Σου αρέσει η ΄Έμιλυ Ντίκινσον; ρώτησε το δεκάχρονο κορίτσι τον Πάτερσον. Κι εκείνος της απάντησε πως είναι μια από τις αγαπημένες του. Το μικρό κορίτσι κρατούσε ένα σημειωματάριο κι έγραφε στίχους, χωρίς ρίμα, καθώς περίμενε τη μητέρα και την αδελφή της να την πάρουν μετά το σχολείο. Ο Πάτερσον είναι ένας νέος που εργάζεται ως οδηγός λεωφορείου. Έχει κι αυτός πάντα μαζί του ένα σημειωματάριο και γράφει ποιήματα. Ζει με την αγαπημένη του που τον θεωρεί σπουδαίο ποιητή και τον παρακινεί συνεχώς να τα εκδώσει ή έστω να τα φωτοτυπήσει να υπάρχουν σε ένα τευχάκι. Είναι ποιήματα που γράφουν για τα μικρά μικρά της ζωής, με απλά λόγια, με ηλεκτρισμένες λέξεις που φωτίζουν την καθημερινότητα.
Χρησιμοποιούμε πλάγια
για να φορτίσουμε με ηλεκτρισμό τις λέξεις.
Μετά συνδέουμε τις λέξεις
με λάμπες.
Έτσι φωτίζουμε τα σπίτια μας.
Πράγματι.
Κι αυτός όλο αμελεί να τα αντιγράψει, η ζωή συνεχίζεται, καθημερινά τα ίδια και τα ίδια, ήρεμα, μονότονα μα αγόγγυστα, τα ποιήματα γίνονται όλο και περισσότερα, ώσπου...
Ο Πάτερσον είναι ο ήρωας της ομώνυμης ταινίας του Αμερικανού κινηματογραφιστή Τζιμ Τζάρμους, η καλύτερή του έχουν γράψει (εμένα, πάντως, μου άρεσε πολύ). Στην ταινία ακούμε τον Πάτερσον να απαγγέλει τα ποιήματά του, ακούμε να γίνεται λόγος για ποιητές και για την ποίηση, για τον Φρανκ Ο' Χάρα, για τον Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, για τη Σχολή της Νέας Υόρκης, για τον Άλλεν Γκίνσμπεργκ, για την Έμιλυ Ντίκινσον (εξ ου και η παραπάνω εικόνα από την ταινία). Πάτερσον είναι δήμος στην περιοχή του Νιου Τζέρσευ όπου διαδραματίζεται και το έργο του Τζάρμους. Πάτερσον ήταν κι ένα μικρό (αρχικά) ποίημα που έγραψε το 1926 ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς (που αρέσει πολύ στον Πάτερσον της ταινίας, γεννημένος κι αυτός στο Νιου Τζέρσευ) επηρεασμένος από τον Οδυσσέα (Ulysses) του Τζέημς Τζόυς (τι σύμπτωση, αυτό διαβάζω αυτή την εποχή!) και το οποίο κατέληξε μετά από χρόνια σε επικό ποίημα πέντε τόμων. Τα ποιήματα που γράφει ο Πάτερσον και ακούγονται στην ταινία ανήκουν στον Αμερικανό ποιητή της ίδιας σχολής (της Νέας Υόρκης), τον Ρον Πάτζετ (Ron Padgett, 1942-).
Γράφει ο Πάτζετ για το ποίημα:
Είσαι εδώ – και αν χαλαρώσεις μια στιγμή η πλάτη σου και άλλα μέρη θα έρθουν και θα μπορέσεις να είσαι μαζί τους, με τον εαυτό σου, μια μικρή ευτυχία.
Δεν γράφω τυχαία όλα τα παραπάνω. Από την ταινία «Πάτερσον» του Τζάρμους στον ποιητή Ρον Πάτζετ κι από κει στα δικά μας. Σε μια γνωστή τηλεοπτική εκπομπή μεγάλου καναλιού που αυτοεπικαλείται σατυρική, οι συντελεστές ειρωνεύτηκαν τον ποιητή Γιώργο Αλισάνογλου που διάβασε ένα ποίημα του Πάτζετ στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Είπαν, ως συνήθως, τις δικές τους εξυπνάδες, μεταφέροντας στους τηλεθεατές την απαξίωση για την ποίηση και τους ποιητές, χωρίς να τους πολυενδιαφέρει τι λένε και πώς το λένε, χωρίς να εκτιμούν τους δημιουργούς και τις δημιουργίες τους, αλλά ούτε τελικά και αυτούς που τα επιλέγουν για δημοσιοποίηση με κάποιο τρόπο.
Το ποίημα είχε τον τίτλο «Σκούπισμα» και ανήκει στον Αμερικανό ποιητή Ρον Πάτζετ. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Βασίλη Παπαγεωργίου και περιέχεται, όπως και τα άλλα αυτής της ανάρτησης, στη συλλογή «Πέρασα ὡραῖα μαζί σου» (Σαιξπηρικόν, 2020), ενώ είχε εμφανιστεί αρχικά στο περιοδικό Χάρτης (Αύγουστος 2020).
