Εντγκάρ Μορέν: ένας νέος εκατό χρονών που μας καλεί ν' αλλάξουμε δρόμο, να συνειδητοποιήσουμε την κοινή μας γήινη μοίρα

Εντγκάρ Μορέν: από την πρόσφατη εκδήλωση της Unesco για τα εκατόχρονά του

 

Τι μου έμαθε η οικογένειά μου; Μου έμαθε τη Μεσόγειο, την ευχαρίστηση από το λάδι της ελιάς, τη μελιτζάνα, τους αρνίσιους αρωματισμένους κεφτέδες, τα μπαρμπούνια, την τυρόπιτα ή τη σπανακόπιτα.  Όλες αυτές οι ουσίες και τα συστατικά που είχαν αφομοιωθεί από τους προγόνους μου στην Ισπανία, στην Τοσκάνη, στη Θεσσαλονίκη έγιναν οι μητρικές μου τροφές στο Παρίσι, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. 

[...] Οι γονείς μου δεν είχαν αφήσει μια πατρίδα. Είχαν αφήσει μια πόλη, τη Θεσσαλονίκη, που είχε σφυρηλατήσει τον αρχικό της πολιτισμό στους κόλπους μιας αυτοκρατορίας, της οθωμανικής. Με καταγωγή από το Λιβόρνο, η οικογένειά μου πήρε την ιταλική υπηκοότητα τον δέκατο ένατο αιώνα, οι δε γονείς μου ήταν στη διαδικασία του εκγαλλισμού την εποχή της γέννησής μου.

Έχασε τη μάνα του στα εννιά, την θυμάται μέσα από το El Relicario τραγουδισμένο από την Ρακέλ Μεγιέρ (Raquel Meller).

Μια προσωπική κατάθεση ψυχής και μαζί τα πιστεύω και οι κανόνες της ζωής του βρίσκονται στο εξαιρετικό βιβλίο "Τα Διαμόνιά μου" που κυκλοφόρησε το 1999 από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου (με πρόλογο Σπήλιου Παπασπηλιόπουλου και μετάφραση από Δημήτρη Δημουλά). Είναι ένα μανιφέστο από το οποίο μπορεί κανείς ν' αποκομίσει πολλά, για την πολιτική, για τις φιλίες, για την τηλεόραση και τον "κρετινισμό των μέντια", για τους διανοούμενους και τους μη διανοούμενους, για τον αγώνα της αλήθειας και του λάθους, για την ηθική, την αυτοηθική και την ηθική της κατανόησης, για τη γνώση της γνώσης, τις αβεβαιότητες και τις αντιθέσεις, για τον ουνιβερσαλισμό, για τη Γαλλία, την Ευρώπη και τον Τρίτο κόσμο, για τις αντιστάσεις του: στο ναζισμό, στον σταλινισμό, σε "ό,τι αμείλικτο υπάρχει στην πολιτική και στις ανθρώπινες σχέσεις", στη σκληρότητα του κόσμου. Αυτή την αντίσταση, λέει, "ενάντια στη σκληρότητα του κόσμου είναι ακριβώς αυτό που θα ονομάσω ελπίδα".  

Και για αυτή την ελπίδα έγραψαν με τον άλλο σοφό γέροντα Στεφάν Εσσέλ "Ο δρόμος της ελπίδας".

Το τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε στα ελληνικά μόλις πρόσφατα είναι το "Ας αλλάξουμε δρόμο: Τα μαθήματα του κορονοϊού" (σε συνεργασία με τη Sabah Abouessalam, επιφανή γαλλομαροκινή κοινωνιολόγο, καθηγήτρια Πανεπιστημίου, σύζυγο και συνεργάτρια του Μορέν) πάλι από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου σε μετάφραση Θόδωρου Παραδέλλη. Άλλο ένα μανιφέστο του σοφού γέροντα Εντγκάρ Μορέν, του πάλαι ποτέ εμβληματικού διευθυντή του Γαλλικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS), του ανθρώπου που μας καλεί, μετά και την πανδημία που έχει πλήξει ολόκληρο τον πλανήτη, να προβληματιστούμε, ν' αναστοχαστούμε, ν' αλλάξουμε ρότα, γιατί "το νεοφιλελεύθερο δόγμα επιδεινώνει σε τρομακτικό βαθμό τις κοινωνικές ανισότητες και ταυτόχρονα δίνει τεράστια ισχύ στις χρηματοοικονομικές δυνάμεις".

Η πανδημία της COVID-19, γράφει, κατέδειξε την ευρωπαϊκή και την πλανητική κρίση, την έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών, τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και της μεγέθυνσης και χρειάζεται να προβληματιστούμε πάνω στα προβλήματα που έχουν βγει πια στην επιφάνεια: την απορρύθμιση των οικοσυστημάτων, τη συρρίκνωση της βιοποικιλότητας, τις επιπτώσεις στη γεωργία και στο σύστημα τροφίμων, την ουμανιστική κρίση που εκδηλώνεται ως "αναβίωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, ως πριμοδότηση του οικονονομικού συμφέροντος εις βάρος όλων των άλλων".

Αναπτύσσει 15 μαθήματα κορονοϊού, όπως τα ονομάζει, πάνω στην ύπαρξή μας, στον πολιτισμό μας, στην κοινωνική ανισότητα εν μέσω εγκλεισμού, στις ανεπάρκειες της σκέψης και της πολιτικής δράσης κ.ά. Στη συνέχεια μιλά για τις προκλήσεις της μετά τον κορονοϊό εποχής, την πρόκληση της δημοκρατίας, την οικολογική πρόκληση, την πρόκληση της ψηφιακής τεχνολογίας, της αβεβαιότητας, της οπισθοδρόμησης, της πολιτικής κρίσης κτλ. 

Και τελειώνει με τις πολιτικές που χρειάζονται για ν' αλλάξουμε δρόμο. Παγκοσμιοποίηση-αποπαγκοσμιοποίηση, μεγέθυνση-απομεγέθυνση, ανάπτυξη-σύμπτυξη, ενότητα-ποικιλομορφία: δίπολα που πρέπει να (ξανα)σκεφτούμε. Στο κέντρο, ο ουμανισμός, ένας "αναγεννημένος ουμανισμός" κι ένας "πλανητικός ουμανισμός", όπως λέει. Μιλά για μεταρρυθμιστικές πολιτικές, αλλά και για προσωπική μεταρρύθμιση και ηθική ανανέωση, επικαλούμενος τον Γκάντι που έλεγε: "Ας γίνουμε η αλλαγή που θέλουμε να δούμε στον κόσμο". Και συχνά επαναλαμβάνει: "η συνειδητοποίηση της κοινής μας γήινης μοίρας πρέπει ν' αποτελέσει το θεμελιώδες γεγονός του αιώνα μας".

Ξέρει ότι αυτά που σκέφτεται και προτείνει μπορεί να φαντάζουν εξωπραγματικά, ουτοπικά, όμως υπάρχουν, λέει, μυριάδες σπόροι που βλασταίνουν, υπάρχει ελπίδα. Ένας νέος 100 χρονών ο Edgar Morin, που γεννήθηκε σαν σήμερα το 1921 στο Παρίσι, μας δίνει τέσσερις αρχές ελπίδας, γιατί η ελπίδα, γράφει, δεν είναι βεβαιότητα, "περιλαμβάνει τη συναίσθηση των κινδύνων και των απειλών, αλλά μας ωθεί να πάρουμε θέση και να στοιχηματίσουμε¨.

