Μ' έναν χαρταετό κοιτάζω κατάματα τον ουρανό και του λέω...

Χαρταετοί, του Σπύρου Βασιλείου

Ότι μπόρεσα ν' αποχτήσω μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους,
επομένως να κερδίσω την ίδια μου διαφάνεια, το χρωστώ σ’ ένα είδος
ειδικού θάρρους που μου 'δωκεν η Ποίηση: να γίνομαι άνεμος για
τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμη και όταν ουρανός
δεν υπάρχει.
Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανείς
να σημειώνεται μέσα στη «στιγμή» όταν καταφέρει να την ανοίξει
και να της δώσει διάρκεια. Οπόταν, πραγματικά, και η Θλίψις γίνε-
ται Χάρις και η Χάρις Άγγελος· Η Ευτυχία Μοναχή και η Μοναχή
Ευτυχία

με λευκές, μακριές πτυχές πάνω από το κενό

ένα κενό γεμάτο σταγόνες πουλιών, αύρες βασιλικού και συριγμούς
υπόκωφου Παραδείσου.

Να γίνεται άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο έδωκεν η Ποίηση στον Οδυσσέα Ελύτη για ν' αποχτήσει μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους. Είναι ένα από από τα φιλοσοφικά και λογοτεχνικά πιστεύω του όπως τα καταγράφει στον Μικρό Ναυτίλο (εδώ στο «Μυρίσαι το άριστον»* [Χ]).**

Πλασμένη για χαρταετός ήταν και η Μαρία Νεφέλη και αξίζει ν' ακούσουμε την Έλλη Λαμπέτη να το διαβάζει (και πόσο αλήθεια της ταιριάζει!):

Κι όμως ήμουν πλασμένη για χαρταετός.
Τα ύψη μου άρεσαν ακόμη και όταν
έμενα στο προσκέφαλο μου μπρούμυτα
τιμωρημένη
ώρες και ώρες.
Ένιωθα το δωμάτιο μου ανέβαινε
δεν ονειρευόμουν- ανέβαινε
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν εκείνο που έβλεπα πως να το πω
κάτι σαν την «ανάμνηση τον μέλλοντος»
όλο δέντρα που έφευγαν βουνά πού αλλάζαν όψη
χωράφια γεωμετρικά με δασάκια σγουρά

[... (ακολουθεί ο Αντιφωνητής και συνεχίζει η Μαρία Νεφέλη)]

σαν εφηβαία – φοβόμουνα και μου άρεσε:
ν’ αγγίζω μόλις τα καμπαναριά
να τους χαϊδεύω τις καμπάνες σαν όρχεις και να χάνομαι...

Άνθρωποι μ' ελαφρές ομπρέλες περνούσανε λοξά
και μου χαμογελούσανε·
κάποτε μου χτυπούσανε στο τζάμι: «Δεσποινίς»
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν οι «πάνω άνθρωποι» έτσι τους έλεγα
δεν ήταν σαν τους «κάτω»·
είχανε γενειάδες και πολλοί κρατούσανε στο χέρι μια γαρδένια·
μερικοί μισάνοιγαν την μπαλκονόπορτα
και μου ΄βαζαν αλλόκοτους δίκους στο πικάπ.
......................................................

Όμως, οι μέρες και οι μήνες τούτοι είναι δύσκολοι, ανέχεια, πείνα, πόλεμοι, σκοτωμοί, γενοκτονίες από τη μια, και φρεγάτες, F16 μαζί με κροκοδείλια δάκρυα και λόγια από την άλλη. Ας θυμηθούμε και τον χαρταετό του Παλαιστίνιου ποιητή Ρεφαάτ Αλαρίρ που σκοτώθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2023.

