Εξαιρετικά ενδιαφέρον (και επίκαιρο για την περίοδο που το διάβασα, μιας και συνεχώς γίνεται αναφορά) είναι το παραπάνω βιβλίο του Γερμανού καθηγητή Heinrich Winkler (εκδ. Πόλις, 2011, μετάφραση Άντζη Σαλταμπάση). Αναφέρεται στα πολιτικά πράγματα όπως διαμορφώθηκαν και εξελίχθηκαν στη Γερμανία από το 1918 αμέσως μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και μέχρι την άνοδο του Χίτλερ στην καγκελαρία το 1933.
Το 1918 η Γερμανία βρίσκεται υπό τη σκιά της πολεμικής ενοχής, οι Σύμμαχοι επιβάλλουν σκληρές κυρώσεις (εδαφικές και οικονομικές) και στο εσωτερικό υπάρχει μια συνεχής αβεβαιότητα ως προς τις δυνάμεις που κυβερνούν και ως προς το σύστημα διακυβέρνησης τόσο συνολικά όσο και στις λεπτομέρειές του. Ο κόσμος στην Ευρώπη βγήκε κουρασμένος και σακατεμένος από τον πόλεμο, γινόταν λόγος για "δίκαιη ειρήνη" (λες και ... υπάρχει άδικη, αλήθεια), αλλά και πάλι δεν την αντιλαμβάνονταν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Η επίδραση και από τις εξελίξεις με την επανάσταση των μπολσεβίκων στη Ρωσία είναι προφανής και συνεχής. Από τη μια ο αντίκτυπος από τη ρωσική επανάσταση συνέβαλε θετικά στο ανέβασμα της ταξικής συνείδησης των γερμανών εργατών (θυμίζουμε την εξέγερση της ομάδας "Σπάρτακος" και τη δολοφονία των Κάρλ Λίμπνεχτ και Ρόζας Λούξεμπουργκ τον Ιανουάριο του 1919, τις συνεχείς εξεγέρσεις σε όλη τη δεκαετία του '20, αλλά όμως και την αδιαλλαξία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε θέματα συνεργασίας και αντίληψης/πρόβλεψης του κινδύνου ανόδου των εθνικοσοσιαλιστών στη Γερμανία, που έβλεπε εχθρούς όλους τους άλλους και το 1929 έκανε λόγο για σοσιαλφασισμό). Από την άλλη, οι σοσιαλδημοκράτες φοβούνται αντεπανάσταση από τους αριστερούς, οι Ανεξάρτητοι Σοσιαλδημοκράτες διαχωρίζουν τη θέση τους από τους Σπαρτακιστές με τους οποίους αρχικά ήταν στο ίδιο κόμμα ενώ στη συνέχεια προσχώρησαν ή συμμάχησαν με τους σοσιαλδημοκράτες.
Ο συγγραφέας αναφέρεται με λεπτομέρειες σε όλες τις διεργασίες στη διάρκεια των χρόνων αυτών, στην εμφάνιση και δράση των πολλών κομμάτων από τον δεξιό, τον κεντρώο, τον σοσιαλδημοκρατικό και τον αριστερό χώρο, στις συμμαχίες που διαμορφώνονταν σε κάθε νέα εκλογική αναμέτρηση, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στα ζητήματα που υπήρχαν και που οδηγούσαν (κατά την γνώμη του) στις καταστάσεις που περιγράφει. Η οικονομική κρίση που κορυφώθηκε σε όλο τον κόσμο στο τέλος της δεκαετίας, οπωσδήποτε επηρέασε καταλυτικά την κατάσταση και στη Γερμανία.
Έχει σημασία να δει κανείς τους τρόπους δράσης και στρατολόγησης παραστρατιωτικών ομάδων, κύρια μέσα από τους εργάτες και τους αγρότες, που χρησιμοποιεί το κόμμα των εθνικοσοσιαλιστών. Προβάλλει οράματα "σοσιαλιστικά", καταφερόμενο υποκριτικά ενάντια στους πλούσιους και υποδεικνύοντας τους Εβραίους ως τους αίτιους της οικονομικής συμφοράς των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Ταυτόχρονα, κολακεύει τους αγρότες, στηριζόμενο στο ισχυρό αίσθημα ιδιοκτησίας τους και προβάλλει ως ο προστάτης τους απέναντι στον μπολσεβικισμό. Εννοείται ότι συνοδεύει όλα αυτά με ισχυρότατες δόσεις ακραίου εθνικισμού και δήθεν φυλετικής ανωτερότητας, ενώ συγχρόνως κλείνει το μάτι στη μεγάλη αστική τάξη, στην οικονομική στήριξη της οποίας βασίζει τα σχέδιά του για την ανέλιξη στην εξουσία και τη δημιουργία του Γ' Ράιχ.