"Ξέρω ότι, στην περιπέτεια του κόσμου, η ανθρωπότητα είναι μ' έναν καινούργιο τρόπο υποκείμενο και αντικείμενο της άρρηκτης σχέσης μεταξύ αφενός της δύναμης που ενώνει (Έρως), αφετέρου της δύναμης που αντιτίθεται (Πόλεμος), καθώς και της δύναμης που καταστρέφει (Θάνατος). Η πλευρά του Έρωτα είναι κι αυτή αβέβαιη, γιατί μπορεί να τυφλωθεί, και απαιτεί νοημοσύνη, ακόμη περισσότερη νοημοσύνη, όπως και αγάπη, ακόμη περισσότερη αγάπη".

Αλήθεια, πότε ανοίγουν οι βιβλιοθήκες;

Ρητορικό το ερώτημα του τίτλου. 

Άνοιξαν τα κομμωτήρια από νωρίς, και καλά έκαναν!

Άνοιξαν οι καφετέριες και καλά έκαναν!

Άνοιξαν οι ταβέρνες και καλά έκαναν!

Άνοιξαν τα σχολεία και άριστα έκαναν!

Τέρμα τα κλικ μέσα έξω για τα καταστήματα, επιτέλους! Μαζί και τα βιβλιοπωλεία, επιτέλους!

Ανοίγουν σύντομα τα μουσεία, σε λίγο οι θερινοί κινηματογράφοι, η ζωή "επανέρχεται", λένε, στα κανονικά της (ας πούμε) ... 

Όμως, ούτε μια ανακοίνωση για τις βιβλιοθήκες, μια αναφορά έστω. Τι γίνεται με τις βιβλιοθήκες αλήθεια; Ανοίγουν με τα καταστήματα, ανοίγουν με τα κομμωτήρια, ανοίγουν με τα μουσεία, ανοίγουν αφού εμβολιαστεί όλος ο πληθυσμός, ανοίγουν μετά το καλοκαίρι; Δεν υπάρχουν; Δεν μας ενδιαφέρουν γιατί δεν ανήκουν στην περιλάλητη "βαριά βιομηχανία" μας;  

Προφανώς δεν μας λείπουν, τουλάχιστον έτσι κρίνουν οι αρμόδιοι κι έτσι καλλιεργείται. Αρκετές βιβλιοθήκες, κυρίως ακαδημαϊκές αλλά και ειδικές και δημοτικές και άλλες βρήκαν τρόπους να απευθύνονται όλο αυτό τον καιρό στους χρήστες τους, να εξυπηρετούν με υπηρεσίες "επιτρεπόμενες", π.χ. ηλεκτρονικές (είχα  γράψει λίγα πριν από ένα χρόνο εδώ και ξανά φέτος εδώ). Βέβαια, το κενό δεν αναπληρώθηκε, ιδίως στις ανάγκες που καλύπτουν κυρίως οι δημοτικές και δημόσιες βιβλιοθήκες (καθόλου τυχαία που στη γλώσσα μας τις λέμε λαϊκές βιβλιοθήκες). Θ' ανοίξουν, θα λειτουργήσουν με μέτρα προστασίας, αυτό είναι σίγουρο, όπως, δυστυχώς, είναι σίγουρο ότι δεν ξεμπερδέψαμε από την πανδημία και χρειάζεται προσοχή, εγρήγορση και δύναμη. Όμως, ούτε μια αναφορά, μια νύξη, κάτι να μαρτυρά ότι και οι βιβλιοθήκες είναι πυλώνας της άλλης "βαριάς βιομηχανίας" μας, όπως κάθε τόπου και κάθε λαού, του πολιτισμού μας;

"Διότι (πάλιν το λέγω) μην ελπίση ποτέ καμμία πόλις να προχωρήση μακράν εις την σοφίαν, και αν ήθελεν έχει Αριστοτέλεις και Πλάτωνας παραδότας της σοφίας, αν δεν έχη βιβλιοθήκην πολύβιβλον".*

 

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

* αντιγραφή από την έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών του 1932 με τον τίτλο "Αδαμαντίου Κοραή Χρυσά Έπη" (ενότητα "Παιδεία", κεφάλαιο "Αι βιβλιοθήκαι", σελ. 153).

"Η γνώση είναι η πιο δημοκρατική πηγή δύναμης": οι βιβλιοθήκες στον καιρό της πανδημίας

Γίνονται κατά καιρούς συζητήσεις για τον ρόλο των βιβλιοθηκών σε καιρούς κρίσης. Κι ακόμη μεγαλύτερη είναι η ανάγκη αυτή την εποχή, σε καιρό πανδημίας, όπου το γενικό κλείσιμο έχει συμπεριλάβει και τον χώρο του βιβλίου, βιβλιοπωλεία, εκδότες, βιβλιοθήκες. Δεν είναι του παρόντος να δει κανείς ποιος χώρος είναι ο περισσότερο θιγόμενος, σε κάθε περίπτωση πάντως φάνηκαν τα προβλήματα, οι αδυναμίες, οι ανάγκες, αλλά και οι δυνατότητες που υπάρχουν ή πρέπει ν' αναπτυχθούν.

Οι βιβλιοθήκες, κάποιες υπολειτουργούν (αναγκαστικά) και κάποιες παραμένουν κλειστές. Κάποιες ακαδημαϊκές, αλλά  και κάποιες δημόσιες, δημοτικές και ειδικές βιβλιοθήκες λειτουργούν στο πλαίσιο οδηγιών του ΕΟΔΥ, λαμβάνοντας τα ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας για τους εργαζόμενους και για τους χρήστες και παρέχοντας κυρίως ηλεκτρονικές ή τηλεφωνικές εξυπηρετήσεις, καθώς και υπηρεσίες αποστολής υλικού με το ταχυδρομείο.

Στην ΚΥΑ που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 4899/Β/6-11-2020 με θέμα "Έκτακτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 στο σύνολο της Επικράτειας για το διάστημα από το Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2020 έως και τη Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2020", περιλαμβάνονται και οι "Δραστηριότητες βιβλιοθηκών και αρχειοφυλακείων" στις δραστηριότητες των οποίων αναστέλλεται η λειτουργία σε όλη την Επικράτεια. Σίγουρα, οι βιβλιοθήκες, ως κλειστοί χώροι και χώροι με πολύ υλικό που μπορεί να περιέχει και να διατηρεί για μέρες ιικό φορτίο, δεν θα μπορούσαν να λειτουργούν κανονικά. Επειδή η σύνταξη του μεγαλύτερου μέρους αυτού του κειμένου έγινε αρχές Δεκεμβρίου (και παρέμεινε στα Πρόχειρα με πολλούς προβληματισμούς), δεν είμαι σίγουρη αν κυκλοφόρησε νεότερη διάταξη ή αν έχει παραταθεί η ισχύς της συγκεκριμένης.

Είναι αλήθεια ότι στον χώρο των βιβλιοθηκών έχουν αναληφθεί δράσεις, ατομικές (σε επίπεδο βιβλιοθήκης) ή συλλογικές γύρω από το θέμα της πανδημίας, τον ρόλο τους, την ενημέρωση και τα μέτρα προφύλαξης. Εδώ, θ' αναφερθώ σε κάποιες απ' αυτές.