Αν πεθάνω,
πρέπει να ζήσεις
να πεις την ιστορία μου
να πουλήσεις τα υπάρχοντά μου
ν' αγοράσεις ένα κομμάτι πανί
και λίγο σπάγκο,
(άσπρο να τον κάνεις, με μακριά ουρά)
έτσι που ένα παιδί, κάπου στη Γάζα
καθώς κοιτάζει κατάματα τον ουρανό
περιμένοντας τον πατέρα του,
που χάθηκε μέσα σε μια λάμψη
-δίχως να τον αποχαιρετήσει,
ούτε τη σάρκα του, ούτε τον ίδιο-
να δει τον χαρταετό, τον χαρταετό μου,
αυτόν που έφτιαξες
να πετάει πάνω ψηλά
και να σκεφτεί για μια στιγμή
πως κάποιος άγγελος είναι εδώ
και φέρνει πίσω την αγάπη.

  Και ο Τόλης Νικηφόρου λέει πως μνήμη είναι***

ένας πολύχρωμος χαρταετός που υψώνεται
κι αστράφτει μαγικά πάνω απ’ τα κάστρα
με ήχους φυσαρμόνικας, με μακρινές φωνές
σχεδόν που αγγίζει κάποτε τον ουρανό
κι ύστερα χάνεται αργά μες στην ομίχλη
ύστερα στροβιλίζεται και πέφτει
πέφτει, σκαλώνει, σκίζεται
χάνει τα χρώματα και χάνει τα στολίδια του
πάνω στα αιχμηρά κλαδιά του χρόνου

αυτό είναι η μνήμη

ένα μοναχικό παιδί κάτω απ’ το δέντρο
βουβό και δακρυσμένο να κοιτάζει

Μ' έναν τέτοιο χαρταετό κοιτάζω κι εγώ κατάματα τον ουρανό και του λέω, με τα λόγια πάλι της Μαρίας Νεφέλης:

Στο λουτρό από δίπλα οι βρύσες ανοιχτές
μπρούμυτα στο προσκέφαλό μου
θωρούσα τις πηγές με το άσπιλο λευκό που με πιτσίλιζαν·
τι ωραία Θεέ μου τι ωραία
χάμου στο χώμα ποδοπατημένη
να κρατάω ακόμη μες στα μάτια μου
ένα τέτοιο μακρινό του παρελθόντος πένθος.

Καλή Ανάσταση, είπαμε;

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

* Μια συνοπτική ανάλυση γίνεται στην Ψηφιακή Αρχειοθήκη Πυξίς του ΚΕΓ. Δυστυχώς, για άλλη μια φορά διαπιστώνεται η μεγάλη έλλειψη από το βίαιο κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και η αδιαφορία της Πολιτείας για το σημαντικό ψηφιοποιημένο έργο που είχε αναρτηθεί στον ιστότοπό του· και οι δύο αναφορές στην παραπάνω πηγή δεν υπάρχουν πλέον. Εύγε μας!

** Η αντιγραφή των έργων του ποιητή έγινε από την έκδοση «Ποίηση» Οδυσσέας Ελύτης  (εκδ.  Ίκαρος, 2002). Ήταν πρωτοχρονιάτικο δώρο από την αγαπημένη φίλη Άννα Σκ., 27/12/2002).

*** Είναι το ποίημα «μοναχικό παιδί κάτω απ’ το δέντρο» και το αντέγραψα από το translatum.

Κοιμήθηκε κοιμήθηκε στων αρχαγγέλων τη σκιά

 

Κοιμήθηκα κοιμήθηκα
στου γιασεμιού την ευωδιά
στην ερημιά του φεγγαριού
στο κυματάκι του γιαλού
Οι άνθρωποι μ’ αρνήθηκαν
κανείς δεν μου σιμώνει
μόνο μου κάνει συντροφιά
της νύχτας το τριζόνι

Έννοια σου, λέει, έννοια σου
κι εγώ είμαι εδώ κοντά σου
για συντροφιά στην έγνοια σου
και για παρηγοριά σου

Τρι και τρι και τρι και τρι
τι πικρή που ’ναι η ζωή
τι γλυκιά και τι πικρή
τρι και τρι και τρι και τρι