Τα κόμματα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης άργησαν να αντιληφθούν το ρόλο του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, θεωρώντας ότι θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν στο πολιτικό παιχνίδι για τα μικροκομματικά τους συμφέροντα, αφού εκλογικά φαινόταν ακίνδυνο. Έτσι και επώασαν το αυγό του φιδιού, αφού το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα χρησιμοποίησε όλες τις δυνατότητες που του έδινε η δημοκρατία με απώτερο σκοπό να καταλάβει την εξουσία και να καταλύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς στη συνέχεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2,6% που πήρε στις εκλογές του 1928, αξιοποιώντας την κοινωνική δυστυχία από το κραχ του 1929, αύξησε κατακόρυφα τα ποσοστά του και στις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις ξεπέρασε το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και έγινε πρώτο, φτάνοντας στο 1933 να γίνει καγκελάριος ο Χίτλερ και το κόμμα του να πάρει 43,9% στις εκλογές του Μαρτίου 1933! Τα άλλα κόμματα απαγορεύτηκαν. Ο ναζισμός ήταν πλέον εκεί, ήταν στην Ευρώπη!
Ενδιαφέρον στο βιβλίο είναι η ιστορική συνέχεια που αναζητά ο συγγραφέας, κάνοντας αναφορές στην επανάσταση του 1848, στον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Δ' και στο εκλογικό σύστημα που είχε θεσπίσει στην Πρωσία το 19ο αιώνα, στην εποχή του Βίσμαρκ ψάχνοντας για αναλογίες, αλλά και στα εθνικά/εδαφικά ζητήματα ανάμεσα σε Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία. Σε κάθε περίπτωση, διατυπώνει τους προβληματισμούς του για τους τρόπους που λειτούργησε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, άλλοτε αφήνοντας ερωτηματικά και άλλοτε απαντώντας ο ίδιος.
Ο Πρόεδρος Έμπερτ (προερχόμενος από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) δήλωνε το 1919: "Είμασταν στην κυριολεξία διαχειριστές της πτώχευσης του παλαιού καθεστώτος". Και αναρωτιέται ο συγγραφεάς: "Τι θα γινόταν αν δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους διαχειριστές της πτώχευσης του παλαιού καθεστώτος, αλλά πατέρες και θεμελιωτές μιας δημοκρατίας;" Και οι απαντήσεις ποικίλλουν ...
Ο επίλογος και το χρονολόγιο στο τέλος του βιβλίου συμβάλλουν στην ανακεφαλαίωση και περιληπτική παράθεση όλων των γεγονότων, αληθινά πολύ χρήσιμο βοήθημα για τον αναγνώστη.
Ο συγγραφέας αναφέρεται με λεπτομέρειες σε όλες τις διεργασίες στη διάρκεια των χρόνων αυτών, στην εμφάνιση και δράση των πολλών κομμάτων από τον δεξιό, τον κεντρώο, τον σοσιαλδημοκρατικό και τον αριστερό χώρο, στις συμμαχίες που διαμορφώνονταν σε κάθε νέα εκλογική αναμέτρηση, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στα ζητήματα που υπήρχαν και που οδηγούσαν (κατά την γνώμη του) στις καταστάσεις που περιγράφει. Η οικονομική κρίση που κορυφώθηκε σε όλο τον κόσμο στο τέλος της δεκαετίας, οπωσδήποτε επηρέασε καταλυτικά την κατάσταση και στη Γερμανία.
Έχει σημασία να δει κανείς τους τρόπους δράσης και στρατολόγησης παραστρατιωτικών ομάδων, κύρια μέσα από τους εργάτες και τους αγρότες, που χρησιμοποιεί το κόμμα των εθνικοσοσιαλιστών. Προβάλλει οράματα "σοσιαλιστικά", καταφερόμενο υποκριτικά ενάντια στους πλούσιους και υποδεικνύοντας τους Εβραίους ως τους αίτιους της οικονομικής συμφοράς των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Ταυτόχρονα, κολακεύει τους αγρότες, στηριζόμενο στο ισχυρό αίσθημα ιδιοκτησίας τους και προβάλλει ως ο προστάτης τους απέναντι στον μπολσεβικισμό. Εννοείται ότι συνοδεύει όλα αυτά με ισχυρότατες δόσεις ακραίου εθνικισμού και δήθεν φυλετικής ανωτερότητας, ενώ συγχρόνως κλείνει το μάτι στη μεγάλη αστική τάξη, στην οικονομική στήριξη της οποίας βασίζει τα σχέδιά του για την ανέλιξη στην εξουσία και τη δημιουργία του Γ' Ράιχ.