Αυτό που θέλω να κάνω είναι να ξεχάσω ό,τι μέχρι τώρα ήξερα για ποίηση και να σκουπίσω τις πευκοβελόνες από τη σκεπή της καλύβας και να τις δω να πετούν μακριά και να χάνονται στο απόγευμα αυτού του Οκτωβρίου.
Η πένα είναι πιο δυνατή από το σπαθί, αλλά σήμερα η σκούπα είναι πιο δυνατή από την πένα.
Γι' αυτό, Παραιτούμαι (άλλο ένα ποίημα της ίδιας συλλογής):
Παραιτούμαι για σήμερα αλλά θα επιστρέψω αύριο με την πένα μου και χαρτί και ταυτότητα που επιτηρεί τα πράγματα.
Ο αρχικός τίτλος της ανάρτησης ήταν «Για τον Αμερικανό ποιητή Ρον Πάτζετ και την ποίηση γενικότερα με αφορμή μια σατυρική τηλεοπτική εκπομπή». Όμως προτίμησα τελικά την απλή φράση του μικρού κοριτσιού που αγαπά την ποίηση και ας μην αναφέρθηκα καθόλου στην, επίσης αγαπημένη, Έμιλυ Ντίκινσον, θα το κάνω άλλη φορά, δεσμεύομαι!
1. Η παράθεση των κειμένων του Γαλανάκη από το Νέο Πλανόδιον έγινε με αντιγραφή/επικόλληση και διατηρήθηκε αυτούσιο το στυλ που χρησιμοποιεί το περιοδικό.
2. Το ποίημα μετον τίτλο «Ποίημα» (Poem) έχει περιληφθεί από τον Αμερικανό συγγραφέα Lemony Snicket (Daniel Handler, 1970-) σε συλλογή ποιημάτων που δεν θα θεωρούνταν παιδικά αλλά θα μπορούσαν να διαβαστούν και από παιδιά και δημοσιεύτηκαν στο Poetry Magazine Σεπτέμβριο 2013. Με την ευκαιρία, ας παραθέσω μια θέση του για την ποίηση (από εδώ): "The only things that all the poems have in common is that they are all strange in some way, because all great literature is strange, the way all good slides are slippery." (η κατά λέξη μετάφραση θα ήταν «Το μόνο που έχουν κοινό όλα τα ποιήματα είναι ότι όλα είναι κατά κάποιο τρόπο παράξενα, γιατί όλη η μεγάλη λογοτεχνία είναι παράξενη, όπως όλες οι καλές τσουλήθρες είναι γλιστερές», προφανώς βέβαια θα μπορούσε κανείς να δώσει και τις άλλες σημασίες των λέξεων slides και slippery και να ταιριάξει περισσότερο το νόημα που θέλει να δώσει στην έννοια της ποίησης, σε άλλο σημείο εξάλλου του ίδιου άρθρου αποκαλεί την ποίηση curvy slide, δηλαδή καμπυλωτή τσουλήθρα, τσουλήθρα με καμπύλες, κι ύστερα μήπως φτάσουμε σε μια άλλη απόδοση του slippery που μπορεί να σημαίνει και ... ελισσόμενη, που ελίσσεται, να η ομορφιά της γλώσσας, η τέχνη της μετάφρασης και ο ρόλος μεταφραστών και μεταφραστριών - που δεν είμαι, και γι' αυτό σταματώ τη θεωρία με τις σκόρπιες σκέψεις μου...). Η παρακάτω εικόνα είναι ένα από τα σκίτσα που σχεδίασε ο Chris Rashka για το παραπάνω αφιέρωμα και αναφέρεται στην περιγραφή της ποίησης που κάνει ο Lemony Snicket (στο υδατογράφημα η προέλευση της εικόνας για λόγους κάποιας προστασίας).
Τι είναι η ζωή; Ένα ψέμα, μια αυταπάτη, μια χίμαιρα, μια σκιά. Στιγμή στου απείρου το χάος είναι απ' ότι φαίνεται μεγάλη. Γιατί η ζωή είν' ένα όνειρο, τι άλλο! Και τα όνειρα, είναι όνειρα του ονείρου.
Λόγια του Ισπανού δραματουργού και ποιητή του 17ου αιώνα Πέδρο Καλντερόν δε λα Μπάρκα από το θεατρικό έργο του «Η ζωή είναι όνειρο». Το αντέγραψα από το βιβλίο που διάβασα πρόσφατα και απηχεί τον ψυχισμό και την προσωπικότητα της γυναίκας που περιγράφει. Πρόκειται για το βιβλίο «Η μοναδική Μαρία Καζαρές» της Γαλλίδας συγγραφέα Ανν Πλανταζενέ που αφηγείται τη ζωή της σπουδαίας Ισπανογαλλίδας (ή Γαλλίδας με Ισπανική καταγωγή) ηθοποιού Μαρία Καζαρές. Η Μαρία ήταν Ισπανίδα, γεννημένη το 1922 στην Κορούνια της Ισπανίας. Ο πατέρας της, Σαντιάγο Κασάρες Κιρόγα, ήταν πρωθυπουργός κατά τη διάρκεια της δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας. Πολλοί δημοκρατικοί τον θεωρούσαν ανίκανο και δειλό πολιτικό, ενώ οι εθνικιστές «εχθρό της ενωμένης μεγάλης και ελεύθερης Ισπανίας του Φράνκο».
