτοαναφορικότητα μιας ειδήμονα στο αντικείμενο των σχολικών βιβλιοθηκών· κάθε άλλο μάλιστα, αφού δεν είμαι κιόλας. Ήθελα όμως να μπω στην κουβέντα που υπάρχει αυτό τον καιρό με αφορμή και με την ευκαιρία της δημοσίευσης από το Υπουργείο Παιδείας Απόφασης με θέμα «Ίδρυση Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών Δημόσιων Δημοτικών Σχολείων». Η παράθεση παραδειγμάτων είναι ένας τρόπος εισαγωγής στο θέμα που θέλουμε να θίξουμε και καμιά φορά, μάλιστα, μπορεί να αρκούν μόνο λίγα συμπληρωματικά σχόλια.
Θα χαρακτήριζα γενικά ως θετική μια απόφαση του Υπουργείου Παιδείας σχετικά με τη λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών, και θα μπορούσα να υποθέσω (ή θα ήθελα να ελπίζω) ότι η απόφαση για τα δημοτικά σχολεία είναι η αρχή και ότι θα ακολουθήσει απόφαση και για τις επόμενες βαθμίδες. Θα έλεγα ότι η απόφαση αυτή εκφράζει θετική διάθεση, πάντως όμως όχι και πρόθεση, πρόθεση δηλαδή να αντιμετωπιστεί το ζήτημα με τρόπο σοβαρό, συστηματικό, συνεργατικό. Από τις αντιδράσεις φαίνεται ότι δεν υπήρξε συνεργασία με τους φορείς που θα έπρεπε (και αν είναι έτσι, μήπως ... για να μην συμβεί αυτό που λένε φτιάξε μια Επιτροπή για να μη γίνει τίποτα, όπως έγινε με την Επιτροπή για το Βιβλίο του Υπουργείου Πολιτισμού, τι πληγή κι αυτή...).
Παρά τη θετική διάθεση, και λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες εξασφάλισης χρηματοδότησης, ας μου επιτραπεί να παρατηρήσω κάποια ελλείμματα στην πρωτοβουλία του Υπουργείου. Για μένα σημαντικότερο είναι το έλλειμμα ως προς τον στόχο - μόνο υπάρχουσες βιβλιοθήκες για την ώρα, με τις υπάρχουσες φτωχικές υποδομές και τους υπάρχοντες πόρους, με εικόνα δηλαδή σαν αυτή του πρώτου παραδείγματος - και όταν αυτές οι βιβλιοθήκες αφορούν τα δημοτικά σχολεία, εκεί που τα παιδιά θα μάθουν να είναι συστηματικοί αναγνώστες -, χωρίς μια προοπτική και ένα σχέδιο για συνολική αντιμετώπιση. Άραγε υπάρχει πολιτική βιβλιοθηκών; Ή έστω υπάρχει διάθεση, πρόθεση ή σχέδιο για διαμόρφωση πολιτικής βιβλιοθηκών; Που θα έχει και ένα κεφάλαιο για την πολιτική των σχολικών βιβλιοθηκών;
Υπάρχουν κι άλλα, όπως ας πούμε η τόσο θεωρητική ανάλυση θεμάτων που είναι μεν σωστά και αφορούν τις βιβλιοθήκες της εποχής μας, δεν είναι όμως απαραίτητα σε ένα κείμενο για τη λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών. Η απόφαση κάνει λόγο για ίδρυση Δικτύου σχολικών βιβλιοθηκών, παραλείπει όμως ή δεν ασχολείται όσο πρέπει με το τι σημαίνει αυτό. Και λείπουν οι συνέργειες (επί της ουσίας)· γίνεται αναφορά σε βιβλιοθηκονομική κοινότητα, έτσι απλά και αόριστα, καμιά όμως αναφορά σε βιβλιοθηκονόμους και είναι αδύναμη έως αόριστη η αναφορά σε άλλους θεσμούς και κύρια στην Τοπική Αυτοδιοίκηση (νομίζω ότι είναι απαραίτητη η αναζήτηση συνεργασιών, ιδιαίτερα και στοχευμένα, με τους Δήμους και τις βιβλιοθήκες τους). Η στελέχωση γίνεται με δασκάλους, αλλά για βιβλιοθήκες που θα ανοίγουν τρεις ώρες τη βδομάδα. Αυτό νομίζω γίνεται ήδη και τώρα σε κάποιες περιπτώσεις, και χωρίς βέβαια να "γλυτώνουν" οι εκπαιδευτικοί ώρες διδασκαλίας (βλέπε το δεύτερο παράδειγμα), αλλά ... μεταξύ μας δεν μπορούσε ή δεν χρειαζόταν να γίνει και κάτι άλλο, αφού δεν δημιουργείται κάτι καινούριο, κάτι παραπάνω. Δίνονται βέβαια λεπτομέρειες για την οργάνωση, τη διαχείριση κτλ., αλλά σε ένα τοπίο μάλλον θολό και αβέβαιο.