Κοιμήθηκε κοιμήθηκε στων αρχαγγέλων τη σκιά, στων γιασεμιών την ευωδιά ο Μίκης. Διάλεξα το τραγούδι με την ερμηνεία του Πέτρου Πανδή γιατί θεώρησα πιο ταιριαστό για τη μέρα (αν και υπάρχουν πολύ καλές ερμηνείες από Ντόρα Γιαννακοπούλου, Σούλα Μπιρμπίλη κ.ά.). Εδώ παραπέμπω από δίσκο με μπαλάντες του Μίκη (https://music.youtube.com/watch?v=5TcE8Yj7vY8). Στη συλλογή μου έχω έναν άλλο δίσκο LP με ζωντανές ηχογραφήσεις από συναυλίες στην Ευρώπη.

Το εξώφυλλο του δίσκου με τον Πέτρο Πανδή

 

Το οπισθόφυλλο του δίσκου

 

Το Μουσικό Σύμπαν του Μίκη ήταν τεράστιο. Η παρακάτω εικόνα είναι μέρος από το σύμπαν αυτό, σχεδιασμένο από τον ίδιο σε σελίδες Α4 (ανάμεσα στα έργα, διακρίνεται και η συλλογή "Μικρές Κυκλάδες" που περιέχει το τριζόνι). Πηγή της εικόνας είναι το εκπαιδευτικό υλικό (εγχειρίδιο και δύο CD) με τίτλο Μίκη Θεοδωράκη Ιστορίες που παρήγαγε το 2005 η Νομαρχία Χανίων στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 80χρονα ου Μίκη. Ένα αξιόλογο έργο που παρουσιάζει το σύμπαν του Μίκη Θεοδωράκη με σεβασμό και αγάπη. Τότε μοιράστηκε στα σχολεία των Χανίων, όμως πιστεύω θα άξιζε οι φορείς να επανέλθουν με επικαιροποίηση και ευρύτερη δημοσιοποίηση.

Ο Μίκης σήμερα αναπαύθηκε στη φιλόξενη γη του Γαλατά!

Και να τί λέει για τον Γαλατά (περιέχεται στο δεύτερο CD του παραπάνω έργου):   

https://mikisguide.gr/wp-content/uploads/2020/05/Track03-1.mp3.

Κοιμήθηκα κοιμήθηκα
στων αρχαγγέλων τη σκιά
στων φύλλων το μουρμουρητό
στων άστρων το χρυσό γιαλό
Τι να ’φταιξα της μοίρας μου
κι έτσι με φαρμακώνει
μονάχα μου αποκρίνεται
της νύχτας το τριζόνι

Είμαι μικρό πολύ μικρό
μα είναι ο Θεός μεγάλος
αυτό ποτέ δε θα σ’ το πω
μήτε κανένας άλλος

Τρι και τρι και τρι και τρι
τι πικρή που ’ναι η ζωή
τι γλυκιά και τι πικρή
τρι και τρι και τρι και τρι

.........................................................

Σημ. Η πρώτη φωτογραφία είναι από τη συναυλία που έδωσε ο Μίκης στις 17 Σεπτεμβρίου 1951 στα Χανιά (πηγή: ιστότοπος του Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη https://mikisguide.gr/).

Τρέχουν με ποδήλατα σε κήπους ...

Υμνώ τη μικρή σειρήνα του πελάγους που σου τραγουδά,
ανεβασμένη σ' ένα ποδήλατο από κοράλια και κοχύλια.

(Από την Ωδή στον Σαλβατόρ Νταλί του Λόρκα*)

