Χίλια καλώς σε βρήκαμε καινούριε χρόνε!

 

 Ταχιά ταχιά’να αρχιχρονιά
ταχιά’ ν’ αρχή του χρόνου,
ταχιά’ ν’ απού περπάτησε
ο Κύριος στον κόσμο
Και εβγήκε και χαιρέτησε
ούλους τους ζευγολάτες.
Και ο πρώτος που τα’ απάντησε
ήταν ο Άης Βασίλης
Πολλά τα έτη Βασιλειό,
καλόν ζευγάριν έχεις.
Καλό το λες αφέντη μου καλό
και ευλογημένο,
Η χάρη σου το βλόγησε
με το δεξί σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό
με το μαλαματένιο.
Πες μου να ζήσεις Βασιλειό
πόσα μουζούρια σπέρνεις;
Σπέρνω κριθάρι δώδεκα,
σταράκι δέκα πέντε
ταή και ρόβι δεκαοχτώ
κι από νωρίς στο στάβλο.

Είπαμε δα τ‘ αφέντη μας
να πούμε τση κυράς μας
Κυρά μαρμαροτράχηλη
και φεγγαρομαγούλα
οπού τον έχεις τον υγιό,
τον μοσχοκανακάρη
λούζεις τον και χτενίζεις τον
και στο σχολειό τον πέμπεις
κι ο δάσκαλος τον έδειρε
μ” ένα χρυσό βιτσάλι
και η κυρά δασκάλισσα
μ’ ένα μαργαριτάρι.

Είπαμε δα και στη κυράς
ας πούμε και τση βάγιας
Νάψε βαγίτσα το κερί
νάψε και το ντουμπλέρι
και κάτσε και ντουχούντιζε
ίντα θα μας εφέρεις
απάκι γή λουκάνικο
γη από πλευρά κομμάτι
γη από τον πόρο του βουγιού
να πιούμε μια γεμάτη.

Κι αν είναι με το θέλημα,
άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας
να πούμε καλησπέρα

Επά που καλαντρίσαμε
καλά μας επλερώσαν
Καλά να ‘ναι τα έχη τους
και τα πονομάτά τους
και αν έχουν και αρσενικό παιδί
στη σέλα καβαλάρη
να σιέται να λυγίζεται
να πέφτει το λογάδι
να το μαζώνει η μάνα του,
να’χει χαρά μεγάλη.

Πάλι κι αν είναι θηλυκό
μια καλή να κάνει
Που δεν τον φτάνει τον υγιό
Άντρα να τον επάρει.

Ξύπνησ' αφέντη ξύπνησε, να φάμε και να πιούμε!

Χίλια καλώς σας βρήκαμε!

Καλή καλύτερη χρονιά!!!

 

 

Σημείωση:

Τα κάλαντα στις δύο εικόνες είναι όπως τα κατέγραψε ο Αντώνης Γιανναράκης από τους Λάκκους Χανίων στο βιβλίο του Άσματα Κρητικά που κυκλοφόρησε το 1876 στη Λειψία (περιέχεται στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης). Τα κάλαντα στη σύγχρονη εκδοχή τους είναι αντιγραμμένα από τον ιστότοπο Candiadoc. Στο βίντεο ακούγονται σε μια παλιά ηχογράφηση ο σπουδαίος Κρητικός λυράρης και τραγουδιστής Κώστας Μουντάκης και η Καίτη Ρουκουνάκη.

Χριστούγεννα 2015: ν’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια, να βγάλλ’ απού την κόλαση χιλιάδες και μυριάδες...

      Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα

      και φέρε και γλυκό κρασί να πιούν τα παλληκάρια

      κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα,

      ανοίξετε την πόρτα σας, να πούμε καλησπέρα

     κι ακόμα δεν τον ηύρηκες τον μάνταλο ν' ανοίξεις

     να μας εβάλεις μια ρακή κι ύστερα να σφαλίξεις...