Γενικά, οι βιβλιοθήκες,όπως σημείωσα και παραπάνω,  άλλες λειτουργούν για το κοινό τους και άλλες όχι.  Ήδη, αρκετές, κυρίως ακαδημαϊκές αλλά και ειδικές, δημοτικές κ.ά. δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες, πέρα από τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες, να δανείζονται και φυσικό υλικό λαμβάνοντας συγκεκριμένα μέτρα προφύλαξης. Δηλαδή, κάνουν τηλεφωνικές εξυπηρετήσεις (π.χ. κρατήσεις για δανεισμό) και δανείζουν υλικό είτε με αποστολή ή με προσεκτική παραλαβή από τη βιβλιοθήκη. (Σχετικά με το σημαντικό έργο που έχουν επιτελέσει οι βιβλιοθήκες τα τελευταία χρόνια με την ψηφιοποίηση υλικού και την ανάπτυξη ηλεκτρονικών υπηρεσιών και τη χρησιμότητά τους τον καιρό αυτό της μεγάλης κρίσης είχα γράψει ήδη τον Μάρτιο στο πρώτο κλείσιμο: "Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!". Οπωσδήποτε, βέβαια, δεν υπάρχει λόγος θριαμβολογίας, αντίθετα είναι μια ευκαιρία και ανάγκη αναστοχασμού και αξιολόγησης, εντοπισμού αδυναμιών και ελλείψεων και νέων σχεδιασμών.)

Στον ιστότοπο της Ένωσης Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης έχει αναρτηθεί (6 Μαϊου 2020) κείμενο με τίτλο "COVID-19: Συστάσεις επαναλειτουργίας των Βιβλιοθηκών", το οποίο περιλαμβάνει συστάσεις που προετοιμάστηκαν από την Ένωση λαμβάνοντας υπόψη τις οδηγίες που ακολουθούνται από βιβλιοθήκες στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική, την Ασία και την Αυστραλία.

 

Διαβάζω τα παρακάτω στον ιστότοπο των Βιβλιοθηκών του ΕΚΠΑ (της οποίας μάλιστα μότο είναι η ρήση του τίτλου δανεισμένη από τον συγγραφέα του Τρίτου κύματος Άλβιν Τόφλερ):

Δανεισμός υλικού. Ισχύει όπως σε όλο το δημόσιο για έκτακτες περιπτώσεις. Όλη η διαδικασία θα γίνεται εξ αποστάσεως. (αναζήτηση από τους χρήστες στον ανοιχτό δημόσιο κατάλογο του υλικού (https://opac.seab.gr/search~S6*gre), επικοινωνία με τη Βιβλιοθήκη τηλεφωνικά ή μέσω της συμπλήρωσης ηλεκτρονικής φόρμας, καθορισμός ραντεβού από τη Βιβλιοθήκη). Μόνο η παραλαβή του υλικού θα γίνεται δια ζώσης. Προσοχή! Χωρίς το προκαθορισμένο ραντεβού δεν θα εξυπηρετείται κανείς. Το ωράριο παραλαβής υλικού θα είναι συνάρτηση του ωραρίου προσφερόμενων υπηρεσιών. Δηλαδή σε μια Βιβλιοθήκη που εξυπηρετεί από τις 8.00 μέχρι τις 16.00, η διαδικασία παραλαβής υλικού με ραντεβού θα σταματά μισή ώρα νωρίτερα. Το ίδιο και στα υπόλοιπα ωράρια. Μετά και τα νέα μέτρα περιορισμού των μετακινήσεων ο δανεισμός συνεχίζεται εφόσον ο χρήστης έχει δυνατότητα μετακίνησης. Προκειμένου όμως να διευκολύνουμε τους χρήστες και να μην μετακινούνται συχνά, έχουμε ζητήσει την παράταση δανεισμού των ήδη δανεισμένων βιβλίων, μέχρι και την 1η Δεκεμβρίου. Σημείωση: Ο ημερήσιος δανεισμός δεν ισχύει. Επίσης δανεισμός επιτρέπεται για τα μέλη της Σχολής που ανήκει η Βιβλιοθήκη.

Το Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Journalists About Journalism σε συνεργασία με το Goethe-Institut Thessaloniki, την Αμερικανική Γεωργική Σχολή, το Digital Communication Network Global, το Κολλέγιο Ανατόλια, την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων-Επιστημόνων Πληροφόρησης και τις Εκδόσεις του Πανεπιστημίου Μακεδονίας διοργάνωσαν στις 11 Νοεμβρίου 2020 διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα “Πώς οι βιβλιοθήκες λειτουργούν κατά την περίοδο της πανδημίας”. (Να θυμηθούμε ότι και στο απόγειο της οικονομικής κρίσης, οι ελληνικές βιβλιοθήκες είχαν μιλήσει για την ανάγκη αντιμετώπισης, για τον ρόλο που αναλαμβάνουν οι βιβλιοθήκες σε καιρούς κρίσης κτλ. στην ημερίδα με τίτλο "Οι βιβλιοθήκες ως φορείς κοινωνικής συνοχής σε περιόδους κρίσης" τον Μάιο του 2014).

Εξάλλου, πληροφορίες για τον κορονοϊό και τους κανόνες λειτουργίας δημοσιεύονται στους ιστοτόπους πολλών βιβλιοθηκών, όπως είναι (ενδεικτικά μόνο) η Βιβλιοθήκη της Βουλής, η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Πατρών, η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του ΑΠΘ, η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης, Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου, η Δημόσια Βιβλιοθήκη Λειβαδιάς κ,ά. 

 

Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ είναι ανοιχτή με μέτρα προστασίας, εξυπηρετεί κατόπιν ραντεβού, ενώ δανείζει έντυπο υλικό και με αποστολή μέσω ταχυδρομείου. Στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη για την προσέλευση είναι υποχρεωτική η χρήση γαντιών και μάσκας. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, ανάμεσα στα άλλα, έχει αναπτύξει υπηρεσία δωρεάν παράδοσης βιβλίων στο σπίτι.

Οι οδηγίες της IFLA για τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων (ελληνική μετάφραση από ΕΕΒΕΠ)

Αν ρίξει κανείς ματιές στον κόσμο, βλέπει μια σχεδόν αντίστοιχη εικόνα. Στον ιστότοπο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Βιβλιοθηκονομικών Ενώσεων (IFLA) υπάρχουν αναφορές σε σχετικά κείμενα και δράσεις από διάφορες χώρες. Αντίστοιχες πληροφορίες βρίσκονται παντού στους ιστοτόπους μεγάλων και μικρών βιβλιοθηκών. Διεξάγεται σοβαρή συζήτηση και υπάρχει προβληματισμός αν οι βιβλιοθήκες πρέπει να μένουν ανοιχτές ή όχι στη διάρκεια της πανδημίας, για τον χρόνο αντοχής του ιού στο υλικό τους (π.χ. REALM Project και περιληπτικό κείμενο στα ελληνικά με πρωτοβουλία της Βιβλιοθήκης του Ιονίου Πανεπιστημίου) κτλ.

