Αριστερή μελαγχολία και ποίηση

Αριστερή μελαγχολία είναι έννοια που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το 1931 ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Έχουν γραφτεί πολλά έκτοτε, κυκλοφορεί και το εξαιρετικό βιβλίο του Έντσο Τραβέρσο "Αριστερή μελαγχολία: η δύναμη μιας κρυφής παράδοσης (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2017).

Διαβάζοντας για τη σχέση της νεοελληνικής ποίησης με την αριστερή μελαγχολία, έρχεται πρώτος στο μυαλό μου ο Μανόλης Αναγνωστάκης και τα πικρά, τα πονεμένα λόγια του στο ποίημα που αρχίζει "στ' αστεία παίζαμε" και καταλήγει "στα ψέματα παίζαμε"!!!

Στ’ αστεία παίζαμε!

Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας

Μέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναί-

                                  κες μας

Τα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε
Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.

Νύχτες ατέλειωτες παίζαμε, μακριά απ’ το φως της ημέρας-

Μήπως πέρασαν χρόνια; σάπισαν τα φύλλα του 

                                                                 ημεροδείχτη

Δε βγάλαμε ποτέ καλό χαρτί, χάναμε χάναμε ολοένα

Πώς θα φύγουμε τώρα; πού θα πάμε; ποιός θα μας δεχτεί;

Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά 

                                                                                     μας

Κλέφτες!

Στα ψέματα παίζαμε!

[Μανόλης Αναγνωστάκης, Στ' Αστεία παίζαμε... από τη συλλογή "Η συνέχεια ΙΙΙ, 1962" (αντιγραφή από το Μ. Αναγνωστάκης. Όμως γιατί ξαναγυρίζουμε κάθε φορά χωρίς σκοπό στον ίδιο τόπο, Ερμής, 2000).]

Για σχετικά διαβάσματα, ενδεικτικά αναφέρω ένα ενδιαφέρον άρθρο στο περιοδικό Χρόνος (τεύχος 8, 2013) του Κώστα Καραβίδα με τίτλο "«το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες»: Ο «πολιτικός» Αναγνωστάκης και η αριστερή μελαγχολία του Μπένγιαμιν". Και πιο πρόσφατα, τα άρθρα του Βασίλη Λαμπρόπουλου (καθηγητή στην έδρα Νεοελληνικών Σπουδών C.P. Cavafy στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν) με τίτλο "Η ποιητική ως πολιτική θεωρία: Ήττα, απόγνωση και μελαγχολία στη μετεμφυλιακή αριστερή ποίηση" και "Η αριστερή μελαγχολία στην ελληνική ποιητική γενιά του 2000". Στο δεύτερο άρθρο παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά δείγματα από το έργο ποιητών της νεότερης γενιάς όπου εκφράζουν τη ματιά τους απέναντι στις κρίσεις και τις ήττες των τελευταίων δεκαετιών.

  Παραθέτω δύο από αυτά:

Η ήττα που πιστέψαμε 

ότι δεν είναι δική μας 

μεγαλύτερη καθώς ήταν 

και από τον ίσκιο της 

μικρότεροι καθώς ήμασταν 

και από το άθροισμά μας 

μας βρήκε στο χάρτη 

....................................

[Φάνης Παπαγεωργίου (περιέχεται στο άρθρο του Βασίλη Λαμπρόπουλου, με τη σημείωση: Άτιτλο, Ανέκδοτο ποίημα, στην κατοχή του συγγραφέα).]

Στεφάνους καταθέτουμε και κλαίμε

μα είμαστε ό,τι θάβουμε, ό,τι καίμε

[Γιάννης Δούκας (οι τελευταίοι στίχοι από το ποίημα Επιτάφιος της συλλογής Το σύνδρομο Σταντάλ, Πόλις 2013).]

Του τελευταίου, παραθέτω συμπληρωματικά ένα ακόμη, χαρακτηριστικό κατά τη γνώμη μου, απόσπασμα από το ποίημα Ο Λένιν ζει, της συλλογής Στα μέσα σύνορα (Πόλις, 2011, βλ. και παλαιότερη ανάρτηση).

............................................

Βαδίζοντας, πού φτάνουμε;

Για πες μου τι να κάνουμε

Στο διεθνές εμπόριο

Μένει στο περιθώριο

Και γίνεται αυταπάτη

Το δίκιο του εργάτη

......................................

Βαδίζοντας, βαδίζοντας

Καινούριο κόσμο χτίζοντας

Τίποτα δεν ανέτρεψα

Στα όνειρα επέτρεψα

Να μπουν σε μαυσωλείο

Μαζί τους καταλύω

Ο Λένιν ζει

Στην Άπω Ανατολή

Τρώει ξερό ψωμί και το ξερνάει

Τα σύνολα περνάει

Αλλά στο τέλος πιάνεται

Γίνεται σκόνη του καιρού

Και μες στον κόσμο χάνεται

Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, 12 Φεβρουαρίου 1945
(Πηγή φωτογραφίας)

Η αριστερή μελαγχολία ταιριάζει στη σημερινή μέρα.

12 Φεβρουαρίου 1945, η υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας. Και η συνέχεια γνωστή...