Τα παραπάνω είναι παραδοσιακά κάλαντα Κρήτης. Τα βρίσκει κανείς σε πολλές πηγές, εγώ τ' αντέγραψα από το καλαίσθητο βιβλιαράκι "Σας τα' παν άλλοι; Το Δωδεκαήμερο στην ελληνική παράδοση" (εκδ. Εν πλώ, 2014), το οποίο περιέχει πληροφορίες, έθιμα και παραδόσεις για τις ημέρες των εορτών από διάφορα μέρη της Ελλάδας (κείμενα του Γιώργη Βενετούλια και ζωγραφιές της Ελένης Διαμαντοπούλου), καθώς και παραδοσιακά κάλαντα, τα οποία περιέχονται σε CD που συνοδεύει το βιβλίο (τραγουδούν Χρ. Αηδονίδης, Ελ. Αρβανιτάκη, Σαβ. Γιαννάτου, Παντ. Θαλασσινός, Μιχ. Τζουγανάκης, Κατ. Παπαδοπούλου, Ηλ. Πιλάλης, Σοφ. Παπάζογλου, Χρ. Τσιαμούλης, Δημ. Υφαντής, Παιδική Χορωδία Τσιαμούλη).

Από την άλλη, γινόμαστε καθημερινά θεατές - παθητικοί οι περισσότεροι - μιας χωρίς τέλος ανθρώπινης τραγωδίας στη θάλασσα του Αιγαίου. Δεν μπορώ να μην ξαναθυμηθώ τα κάλαντα του Παύλου Βλαστού, που πριν ένα χρόνο είχα πάλι αναρτήσει: 

            …………………………………………………………….

-Δώσε μου μάνα, τ’ αργυρά και τα χρυσά κλειδάκια,

ν’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια,

να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες,

να ιδώ τον Αρχιστράτηγο που τρέμ’ η γης  κι ο κόσμος,

όντε ξετάζει τση ψυχαίς αμαρτωλαίς και δίκαις.

Εκιά που παν οι δίκαιοι είναι διπλοστρωμένα,

με μήλα, με τριαντάφυλλα, μ’ άνθη ξεφουντωμένα,

στη μέση κάθεται ο Θεός, δεξιά η Παναγία

Κι ο Πρόδρομος ο Βαφτιστής εις του Χριστού το πλάι

τα τάγματα τ’ αγγελικά τριγύρω φτερουγίζουν

και προσκυνούν οι δίκαιοι, δοξάζουνε και ψάλλουν.

Μα ΄κεί απού ‘παν οι αμαρτωλοί φίδια ‘ναι και λιακώνια,

Κόλασες και πίσσες και φωθιές, δαιμόνοι και τελώνια…

……………………………………………………………………………………………

Πλάι στο Καλά Χριστούγεννα, την ίδια ευχή και φέτος

ν’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια, να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες...

Ένα ακόμα «λαθραίο» παιδί... σήμερα που είναι τω Φωτώ...

N’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια,

να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες!

Κορίτσι πρόσφυγας (πότε πρόλαβε κιόλας;) από τον Καύκασο σε στρατόπεδο προσφύγων στη Θεσσαλονίκη το 1921. (Πηγή: ο κατάλογος της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου http://www.loc.gov/pictures/item/2010648479/)

«Είναι ευδιάθετη, δείχνει χαρούμενη και σίγουρα πρόκειται για ένα επικοινωνιακό παιδί». Με αυτά τα λόγια περιγράφει την τετράχρονη Τάλα ο υπεύθυνος του Χαμόγελου του Παιδιού στη Θεσσαλονίκη. Σε σπίτι του οργανισμού φιλοξενείται εδώ και λίγες ημέρες το προσφυγόπουλο από τη Συρία που την περασμένη εβδομάδα εντοπίσθηκε από αγρότη κοντά στο χωριό Θούριο του Έβρου να βρίσκεται κουρνιασμένο στην αγκαλιά του νεκρού πατέρα της. «Με τη βοήθεια μεταφραστών προσπαθούμε αργά και προσεκτικά να μιλήσουμε μαζί της ώστε να αντιληφθούμε τι ακριβώς έχει καταγραφεί στη μνήμη του παιδιού» εξηγούν οι υπεύθυνοι της οργάνωσης που έχει αναλάβει την προσωρινή φιλοξενία της Τάλα στη χώρα μας, μακριά από τα συνήθως ευαίσθητα φώτα του Τύπου μας.