Η Μαρία έφυγε με τη μητέρα της από την Ισπανία το 1936.
Αυτή είναι η Μαρία Βικτόρια Κασάρες Πέρεθ αλλά όλοι τη φωνάζουν Βιτολίνια, εκτός από τον πατέρα της που προτιμά το Βίτολα. Είναι ξαπλωμένη σε ένα παγκάκι στο σιδηροδρομικό σταθμό του Περτύς στα ανατολικά Πυρηναία, με το κεφάλι στον μηρό της μητέρας της, φοράει ένα κοντό πανωφόρι με επένδυση και μποτίνια και γύρω από τα μαύρα της μαλλιά, πλεγμένα σε κοτσίδα, έχει δεμένη μια ανοιχτόχρωμη κορδέλα. Είναι ένα πρωί το Νοέμβρη του 1936, χαράματα. Παρά τα ζεστά και άριστης ποιότητας ρούχα τους, το κρύο πιρουνιάζει τα κόκαλα τους και στο τρένο από τη Βαρκελώνη που τις έφερε ως τα σύνορα δεν κοιμήθηκαν όλη νύχτα, αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που το κορμί της μητέρας τινάζεται από σπασμούς, από συσπάσεις, κάνοντας κάθε τόσο το κεφάλι της Βιτολίνιας να δονείται. Η Γκλόρια Πέρεθ Κασάρες, στητή, με το όμορφο πορσελάνινο πρόσωπό της ανέκφραστο και τα μάτια της, διάφανου μπλε χρώματος, καρφωμένα σ' ένα σημείο που μονάχα εκείνη μπορεί να δει, κλαίει. Μοιάζει με εξόριστη Ρωσίδα πριγκίπισσα, με τα ξανθά λεπτά μαλλιά της, κομμένα σε κομψό καρέ, και τον σωρό από βαλίτσες από δέρμα χοίρου δίπλα της, με τη μοναχοκόρη της ξαπλωμένη πάνω της στα δεξιά της κι έναν νεαρό να έχει πάρει την ίδια στάση στα αριστερά της. [...]
Η Βιτολίνια για πρώτη φορά βρίσκεται μακριά από την πατρίδα της την Ισπανία. Είναι τα πρώτα της λεπτά στη Γαλλία, σ' ένα μικροσκοπικό σιδηροδρομικό σταθμό όπου ένα μεγάφωνο μεταδίδει κατ' επανάληψη ένα τραγούδι του οποίου καταλαβαίνει κάποια λόγια από το ρεφραίν: Tout va très bien, Madame la Marquise. 1
Η Μαρία και η Γκλόρια, η μητέρα της, νόμιζαν ότι θα έφευγαν για λίγο διάστημα στη Γαλλία, ίσως για λίγους μήνες, ώσπου να φτιάξει η κατάσταση στη χώρα τους, πίστευαν ότι η ισπανική δημοκρατία είχε γερά θεμέλια και πολλούς υποστηρικτές. Αυτή δεν είναι η προσμονή όλων των προσφύγων, και τελικά η μοίρα τους να πεθαίνουν σε ξένο τόπο;
Οι χώρες που ο πατέρας της ισχυριζόταν πως ήταν φιλικές, ανάμεσά τους και το Λαϊκό μέτωπο του Λεόν Μπλουμ, ψήφισαν ένα σύμφωνο μη παρέμβασης και οι εθνικιστές προμηθεύονταν όπλα από τη Γερμανία. Η δημοκρατική Ισπανία εγκαταλελειμμένη στη μοίρα της. Η κόρη κι ο νεαρός είναι ξαπλωμένοι στο παγκάκι, σαν να αιωρούνται μερικά εκατοστά πάνω απ' το έδαφος, μονάχα της μητέρας τα πόδια πατάνε στο χώμα της Γαλλίας.