Τα κόμματα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης άργησαν να αντιληφθούν το ρόλο του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, θεωρώντας ότι θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν στο πολιτικό παιχνίδι για τα μικροκομματικά τους συμφέροντα, αφού εκλογικά φαινόταν ακίνδυνο. Έτσι και επώασαν το αυγό του φιδιού, αφού το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα χρησιμοποίησε όλες τις δυνατότητες που του έδινε η δημοκρατία με απώτερο σκοπό να καταλάβει την εξουσία και να καταλύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς στη συνέχεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2,6% που πήρε στις εκλογές του 1928, αξιοποιώντας την κοινωνική δυστυχία από το κραχ του 1929, αύξησε κατακόρυφα τα ποσοστά του και στις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις ξεπέρασε το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και έγινε πρώτο, φτάνοντας στο 1933 να γίνει καγκελάριος ο Χίτλερ και το κόμμα του να πάρει 43,9% στις εκλογές του Μαρτίου 1933! Τα άλλα κόμματα απαγορεύτηκαν. Ο ναζισμός ήταν πλέον εκεί, ήταν στην Ευρώπη!
Ενδιαφέρον στο βιβλίο είναι η ιστορική συνέχεια που αναζητά ο συγγραφέας, κάνοντας αναφορές στην επανάσταση του 1848, στον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Δ' και στο εκλογικό σύστημα που είχε θεσπίσει στην Πρωσία το 19ο αιώνα, στην εποχή του Βίσμαρκ ψάχνοντας για αναλογίες, αλλά και στα εθνικά/εδαφικά ζητήματα ανάμεσα σε Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία. Σε κάθε περίπτωση, διατυπώνει τους προβληματισμούς του για τους τρόπους που λειτούργησε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, άλλοτε αφήνοντας ερωτηματικά και άλλοτε απαντώντας ο ίδιος.
Ο Πρόεδρος Έμπερτ (προερχόμενος από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) δήλωνε το 1919: "Είμασταν στην κυριολεξία διαχειριστές της πτώχευσης του παλαιού καθεστώτος". Και αναρωτιέται ο συγγραφεάς: "Τι θα γινόταν αν δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους διαχειριστές της πτώχευσης του παλαιού καθεστώτος, αλλά πατέρες και θεμελιωτές μιας δημοκρατίας;" Και οι απαντήσεις ποικίλλουν ...
Ο επίλογος και το χρονολόγιο στο τέλος του βιβλίου συμβάλλουν στην ανακεφαλαίωση και περιληπτική παράθεση όλων των γεγονότων, αληθινά πολύ χρήσιμο βοήθημα για τον αναγνώστη.
Τέλος, οφείλω να παραπέμψω στη σχετική σελίδα της Biblionet, όπου περιλαμβάνονται κείμενα και κριτικές από εφημερίδες για το βιβλίο, και φυσικά εκεί κανείς μπορεί να βρει ποικιλία απόψεων για το βιβλίο, για τον συγγραφέα και για την εποχή που περιγράφει.
Το βιβλίο σε κάθε περίπτωση είναι πολύ ενδιαφέρον και πολύ χρήσιμο, χρειάζεται όμως προσοχή στις αναλογίες. Τότε, η Γερμανία βγήκε από έναν πόλεμο που η ίδια προκάλεσε, η ενοχή λοιπόν υπήρχε. Από την άλλη όμως, αναρωτιέται κανείς, ποιο είναι το αποδεκτό όριο αποπληρωμής της ενοχής και ποιο είναι το όριο πριν συναντήσει τον ρεβανσισμό; Δεν είμαι ιστορικός, ούτε πολιτικός, είμαι σκεπτόμενος πολίτης, που θέλω την αλλαγή, που ελπίζω, που "θέλω να είμαι συνεπής στα όνειρά μου" όπως έγραφε το σύνθημα στον τοίχο της Ιπποκράτους...
Κάτω ο φασισμός! Ποτέ πια φασισμός!