Στα ψιλά των ειδήσεων χάθηκε η οδύσσεια του τετράχρονου κοριτσιού από τη Συρία, που πριν λίγες ημέρες πέρασε τα παγωμένα νερά του Έβρου στην αγκαλιά του πατέρα της σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από τις φλόγες του πολέμου που εδώ και χρόνια καίνε την πατρίδα της. Το πέρασμα στην Ελλάδα την βρήκε μόνη. Ο πατέρας δεν άντεξε το κρύο και τις κακουχίες και άφησε την τελευταία του πνοή στην παγωμένη γη της ευρωπαϊκής επαγγελίας. Δεν πρόλαβε να πολιτογραφηθεί ως «λαθραίος». Δεν πρόλαβε να φτάσει ώς τα παγκάκια του Πεδίου του Άρεως. Αυτή ήταν και η μοναδική κληρονομιά που της άφησε σε μια χώρα που τους περίμενε με μια «σκούπα» στα χέρια.

Ξεπαγιασμένη την βρήκαν, να προσπαθεί να ζεσταθεί σε μια αγκαλιά που έσβηνε ώρα με την ώρα. Οι γιατροί είπαν πως έμεινε δίπλα στον νεκρό περίπου δέκα ώρες και η θερμοκρασία του σώματος που πάγωνε ήταν αυτή που την κράτησε στη ζωή. Τώρα η Τάλα βρίσκεται στα χέρια της οργάνωσης που ανέλαβε όχι μόνο τη φιλοξενία αλλά και το δύσκολο έργο της αναζήτησης των συγγενών της. «Βρισκόμαστε σε επαφή με διεθνείς οργανισμούς ώστε να εντοπίσουμε τη μητέρα, τα αδέρφια ή κάποιους άλλους συγγενείς που πιθανόν να υπάρχουν είτε στη Συρία είτε κάπου αλλού» εξηγεί από το τηλέφωνο ο υπεύθυνος του οργανισμού.

 ΥΓ. Χαρακτηριστική τις τελευταίες ημέρες είναι η ανταπόκριση από Διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ακόμα και από τη Συρία, που επικοινωνούν με το Χαμόγελο του Παιδιού σε μια προσπάθεια να συνδράμουν στον εντοπισμό των συγγενών της Τάλα. Για τα ελληνικά ΜΜΕ είναι ένα ακόμα «λαθραίο» παιδί...

 Πέτρος Κατσάκος

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύεται στη σημερινή Αυγή. Γράφει για το τετράχρονο κοριτσάκι, την Τάλα, που κατάφερε να ζήσει ζεσταινόμενο στην αγκαλιά του πεθαμένου πατέρα του. Ήταν πρόσφυγες από τη Συρία, ξέρουμε τι γίνεται εκεί. Ξέρουμε στ' αλήθεια άραγε; Νιώθουμε τι υφίστανται οι άνθρωποι αυτοί όταν αναγκάζονται να φύγουν από την πατρίδα τους μέσα σε τόσους κινδύνους; Και άραγε, αντιλαμβανόμαστε αναλογίες;

Αντιλαμβανόμαστε ότι γίνονται τα ίδια που γίνονταν και πριν από 100 χρόνια, όπως η παρακάτω φωτογραφία; 

Παιδιά πρόσφυγες (πότε πρόλαβαν κιόλας;) από την Αρμενία στέλνονται στην Ελλάδα μετά τη σφαγή-γενοκτονία του 1915. (Πηγή: ο κατάλογος φωτογραφιών της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου http://www.loc.gov/pictures/item/93515692/)

Αντιλαμβανόμαστε ότι και μεις υπήρξαμε πρόσφυγες κάποτε στη Συρία, όπως η παρακάτω φωτογραφία (πιθανότατα του 1923);

Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατόλια στο Χαλέπι της Συρίας (Πηγή: ο κατάλογος φωτογραφιών της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου http://www.loc.gov/pictures/item/ggb2006011017/)

Και τώρα, έχουμε κι εμείς τον τοίχο να χωρίζουμε τους ανθρώπους, έχουμε τον φράχτη του Έβρου,  με τον οποίο καταφέραμε να "αποτρέπουμε" την είσοδο των ανεπιθύμητων στη χώρα μας. Έτσι είπε ο πρωθυπουργός στην επίσκεψή του στη Θράκη:

"Αυτό έχει πια αποτραπεί. Ο φράχτης έπαιξε αυτό τον ρόλο τον πάρα πολύ θετικό και, όπως δήλωσα και προηγουμένως, σημαντικό είναι πως αυτός πρέπει να παραμείνει. Ο φράχτης αυτός έχει δουλέψει για το καλό του τόπου και οι θεωρίες ότι θα πρέπει να τον ρίξουμε, να τον γκρεμίσουμε, ώστε να μπαίνουν μέσα οι λαθρομετανάστες και να τους παρέχουμε νοσοκομειακή και ασφαλιστική κάλυψη είναι κάτι το οποίο δεν πρόκειται ποτέ να το επιτρέψει ο ελληνικός λαός."

