"Σαν να διάβασα ένα βιβλίο", ήταν πολλά τα βιβλία από το βιβλιοπωλείο της Εστίας

Πλατεία Κλαυθμώνος 1925. Νίκος Σταυρακάκης (αριστερά) και Νίκος Παντελάκης (δεξιά). "Εκεί τυπώνανε τα τυπογραφικά φύλλα, και πηγαίναμε εμείς με το καροτσάκι, ένας μπρος ένας πίσω, σπρώχναμε, τα φέρναμε εδώ στο βιβλιοπωλείο..."

Κεραυνός εν αιθρία, έκπληξη, σοκ, στεναχώρια, θλίψη, σκεπτικισμός, όλα μαζί μας έρχονται μετά την είδηση για το κλείσιμο του ιστορικού βιβλιοπωλείου της Εστίας. Τι να πω εγώ; Κρίμα; Δε φτάνει. Ήταν σταθμός; Δεν αρκεί. Ήταν στέκι, τόπος συνάντησης; Ούτε κι αυτό αρκεί. Ήταν τόπος ευχάριστης περιήγησης στο χάρτινο πλούτο της γνώσης; Ήταν κι αυτό. 

Κι αμέσως μετά την είδηση, σκέφτηκα το Νίκο Παντελάκη, την εμβληματική φιγούρα του βιβλιοπωλείου που μας γνώρισε, μέσα από την αφήγηση της δικής του ζωής, τη ζωή και τους ανθρώπους της Εστίας στον αιώνα που πέρασε.

Στο βιβλίο του Σαν να διάβασα ένα βιβλίο: Ο βιβλιοπώλης της Εστίας αφηγείται (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2003), ο Παντελάκης διηγείται πώς, όταν ήταν δέκα χρονών το 1923, ορφανός από πατέρα, πήγε να δουλέψει στο βιβλιοπωλείο της Εστίας. Διηγείται τη ζωή του στο βιβλιοπωλείο, τις γνωριμίες του με επώνυμους θαμώνες και χαρακτηριστικά στιγμιότυπα, τις περιπέτειές του στο Αλβανικό μέτωπο, την κατοχή στην Αθήνα και τον εμφύλιο (ό ίδιος ήταν στο ΕΑΜ, χωρίς παραπέρα ένταξη στην Αριστερά, όπως ο αδελφός του που όπως λέει τον είχαν στείλει στα σύρματα). Δίνει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τον τρόπο που εκδίδονταν τα βιβλία και γενικά για τον κόσμο του βιβλίου. Είναι μια γλαφυρή λαϊκή αφήγηση, με πολλά ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία. Έμεινε στο βιβλιοπωλείο μέχρι το Γενάρη του 2001. Πέθανε το 2008.

Και γράφει για τον Βενέζη, το Μυριβήλη, τον Άλκη Θρύλο, τον Κατσίμπαλη, τον Πέτρο Χάρη, την Ελένη Ουράνη, τον Ι.Μ Παναγιωτόπουλο, τον Καραντώνη, τον Κατσίμπαλη. Και με αφορμή τον τελευταίο, μου θυμίζει τις αντίστοιχες περιγραφές και διηγήσεις του Έντμουντ Κίλι (Αναπλάθοντας τον παράδεισο: Το ελληνικό ταξίδι 1937-1947), αλλά κι ένα άλλο ιστορικό στέκι που δυστυχώς κι αυτό έκλεισε εδώ και χρόνια (στου Απότσου, για να μου θυμίζει τη φίλη μου τη Μαίρη Π. που γευόμαστε τα περίφημα κεφτεδάκια του, έφυγε κι αυτή). Και για τον "μπαρμπα-Γιάννη" Κακριδή (τον ηρωικό φιλόλογο που μέσα στην Κατοχή διώχτηκε με την περίφημη δίκη της περισπωμένης). Γράφει ο Παντελάκης:

"... Όλοι οι διανοούμενοι, ασχέτως κατηγορίας, θα περνούσανε οπωσδήποτε απ' την Εστία. Δηλαδή, εκτός απ' τους καθηγητές της φιλολογίας, τον Κακριδή ας πούμε, τον μπαρμπα-Γιάννη τον Κακριδή, όλοι περνούσανε από το βιβλιοπωλείο της Εστίας. Συκουτρής, φερ' ειπείν. Είχανε επαφή, δεσμό, πώς να το πω τώρα. Γιατί ήτανε πάντα ενημερωμένο...

