Τετάρτη 29 Απριλίου 2020

Ένας κόσμος κλειστός τη φετινή Άνοιξη και δυο ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη




Η πληγωμένη Άνοιξη


Η πληγωμένη Άνοιξη τεντώνει τα λουλούδια της
οι βραδινές καμπάνες την κραυγή τους
κι η κάτασπρη κοπέλα μέσα στα γαρίφαλα
συνάζει στάλα στάλα το αίμα
απ’ όλες τις σημαίες που πονέσανε
από τα κυπαρίσσια που σφαχτήκαν
για να χτιστεί ένα πύργος κατακόκκινος
μ’ ένα ρολόγι και δυο μαύρους δείχτες
κι οι δείχτες σα σταυρώνουν θα ’ρχεται ένα σύννεφο
κι οι δείχτες σα σταυρώνουν θα ’ρχεται ένα ξίφος

το σύννεφο θ’ ανάβει τα γαρίφαλα
το ξίφος θα θερίζει το κορμί της
 



Οι εχθροί της Άνοιξης

Έρχεται φέτος κουρασμένη

η Άνοιξη
(νά) κουβαλάει τόσα χρόνια
τα λουλούδια πάνω της.

Σκοτεινοί άνθρωποι
στις γωνιές την παραμονεύουν
για να την τσακίσουν.

Αυτή όμως
με κρότο
ανάβει ένα-ένα
τα λουλούδια της
στα μάτια τούς τα ρίχνει
(για) να τους στραβώσει.


Για τον Μίλτο Σαχτούρη (29 Ιουλίου 1919 –  29 Μαρτίου 2005) γράφει ο Λίνος Πολίτης στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (πρωτοκυκλοφόρησε από το ΜΙΕΤ το 1978, έχω την Θ' έκδοση του 1998):

Ένας κόσμος κλειστός και περιχαρακωμένος, με βασικό στόχο την πικρή αίσθηση της ζωής μια υπαρξιακή θλίψη που εκφράζεται κατά προτίμηση με παραβολές και μικρούς μύθους, ακόμη και με αινιγματικά σύμβολα και εικόνες, που φτάνουν ως το αλλόκοτο, το τρομαχτικό και το παραμορφωμένο. Έντονα επηρεασμένος από την υπερρεαλιστική γλώσσα και την τεχνική (του Εγγονόπουλου π.χ.), παρουσιάζει λιτότητα στα εκφραστικά μέσα και ευρηματικότητα στην εκλογή νέων λέξεων.

Τα δυο ποιήματα για την Άνοιξη φοβάμαι πως ταιριάζουν στο φετινό μας κλειστό και περιχαρακωμένο κόσμο, στη φετινή μας κουρασμένη και πληγωμένη Άνοιξη.