Έτσι περιγράφει συνοπτικά την ηρωίδα της η Πλανταζενέ:
Αν μονάχα
ήταν ο πατέρας της εδώ... Ο πατέρας της ο Σαντιάγο Καζάρες Κιρόγα, που
διετέλεσε πολλάκις υπουργός, ο τελευταίος πρόεδρος του υπουργικού
συμβουλίου της δεύτερης ισπανικής Δημοκρατίας πριν από το πραξικόπημα
του Φράνκο στις 18 Ιουλίου του 1936, κατηγορούμενος σύμφωνα με την
επίσημη εκδοχή, την οποία η κόρη του δεν αποδέχεται, ότι αρνήθηκε να
δώσει όπλα στους εργάτες, αδυνατώντας να διαχειριστεί την κατάσταση με
την ανικανότητά του να ευθύνεται για την έναρξη του εμφυλίου. Ο πατέρας
της που πέθανε εξόριστος, τέσσερα χρόνια μετά τη γυναίκα του του 1950,
αποκηρυγμένος, αποδοκιμασμένος, τη χρονιά του Ορφέα. Ορφανή. Αυτός ο
πόνος δεν θα υποχωρήσει ποτέ. Ο πατέρας της πέθανε στο δωμάτιο της, σ'
εκείνο το δωμάτιο που του είχε παραχωρήσει στο τέλος, στο κρεβάτι της. Η
Μαρία δεν φοβάται τα φαντάσματα. Από φαντάσματα είναι γεμάτα η Γαλικία
και τα παραμύθια της παιδικής της ηλικίας, τα φαντάσματα αποτελούν μέρος
της ζωής όπως ακριβώς και τα όνειρα, οι αναμνήσεις, οι τύψεις και ο
θάνατος. Η Μαρία αποδέχεται πλήρως την παρουσία αυτών των άυλων σωμάτων,
όπως αποδέχεται και τη ζωή με οτιδήποτε αυτή εμπεριέχει, χωρισμούς,
στιγμές δόξας, πένθος [...] Ο Καμύ την ξέρει καλύτερα από οποιονδήποτε
άλλον. Λέει πως η Μαρία διακατέχεται από το δαιμόνιο της ζωής. Τρώει σαν λύκος, γελάει εκκωφαντικά , είναι φλογερή στον έρωτα,
κοιμάται βαριά, για ώρες, συνεχόμενα, ο ύπνος της είναι ανανεωτικός.
Η Μαρία έγινε σπουδαία ηθοποιός, διάσημη, φωτογραφίες της βρίσκονται σε όλα τα περιοδικά, γράφουν για τη νεαρή εξόριστη Ισπανίδα με τα πράσινα μάτια που θριάμβευσε στηΝτίαρντρη των θλίψεων2, την περιγράφουν να έχει ύψος 159 ή 161 ή ακόμα 156.
Έπαιξε στον κινηματογράφο σε ταινίες του Καρνέ, του Μπρεσσόν, του Κοκτό, στο πλευρό του Ζεράρ Φιλίπ ή του Ζαν Μαρσαί και άλλων. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στο θέατρο, ιερό τέρας, τεράστια τραγωδότην αποκαλούσαν. Έμεινε στην ιστορία η ερμηνεία της στo ρόλο της Λαίδης Μάκβεθ που ανέβηκε στο φεστιβάλ της Αβινιόν το 1956 σε σκηνοθεσία του Ζαν Βιλάρ (Jean Vilar). Ο τύπος ήταν διθυραμβικός, σαν αναμμένη δάδα η φωνή της έγραφαν. Στα ημερολόγιά της είχε σημειώσει τη φράση «Η κόλαση είναι σκοτεινή» από το έργο, προφανώς μαρτυρώντας δικές της σκέψεις και ανησυχίες.
Το 1944 γνώρισε τον Αλμπέρ Καμύ. Ήταν μια αγάπη που κράτησε μέχρι το θάνατο του δεύτερου το 1960. Ο Καμύ ήταν παντρεμένος, απέκτησε παιδιά, ο έρωτάς τους ήταν κρυφός, οι συναντήσεις τους αραιές, πέρασαν τέσσερα χρόνια χωριστά, αλλά ξανάσμιξαν. Γράφει στο ημερολόγιό της: «η αγάπη μας δεν έχει άλλο στήριγμα από την ίδια της την ύπαρξη, χωρίς σκοπό, χωρίς ελπίδα, χωρίς λόγο». Κι αλλού: «αν έχουμε αγαπήσει κάποιον κάποτε, τότε δεν είμαστε ποτέ πια μόνοι».
Στα τέλη του 1959 είχαν καιρό να σμίξουν. Θα ξανανταμώνανε το Γενάρη, έτσι είχαν σκοπό. Θα φορέσει το μαύρο αδιάβροχο και το καπελάκι που μόλις αγόρασε εκ μέρους του Αλμπέρ, πρώιμα χριστουγεννιάτικα δώρα.
Όμως εκείνη η συνάντηση του Γενάρη δεν έγινε ποτέ.
Αναρωτιόταν παλαιότερα σ' ένα γράμμα της η Μαρία: Ακόμη κι ο θάνατος είναι άραγε ικανός να μας χωρίσει; Κι εκείνος της απαντούσε: Όχι, ο θάνατος δε χωρίζει, απλά ανακατεύει λίγο περισσότερο στον άνεμο τη στάχτη των σωμάτων που είχαν ενωθεί ήδη ως τα βάθη της ψυχής τους.
Η Μαρία δεν είναι απ' τις γυναίκες που τις παντρεύονται. Είναι η μνηστή των νεκρών, η σκοτεινή βασίλισσα, η λαίδη Καμία. Τακτοποίησε τα γράμματα του Αλμπέρ σε ένα σεντούκι, τα γράμματα που της έστελνε εκείνος και τα γράμματα που του έγραφε αυτή, τα οποία ο Ρενέ Σαρ ανέβηκε και τα πήρε από την γκαρσονιέρα της οδού Σαναλέιγ με το που πληροφορήθηκε το φρικτό μαντάτο και της τα πήγε στην οδό Βοζιράρ για να μην πέσουν σε ξένα χέρια. Όλα τα γράμματα που αντάλλασσαν επί δεκάξι ολόκληρα χρόνια. Με το τελευταίο να φτάνει στα χέρια της την επομένη του θανάτου του.