Μ' έπιασε πάλι σήμερα να ψαχουλεύω τα χαρτιά μου, φακέλους που είχα χρόνια ν' ανοίξω, μνήμες ξεχασμένες. Και τί δε βρήκα! Σε δυο φακέλους βρήκα ποιήματα που είχα αντιγράψει για διάφορες περιστάσεις. Ξεχώρισα ένα αφιέρωμα στο ποδήλατο. Δεν έχει ημερομηνία, πρέπει να ήταν γύρω στο 2007 και να γράφτηκε με αφορμή την έκδοση από το ΤΕΕ του βιβλίου με τίτλο "Ποδήλατο: οδηγός σχεδιασμού και αξιολόγησης δικτύων" των Θάνου Βλαστού, Νίκου Μπαρμπόπουλου και Δημήτρη Μηλάκη. Ο Θάνος Βλαστός, καθηγητής ΕΜΠ, είναι γνωστός για τις πρωτοβουλίες του να ενταχθεί το ποδήλατο στη ζωή των πόλεων, πράγμα που υλοποίησε αρχικά στην Καρδίτσα την πόλη πρότυπο για το ποδήλατο ως μέσο μεταφοράς.

Αντιγράφω τα ποιήματα με αναφορά στο ΄ποδήλατο που είχα σ' εκείνο το σημείωμα.

Η μνήμη σου μέσα μου είναι μόνον
ένας ανάλαφρος ήχος από ποδήλατα
που ήσυχα πηγαίνουν εκεί όπου
το ύψος του απομεσήμερου κατηφορίζει
στο πιο φλογερό σούρουπο
ανάμεσα σε κιγκλιδώματα και σπίτια
και κατωφέρειες γεμάτες στεναγμούς
από παράθυρα ξανανοιγμένα στο καλοκαίρι.
Του εαυτού μου επιμένει μόνον
ένα μακρινό κλάμα από τρένα,
ψυχών που απομακρύνονται.

Κι εκεί πανάλαφρη πετάς,
χάνεσαι μες στο βράδυ.

("Η μνήμη σου μέσα μου" του Vittorio Sereni, σε μετάφραση Σωτήρη Παστάκα).


Είναι οι πόθοι μιναρέδες στυλωμένοι
Λάμψεις του μουεζίνη στην κορφή τους
Φωτοβολίδες των κραυγών της οικουμένης
Πυγολαμπίδες σε συρτάρια κορασίδων
Που κατοικούν σε ακρογιαλιές μέσα σ' επαύλεις
Και τρέχουν με ποδήλατα σε κήπους...

("Αφρός" του Ανδρέα Εμπειρίκου από την "Ενδοχώρα", εκδ. Άγρα 2003, σελ. 21)


Το δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα 
που `κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα. 

Βρήκα τα φρούτα που `χε στο πανέρι της,
το δαχτυλίδι που `πεσε απ’ το χέρι της. 

Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της, 
τις ρόδες, το τιμόνι, το πεντάλι της. 

Τη ζωνη της, τη βρήκα σε μιαν άκρη, 
μια πέτρα διάφανη που `μοιαζε με δάκρυ. 

Τα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα 
κι έλεγα πού `ναι πού `ναι η ποδηλάτισσα. 

Την είδα να περνά πάνω απ’ τα κύματα, 
την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα. 

Την τρίτη νύχτωσ’ έχασα τ’ αχνάρια της, 
στους ουρανούς άναψαν τα φανάρια της.

("Η ποδηλάτισσα" του Οδυσσέα Ελύτη)

Κι αφού πάλι παραπέμπω στον Εμπειρίκο που παρομοίασε την ποίηση ως "ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου"**, συνεχίζω:

"[...] διαβάζω ποιήματα που έχουν αναφορά στο ποδήλατο, ίσως για να βγάλω και το δικό μου απωθημένο μιας και δεν κατάφερα ποτέ να ισορροπήσω πάνω σ' αυτό. Κι έτσι, περπάτησα το δρόμο πλάι στη θάλασασα, όπως η ποδηλάτισσα του Οδυσσέα Ελύτη. Και ομολογώ ότι ζήλεψα την αεράτη κοπέλα πάνω στο ποδήλατο από την εικόνα με την γκραβούρα του 1869 στο πόνημα των Βλαστού, Μηλάκη και Μπαρμπόπουλου.

...