Πέμπτη 23 Απριλίου 2020

Διαβάσματα 2019





  • ·         Calvino Italo (Τσίτσοβιτς - Radin Τόνια) , Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου, Κριτική, 2019
  • ·         Camus Albert (Σαλταπήδας Χρήστος), Η θάλασσα σε απόσταση αναπνοής: Ημερολόγιο καταστρώματος, Απόστροφος, 2000
  • ·         Claxton William, Berendt Joachim Ernst, New Orleans Jazzlife, 1960 : (English, German and French Edition), Taschen Gmbh, 2006
  • ·         Crystal David (Κονδύλης Γρηγόρης), Ένα μικρό βιβλίο για τη γλώσσα, Εκδόσεις Πατάκη, 2011
  • ·         France Anatole (Ταγκούλης Νίκος), Το βιβλίο του βιβλιόφιλου, Πληθώρα, 2019
  • ·         Gridley Mark C., Jazz styles: History & analysis: fifth edition , Prentice Hall, 1994
  • ·         Kästner Erich (Σαλταμπάση Άντζη), Στο χείλος της αβύσσου: Η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν, Πόλις, 2018
  • ·         Magris Claudio (Σπυριδοπούλου Μαρία) , Μια άλλη θάλασσα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018
  • ·         O' Connor Flanner (Κοτζιάς Αλέξανδρος), Και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν, Αντίποδες, 2016
  • ·         Pedro João Ricardo (Μοσχονά Αριάδνη) , Το δικό σου πρόσωπο θα είναι το τελευταίο, Πόλις, 2019
  • ·         Tabucchi Antonio  (Χρυσοστομίδης Ανταίος) , Τρεις ασήμαντες ιστορίες χωρίς συμπέρασμα, Άγρα, 2005
  • ·         Vila - Matas Enrique (Παπανικολάου Νάννα) , Στο Κάσελ δεν υπάρχει λογική, Ίκαρος, 2017
  • ·         Weil Simone (Ζουμπουλάκης Σταύρος), Το πρόσωπο και το ιερό, Πόλις, 2018
  • ·         Αθανασοπούλου Αφροδίτη, Ιστορία και λογοτεχνία σε διάλογο ή Περί μυθικής και ιστορικής μεθόδου , Επίκεντρο, 2019
  • ·         Ακρίβος Κώστας, Γάλα μαγνησίας, Μεταίχμιο, 2018
  • ·         Άνδρος Άλκης, Ο γλυκασμός της Αλταμίρας: Μια ανάγνωση στον Ανδρέα Εμπειρίκο, Απόστροφος, 2000
  • ·         Γρηγοράκης Μιχάλης, Ιδομενέας Παπαγρηγοράκης (Βιβλιογραφικά): Εμάζεψε Μιχ. Γρηγοράκης, 1967
  • ·         Δούκα Μάρω, Η αρχαία σκουριά, Εκδόσεις Πατάκη, 2010
  • ·         Δούκα Μάρω, Πύλη εισόδου, Εκδόσεις Πατάκη, 2019
  • ·         Δούκας Γιάννης, Ψαρράς Χάρης, Ρηνιώτη Ειρήνη, Χουλιάρας Γιώργος, Φύσσας Δημήτρης, Μικροκύματα: 99+1 μικρο-διηγήματα μελών της Εταιρείας Συγγραφέων, Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2019
  • ·         Ευθυμίου Λουκία, Μενεγάκη Μαρία, Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2009
  • ·         Ζορμπά Μυρσίνη, Ανδρέας Παπανδρέου: Πολιτισμικό πορτρέτο, Πεδίο, 2019
  • ·         Ιωαννίδου Αλεξάνδρα, Παπαζαχαρίου Ευάγγελος Ζάχος -, Μιχαηλίδης Ιάκωβος, Τσιτσελίκης Κωνσταντίνος, Γλώσσες, αλφάβητα και εθνική ιδεολογία στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, Κριτική, 1999
  • ·         Ιωάννου Γιάννης, Το Μεγάλο Αφεντικό, Εφημερίδα των Συντακτών, 2019
  • ·         Καλλιβρετάκης Λεωνίδας, Μεσογείων 14-18: Η υποδιεύθυνση γενικής ασφάλειας Αθηνών στα χρόνια της δικτατορίας (1971-1974), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.). Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, 2019
  • ·         Καλοκύρης Δημήτρης, Μπεθ, Εκδόσεις Πατάκη, 2019
  • ·         Καραβία Μαρία, Το ημερολόγιο του Λονδίνου: Σημειώσεις από την εποχή της δικτατορίας, Άγρα, 2007
  • ·         Καραθανάση Αγγελική, Λογοτεχνικές εν θερμώ απηχήσεις της μεγάλης κρητικής επανάστασης (ανάτυπο), Δήμος Χανίων, 2018
  • ·         Καρυστιάνη Ιωάννα, Χίλιες ανάσες, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018
  • ·         Καστρινάκη Αγγέλα, ... Κάτι ν' αλλάξει! Μα πώς; , Κίχλη, 2019
  • ·         Κοντομιτάκη Μυρτώ, Εικαστικοί των Χανίων ερμηνεύουν τον πύργο της Βαβέλ: Artists of Hania interpret the tower of Babel, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, 2018
  • ·         Κοροβίνης Θωμάς, Ο θρύλος του Ασλάν Καπλάν , Άγρα, 2019
  • ·         Κουμαριανού Αικατερίνη, Σινιόσογλου Νικήτας, Καϊρικά μελετήματα, Καΐρειος Βιβλιοθήκη,   2007
  • ·         Κουνενάκη Πέγκυ, Γιάννης Στεφανάκις. Ταξίδι στην Ουτοπία: Yannis Stefanakis. A journey to Utopia, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, 2019