Περνούν πολλά ονόματα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ονόματα που πέρασαν από τη ζωή της Μαρία Καζαρές. Ας αναφέρω μερικά, για πολλά από τα οποία δίνει ενδιαφέρουσες συμπληρωματικές πληροφορίες ο μεταφραστής Γιάννης Στρίγκος: Μάριος Πράσινος, ζωγράφος και χαράκτης με επιρροές από τον σουρεαλισμό, γεννημένος από Έλληνες γονείς, ο συνθέτης Μορίς Ζαρ, ο Ζεράρ Φιλίπ, ο Αντρέ Ζιντ, ο Ζαν Ζενέ, η Ανιές Βαρντά, ο Αντρέ Μαλρό, ο τσιγγάνος καλλιτέχνης του καμπαρέ Νταντέ ή Αντρέ Σλεσσέρ,4 που «χαμογελά σαν τον Πιερότο του φεγγαριού»3και που υπήρξε φίλος και σύζυγός της και πολλοί άλλοι.
Η Μαρία Καζαρές πέθανε στο Λα Βερν στις 22 Νοεμβρίου του 1996, μια μέρα
αφότου έκλεισε τα 74. Ο τάφος της βρίσκεται στο νεκροταφείο του Αλλού (Alloue) και το σπίτι της, το οποίο κληροδότησε στην κοινότητα, έχει γίνει τόπος
δημιουργίας και διαμονής για ηθοποιούς του θεάτρου, σπίτι του
ηθοποιού δηλαδή. Το 2010 έδωσαν το όνομά της στο ευρωπαϊκό τμήμα της Γαλλικής
υπηρεσίας προσφύγων και Απάτριδων.
Δεν είχε απαρνηθεί ποτέ την Ισπανική ταυτότητα, είχε όμως δηλώσει ότι δεν θα πήγαινε στη γενέτειρα όσο ζούσε ο Φράνκο. Ήταν 19 Ιουλίου του 1976 όταν για πρώτη φορά επέστρεφε στην Ισπανία, είχε φύγει δεκατεσσάρων, επέστρεφε στα πενήντα τρία. Ο Φράνκο ήταν ήδη νεκρός από τις 20 Νοεμβρίου του 1975. Είχαν όμως περάσει πολλά χρόνια από το φευγιό της, παρά την υποδοχή και τις επιτυχίες, ένιωθε ξένη. Μόλις επέστρεψε στη Γαλλία, έκανε αίτηση για τη γαλλική υπηκοότητα. Έγραφε:
Θέλησα να παραμείνω Ισπανίδα όσο καιρό ήμουν πρόσφυγας έτσι ώστε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να μοιράζομαι με τους συμπατριώτες μου ένα κοινό πεπρωμένο όμως πάντα είχα στο νου μου πώς τη μέρα που θα μπορούσα να γυρίσω πίσω στην Ισπανία τότε θα γινόμουν Γαλλίδα Ακόμη και αν χρειαζόταν να εγκατασταθώ στην Ισπανία.
Νομίζω άξιζε η ανάγνωση του βιβλίου. Η Ανν Πλανταζενέ μελέτησε με προσοχή τα αρχεία της Καζαρές που της εμπιστεύτηκε η κόρη του Καμύ και που εκείνη τα είχε αποκτήσει από την ίδια την Καζαρές. Το βιβλίο που παρέδωσε ήταν μια περιήγηση όχι μόνο στη ζωή και τη δράση της Μαρία Καζαρές, αλλά και σε σημεία της ιστορίας, των κοινωνικών και πολιτικών γεγονότων και της κουλτούρας στην Ευρώπη του εικοστού αιώνα.
Πρέπει να σημειώσω επίσης την πολύ καλή μετάφραση και συνολική επιμέλεια με συμπληρωματικές πληροφορίες στις υποσημειώσεις από τον μεταφραστή Γιάννη Στρίγκο για πρόσωπα που αναφέρονται μέσα στο κείμενο, πρόσωπα του θεάτρου, του κινηματογράφου, της μουσικής.
1 Όπως σημειώνει ο μεταφραστής, πρόκειται για το πολύ μεγάλη προπολεμική επιτυχία στη Γαλλία με τον τίτλο του γραμμένο από τον γνωστό σύνθετη της εποχής Πολ Μισρακί. Στους σατιρικούς στίχους ο μπάτλερ της μαρκησίας της ανακοινώνει όλες τις καταστροφές που τη βρήκαν κατά τη διάρκεια της απουσίας της, καθησυχάζοντας την όμως πάντα στο τέλος με τη φράση όλα βαίνουν πολύ καλώς κυρία...
2Πρόκειται για το θεατρικό έργο με τον αγγλικό τίτλο "Deirdre of the Sorrows", γραμμένο το 1909, στο οποίο ο Ιρλανδός δραματουργός John Millington Synge αναπλάθει έναν παλιό κέλτικο μύθο.