 |
| Liz Phipps Soeiro, η σχολική βιβλιοθηκονόμος της χρονιάς για το 2017, η Λιζ η βιβλιοθηκονόμος, αυτή που "τόλμησε" να αρνηθεί βιβλία που χάρισε η κα Τραμπ στις σχολικές βιβλιοθήκες, χαρακτηρίζοντάς τα ρατσιστικά και ξεπερασμένα |
Υπήρξαν αντιδράσεις. Κυκλοφόρησε ένα κείμενο - Ανοικτή επιστολή προς τον Υπουργό - το οποίο περιέχει κάποια σωστά σημεία, είναι όμως μάλλον περισσότερο τεχνικό από όσο θα μπορούσε να αφορά όλους τους υπογράφοντες - που είναι κυρίως βιβλιοθηκονόμοι, αλλά και λίγοι συγγραφείς, εκδότες και άλλοι. (Για παράδειγμα, η παρατήρηση "Ο ηλεκτρονικός κατάλογος των βιβλιοθηκών είναι μια βάση δεδομένων ή γίνεται σε βιβλιοθηκονομικό πρόγραμμα (π.χ. ΑΒΕΚΤ);" τι νόημα έχει;)
Η ΕΕΒΕΠ (Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης) εξέδωσε "Ψήφισμα για την ορθή λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών" με το οποίο καλεί σε συλλογή υπογραφών για ακύρωση της απόφασης. Θα έλεγα βέβαια ότι ο τίτλος παραπέμπει μάλλον σε προτάσεις για την ορθή λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών, που όμως δεν διατυπώνονται, γιατί όπως αναφέρεται έχουν επανειλημένα κατατεθεί. Το σημαντικό που επισημαίνεται όμως στο κείμενο είναι ότι δεν υπήρξε συνεργασία με το Υπουργείο για το θέμα αυτό.
Δεν έπεσε στην αντίληψή μου ανακοίνωση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας.
Κύριο βάρος (ή μεγάλο μέρος) στις αντιδράσεις δείχνει να έχει η στελέχωση των βιβλιοθηκών αυτών. Η ΕΕΒΕΠ υποστηρίζει ότι η στελέχωση πρέπει να γίνεται "με εξειδικευμένο προσωπικό (απόφοιτους των σχολών βιβλιοθηκονομίας της χώρας)" καταλήγοντας με τη φράση "Δεν μπορούμε να έχουμε νοσοκομεία χωρίς γιατρούς, σχολεία χωρίς δασκάλους και βιβλιοθήκες χωρίς βιβλιοθηκονόμους", η δε παραπάνω Ανοικτή επιστολή αφού γράφει ότι "ο νόμος δεν λαμβάνει υπόψη του τις διεθνείς πρακτικές για τις σχολικές βιβλιοθήκες (βλ. IFLA School Library Guidelines)", παραπέμπει στην IFLA (Διεθνή Ομοσπονδία Ενώσεων και Ιδρυμάτων Βιβλιοθηκών) και στις Κατευθυντήριες Οδηγίες της για τις Σχολικές Βιβλιοθήκες. Υποθέτω ότι οι συντάκτες της Υπουργικής Απόφασης δεν αγνοούσαν το κείμενο αυτό, αλλά μάλλον δεν τόλμησαν να πάνε παραπέρα.