  • ·         Κουτσουμπέλη Χλόη, Το σημείωμα της οδού Ντεσπερέ, Πόλις, 2018
  • ·         Κυριακίδης Αχιλλέας, Ο Χόρχε Λούις Μπόρχες και η αγωνία της μετάφρασης, Εκδόσεις Πατάκη, 2019
  • ·         Λεβίδης Αλέκος Βλ., Ζωγραφική για βιβλία, Άγρα, 1998
  • ·         Λιαρούτσος Μιχάλης, Τελειώνοντας ο Δεκέμβρης..., Εκδόσεις "Εντός", 2000
  • ·         Λίτος Μπάμπης, Παπαβασιλείου Αιμιλία, Αντώνης Πιταριδάκης, Πρόεδρος ΤΕΕ/ΤΔΚ 2004-2012: Πτυχές του έργου και της ζωής του, ΤΕΕ-ΤΔΚ, 2018
  • ·         Λοφίτη Σταυρούλα, Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου, Περίπλους, 2015
  • ·         Μακρόπουλος Μιχάλης, Μαύρο νερό, Κίχλη, 2019
  • ·         Μαραγκού Μαρία, Λίτη Αφροδίτη, Γιώργος Λάππας - Από εδώ έως την αιωνιότητα: George Lappas - From here to eternity, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, 2018
  • ·         Μαρινάκη Ελένη, Μετράω ως το δέκα, Μελάνι, 2018
  • ·         Μαρκόπουλος Θάνος, Στο σχολείο με χαρτί και καλαμάρι, Καλειδοσκόπιο, 2002
  • ·         Μαυρουδής Νότης, Άγρυπνο φεγγάρι, Ιανός, 2019
  • ·         Μηλιώνης Χριστόφορος, Καλαμάς κι Αχέροντας, Κίχλη, 2017
  • ·         Μοίρα Μαρία, Η αδιόρατη πόλη, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2018
  • ·         Παλαβός Γιάννης, Το παιδί, Νεφέλη, 2019
  • ·         Παπαγρηγοράκης Ιδομενέας, Συλλογή ξενόγλωσσων λέξεων της ομιλουμένης εν Κρήτη: (2ον βραβείον Διαγωνισμού Γλωσσικής Εταιρείας Αθηνών) 1951, Τυπογραφείο Κανάκη Φραγκιαδάκη, 1952
  • ·         Παπαδάκης Νικόλαος Εμμ., Για την Κρήτη και τη Μακεδονία: Ο Λεωνίδας Μαλέκος Παπαμαλέκος και τα γεγονότα της εποχής του (1890 - 1912), Πολιτιστικός Σύλλογος Βάμου "Ο Πρίνος", 2008
  • ·          Παπαδόπουλος Νίκος, Ζήκα Φαίη, Χριστόπουλος Κώστας, Flora Filopappou: Ένα ταξίδι από την πόλη των βράχων στον κήπο, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2018
  • Παπαδόπουλος Στέλιος, Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 1982
  • ·         Πετρόπουλος Γιώργος, Χατζηδημητράκος Νίκος, Κατσιγιάννη Ελένη, Ζηργάνος Νικόλας, Μανιμανάκης Κώστας, Νίκος Πλουμπίδης: Οι σημειώσεις της φυλακής (ειδικο ένθετο ΕφΣυν), Εφημερίδα των Συντακτών, 2018
  • ·         Πορτάλιου Ελένη, Η μνήμη επιστρέφει στα χαλάσματα της ιστορίας, Μικρή Άρκτος, 2019
  • ·         Clark Bruce (Ποταμιάνου Βίκη), Δυο φορές ξένος: Οι μαζικές απελάσεις που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα και Τουρκία, Ποταμός, 2007
  • ·         Σαραντάκος Νίκος, Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα, Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, 2019
  • ·         Σμοκοβίτης Αθ., Μνήμες από την πατρώα και ξένη γη.
  • ·         Τριανταφύλλου Σώτη, Σπάνιες γαίες, Εκδόσεις Πατάκη, 2013
  • ·         Wagner Richard (Φούλιας Ιωάννης), Beethoven: Μια συμβολή στη φιλοσοφία της μουσικής, Νεφέλη, 2013
  • ·         Ψαρράς Δημήτρης, Κωστόπουλος Τάσος, Μακεδονικό - Τα ντοκουμέντα: Επίσημα έγγραφα από τα ελληνικά αρχεία (1904-1998), Εφημερίδα των Συντακτών, 2018
  • ·         «Τό θέμα εἶναι τ ώ ρ α τί λές": Η ζωή και το έργο του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2018
  • ·         12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη: 14 Ιστορίες Αντίστασης, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2018
  • ·         Για τη Δημοτική Γλώσσα: Kείμενα, Γ. Bέλτσου - K. Δεσποτόπουλου - E. Kριαρά - Γ. Mπαμπινιώτη - Σ. Πάνου - M. Σετάτου - A. Tσομπανάκη, Γρηγόρη.
  • ·         Δημόσιος διάλογος για την γλώσσα: που οργάνωσε το ΚΚΕ εσωτερικού τον Ιανουάριο του1985 στο κλειστό γήπεδο του Μίλωνος, Δόμος, 1988
  • ·         Θησαυροί της Iστορικής Bιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας. Ελληνικές εκδόσεις των αρχών της τυπογραφίας: Trésors de la bibliothѐque historique d' Andritsena. Éditions grecques des débuts de limprimerie, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος - Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 2018
  