Ντρέπομαι!

Κατά τ' άλλα

Σήμερα είναι τω Φωτώ π' αγιάζουν οι παπάδες

μέσα στα σπίθια μπαίνουνε και λεν τον Ιορδάνη.

Κι ο Ιορδάνης βαφτιστής εγύρισε και είπε.

-         Χαρίσετέ μου τα κλειδιά τα ρουμπινοσασμένα,

Τα ολόχρυσα, τα αργυρά, τα μαργαριταρένια.

Ν’ ανοίξω τον Παράδεισο να πιω νερό δροσάτο,

Να πέσω ν’ αποκοιμηθώ σε μια σπηλιά από κάτω.

Να πέφτουν μήλα πάνω μου και ρόδα στην ποδιά μου

Και τα χρυσά τριαντάφυλλα εις τα προσκέφαλά μου.

Ανήφορος, κατήφορο; Σε τρία πηγαδάκια,

Κάθονται τρεις μελαχροινές με τα σγουρά μαλλάκια.

Η μια κεντά τον ουρανό, η γι’ άλλη το φεγγάρι,

Κι η τρίτη η ομορφότερη κεντά τον Άι- Γιάννη.

Ανοίξετε την πόρτα σας διάπλατα να μπούμε,

Κι ότι εμαγερέψατε να φάμε και να πιούμε.

Εφάγαμε τον πετεινό, να φάμε και την κότα,

σε όλους σας ευχόμαστε, του χρόνου Καλά Φώτα.

(Κάλαντα περιοχής Σελίνου Χανίων. Αντιγραφή από το βιβλίο "Κρητικά Χριστούγεννα: αναζητώντας τις ρίζες μας", σε κείμενα και επιμέλεια Ζωής Μητσοτάκη και έκδοση του Λυκείου Ελληνίδων Χανίων, 1997. Το είχα παρουσιάσει και εδώ).

Ή όπως έγραψε ο Παύλος Βλαστός στα "Φωτοκάλαντα Κρητών" (από το ίδιο βιβλίο):

Εις τα Ιεροσόλυμα εις του Χριστού τση τόπους,

εκεί δεντρά δεν ήτονε δεντρά φανερωθήκα,

τότες βροχούλες έπιασαν κατέβη στο ποτάμι

κι ήρθ’ ο Χριστός να βαφτιστεί απού τον Ιωάννη.

…………………………………………………

Κι απηλογάται ο Χριστός, τση Παναγιάς και λέει

-Δώσε μου μάνα, τ’ αργυρά και τα χρυσά κλειδάκια,

ν’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια,

να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες,

να ιδώ τον Αρχιστράτηγο που τρέμ’ η γης  κι ο κόσμος,

όντε ξετάζει τση ψυχαίς αμαρτωλαίς και δίκαις.

Εκιά που παν οι δίκαιοι είναι διπλοστρωμένα,

με μήλα, με τριαντάφυλλα, μ’ άνθη ξεφουντωμένα,

στη μέση κάθεται ο Θεός, δεξιά η Παναγία

Κι ο Πρόδρομος ο Βαφτιστής εις του Χριστού το πλάι

τα τάγματα τ’ αγγελικά τριγύρω φτερουγίζουν

και προσκυνούν οι δίκαιοι, δοξάζουνε και ψάλλουν.

Μα ΄κεί απού ‘παν οι αμαρτωλοί φίδια ‘ναι και λιακώνια,

Κόλασες και πίσσες και φωθιές, δαιμόνοι και τελώνια.

………………………………………………………………………….

Ετούτες τση παραβολές τση λένε για τα Φώτα,

Άνοιξε περιστέρα μου τη μαρμαρένια πόρτα.

N’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια,

να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες!

Καλή φώτιση! Καλή ελπίδα!* 

(*Αλήθεια, γιατί το λένε "ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας; Είναι τυχαίο που δεν επικράτησαν οι άλλες ονομασίες του, όπως "ακρωτήριο των Τρικυμιών" ή "ακρωτήριο Αποικίας"; Η ελπίδα μένει στο τέλος, ας το έχουμε στο μυαλό μας.) 