Αν και βέβαια εκτιμώ, σέβομαι και υποστηρίζω τον χώρο των βιβλιοθηκών και βιβλιοθηκονόμων (που υπηρέτησα για πολλά χρόνια) και συμμερίζομαι τα σοβαρότατα προβλήματα επαγγελματικής αποκατάστασης που αντιμετωπίζουν (μεγάλα ποσοστά ανεργίας και ετεροαπασχόλησης), αυτό που με προβληματίζει, όχι τώρα αλλά από τότε που γεννήθηκε στη χώρα μας το ζήτημα των σχολικών βιβλιοθηκών και της στελέχωσής τους (βλ. τρίτο παράδειγμα παραπάνω) είναι ότι και η IFLA και η Unesco (IFLA/Unesco Manifesto 1999) και επιμέρους χώρες όταν αναφέρονται στο θεσμό των σχολικών βιβλιοθηκών, κάνουν λόγο για σχολικό βιβλιοθηκονόμο (school librarian) ή για δάσκαλο βιβλιοθηκονόμο (teacher librarian). Στα προσόντα αυτού του / αυτής της βιβλιοθηκονόμου θα βρει κανείς χαρακτηριστικά τόσο βιβλιοθηκονόμου όσο και εκπαιδευτικού, υπάρχουν δηλαδή απαιτήσεις και για τις δυο πλευρές, εξάλλου η ιδιομορφία στην εργασία σε μια βιβλιοθήκη και συναφή μονάδα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης είναι ότι απαιτεί τη συνύπαρξη με άλλες ειδικότητες.
Βέβαια σήμερα οι βιβλιοθήκες θεωρούνται, έτσι κι αλλιώς, χώροι μάθησης, πόσο μάλλον οι σχολικές, και αυτό θα μπορούσε να αποτελεί το ισχυρό πλεονέκτημα της υποχρέωσης στελέχωσης με βιβλιοθηκονόμους μόνο. Θεωρούμε όμως ότι οι σπουδές των βιβλιοθηκονόμων αρκούν για να καλύψουν το πεδίο της μάθησης όπως ορίζεται για μια σχολική βιβλιοθήκη; Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς για το αντικείμενο σπουδών των βιβλιοθηκονόμων.
Επιστρέφοντας στις Οδηγίες της IFLA, θα πρότεινα οι λογής αρμόδιοι, και του Υπουργείου αλλά και των άλλων πλευρών, να τις μελετήσουν βαθιά. Θα παραθέσω μόνο ένα μικρό τμήμα που αφορά τη στελέχωση των σχολικών βιβλιοθηκονόμων (σελ. 25-26):
However, more than 50 years of international research, collectively, indicates that a school librarian requires formal education
in school librarianship and classroom teaching that provides the professional expertise required for the complex roles of instruction, reading and literacy development, school library
management, collaboration with teaching staff, and engagement with the educational
community.
{Σε ελεύθερη μετάφραση:
Όμως, η διεθνής έρευνα εδώ και 50 ή περισσότερα χρόνια κατέδειξε ότι μια σχολική βιβλιοθηκονόμος πρέπει να έχει λάβει τυπική εκπαίδευση στη σχολική βιβλιοθηκονομία και στη διδασκαλία στην τάξη, η οποία (εκπαίδευση) παρέχει την επαγγελματική εμειρογνωμοσύνη που απαιτείται για σύνθετους ρόλους όπως είναι η διδασκαλία, η ανάπτυξη αναγνωστικής συμπεριφοράς και γραμματισμού, η διαχείριση της σχολικής βιβλιοθήκης, η συνεργασία με το εκπαιδευτικό προσωπικό και η ενασχόληση με την εκπαιδευτική κοινότητα.}
Για ενημέρωση να παραθέσω λίγες πληροφορίες για την εικόνα στον διεθνή χώρο.