Με αφορμή τη σημερινή μέρα βιβλίου, παρέθεσα εδώ τους τίτλους των βιβλίων που διάβασα το 2019. Κάποια είχαν ξαναδιαβαστεί πριν από χρόνια, κάποια άλλα περίμεναν χρόνια για να διαβαστούν, άλλα είναι αγορασμένα ή χαρισμένα και άλλα δανεισμένα από βιβλιοθήκες.  Η σειρά κατάταξης είναι ως προς τον/τη συγγραφέα (εκτός λίγων στο τέλος), ενώ σε παρένθεση αναφέρω και τον μεταφραστή ή τη μεταφράστρια, το έργο των οποίων είναι ανεκτίμητο και πολύ σπουδαίο.

Τρίτη 21 Απριλίου 2020

"Η επανάστασις υπήρξεν αναίμακτος..."


Μας κλείσανε σ' αυτά τα κελλιά. Κανείς δεν υπάρχει. Είτε κλάψεις είτε πονέσεις, κανείς δε γνοιάζεται. Ποιος γνοιάζεται για το διπλανό που βγάζει τα πνεμόνια του; Μόνο μην τους πεθάνεις. Αυτό απαγορεύεται από τον κανονισμό. Και απάνω όταν χτυπάνε το προσέχουνε. Δε θέλουνε μπερδέματα. Δύσκολες μετά οι διατυπώσεις. Το αποφεύγουν. Ξέρω ότι έχουνε ένα γιατρό, Κιούπη τον λένε, και προσέχει. Κρατάει το σφυγμό, και τους λέει αν μπορούν ή όχι να προχωρήσουν. Ξέρει να συνεφέρνει, και δίνει καρδιοτονωτικά όταν τους κάνουνε ηλεκτροσόκ. Ωστόσο, στην Αθήαν εξαφανίστηκαν κάμποσοι. Και δθο τρεις οικογένειες διατάχτηκαν να παραλάβουν φέρετρα σφραγισμένα. Εν τούτοις "η Επανάστασις υπήρξεν αναίμακτος...".

Έτσι περιγράφει την Κόλαση της Μπουμπουλίνας η ηθοποιός Κίττυ Αρσένη όταν την πιάσανε τον Απρίλη του 67, "στην οδό Μπουμπουλίνας, σ' ένα παλιό κτίριο, στα υπόγειά του, όπου στεγαζόταν τότε η Γενική Ασφάλεια", όπως περιγράφει την αντίστοιχη εμπειρία της η Μάρω Δούκα στην Πηγάδα (είχα γράψει εδώ).

Όταν πήγαν στο σπίτι να την πάρουν, έκαναν τις συστάσεις στη μάνα της: "Είμαι ο Λάμπρου [ο νέος προϊστάμενος της Γενικής Ασφαλείας Αθηνών]. Και οι άλλοι δυό ανώτεροι αξιωματικοί της Ασφαλείας, Μπάμπαλης και Μάλλιος."

Ήτανε 2 ή 3 τη νύχτα. Το απόγευμα στο θέατρο την είχανε προειδοποιήσει να προσέχει, είχανε ήδη πιάσει το Μίκη.

Ο θόρυβος γύρω μου είναι εκκωφαντικός και παράξενος. Σιδερένιοι ήχοι χτυπάνε σαν τα καζάνια της κόλασης μέσα στο κεφάλι μου. Ακουμπάω το πρόσωπό μου στο τσιμέντο να δροσιστώ λιγάκι. Μυρίζει κάτουρο. Κατάλαβα. Εδώ θα είναι αυτό που λένε «αυστηρά απομόνωση». Δεν τρως, δεν πίνεις νερό και κάνεις τις σωματικές σου ανάγκες εδώ μέσα. Ο λαιμός μου είναι στεγνός. Έχω μια γεύση αίματος στο στόμα μου. Πιάνω το αριστερό μου μάτι που με καίει και το αισθάνομαι πρησμένο. Το κεφάλι μου κουδουνίζει και πονάει όπου και να τ’ ακουμπίσω. Τα μαλλιά μου μού μένουνε τούφες στα χέρια. Πονάνε τα πόδια μου στα πέλματα, οι κλειδώσεις των χεριών μου, πονάει το κορμί μου ολόκληρο και το μόνο που θέλω είναι νερό. Ένα ποτήρι νερό.
Τη ρίξανε στο κελί με το νούμερο 18. "Από σήμερα ονομάζομαι 18".