Σχετικά με το πρώτο θέμα, αν δηλαδή οι βιβλιοθήκες πρέπει να μένουν ή όχι ανοιχτές, ανέφερα και παραπάνω τους προβληματισμούς που υπάρχουν σχετικά με το ιικό φορτίο και την αντοχή του στο χρόνο και στο υλικό. Υπάρχει όμως μια αντίφαση στο ότι, όταν οι βιβλιοθήκες θεωρούνται να παίζουν κρίσιμο και καθοριστικό ρόλο από τη μια στην επικοινώνηση της γνώσης και από την άλλη αλλά και ταυτόχρονα στη συμβολή για αντιμετώπιση κρίσεων, αυτές υποχρεώνονται να μένουν κλειστές. Όταν οι βιβλιοθήκες, και κυρίως οι δημόσιες και δημοτικές, απευθύνονται σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού μιας περιοχής και επιτελούν σημαντικό κοινωνικό ρόλο, πώς είναι δυνατόν να διακόπτεται αυτή η επικοινωνία τους με την κοινότητα, και μάλιστα για τόσο μεγάλο διάστημα; 

Επαναλαμβάνω ότι δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, ούτε οι προβληματισμοί είναι μόνο δικοί μου. Για παράδειγμα, οι βιβλιοθήκες στο Χιούστον έχουν αντίστοιχο προβληματισμό, αλλού οι βιβλιοθήκες αναδιαμορφώνουν όχι μόνο υπηρεσίες αλλά και χώρους εξυπηρέτησης (κάτι ανάλογο νομίζω έκανε και η Δημόσια της Βέροιας), ενώ στην Αγγλία συνεχίζεται ο "κατήφορος" των τελευταίων ετών στην υποστήριξη των βιβλιοθηκών (30% οι περικοπές χρηματοδότησης την τελευταία δεκαετία), αλλά υπάρχουν και φωνές που διερωτώνται πως δεν μπορεί να λειτουργήσει το πανεπιστήμιο χωρίς πρόσβαση στις βιβλιοθήκη. Αξιόλογη είναι και η πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου του Strathclyde στη Σκωτία που ξεκίνησε ένα ερευνητικό έργο για στη νέα κανονικότητα που δημιουργείται σε σχέση με τη χρήση των δημοσίων βιβλιοθηκών.

Ανάλογοι προβληματισμοί υπάρχουν και στη χώρα μας. Γιατί αλήθεια οι δημοτικές και οι δημόσιες βιβλιοθήκες στις γειτονιές  δεν βρίσκουν κάποιο τρόπο εξυπηρέτησης; 

Όλα τα παραπάνω που ανέφερα γίνονται με πρωτοβουλίες, σχεδόν πάντα, μόνο του προσωπικού των βιβλιοθηκών. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια κινητικότητα ή μέριμνα από την Πολιτεία, από την κυβέρνηση, από τους δήμους, να διατυπώνεται κάποια έλλειψη από το κλείσιμο των βιβλιοθηκών. Δεν λείπουν από τους δημάρχους, δεν λείπουν από την Υπουργό Παιδείας; Πολυτέλειες...

 

Η πανδημία σίγουρα δημιούργησε πρωτόγνωρες καταστάσεις για την εποχή μας, παρά τις αναλογίες που βλέπει κανείς με παλιότερες επιδημίες γρίπης, χολέρας, πανούκλας κτλ. Έχει επηρεάσει τις συνθήκες της ζωής μας, τις συμπεριφορές μας, τον τρόπο ζωής και δράσης, τον τρόπο επικοινωνίας, τις αντιλήψεις μας, λες κι ήρθε σαν "τέταρτο κύμα" να σαρώσει την "κανονικότητα" που γνωρίζαμε. Ποιος ξέρει τι αλλαγές θα φέρει, κάποιες ήδη τις οσμιζόμαστε. Θα είναι χρήσιμο να προλάβουμε, να μην γίνουν χωρίς εμάς, κυρίως χωρίς τους νεότερους...

Υ.Γ. Όπως έγραψα  παραπάνω, το κείμενο είχε προετοιμαστεί εδώ και καιρό (απλά συμπλήρωσα κάποιες πρόσφατες πληροφορίες) και είχε ως αντικείμενο τη λειτουργία των βιβλιοθηκών. Με χαρά βρήκα ότι κυκλοφορεί μια πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών με θέμα Επαναλειτουργία δημοσίων βιβλιοθηκών. Δεν ξέρω από πού έχει ξεκινήσει, όμως καλύπτει όσα παραπάνω ήθελα να γράψω και προσυπογράφω. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία δείχνει ν' απευθύνεται στην Υπουργό Παιδείας που καλύπτει ένα μέρος των δημόσιων βιβλιοθηκών (αυτός ο περίφημος κατακερματισμός που καλά κρατεί...). Μήπως θα έπρεπε να ξεκινήσει και μια αντίστοιχη για τον Υπουργό Εσωτερικών;

Τα βιβλιοπωλεία άνοιξαν!

 

 

Τα βιβλιοπωλεία άνοιξαν, ευτυχώς. Και υπάρχουν πολλά και καλά νέα βιβλία. Και παλιότερα βέβαια που αξίζει ν' αναζητήσουμε.

Αλλά και οι βιβλιοθήκες; Κάποιες αποτολμούν να έχουν υπηρεσίες δανεισμού στη διάρκεια της καραντίνας, με προφυλάξεις βέβαια και για το προσωπικό τους και για τους χρήστες. Κάτι σαν το περίφημο "κλικ αγουέη", και μέχρι εκεί, και μόνο αν οι ίδιες το θελήσουν ή καλύτερα το αποτολμήσουν. (Όχι μόνο στη χώρα μας βέβαια, σ' όλο τον κόσμο οι ίδιοι προβληματισμοί, θα επανέλθω σε άλλη ανάρτηση).

Επιστρέφω όμως στα βιβλιοπωλεία, μια βόλτα με το "6" μπορεί να μας φέρει στο βιβλιοχαρτοπωλείο της μικρής γειτονιάς μας ή στο ψαγμένο βιβλιοπωλείο λίγο πιο πέρα, ας μην τα προσπεράσουμε. Μόνο μην ξεχάσουμε ν' αλλάξουμε κωδικό ...

Τι μου 'ρθε τώρα. Ο Οργανισμός Βιβλίου! Το νομοσχέδιο είχε ήδη περάσει από δημόσια διαβούλευση την Άνοιξη του 2019, αργά, πολύ αργά, να τα λέμε κι αυτά, μα είχε φτάσει, κι ύστερα η νέα Υπουργός Πολιτισμού είπε θα το αλλάξει, πρωτότυπο κι αυτό, ε καλά...

Καλά διαβάσματα. Εγώ, μόλις τελείωσα τον Γατόπαρδο και ψάχνω με ποιο απ' τις καινούριες αγορές θα ξεκινήσω....

Μάσκες

Τα παιδιά φτιάχνουν και ζωγραφίζουν μάσκες (Πηγή εδώ)

Η παραπάνω ζωγραφιά είναι από ένα εργαστήριο μάσκας που είχε διοργανώσει το 2016 το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού (με τότε πρόεδρο την Μυρσίνη Ζορμπά) για τα προσφυγόπουλα στις δομές Σχιστού κι Ελληνικού. Από το αποτέλεσμα της δουλειάς αυτής, μάλιστα, προέκυψε έκθεση φωτογραφίας του Νίκου Κολοβού. Στο παρακάτω βίντεο υπάρχουν κι άλλες εικόνες των παιδιών με τις μάσκες.