Καλή χρονιά με ελπίδα, χωρίς τρικυμίες και χωρίς την αίσθηση της αποικίας χρέους!

Μια ασκελετούρα για γούρι φέτος

Για φέτος ας κρεμάσουμε μια ασκελετούρα στην πόρτα μας, είναι πικρό φυτό, δεν το τρώνε ούτε τα ζώα γιατί έχει δηλητήριο (το λένε και σκυλοκρέμμυδο), μα φέρνει γούρι. Έτσι πιστεύουνε στην Κρήτη, έχει τόση δύναμη που όσο και να το σκορπίζουνε, αυτό και πάλι βγαίνει.  Ας το βάλουμε στην πόρτα μας, θα μας δώσει από τη δύναμη και τη ζωντάνια του.

Και για κάλαντα, ανατρέχοντας στην πολύ ωραία έκδοση του Λυκείου Ελληνίδων Χανίων του 1997 "Κρητικά Χριστούγεννα: αναζητώντας τις ρίζες μας" (κείμενα, επιμέλεια Ζωής Μητσοτάκη), αντιγράφω ένα απόσπασμα από τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα ("Κατά τον Παύλο Βλαστό: Κάλαντα Βυζαντινά της Πρωτοχρονιάς των Δυτικών της Κρήτης επαρχιών"):

Αφού λοιπόν οι καλαντριτζήδες τα είπανε στον άγιο Βασίλη που σπέρνει "σιτάρι δώδεκα, κριθάρι δεκαπέντε, ταγί κιαι ρόβι δεκοχτώ κι από νωρίς στο σταύλο":

"... Εσένα πρέπει Βασιλειό, τ΄αρσενικό ζευγάρι, 

το μαύρο και το γαλανό και το στεφανοκέρι..."

 τάπανε του Βασίλη

¨... Και σαν κατέχης γράμματα, πες μας την αλφα-βήτα,

και στο ραβδί τ΄ακούμπησε να πει την άλφα-βήτα,

και το ραβδί 'τονε ξερό χλωρούς βλαστούς επέτα

κι απάνω 'ς την αητοφωλιά χώρα ξετελειωμένη

κάτω 'ς τη ρίζα του ραβδιού βρύσες εκυματούσα

κι' εκατεβαίναν τα πουλιά κ' εραίναν τα φτερά των

κ' εραίναν τον αφέντη μας τον πολυχρονισμένο."

 συνεχίσανε με τον αφέντη

"... Χρόνους πολλούς να 'σαι καλά με τη νοικοκυρά σου,

χαρά να 'ναι στο σπίτι σου κι υγεία 'ς τα παιδιά σου..."

τα λένε και τση κυράς

"... Κερά, μαρμαροτράχηλη, φεγγαρομαγουλάτη

και κρουσταλίδα του νερού και πάχνη απού τα χιόνια..."

τα λένε και της κόρης

"... Κόρη βερυκοκόκκινη, ψιλής γενιάς κλωνάρι,

που 'σαι πανώρια, φρόνιμη, με γνώση και με χάρη..."

και τελειώνουν με τη βάγια:

"Άψε βαγίτσα, το κερί άψε και το διπλέρι,

και κάτσε και λογάριασε ίντα θα μας ε φέρεις.

Βάλλε 'ς τ' αξάη αμύγδαλα πανέρια λεφτοκάρια,

και βάλε και γλυκύ κρασί να πιούν τα παληκάρια.

Απάκι γη λουκάνικο γη από πλευράς κομμάτι

γ' απού τη μαύρην όρνιθα κιανέναν αυγουλάκι

κι αν ην απού τη γαλανή ας ην και ζευγαράκι.

Κι απού την κοφινίδα σας που 'χετε τα κουλούρια,

να μας αποχερόσετε να βάλομε 'ς τη βούργια.

Κι απού την κοφινίδα σας απού 'χετε το στάρι,

να μας αποχαρίσετε πολύ από ν' αξάη.

Κι απού το λαδοπίθαρο κιανέναν οκαδάκι,

κι από το κρασοπίθαρο να πιούμε μια γεμάτη

κι αν είνε περισσότερο βαστούμ' εμείς κι ασκάκι."

μια πρωτοβουλία αλληλεγγύης, η εικόνα από το ιστολόγιο Apokoronas Our Home

 

Και του χρόνου με υγεία στο καλό σας το κονάκι.