Μου 'ρχονται οι εικόνες από την Κοπεγχάγη που χρησιμοποιούν το ποδήλατο μέσα στην πόλη σε ειδικές διαβάσεις και που κανένας θόρυβος δεν ακούγεται και ήταν όμορφη η εικόνα να κουβαλάνε τα μωρά τους με το ποδήλατο. Και ύστερα η εικόνα στην Οξφόρδη πριν από χρόνια, όπου φτάνω με το τρένο κι ένα λεφούσι γραβατωμένων πηγαίνουν στον ειδικό χώρο στάθμευσης για να πάρουν το δικό τους ποδήλατο και να κατευθυνθούν προς τη δουλειά τους [...]"

Το δρόμο πλάι στη θάλασσα περπάτησα που ’κανε κάθε μέρα η ποδηλάτισσα Βρήκα τα φρούτα που ’χε το πανέρι της το δαχτυλίδι που ’πεσε απ’ το χέρι της Βρήκα το κουδουνάκι και το σάλι της τις ρόδες, το τιμόνι, το πεντάλι της Τη ζώνη της τη βρήκα σε μιαν άκρη μια πέτρα διάφανη που ’μοιαζε δάκρυ Τα μάζεψα ένα ένα και τα κράτησα κι έλεγα πού ’ναι πού ’ν ’ η ποδηλάτισσα Την είδα να περνά πάνω απ’ τα κύματα την άλλη μέρα πάνω από τα μνήματα Την τρίτη νύχτωσ’ έχασα τ’ αχνάρια της στους ουρανούς ανάψαν τα φανάρια της.

Πηγή : Andro.gr [ https://www.andro.gr/empneusi/top-5-bike/ ]

Ευχήθηκα τότε νάχουμε κι άλλες Καρδίτσες. Και ναι, υπάρχει κάποια αύξηση στη χρήση των ποδηλάτων, υπάρχουν κάποιοι ποδηλατόδρομοι, όμως βλέπουμε συχνά να είναι κατειλημμένοι από αυτοκίνητα!

.........................................................................................................................

* Αυτοί οι στίχοι είναι αντιγραμμένοι από βιβλίο αγορασμένο το 1993. Κυκλοφόρησε το 1991 από το εκδοτικό "Δημιουργία" σε μετάφραση της Ράνιας Τζεν, είναι τρίγλωσσο (ισπανικά, γαλλικά, ελληνικά), ενώ περιέχει και 12 ζωγραφικά έργα των Νταλί και Λόρκα. Το βιβλίο έχει εξαντληθεί. Να πώς βρήκα μεταφρασμένους του ίδιους στίχους από τον Γιώργο Κεντρωτή (το αντιγράφω από ανάρτηση του 2011 στο ιστολόγιό του):

Υμνώ την πελαγίσια τη μικρή σειρήνα που σε υμνεί
καβάλλα σε ποδήλατο φτιαγμένο από κοράλλια και κοχύλια.

** Από την Ενδοχώρα, ενότητα "Ο πλόκαμος της Αλταμίρας", σελ. 117).

Της νύχτας το τριζόνι

Κοιμήθηκα κοιμήθηκα
στου γιασεμιού την ευωδιά
στην ερημιά του φεγγαριού
στο κυματάκι του γιαλού
Οι άνθρωποι μ’ αρνήθηκαν
κανείς δε με σιμώνει
Μόνο μου κάνει συντροφιά
της νύχτας το τριζόνι

Έννοια σου λέει, έννοια σου
Κι εγώ είμαι εδώ σιμά σου
Για συντροφιά στην έγνοια σου
Και για παρηγοριά σου.

Τρι και τρι και τρι και τρι
Τι γλυκιά που είν’ η ζωή
Τι γλυκιά και τι πικρή
Τρι και τρι και τρι και τρι

Το τριζόνι, του Οδυσσέα Ελύτη σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και (πρώτη) εκτέλεση από τη Ντόρα Γιαννακοπούλου.

Τριζόνι, γρύλος (ή και τροξαλίδα στην Κρήτη)   μας συντροφεύει με το τραγούδι του τις ήσυχες νύχτες στο χωριό.

Τρι και Τρι και Τρι, τι γλυκιά που ναι η ζωή...