Από παντού ακούγονται φωνές, βογγητά, βρισιές, απειλές, όλα ανακατεμένα  στο όνομα της "αναιμάκτου επαναστάσεως".


Και ποιοί ήταν οι άνθρωποι αυτοί; Τι ήθελαν;

Τόσα χρόνια δε μας είχανε αφήσει να μιλήσουμε, να κουβεντιάσουμε, να διαβάσουμε. Μόλις είχαν αρχίσει να ψιθυρίζονται οι θρύλοι της Αντίστασης και το αίμα του Εμφύλιου πολέμου. Τότε τραγουδήσαμε «Το τραγούδι του Νεκρού Αδερφού» και τη «Ρωμιοσύνη». Κλάψαμε τους νεκρούς μας, κηδέψαμε το Λαμπράκη και τον Πέτρουλα. Περπατήσαμε χέρι με χέρι στις Πορείες Ειρήνης. Αν η Πορεία Ειρήνης είναι ένα ψέμα, μας κάνανε αυτοί να το καταλάβουμε. Μας είπαν, δεν υπάρχουν περιστέρια. Τώρα φωτιά και σίδερο. Θα τους πολεμήσουμε. Με χαρτοπόλεμο στην αρχή. Πιάστηκα την ώρα του χαρτοπόλεμου. Δεν έχει σημασία. Θα τους πολεμήσουμε. Εγώ έπρεπε να τόχα καταλάβει νωρίτερα. Στο σχολείο ακόμα. Ο γυμνασιάρχης μάς έκανε φασιστικά κηρύγματα. Εγώ τότε προτίμησα την Αντιγόνη. Τίποτ’ άλλο.  

Ανακρίσεις καθημερινές, βασανιστήρια, φάλαγγα, πάνω κάτω, πάνω κάτω, στην ταράτσα, στην πηγάδα. Φάλαγγα...
'Οσην ώρα αυτός ο ξανθός με τους παραφουσκωμένους μυς βάραγε φάλαγγα, όλοι οι άλλοι χοροπηδάγανε απάνω μου, πατούσαν στο στομάχι μου, μου σφίγγανε το λαιμό, μου ανάβανε σπίρτα να μου κάψουνε τα μάτια. 
Δε μιλάει, άρα είναι κομμουνίστρια, της φωνάζει ο Λάμπρου. "Θα σας σφάξουμε όλους, θα σας κρεμάσουμε", την απειλεί. Κι ύστερα ήρθε στο κελί της ένας Γεωργαντάς και της λέει:
Σε λυπάμαι. Σε ανεβάζουν, σε κατεβάζουν. Γιατί δε μιλάς να ξεμπερδεύεις; Θα σου πω κάτι και να με θυμηθείς. Γιατί οι δεξιοί έχουν αυτοκίνητα, πάνε στη θάλασσα, χαίρονται τις ταβέρνες και τη ζωή τους; Ε; Γιατί ξέρουν το συμφέρον τους. Οι αριστεροί δε κοιτάνε το συμφέρον τους, παρά ασχολούνται με το τί κάνει ο κόσμος....

62 μέρες στην Ασφάλεια η Κίττυ Αρσένη κι ύστερα φυλακή. Το 1968 κατάφερε να φύγει από την Ελλάδα παράνομα και κατέθεσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης τις συγκλονιστικές μαρτυρίες της από τα βασανιστήρια στα κρατητήρια της Μπουμπουλίνας. Όλα αυτά κυκλοφόρησαν σε βιβλίο από τις εκδόσεις Θεμέλιο με τον τίτλο "Μπουμπουλίνας 18", ενώ επανέκδοση έγινε το 2013 από την εφημερίδα Αυγή.

Αφιερωμένα τα παραπάνω στην Εφημερίδα Καθημερινή και στον κύριο Ανδρέα Δρυμιώτη. Ο τελευταίος, συστήνεται σήμερα ως σύμβουλος επιχειρήσεων,  είναι όμως πολύ γνωστός, στους παλιούς τουλάχιστον, ως ο άνθρωπος της πληροφορικής από την δεκαετία του '80 και το Γραφείο Δοξιάδη, τη Singular κτλ., που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών στη χώρα μας. Η αφιέρωση της σημερινής ανάρτησης δεν οφείλεται στην προηγούμενη επαγγελματική και επιχειρηματική του δραστηριότητα, αλλά στις αντιαριστερές εμμονές του που ξεφεύγουν κάθε ορίου δημοκρατικής και διαλεκτικής αντιπαράθεσης, θεμιτής στο πλαίσιο του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, και αγγίζουν τα όρια μιας φασίζουσας συμπεριφοράς απέναντι σε ό,τι δεν είναι με το μέρος του, δεν του αρέσει, δεν συμφωνεί, δεν τον συμφέρει.