3 Ο «Πιερότος του φεγγαριού» (ή «Φεγγαρίσιος Πιερότος» από το πρωτότυπο στα γαλλικά "Pierrot Lunaire") είναι το πρώτο ατονικό αριστούργημα του Άρνολντ Σένμπεργκ βασισμένο σε μια σειρά ποιημάτων του Βέλγου ποιητή Άλμπέρ Ζιρό (Albert Giraud). Όπως διαβάζουμε σε πρόγραμμα της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, στο έργο κυριαρχούν οι αντιφάσεις, ο Πιερότος είναι ήρωας και παλιάτσος, άνδρας που τον υποδύεται μια γυναίκα, τραγουδά και ταυτόχρονα μιλά για τον έρωτα, τη θρησκεία, τη βία, όλα όσα περιστοιχίζουν διαχρονικά τον άνθρωπο και τροφοδοτούν τη κάθε του πράξη. Αξεπέραστος πιερότος του φεγγαριού σε θεατρικές παραστάσεις υπήρξε ο διάσημος μίμος Μαρσέλ Μαρσό.
4 Ο André Schlesser, γνωστός ως Νταντέ (Dadé) ήταν τραγουδιστής, μίμος και καλλιτέχνης του καμπαρέ. Με τον Μαρκ Σεβαλιέ είχαν δημιουργήσει το ντουέτο Marc Et André.
Κάτω πιο κάτω ενώ στέκουν εκεί κοιτούν το φεγγάρι. Και αν το φεγγάρι τους κοιτάξει πίσω
Εκείνοι ψηλώνουν
***
Αδιατάρακτη κόπωση των Φριτς και των Λάνγκ καθώς η ανθρωπότητα προτείνει χειραψία στον κάκτο
***
Πιάσε την κακή ώρα απ' τα μαλλιά
κάντην να φτύσει
όλα της τα δευτερόλεπτα
***
-τα αντικείμενα βγήκαν απ' τις λέξεις και δεν μπορούμε να τα πούμε -τις λέξεις κουρδίζουμε και αυτές ανοιγοκλείνουν -ξεχνούμε τα ρολόγια και αυτά σιωπούν
την ώρα εκείνη
όταν η πρώτη κραυγή βγήκε από τη θάλασσα και στάθηκε στα δυο της πόδια
***
.... στα πράγματα ανήκει η σκόνη ....
Τυχόν σχέση των Φριτς και των Λανγκ του Θωμά Τσαλαπάτη με τον Αυστριακό σκηνοθέτη Φριτς Λάνγκ αναζητείται (νομίζω υπάρχει). Ίσως η ταινία Μητρόπολις (1927) του τελευταίου βοηθήσει.
Η λεβεντιά είναι μια πληγή που πάντα αίμα τρέχει Θε μου και πώς τηνε βαστά εκείνος που την έχει....
Έτσι τραγουδούν οι 200 κομμουνιστές του Χαϊδαρίου λίγο πριν τους φορτώσουν στα καμιόνια για το Σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του '44. Είναι ίσως οι πιο συγκλονιστικές εικόνες από την τελευταία ταινία του Παντελή Βούλγαρη και της Ιωάννας Καρυστιάνη "Το τελευταίο σημείωμα". Σα χορός του Ζαλόγγου διαδέχονται ο ένας χορός τον άλλο, έσυραν πρώτο το χανιώτικο συρτό, γύρισαν στο ποντιακό και συνέχισαν τους χορούς και τα τραγούδια απ' όλα τα μέρη του ελληνισμού.
Κι εκείνο το επιβλητικό Ιτζεδίν, "αι εγκληματικαί φυλακαί Καλαμίου", τόπος ιδανικός για εφαρμογή του Ιδιωνύμου στη δεκαετία του '30, τόπος εγκλεισμού για πολλές δεκαετίες ακόμη, τόπος μνήμης για πάντα. Εκεί έστησε το σκηνικό με τη γραφίδα του ο Γιάννης Φίλης κι έγραψε τη "Δικαίωση" (Μελάνι, 2011). Εκεί γυρίστηκαν οι "Μέρες του '36" του Αγγελόπουλου, εκεί τα "Πέτρινα χρόνια" του Βούλγαρη, και ξαναγύρισε τώρα ο ίδιος με την ιστορία του Σουκατζίδη και των υπόλοιπων κομμουνιστών του Χαϊδαρίου, φτιάχνοντας ένα σκηνικό με σεβασμό στην ιστορία και στη μνήμη των ανθρώπων που εκτελέστηκαν. Φιγούρες ανθρώπινες, πραγματικές, πέρασαν πολλές, να και η φιγούρα του δεκαεννιάχρονου Νίκου Γλέζου που δεν ήθελε να τον τουφεκίσουν μόνο του, να και η φιγούρα του Χανιώτη γεωπόνου Νίκου Μαριακάκη με τα φυτά και τα λουλουδένια του στεφάνια, να και η φιγούρα της Χαράς Λιουδάκη, της αρραβωνιαστικιάς του Ναπολέοντα (για την αδερφή της Μαρία, τη σπουδαία δασκάλα και λαογράφο, που εκτελέστηκε το '47 στον εμφύλιο, είχα γράψει παλαιότερα).