...  Τα μεσημέρια πάντοτε ξεκινούσανε λοιπόν όλοι αυτοί, από τα γραφεία τους, ή και από του Απότσου ο Καραντώνης, ας πούμε, με τον Κατσίμπαλη. Ερχόντουσαν με τα κέφια τους τότε, φτιαγμένοι. Εκείνος ο Κατσίμπαλης ήτανε περιβόλι μεγάλο, με τη μαγκούρα, και μόνο άμα γελούσε ήτανε απόλαυση, ένα γέλιο, πω πω πω πω, κι όλο γελούσε, όλο γελούσε..."

Συγκινητική η αναφορά του στον "ντροπαλό", όπως τον χαρακτηρίζει, νεαρό Αντώνη Σαμαράκη:

"... Θυμάμαι και τον Σαμαράκη τώρα. Τότε ο Σαμαράκης, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, νεαρός, έβγαζε το Σήμα κινδύνου. Το είχε βγάλει σε μικρό βιβλιαράκι, πήγαινε στα βιβλιοπωλεία και το μοίραζε μόνος του. Κι αυτός νεαρός ήτανε και τον είχαμε πελάτη... Γνωριζόμασταν από παιδιά, ήτανε κλητήρας στο Υπουργείο Εργασίας, παιδάκι, και πήγαινε στο νυχτερινό γυμνάσιο, κι έπειτα τέλειωσε το γυμνάσιο και πήγε πανεπιστήμιο μετά..."

Από συνάντηση με γνωστό συγγραφέα στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, Σεπτέμβρης 2012

Και πολλές οι ιστορίες του από την Κατοχή, για την πείνα που η μάνα του έβραζε λαχανίδες να φάνε και κόβανε το λεμόνι στα τέσσερα και "μετά τρώγαμε τη λεμονόκοπυπα για να μην πρηστούμε" και για τη "μικρή", όπως τη χαρακτηρίζει, αντίσταση που έκανε με τ' άλλα "βιβλιοπωλάκια". Και για το γάμο του και την οικογένεια που έφτιαξε και τη ζωή μετά τον πόλεμο και τη συνέχεια μέχρι τα βαθιά του γεράματα.

"Τώρα αλλάξανε τα πράγματα. Βέβαια τώρα έχει αλλάξει και η νοοτροπία του πελάτη. Η Εύα, και καλά κάνει η κοπέλα, διατηρεί την παράδοση. Γιατί έχει παράδοση. Διατηρεί την παράδοση και καλά κάνει. Βέβαια πρέπει να παρακολουθείς και τους άλλους. Δεν μπορείς να ξεφύγεις...

 Και πού να ζούσες τώρα μπαρμπα Νίκο Παντελάκη...

Χάσαμε άλλη μια σταθερά λοιπόν. Σκέφτομαι την πρωτοβουλία που είχαμε κάποια ιστολόγια σχετικά με την τιμή των βιβλίων. Από τότε ακούστηκαν και γράφτηκαν πολλά, για το σωστό ή όχι του ζητήματος που προκαλέσαμε, για το ποιος έχει δίκιο, για το ποιος κερδίζει περισσότερα, για τα βιβλιοπωλεία, για τους εκδότες κτλ κτλ. Στην τελευταία ανάρτηση για το ίδιο θέμα, είχα βάλει φωτογραφία από συζήτηση στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, που ήταν κατάμεστο. Σημειολογία καμία; Ίσως.

Ναι υπάρχουν πολλά προβλήματα, όμως δεν μας πέρασε από το μυαλό (τουλάχιστον από το δικό μου, που δεν ήξερα βέβαια τα προβλήματα του βιβλιοπωλείου) ότι η Εστία θα έκλεινε. Κι έκλεισε τις ίδιες μέρες που στο Τριανόν συζητούσαν για το βιβλίο... 

Τι να πω λοιπόν; 

Κρίμα;

Νιώθω πως δε φτάνει!

Να τελειώσω με μια κουβέντα πάλι του Νίκου Παντελάκη:

"Αν πάω τώρα στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, θα σου πω πού είναι το κάθε βιβλίο, ποιο ράφι είναι εκείνο, πού είναι πράγματα που τα έχω βάλει κι εγώ ακόμα εκεί πέρα που είναι. Το μυαλό μου ακόμα γυρίζει στο βιβλιοπωλείο... το περιβάλλον του βιβλίου δε μου 'χει φύγει ακόμα."