Αφορμή, η σημερινή μέρα της 21ης Απριλίου που έχει εγγραφεί στη μνήμη των παλιών, αλλά και στο υποσυνείδητο κάθε δημοκρατικού ανθρώπου ως ημέρα που ξεκίνησε μια μαύρη περίοδος στην πατρίδα μας και που κάθε άλλο παρά αναίμακτη και ήρεμη ήταν. Δεν είναι λοιπόν, τυχαίο, που διάλεξε η Καθημερινή ανήμερα της 21ης Απριλίου να δημοσιεύσει το άρθρο του κ. Δρυμιώτη με τον τίτλο "Ακόμα πληρώνουμε την 21η Απριλίου 1967", μάλλον διάλεξε να αναδημοσιεύσει το ίδιο ακριβώς άρθρο και με τον ίδιο τίτλο που είχε βάλει την ίδια μέρα το 2018! Γράφει ο κ. Δρυμιώτης: "Αν είχαν επίγνωση των πράξεών τους οι πρωταίτιοι της χούντας έπρεπε να είχαν αυτοκτονήσει γιατί απέτυχαν παταγωδώς. Επέβαλαν τη χούντα με το πρόσχημα ότι θέλουν να ανακόψουν την πορεία της Ελλάδας προς τον Κομμουνισμό και ουσιαστικά ενίσχυσαν την τάση αυτή όσο κανένας άλλος! " Αλήθεια, νομίζουν με τους λίβελλους του κ. Δρυμιώτη θα καταφέρουν την αποδόμηση της αριστεράς και των αριστερών, την αναθεώρηση της Ιστορίας, το σβήσιμο της μνήμης, την άφεση αμαρτιών στη χούντα και στους σύγχρονους εκφραστές της, ή αναζητούν την κατασκευή ενός Μεσσία κάποιας μεγάλης ανύπαρκτης ιδέας; Και η επανάληψη τι νόημα είχε; Την πλύση εγκεφάλου, ας πούμε, των αναγνωστών της εφημερίδας;

Αναζητήστε τη σημερινή συνομιλία του παλαίμαχου δημοσιογράφου Κωστή Γιούργου στο Κόκκινο και στον Νίκο Ξυδάκη, που συνελήφθη τον Απρίλιο του 1968 και καταδικάστηκε λίγους μήνες αργότερα από το Διαρκές Στρατοδικείο της Αθήνας σε ποινή φυλάκισης 16 χρόνων με την κατηγορία της προδοσίας. Ήτανε μόνο 21 χρονών. Ακούστε τον να μιλά για την παρέα των παιδιών από το Ηράκλειο Κρήτης, τον Καρυωτάκη, τον Γιανναδάκη, τον Ζεβελάκη και άλλους, για τα βασανιστήρια, για τη φάλαγγα, για τη Μπουμπουλίνας.
 Άλλος κόσμος, άλλες αξίες...

Κυριακή 19 Απριλίου 2020

Νά την προβάλλ’ η Πασχαλιά, ξανθή, χρυσοντυμένη



          ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ [ΠΟΘΟΣ]

                              Αφιερούται σε μια πεισματάρα

Αυγούλες απριλιάτικες χαράζουν στα βουνά μας,
Αυγούλες χαμογέλαστες, αυγούλες διαμαντένιες.
Και τα λουλούδια ανοίγουνε στους κάμπους, στα βουνά μας,
Και ροβολάνε οι λαγκαδιές καθάριες ασημένιες.

Στες περσυνές των τις φωλιές ήρθαν τα χελιδόνια
Και σχίζουν γύρω μας τρελά το δροσερό τ’ αγέρι.
Όξω στα δάση τα σκιερά λαλούν γλυκά τ’ αηδόνια
Και τα τρυγόνια, οι πέρδικες πετάνε ταίρι-ταίρι.

Να την προβάλλ’ η Πασχαλιά ξανθή, χρυσοντυμένη,
Και με λουλούδια εδώ κι εκεί χίλια φιλιά σκορπάει.
Όλοι φιλιούνται σήμερα, εχθροί κι αγαπημένοι,
Την έχθρα και το πείσμωμα καθένας λησμονάει.

Έλα και συ, που όμορφη μοιάζεις αυγή τ’ Απρίλη,
Ξανθούλα πεισματάρα μου. Το πείσμα σου λησμόνει,
Και δός μου το γλυκό φιλί στα ροδαλά στο χείλη…
Γελάει καθένας σήμερα, φιλιέται, δεν πεισμώνει.