Και πώς συγκινήθηκα που είδα τη Βαγγελιώ Σερδάκη (Χιωτάκη) κάποια στιγμή ανάμεσα στους πολλούς κομπάρσους. Κι άλλες χανιώτικες φιγούρες. Η Καρυστιάνη είπε στη συνέντευξη που έδωσε μαζί με τον Βούλγαρη στο Δεύτερο Πρόγραμμα στις 26/10 ότι στο σκηνικό χρησιμοποίησαν έπιπλα από το σπίτι του Κώστα Χιωτάκη (1914-1981, πολύ γνωστού και αγαπητού στα Χανιά κομμουνιστή γιατρού και λογοτέχνη (μικρή αναφορά μου εδώ).
Τα περισσότερα λόγια περιττεύουν, δείτε την ταινία, έντονα συναισθηματική, βαθειά ανθρώπινη, βαθειά αληθινή.
Και στα δικά μας ΟΧΙ, άκουσα τη δημοσιογράφο να λέει το πρωί στο ραδιόφωνο του Κόκκινου, με αφορμή τη σημερινή μέρα.
Χείμαρρος ο λόγος του Λάκη Παπστάθη στη συζήτηση που έγινε μια βραδιά του Μαρτίου στη Βιβλιοθήκη του Αετοπούλειου στο Δήμο Χαλανδρίου. Με αφορμή το εξαιρετικό βιβλίο του "Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά" (Πόλις, 2014), μας μίλησε και για τί δεν μας μίλησε. Χωρίς σταματημό οι διηγήσεις του. Έγραφε για τη Λαμπέτη στο βιβλίο, ζητούσες να πει δυο λόγια, άρχιζε και δεν τελείωνε, το ίδιο για τον Ελύτη, για το Βιζυηνό, για το Μόραλη, για το Θεόφιλο, για το Στέρη. Ο Γεράσιμος Στέρης είναι για τη ζωγραφική ό,τι ο Ελύτης για τα γράμματα, είπε, και πώς ζωγράφιζε τη θάλασσα, έλεγε με άπειρο θαυμασμό και σ' έβαζε και σένα στον όμορφο κόσμο του Έλληνα ζωγράφου.
Το βιβλίο περιέχει μια σειρά από μικρές ιστορίες. Μαθήματα δραματικής αφήγησης, μαθήματα σκηνοθεσίας ή μαθήματα ζωής; Όλα μαζί, γεμάτα ομορφιά, ευαισθησία, ανθρωπιά, ιστορική συνείδηση, αγάπη, γνώση. Θαρρείς είναι μαθήματα για τους μαθητές του της δραματικής σχολής, που όμως δεν είναι ή μπορεί και να είναι μαθήματα για μαθητές όποιας δραματικής σχολής, αλλά και για όλους μας. Στο τέλος κάθε ιστορίας, δίνει ασκήσεις για τους υποτιθέμενους μαθητές, παίξτε το έτσι, πώς νομίζετε ότι, γιατί άραγε έτσι, φανταστείτε ότι κτλ...
Και ποια ιστορία να ξεχωρίσω; Την ιστορία "Η διαδρομή μιας μελωδίας", όπου περιγράφει πώς γεννήθηκε το ζεμπέκικο της Ευδοκίας στην ταινία του δασκάλου του Αλέξη Δαμιανού; Την ιστορία "Η πλάτη στον κινηματογράφο", που φέρνεις διαβάζοντάς το εικόνες οπού δεν βλέπεις πρόσωπο, μόνο πλάτη. Και τόσες άλλες ιστορίες, και μπαίνεις στον κόσμο του κι αγαπάς κι εσύ το σινεμά, έτσι, χωρίς λόγια, μόνο με τις εικόνες που σου περιγράφει στις ιστορίες του ο δάσκαλος.
Αξίζει να διαβαστεί και το βιβλίο του Γιάννη Κιουρτσάκη "Ο νεοελληνικός διχασμός και το μυστήριο της τέχνης: Ξαναβλέποντας δύο ταινίες του Λάκη Παπαστάθη". Σε δύο πολύ ενδιαφέροντα κείμενα, με αναφορά στις ταινίες "Τον καιρό των Ελλήνων" και "Θεόφιλος", ο Κιουρτσάκης αναλύει τις αντιλήψεις και τη ματιά του Παπαστάθη για το διχασμό που βιώνουν οι Έλληνες στο διάβα της ιστορίας τους.