Ζωγραφιές με μάσκες κάνουν και σήμερα τα παιδιά, όπως αυτή παρακάτω που προέκυψε από σχετική δράση των προσκόπων. 

Παιδική ζωγραφιά από δράση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων (Πηγή)

Μάσκες ζωγραφίζουν και οι γκραφιτάδες σε όλο τον κόσμο.

Σας ευχαριστούμε, γράφει το γκράφιτι στον τοίχο ενός νοσοκομείου του Μπέργκαμο (Πηγή)

Keep calm, είναι το θέμα του γκράφιτι σε δρόμο του Μουμπάι στην Ινδία (Πηγή)

Τριδιάστατης τεχνικής γκράφιτι στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης (Πηγή)

Μάσκες φέραμε και από κάποιο ταξίδι μας στη Βενετία...

Μάσκες αγοράσαμε και σε κάποιες μακρινές Απόκριες...

Πόσοι γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα χωριό στα Πιέρια, η Μελίκη, που διαθέτει το Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη  Μελίκη - Κέντρο Έρευνας Μάσκας; (Πληροφορίες στη σελίδα του Κέντρου https://www.facebook.com/GeorgeMelikisMuseum/).

Από τη συλλογή του Εθνογραφικού Κέντρου Γιώργη Μελίκη (Πηγή)

Οι μάσκες που φορούν οι ηθοποιοί του Ιαπωνικού θεάτρου Νο έχουν μακρά ιστορία, αφού ξεκίνησαν τον 14ο αιώνα. Εδώ η μάσκα μιας μεσήλικης γυναίκας από τις δεκάδες που περιγράφονται στη σχετική βάση δεδομένων του Θεάτρου (http://www.the-noh.com/en/world/mask.html).

Και στο δικό μας αρχαίο θέατρο οι υποκριτές και τα μέλη του χορού φορούσαν μάσκες, τα προσωπεία.

Ομοίωμα θεατρικής μάσκας ηθοποιού από τη Θήβα, 3ος αι. π.Χ. (Πηγή)

Και στο σύγχρονο θέατρο οι μάσκες παίζουν το ρόλο τους. Έχει ενδιαφέρον μια αναζήτηση στον ιστότοπο του ΕΛΙΑ με ψηφιοποιημένες συλλογές προγραμμάτων και άλλου σχετικού υλικού από τον 19ο και 20ο αιώνα (http://eliaserver.elia.org.gr:8080/lselia/geniki.aspx).

Φυλλάδια για θέατρο και τέχνη από το Λαϊκό Θέατρο Αθηνών του Βασίλη Ρώτα (Πηγή)

Γράφει η Δήμητρα Μήττα στη μελέτη της για τις Μάσκες που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/masks/masks.html):

Προσωπείο φορά ο θεός, λ.χ. ο Διόνυσος, ο νεκρός, ο πιστός, ο μύστης, ο ηθοποιός, ο κλόουν, ο δήμιος, ο μεταμφιεσμένος του καρναβαλιού. Μιλούμε ακόμη για μάσκα ομορφιάς, αυτή δηλαδή που θα επιτρέψει τη διατήρηση μιας κατάστασης και την ανάσχεση του χρόνου, για μάσκα οξυγόνου που δίνει ζωή. μιλούμε για μάσκες προστατευτικές από αέρια, για μάσκα ξιφασκίας, τεχνιτών όπως οι οξυγονοκολλλητές, πυροσβεστών, δυτών αλλά και για τις μάσκες του αθλητισμού, εννοώντας τα φάρμακα ή τα φαρμάκια που μπορεί να πάρει ένας αθλητής για να ανεβάσει την απόδοσή του αλλά και που δρουν στα νεφρά σαν φίλτρο μη επιτρέποντας την ανίχνευση στα ούρα των απαγορευμένων ουσιών κατά τον αντιντόπινγκ έλεγχο. Μάσκα ονομάζεται και το κυρτό μέρος της πλώρης ενός σκάφους από την καρίνα μέχρι το ανώτερο κατάστρωμα, όπου χτυπούν τα κύματα κατά την κίνηση του πλοίου. Μιλούμε ακόμη για μασκάρισμα στη φωτογραφία –επιτρέπει στον φωτογράφο να σκιάσει περισσότερο ένα μέρος της φωτογραφίας και να φωτίσει ένα άλλο, να αναδείξει κάτι σκοτεινιάζοντας κάτι άλλο-, μιλούμε για το προσωπείο της Κου Κλουξ Κλαν, του κλέφτη και του τρομοκράτη, του καταδότη, του χούλιγκαν και των ράμπο, για τον άνθρωπο με το σιδερένιο προσωπείο, τον Ζορό και το Φάντασμα της Όπερας που κρύβει το παραμορφωμένο πρόσωπό του πίσω από μια μάσκα.

Κι επειδή το θέμα είναι ανεξάντλητο, θα τελειώσω με την αναφορά στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Νίκης Τρουλλινού - οδοιπορικό στην Αβινιόν του 14ου αιώνα, στο τοπίο των ποταμών, των αμπελιών και της λεβάντας, στην πόλη που σάρωσε η πανούκλα στο Μεσαίωνα  (https://www.efsyn.gr/nisides/241560_i-arrostia-ston-hrono).  "Η αρρώστια στο χρόνο" επιγράφεται το άρθρο και αναφέρεται στον "μαύρο θάνατο" που έπληξε την Ευρώπη για τρεις αιώνες και σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους. Γράφει για τις μάσκες:

Στις πανούκλες του Μεσαίωνα οι μάσκες που φορέθηκαν ήταν εξαιρετικά ευφάνταστες κυρίως όσον αφορούσε τη μορφή των πουλιών. Λογής προσωπίδες με τις μορφές των πουλιών κατασκευάζονται και είναι πολύτιμο εμπόρευμα. Στα χειρόγραφα της εποχής απεικονίζονται κάπως τρομακτικά, πάνω από τα μακριά ενδύματα, συχνά πολυτελέστατα, η μουτσούνα–ράμφος ενός αρπακτικού πουλιού. Λες και ήταν ένας τρόπος να απομακρυνθεί από την επιθυμία το κάθε είδος φιλιού. Και για να μην ξεχάσουμε τον Βοκάκιο, όχι μόνο η δική του Φλωρεντία ερήμωσε στον θάνατο της πανούκλας αλλά και συνεχώς, μετά τη γνωριμία τους, καθώς ακολουθούσε τον Πετράρχη, δεν μπορεί, είχε και προβηγκιανές προσλαμβάνουσες. Κι ύστερα, μπορεί μαζί να ξεγελούσαν τον Θάνατο. Να τον μαστιγώνουν με τις λέξεις.

Γιατρός του 17ου αιώνα κυνηγώντας τον "μαύρο θάνατο"

Ποιος θα το 'λεγε πως η μάσκα θα 'μπαινε για καλά στη ζωή μας τη φετινή Άνοιξη!  

Άσχημη μάλλον διάλεξα εποχή
μάσκες πουλάνε στο παζάρι...

Έχει βιβλιοθήκες η χώρα μας;

Στο χθεσινό αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών με τίτλο "Σε online μονοπάτια εκδότες, βιβλιοπώλες και αναγνώστες", υπήρχαν δηλώσεις εκδοτών και βιβλιοπωλών σχετικά με το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν αυτή την περίοδο λόγω κορονοϊού.