1888, Ιωάννινα


Το ποίημα είναι του Κώστα Κρυστάλλη, του ποιητή "που γίνεται λαός", όπως είπε ο Κωστής Παλαμάς, αλλά και ζωγράφου ποιητή, όπως τον ονόμασε πάλι ο Παλαμάς, με αρνητικό, μάλλον πρόσημο αυτό, θεωρώντας την ποίησή του μόνο εικόνες και χωρίς έμπνευση. Μπορεί, βέβαια, σήμερα πια έτσι να είναι, δεν παύει όμως ν' αποτελεί μια ξεχωριστή φωνή, μια φωνή που προσπαθούσε με αγωνία να εκφράσει, να προλάβει να εκφράσει μιας και έφυγε στα εικοσιέξι του, τα ήθη και τα έθιμα, τις ομορφιές και τους καημούς του γενέθλιου τόπου του, της Ηπείρου.

Αυτό φαίνεται πολύ καθαρά στο διήγημά του «Το Πάσχα στον Πίνδο»*: 

λο τ χειμνα Πίνδος μένει βουβός, συχος δν κούγεται καθλου. Νομίζει κανες, πς κοιμται κτω π’ τ παχ κάτασπρο ππλωμα τν χιονιν, βυθισμνος σ’ ναν πνο λοκλήρων μηνν.
[...]
Ο γυνακες κι ο κοπέλλες ο ερωτιάρικες δν κλενουν πι ρμητικ τ παρθυρα κα τς πρτες τν σπιτιν. Παρατον κπου - κπου τ μελαγχολικ ργαλει κα πινουν τ’ νοιχτ λιακωτ, μ τ ρόκα στ μασχάλη κα μ τ τραγοδι στ χελη τους, τ τραγοδι τς λπίδας, το γυρισμο τν ξενητεμνων τους.
Κι ατο, φο γεμσουν τ πορτοφόλια τους μ παρδες, φνουν πι τν ξενητει κα ξεκιννε γι τν πατρδα τους, γι τ σπτι τους, γι τν Πνδο.
- Μρες Λαμπριτικες ... θ γυρσω τρα στν τπο μου, λει
χαρο
μενο κθε ξενητεμνο παιδ το Πίνδου. 
[…]
Τ Μεγαλοβδμαδο ο ξενητεμνοι βρσκονται λοι στ δρμο κα φτνουν στς πατρδες τους, ς τ βρδυ τς Μεγλης Παρασκευς.  Εναι συνήθεια ν πνε λοι στν κκλησι το χωριο τους κενη τ νύχτα κα να κολουθσουν τ γρισμα το Επιταφίου.
Πόση συγκνηση, πση χαρ, πση ποηση χει γυρισμς ατυ τν ξενητεμνων ! Κι ο καμπνες πο στολζουν, π τρες κι π πντε μαζ, τ ψηλ καμπαναρι τν κκλησιν το Πίνδου, ναστατώνουν ατς τς μρες μ τος χους των λη τν κτασι τν βουνν κα τ βθη τν γρίων κενων φαραγγιν. Νομζει κανες πς λαλζουν κι ατ π’ τ χαρ τους γι τν ρχομ τν ξενητεμνων.
Πι χαρωπς μως ντηχον ο καμπνες στν ρθρο τς Κυριακς το Πάσχα, στν πρτη νσταση. Κα σημανουν, σημανουν διάκοπα ττε, σν ν θέλουν ν ξυπνσουν κα τος νεκρος π’ τ μνήματ τους, γι ν γιορτσουν στν κκλησι τ μεγλη νσταση.[...] 

Τα παραπάνω περιλαμβάνονται στον τόμο των Απάντων του που αγόρασα μαθήτρια Γυμνασίου το 1969. Ήταν τότε ο αγαπημένος μου ποιητής, γνώριζα όλο το έργο του. Ο τόμος Άπαντα Κρυστάλλη κυκλοφόρησε το 1960 από τον εκδοτικό οίκο "Βιβλιοαθηναϊκή" με πρόλογο, εισαγωγή και επιμέλεια του Κώστα Βαλέτα.