Και μην ξεχάσουμε. Ο Λάκης Παπαστάθης είναι ο εμπνευστής της σπουδαίας σειράς της δημόσιας τηλεόρασης Παρασκήνιο. Ποιος λέει πως, αν θέλουμε, δεν παράγουμε Πολιτισμό;
Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση πραγματοποιείται αυτό τον καιρό στα Χανιά, στη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης. Πρόκειται για πρωτότυπες κινηματογραφικές αφίσες 1950-2000 από την πλούσια συλλογή του Λεωνίδα Κακάρογλου. Ο Κακάρογλου, πέρα από καλός ποιητής, είναι λάτρης και γνώστης των κινηματογραφικών πραγμάτων και συλλέκτης αφισών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν το υλικό για ένα μουσείο στην πόλη μας. (Για να περιγράψω καλύτερα τις ιδιότητες του Λεωνίδα, θα πρέπει να πω ότι είναι πολιτικός μηχανικός στο επάγγελμα, ενώ εκ παραλλήλου ασχολείται συστηματικά με τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο).
Η συλλογή του είναι πολύ μεγάλη, ήδη εκτίθεται σημαντικός αριθμός αφισών στους τρεις ορόφους της Πινακοθήκης (κτίριο-στολίδι για την πόλη και χώρος σημαντικών καλλιτεχνικών δρώμενων). Όπως λέει ο ίδιο στο συνοδευτικό φυλλάδιο της έκθεσης:
"Απ' ότι έμεινε από παλιές συναντήσεις, από ερειπωμένους κινηματογράφους, από ανήλιαγες αποθήκες, από παλαιοπωλεία κινηματογραφικών ενθυμίων, τις μάζεψα, τις έκρυψα όπως παιδιά τ' αγαπημένα τους παιχνίδια και τώρα που ο χρόνος το ζήτησε, μερικές απ' αυτές ντυμένες στα καλά τους με φώτα και μουσικές σας τις παρουσιάζω".
Χρόνος διάφανος ο τίτλος της έκθεσης, ο χρόνος περνάει διάφανος μέσα από τις εικόνες που μας δίνουν οι αφίσες και μας φέρνουν μνήμες. Δύσκολο αυτό το παιχνίδι με τη μνήμη, το πιο δύσκολο λέει ο Λεωνίδας.
Έτσι ορίζει και τις εποχές, με τις μνήμες από αγαπημένες του ταινίες:
Χειμώνας: Η νύχτα μου στης Μωντ.
Άνοιξη: Τζόνι Γκιταρ
Καλοκαίρι: Τρελός Πιερό
Φθινόπωρο: Αντρέι Ρουμπλιώφ
Εξάλλου, ο χρόνος και η μνήμη διαπερνά όλο το έργο του Λεωνίδα Κακάρογλου. Γι' αυτό και οι αφίσες έρχονται "την ανάσα τους να προσθέσουν στη σιωπή που τη μνήμη μας αδιάκοπα πολιορκεί..."
Και λέει σ' ένα ποίημα:
Βουβή ταινία η μνήμη
Μιλιές που δεν ακούγονται
Λόγια που χάνονται στη σιωπή
Κι ένα γκρίζο φως που όλα τα σκεπάζει
Κάπου κάπου μια μουσική παράταιρη
Διακόπτει τη γαλήνη
("Βουβή ταινία", από την ποιητική συλλογή "Η συνήθεια των ημερολογίων", Πλέθρον 1995).
Ας απολαύσουμε, λοιπόν, τις εικόνες από μερικές αφίσες της έκθεσης κι ας δοκιμάσουμε το παιχνίδι με τη μνήμη. Εικόνες από τις ταινίες και εικόνες από τη ζωή μας όταν βλέπαμε τις ταινίες.
Έχω κιόλας μπροστά μου εικόνες από την ταινία "Όταν πετούν οι γερανοί" που είχα δει, φοιτήτρια νομίζω, στην Αλκυονίδα. Αλλά και παλιότερες εικόνες έρχονται και μου ορίζουν τις μνήμες από τους κινηματογράφους της παιδικής μου ηλικίας στη γενέτειρα πόλη. Μου 'ρχονται εικόνες από το θερινό Ρεξ που ανεβαίναμε με μια σκάλα στην ταράτσα του διπλανού οικήματος όταν δεν προλαβαίναμε τα κανονικά καθίσματα. Ή μου 'ρχονται εικόνες από το Αστέρι (και οι δύο δεν υπάρχουν πια στα Χανιά), να σπρωχνόμαστε (μαζί και η γιαγιά μας και ο μπαμπάς όλο νεύρα) για να μπούμε μέσα και να δούμε τον Ξανθόπουλο ή τη Βουγιουκλάκη ή την Τουρκάλα Χούλια Κοτσγίγιτ!!!
Είναι σαν να σπάνε τη σιωπή οι εικόνες, σαν ν' ανοίγουν ρωγμές στη σιγαλιά της μνήμης μας. Τί όμορφα!
Μια όμορφη ταινία από τους Κινηματογραφιστές σε κρίση. Την βρήκα στο ιστολόγιο lexilogia με τίτλο της ανάρτησης "Ορφέας Ζαφειρόπουλος στο παραβάν βλέπει όνειρο..." Συγκινήθηκα φέρνοντας στη μνήμη μου και τον καλό μου φίλο, συνάδελφο και συναγωνιστή Μάνθο, πατέρα του Ορφέα. Κρίμα που έφυγε νωρίς...