Ανάμεσα σε όσα ειπώθηκαν, ενδιαφέροντα και σοβαρά, διαβάζω και το παρακάτω:

 
Η πρώτη και πολύ απλή [πρόταση] είναι: βιβλιοθήκες. Σήμερα, αύριο, όχι κάποτε θα... Η υγειονομική κρίση είναι ευκαιρία να αποκτήσει και η χώρα μας βιβλιοθήκες. Η κατ’ έτος αγορά του μεγαλύτερου μέρους της εκδοτικής παραγωγής από τη μια είναι ευεργετική για τους εκδότες, από την άλλη αναγεννά τις βιβλιοθήκες. Δεν είναι ούτε δώρα, ούτε κουπόνια, ούτε επιχορηγήσεις, είναι μια πολιτική απόφαση από την οποία το Δημόσιο βγαίνει κερδισμένο αποκτώντας τον πλούτο της πνευματικής παραγωγής, και οι εκδότες στηρίζονται με τον τρόπο που γίνεται στις περισσότερες χώρες του πλανήτη, μια σπάνια περίπτωση win-win.

Το πρόβλημα στο χώρο του βιβλίου είναι υπαρκτό, όντως, όχι μόνο τώρα, και οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, ενώ η αναγκαστική διακοπή λειτουργίας αυτή την περίοδο λόγω της καραντίνας έχει ανυπολόγιστες, οικονομικές καταρχάς, συνέπειες για επιχειρηματίες και εργαζόμενους στο χώρο.  Οι υπηρεσίες ηλεκτρονικών παραγγελιών δίνουν μια σχετική βοήθεια στον κλάδο και αν κρίνω από τη δική μου εμπειρία, μιας και χρειάστηκε να κάνω χρήση των ηλεκτρονικών παραγγελιών πολλές φορές αυτές τις μέρες, δουλεύουν καλά. Δεν είχα ξαναδοκιμάσει, προτιμώ την περιήγηση στα φυσικά βιβλιοπωλεία, όμως τώρα ήταν μια καλή λύση και μια πρόκληση να αγοράσω βιβλία από τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία για μένα, για τα εγγόνια μου και για τους φίλους μου.  Σκέφτομαι τους ανθρώπους που δουλεύουν εντατικά για να φτάσουν στα χέρια μας (εκδότες και όποιοι βιβλιοπώλες έχουν ηλεκτρονικές ή άλλες υπηρεσίες απομακρυσμένης εξυπηρέτησης, υπάλληλοι ταχυμεταφορών κτλ.), σκέφτομαι όμως και τα υπόλοιπα βιβλιοπωλεία που δεν έχουν καμιά δυνατότητα να "παίξουν" σ' αυτό το παιχνίδι και σίγουρα η όποια ενίσχυση μέσω των ρυθμίσεων για ΚΑΔ δεν θα αναπληρώσει τις απώλειες και την αβεβαιότητα της μετά την καραντίνα εποχής.

Είναι θετικό ότι, αν και στη χώρα μας υπάρχουν όχι ένας, όχι δύο μόνο φορείς βιβλίου, κατάφεραν να βρουν τρόπο κοινής αντιμετώπισης των προβλημάτων τους. Έτσι, τις προηγούμενες ημέρες, με την ονομασία Σύμπραξη εκδοτών, προώθησαν στην Κυβέρνηση και δημοσιοποίησαν   τα αιτήματά τους για τη στήριξη του βιβλίου. Και στην επίσημη εκείνη παρέμβαση, αναφερόμενοι στις βιβλιοθήκες, κάνουν λόγο για το υπαρκτό πρόβλημα της διασποράς αρμοδιοτήτων σε Υπουργεία Πολιτισμού, Παιδείας, Εσωτερικών για δημόσιες, σχολικές - ακαδημαϊκές, δημοτικές αντίστοιχα, αλλά και σε όλα για ειδικές βιβλιοθήκες κτλ., πρόβλημα δηλαδή που οφείλεται στην έλλειψη εθνικής πολιτικής βιβλιοθηκών (και βιβλίου, φυσικά). Και συνεχίζουν στην επιστολή:

Οι Σύλλογοι Εκδοτών προτείνουμε να τεθούν σε εφαρμογή άμεσα απτά μέτρα στήριξης του βιβλίου. Ενδεικτικά:

• τον εκσυγχρονισμό των βιβλιοθηκών με εφαρμογή δανεισμού από το σπίτι: επιλογή και παραγγελία τίτλων ηλεκτρονικά, παράδοση και επιστροφή με κούριερ, με ελάχιστη επιβάρυνση του αναγνώστη.
• την αγορά μεγάλου αριθμού ελληνικών και μεταφρασμένων τίτλων βιβλίων από δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες με τη δυνατότητα του εξ αποστάσεως δανεισμού για τους αναγνώστες. Με τον τρόπο αυτό θα υποστηριχθούν οι εκδότες, οι τυπογράφοι, οι βιβλιοδέτες και οι Έλληνες συγγραφείς με τα δικαιώματα που θα εισπράξουν.

Αν με το "άμεσα απτά μέτρα" εννοούν να μπει τώρα στις βιβλιοθήκες η εφαρμογή δανεισμού από το σπίτι, γνωρίζουν ότι δεν γίνεται (για λόγους τεχνικούς και οργανωτικούς, για λόγους έλλειψης προσωπικού κτλ.). Πρέπει να πω, βέβαια, ότι θα ήταν όντως χρήσιμο αν αυτή την περίοδο οι βιβλιοθήκες είχαν ηλεκτρονικές  υπηρεσίες δανεισμού  (όπως ήδη κάνει η Εθνική Βιβλιοθήκη, έστω μόνο με τον δανεισμό ηλεκτρονικών βιβλίων).

Όσον αφορά το δεύτερο μέτρο, πραγματικά θα μπορούσαν οι βιβλιοθήκες να εμπλουτίζονται περισσότερο και να είναι ενημερωμένες με τα καινούρια βιβλία, πράγμα που, όπως είναι γνωστό, εξαρτάται από τις προϊστάμενες αρχές των βιβλιοθηκών (δήμοι, σχολεία κτλ.). 

Αναρωτιέμαι, πάντως, πριν από αυτή την ανακοίνωση είχαν κάποια επικοινωνία και με τους φορείς από τον χώρο των βιβλιοθηκών; 

Γενικότερα, κατανοώ το πρόβλημα που θέτουν σε σχέση με τις βιβλιοθήκες, θεωρώ όμως ότι συνολικά αυτό δεν οφείλεται (μόνο) στο ότι οι βιβλιοθήκες δεν αγοράζουν νέα βιβλία ή δεν έχουν ηλεκτρονικές υπηρεσίες δανεισμού (που και τα δύο χρειάζονται), αλλά στο ότι δεν υπάρχει μια συνολική, κεντρική, εθνική πολιτική για το βιβλίο και για τις βιβλιοθήκες. (Δεν λέω να γίνουμε Φινλανδία, ούτε Δανία γίναμε, όμως θα μπορούσαμε να πάρουμε κάποιες ιδέες). Πιστεύω ότι και οι βιβλιοθήκες θα πρέπει, μετά την κρίση, να εξετάσουν τις δυνατότητες ηλεκτρονικών παραγγελιών. Και οι παράμετροι που θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους είναι πολλές, πολιτική δανεισμού, διαδικασίες, τεχνολογική υποδομή, οικονομικά δεδομένα, ανάγκες σε προσωπικό, γραφειοκρατικά ζητήματα κτλ κτλ.