Υπάρχει καταρχάς η Διεθνής Ένωση Σχολικής Βιβλιοθηκονομίας (International Association of School Librarianship).
Στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχει η Ένωση Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων (School Library Association).
Στις ΗΠΑ υπάρχει η Αμερικανική Ένωση Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων (American Association of School Librarians), ενώ το ιστολόγιο https://www.teacher.org/, το οποίο επιγράφεται ως ιστολόγιο για δασκάλους από δασκάλους, παρέχει πληροφορίες για να γίνεις σχολικός βιβλιοθηκονόμος (How to become a school librarian).
Αντίστοιχα υπάρχει η Αυστραλιανή Ένωση Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων (Australian School Library Association).
Στη Γαλλία υπάρχει ο/η teacher-librarian (“professeur documentaliste”) που έχει περάσει από ειδική κατάρτιση με εξετάσεις για να αποκτήσει τον τίτλο του "εκπαιδευτικού-τεκμηριωτή".
Στην Πορτογαλία, τέλος, λειτουργεί το Δίκτυο Σχολικών Βιβλιοθηκών από το 1996 με τον θεσμό του teacher-librarian.
 |
| Μην αγνοείτε τον/τη σχολικό βιβλιοθηκονόμο, είναι οι αφανείς ήρωες της παιδείας μας, δεν είναι μόνο για να βάζουν ημερομηνίες επιστροφής στις καρτέλες δανεισμού και να φροντίζουν τυχόν εφεδρικούς υπολογιστές, έλεγε σε άρθρο της στον Guardian το 2014 η σχολική βιβλιοθηκονόμος και στέλεχος της Ένωσης Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων της Αγγλίας Sally Dring |
Τελειώνοντας, με την αυτοκριτική σημείωση ότι ... παρά τα τρία παραδείγματα στην αρχή, τα σχόλιά μου δεν ήταν τελικά σύντομα και συμπληρωματικά, αλλά μάλλον μακροσκελή και φλύαρα, θα ήθελα να σημειώσω ότι φαίνεται να χρειάζεται κι άλλη προσπάθεια, ξεκινώντας από πιο βαθειά, ώστε να οριστεί και να περιγραφτεί με σαφήνεια τι πρέπει να γίνει με τα σχολεία και με τα παιδιά στα σχολεία και με τις βιβλιοθήκες στα σχολεία και με τις βιβλιοθήκες και τα παιδιά. Υπογραμμίζω ιδιαίτερα το τελευταίο γιατί νομίζω ότι είναι απαραίτητο να αναζητηθεί η συνεργασία και η εμπλοκή βιβλιοθηκών εκτός σχολείου, κυρίως των δημοτικών και δημόσιων που βρίσκονται στην ίδια περιοχή. Υπάρχει, εξάλλου, ήδη πολύ πλούσια εμπειρία από τις δράσεις των βιβλιοθηκών στις γειτονιές μας σε όλη την Ελλάδα, και αυτή την εμπειρία θα πρέπει η Πολιτεία να αξιοποιήσει (αλλά, και οι επιμέρους εκπαιδευτικοί φορείς, τα σχολεία της περιοχής κτλ.). Και θα πρέπει επίσης να διερευνηθούν οι τομείς εκπαίδευσης και κατάρτισης, τόσο στο χώρο των βιβλιοθηκονόμων (κι εδώ έχουν λόγο επίσης τα αντίστοιχα τμήματα ΑΕΙ/ΤΕΙ) όσο και των δασκάλων.
Κι ένα τελευταίο παράδειγμα για κλείσιμο, όχι δικό μου τώρα, αλλά το παράδειγμα της Πορτογαλίας, μιας χώρας ανάλογων με τη δική μας συνθηκών. Το Δίκτυο Σχολικών Βιβλιοθηκών στη χώρα αυτή χρονολογείται από το 1996, δηλαδή περίπου ίδια περίοδο που και στη δική μας χώρα είχαν αρχίσει ανάλογες δράσεις· μήπως πρέπει σοβαρά να μας προβληματίσει γιατί σε μας δεν προχώρησε ο θεσμός;