Πάντως, για να τελειώσω όπως άρχισα, δεν θεωρώ ότι ο συγκεκριμένος εκδότης και οι Έλληνες εκδότες συνολικά  δεν ξέρουν αν υπάρχουν βιβλιοθήκες στη χώρα μας· κατανοώ, επίσης, ότι στον περιορισμένο χώρο της εφημερίδας δεν θα ήταν δυνατή η ανάπτυξη του θέματος για το οποίο γίνεται νύξη (προγράμματα στήριξης για ανάγνωση). Όμως, όταν σε δημόσια τοποθέτηση υποστηρίζεται ότι η κρίση είναι ευκαιρία για να αποκτήσει και η χώρα μας βιβλιοθήκες (που ... δεν έχει δηλαδή;), νομίζω είναι τουλάχιστον ανακριβές. Και οπωσδήποτε είναι, κατά τη γνώμη μου, δυσφήμιση και αποτροπή του κόσμου να εκτιμήσει την αξία τους και να τις προσεγγίσει. 

Στην πρόσφατη ανάρτηση με τίτλο Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!,  έδωσα ενδεικτικά μερικές ιδέες από το τεράστιο, πολύτιμο ψηφιοποιημένο υλικό που διαθέτουν οι ελληνικές βιβλιοθήκες. Όλο αυτό δεν προέκυψε από το πουθενά, δεν έγινε χωρίς μελέτη, κανόνες, γνώση, επαγγελματισμό,υπευθυνότητα και αγάπη.

Μακάρι να τελειώσει όλο αυτό το κακό γρήγορα, να βγούμε έξω, να πάμε στα βιβλιοπωλεία, να πάμε στις βιβλιοθήκες και να κάνουμε τα παιδιά και τα εγγόνια μας να αγαπήσουν το βιβλίο. Και η Πολιτεία, βέβαια, ν' ασχοληθεί με το βιβλίο και με τις βιβλιοθήκες...

                                                                                                                                    

Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!

Μένουμε σπίτι γιατί έτσι πρέπει. Και βρίσκουμε τρόπους να γεμίσει ο χρόνος μας. Ευκαιρία να συμμαζέψουμε τα χαρτιά μας, να κάνουμε δουλειές στο σπίτι που περιμένουν χρόνια, να περιποιηθούμε τα λουλούδια μας, ν' ακούσουμε μουσική, να κάνουμε γυμναστική, να δούμε τηλεόραση ή προγράμματα από το Διαδίκτυο, να δούμε θέατρο, να κοιμηθούμε λίγο παραπάνω, να κουβεντιάσουμε με τους ανθρώπους μας, να επικοινωνήσουμε με γονείς, παιδιά, εγγόνια, αδέλφια, φίλους και γνωστούς, να παίξουμε επιτραπέζια παιχνίδια, ν' απλωθούμε στον καναπέ χωρίς να κάνουμε τίποτα...

Και φυσικά, να διαβάσουμε. Βιβλία που περιμένουν ακόμη και χρόνια εκεί στην οριζόντια θέση για να ξεχωρίζουν από τα διαβασμένα. Ευκαιρία και να ξαναδιαβάσουμε βιβλία που μας άρεσαν, να ξεφυλλίσουμε ποιητικές συλλογές, λευκώματα, μεγάλα βιβλία με ωραίες εικόνες, βιβλία τέχνης.

Και μια καλή ευκαιρία να περιηγηθούμε στις βιβλιοθήκες της χώρας μας, να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε τη σπουδαία δουλειά που κάνουν.

Έτσι, εδώ δίνω κάποιες προτάσεις που μπορεί να δώσουν ιδέες για διάβασμα. Δεν είναι πρωτότυπες και, ευτυχώς, δεν είναι εξαντλητικές. Οι προτάσεις δεν αφορούν συγκεκριμένα βιβλία, αλλά δίνουν πληροφορίες για βιβλιοθήκες και αρχεία στη χώρα μας, όπου μπορούμε να περιηγηθούμε μέσω του Διαδικτύου και ν' ανακαλύψουμε θησαυρούς. Δεν εξαντλώ το θέμα, μια ενδεικτική παρουσίαση επιχειρώ, έστω για να δώσω ένα κίνητρο γνωριμίας. Και βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω ότι φτάνουμε στους θησαυρούς αυτούς οπωσδήποτε χάρη στους ανθρώπους που δημιούργησαν τα έργα που φυλάσσονται στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία (συγγραφείς κτλ.), αλλά και χάρη στους ανθρώπους (βιβλιοθηκονόμους και άλλους) που τα διαχειρίζονται και τα κάνουν προσιτά και διαθέσιμα στο κοινό.

Ξεκινώ την περιήγηση με την Εθνική Βιβλιοθήκη, απ' όπου μπορούμε να δανειστούμε βιβλία σε ψηφιακή μορφή. Επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο του Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου (https://ereading.nlg.gr/) και κάνουμε εγγραφή (αν δεν έχουμε ήδη κάνει). Μπορούμε να δανειστούμε ηλεκτρονικά βιβλία και να τα διαβάσουμε από το κινητό ή τον υπολογιστή μας. Υπάρχουν βιβλία για λογοτεχνία, ιστορία, γλωσσολογία, μαγειρική κτλ κτλ. Ένα από τα βιβλία που δανείστηκα τη χρονιά που πέρασε ήταν "Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου" της Σταυρούλας Λοφίτη, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τον Κοζανίτη λόγιο, γιατρό, ποιητή και μεταφραστή των αρχών του 19ου αιώνα. Κι επίσης, το βιβλίο "Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες" των Μενεγάκη - Ευθυμίου (είχα γράψει εδώ).

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη μπορούμε επίσης να έχουμε πρόσβαση και σε άλλες ψηφιακές συλλογές, όπως σε εφημερίδες από τον 19ο αιώνα (efimeris.nlg.gr/), καθώς και σε χειρόγραφα, μονογραφίες και χάρτες προηγούμενων αιώνων (https://digitalcollections.nlg.gr).

Εξάλλου, μέσα από τον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης μπορούμε να γνωρίσουμε όλες τις ελληνικές βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών.

Αναζήτηση στα φύλλα ελληνικών εφημερίδων (http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html)

Μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε βιβλία ψηφιοποιημένα είναι η Ανέμη, η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης (https://anemi.lib.uoc.gr/). Είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη εφαρμογή και αν μάλιστα ενδιαφερόμαστε να ανατρέξουμε σε παλιές πηγές, εδώ είναι η πρώτη και μάλλον η σημαντικότερη στάση. Δοκίμια, λεξικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία,ταξιδιωτικά άλλων εποχών και ποικιλία άλλων θεμάτων υπάρχουν στη συλλογή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον των Μάρκου Μουσούρου, Νικολάου Βλαστού και Ζαχαρία Καλλέργη, εκδοθέν στη Βενετία πιθανόν το 1499.

Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον (Πηγή: Ανέμη)

Στις Ψηφιακές Συλλογές της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών (https://library.upatras.gr/digital) βρίσκουμε, ανάμεσα στα άλλα, ψηφιοποιημένα περιοδικά του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα (Νουμάς, Ποικίλη Στοά, Ασμοδαίος, Ακρόπολις Φιλολογική, Μη Χάνεσαι και πολλά πολλά άλλα).

Στο σατιρικό περιοδικό "Μη Χάνεσαι" δημοσιεύτηκε το 1881 το κωμικόν παίγνιον Η επιδημία με υπογραφή Souris (Πηγή:http://kosmopolis.lis.upatras.gr/index.php/mh_xanesai/issue/view/5090)

Και άλλες βιβλιοθήκες, ακαδημαϊκές, ειδικές, δημοτικές και δημόσιες διαθέτουν ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα βιβλία. Ας αναφέρω ενδεικτικά τις παρακάτω:

• Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, με πολλές συλλογές σημαντικών προσωπικοτήτων (βλ. εδώ), καθώς και εφαρμογές ανθρωπιστικών επιστημών (βλ. π.χ. το ToposText όπου κανείς μπορεί να περιηγηθεί σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας).
• Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, με σημαντικές, ανάμεσα στα άλλα, αρχειακές συλλογές, όπως τα προσωπικά αρχεία των Γεννάδιου, Σεφέρη, Ελύτη, Βικέλα, Βενέζη, Βάρναλη, Βασιλικού, Εύης Μελά, Δημήτρη Μητρόπουλου, αλληλογραφία Ίωνος Δραγούμη κ.ά. (όχι όλα διαθέσιμα ηλεκτρονικά).
• Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», η πλέον εξειδικευμένη μουσική βιβλιοθήκη της χώρας μας. Στις ψηφιακές της συλλογές περιλαμβάνονται το αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, ελληνικά τραγούδια, παρτιτούρες, προγράμματα μουσικών εκδηλώσεων και άλλα πολλά. 
• Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών,  με δυνατότητα ξεφυλλίσματος περιοδικών και βιβλίων τέχνης.
• Βιβλιοθήκη και Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης, με  δυνατότητα περιήγησης σε ποικίλο ψηφιακό και ψηφιοποιημένο υλικό (έργα τέχνης, φυλλάδια και λευκώματα εκθέσεων κτλ.). Σημειώνεται, πάντως, ότι από τον Εθνική Πινακοθήκη μπορούμε να περιηγηθούμε στις συλλογές της και σε άλλο ενδιαφέρον υλικό.
• Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, με δυνατότητα γνωριμίας των σημαντικών θησαυρών που φυλάσσονται σε όλα τα παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη και περιδιάβασης σε κάποιες από τις συλλογές. Σημειώνεται, ανάμεσα στις πολύτιμες Συλλογές και Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, το ξεχωριστής αξίας Αρχείο της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
  

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) - κεντρικά και περιφερειακά - είναι μια σοβαρή πηγή πληροφόρησης, όπου, πέραν των αρχείων ιστορικών προσώπων, φυλάσσονται και τα έγγραφα για κάθε δραστηριότητα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο (γεννήσεις, βαπτίσεις, γάμοι, θάνατοι, διάφορες δοσοληψίες, εμπορικές και άλλες συναλλαγές, συμβολαιογραφικές πράξεις κτλ). Αν θέλετε, λοιπόν, να ρίξετε μια ματιά στον τόπο σας, δεν έχετε παρά να περιηγηθείτε στο σύστημα ηλεκτρονικών αρχείων των ΓΑΚ Αρχειομνήμων. (http://arxeiomnimon.gak.gr/index.html).

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), τμήμα πλέον του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), περιέχει έναν ανεκτίμητο πλούτο υλικού των τελευταίων αιώνων, μάρτυρα της ιστορικής , κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας του τόπου μας. (http://www.elia.org.gr/).

Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (http://www.venizelos-foundation.gr) μπορούμε να περιηγηθούμε σε υλικό που σχετίζεται με τη ζωή και τη δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου και χρονολογικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960. Το υλικό του Ψηφιακού Αρχείου υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει 65.000 τεκμήρια, χειρόγραφα, κάρτες, φωτογραφίες, χάρτες κτλ. (http://www.venizelosarchives.gr/).

Κι επειδή ο κατάλογος δεν τελειώνει, θα αναφερθώ μόνο στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (http://www.library.tee.gr), μια ιστορική βιβλιοθήκη σε θέματα μηχανικών που λειτουργεί από το 1927. Έχω γράψει κι άλλες φορές για τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ (καμαρώνω με ... μετριοπάθεια γιατί έχω συμβάλει στην ανάπτυξη και τη σημερινή της  εξέλιξη, μια αναδρομή είχα κάνει σε ημερίδα πέρυσι) και πιστεύω πως έχει παίξει σημαντικό ρόλο ως τεχνική βιβλιοθήκη. Στον ενοποιημένο κατάλογο της Βιβλιοθήκης μπορεί κανείς να βρει σε ψηφιακή μορφή όλο το υλικό που έχει παραχθεί από το ΤΕΕ - κεντρικό και περιφερειακά τμήματα - (άρθρα περιοδικών, μελέτες, συνέδρια, σεμινάρια), αλλά και μεγάλο αριθμό βιβλίων (επιλέγοντας "Περιέχει ψηφιακό αντικείμενο"). Εξάλλου, μπορείτε να δείτε και χωριστά τις ειδικές συλλογές, επιλέγοντας την κατάλληλη βάση δεδομένων από τον τον κατάλογο http://opac.tee.gr. Μια πρόσφατη σημαντική δράση της Βιβλιοθήκης είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων με τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ (είχε παρουσιαστεί σε ημερίδα τον Ιανουάριο του 2019).

Άπό άρθρο για το Νοσοκομείο Σωτηρία στα Τεχνικά Χρονικά του 1932 (Πηγή)

Και όπως έγραψα παραπάνω, η αναφορά δεν είναι εξαντλητική (ευτυχώς, λέω), δεν έχω αναφερθεί σε όλα τα Πανεπιστήμια που το καθένα κάνει σοβαρή δουλειά, ούτε σε δημόσιες βιβλιοθήκες που επίσης έχουν θησαυρούς. Τί να πω για Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, για Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου, Λειβαδιάς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου “Κοραής”, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Κέρκυρας και τόσες άλλες.

Καλή βόλτα. Εύχομαι σύντομα να φύγει αυτός ο εφιάλτης, να είμαστε καλά να γνωρίσουμε κι από κοντά τις βιβλιοθήκες μας. Σίγουρα θα έχουμε να βρούμε πολύ περισσότερα πράγματα.

..................................................................................

Σημειώσεις: 

• Συμπληρωματικές, όχι εξαντλητικές, αναφορές σε πηγές υπάρχουν και σε διάλεξη που είχα δώσει τον Νοέμβριο του 2018 σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα για το μάθημα «Αξιοποίηση ηλεκτρονικών πόρων στη Νεοελληνική Φιλολογία – Digital Humanities». 

• Η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αποτελούσε για χρόνια το σύμβολο της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ στην οποία και ανήκει. Η σχεδίαση έγινε από τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Αβραμίδη που υλοποίησε μια ιδέα μου για τον ρόλο και τη σχέση της Βιβλιοθήκης με το περιεχόμενο και με τα μέσα.