Το απόκομμα από το Φαντάζιο με το κείμενο του Λειβαδίτη για τον Κρυστάλλη. Το κομμάτι που λείπει πρέπει να είχε κάποιο σκίτσο, ίσως του Κρυστάλλη, μπορεί να το είχα κόψει για το τετράδιο με τις φωτογραφίες και τα κείμενα που συγκέντρωνα.
Μέσα στον τόμο, μάλιστα, βρήκα ένα κιτρινισμένο δίφυλλο από ελληνικό περιοδικό της εποχής με το άρθρο  "Κώστας Κρυστάλλης: ένας αητός χωρίς φτερά". Το υπογράφει ο Α. Ρόκος. Γράφει:

Σ' όλη τη σύντομη ζωή του, είκοσι έξη μόνο χρόνια, έμεινε ο ξερριζωμένος, ο βουνήσιος, ο σταυραετός με τις σπασμένες φτερούγες, που ζυγιάζεται πάνω από τις ρεματιές στα Τζουμέρκα. Η σκληρή πολιτεία, η φτ΄ψχεια, ο ερωτικός καημός και το σαράκι της αρρώστειας, έτρωγαν τα σπλάχνα του, ενώ αυτός αναζητούσε πάντοτε κάποια ψηλή κορφή ή κάποια σκιερή λαγκαδιά...

Το περιοδικό ήταν το Φαντάζιο. Η χρονιά μάλλον το 1970. Στο τέλος του άρθρου ανακοινώνεται ότι στο επόμενο τεύχος θα έχει το άρθρο: "Γεώργιος Βιζυηνός: Από τον έρωτα στην τρέλλα". Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι συγγραφέας των άρθρων αυτών με την υπογραφή, δηλαδή το ψευδώνυμο, Α. Ρόκος ήταν ο Τάσος Λειβαδίτης. Ο Τερζόπουλος, εκδότης του περιοδικού, του είχε δώσει τη δυνατότητα στη διάρκεια της δικτατορίας να βγάζει ένα μεροκάματο γράφοντας άρθρα αρχικά για Έλληνες λογοτέχνες και στη συνέχεια για λογοτέχνες απ' όλο τον κόσμο. Τα κείμενα με τους Έλληνες, με τον τίτλο "Μεγάλες μορφές της λογοτεχνίας", κυκλοφόρησαν το 2008 από τον Καστανιώτη σε επιμέλεια Θανάση Νιάρχου.

Στα χαρτιά μου βρήκα κι ένα παλιό τεύχος του περιοδικού Διαβάζω με αφιέρωμα στον Κρυστάλλη. Είναι το τεύχος 326 του 1994 και γράφουν σ' αυτό οι Ερατοσθένης Καψωμένος, Γερασιμία Μελισσαράτου, Γεωργία Λαδογιάννη, Σόνια Ιλίνσκαγια, Δημήτρης Κόκορης κ.ά. Ενδιαφέρον, ανάμεσα στα άλλα, έχει το άρθρο της Ιλίνσκαγια με τίτλο "Ρωσικά παράλληλα του Κ. Κρυστάλλη", στο οποίο η συγγραφέας εντοπίζει αναλογίες και συγγένειες του Κώτα Κρυστάλλη (1868-1894) με τον Ρώσο ποιητή Αλεξέι Κολτσώφ (1809-1842). Είναι δυο λογοτέχνες, γράφει, που δεν στρέφονται προς το λαό αλλά βγαίνουν από το λαό, τον αντιπροσωπεύουν και τον εκφράζουν.

Γιατί τόσο Κρυστάλλη. Διάβασα πρόσφατα το τελευταίο βιβλίο του Ευάγγελου Αυδίκου "Οδός Οφθαλμιατρείου" (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2019). Πλέον ειδικός, βέβαια (ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας και λαϊκού πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), και Ηπειρώτης, είχε κι αυτός, όπως φαίνεται, αγάπη για τον ποιητή και την έκανε μυθιστόρημα, ζωντανεύοντας τον Κρυστάλλη στη σημερινή Αθήνα να κουβεντιάζει για πράγματα που αγαπούσε και που δεν πρόλαβε στα λίγα χρόνια που έζησε την κανονική του ζωή. Είναι ένα βιβλίο γραμμένο με ευαισθησία, με λόγια συχνά στο ύφος και στο πνεύμα του Κρυστάλλη, μιλά για την ξενητειά, για την ανέχεια στα χωριά της Ηπείρου τότε, για τη σκλαβιά, για τους ανολοκλήρωτους έρωτες του ποιητή, για τους πολιτικούς που ξεχνάνε, για τα στέκια στην Αθήνα, του Γαμβέτα, του Απότσου, του Ζαχαράτου, τη Δεξαμενή, για τοπωνύμια στον κοινό γενέθλιο τόπο τους την Ήπειρο ("που αναζητούσα μάταια στα λεξικά", γράφει), το πηγάδι του Αζώηρου, την Τσουκαρέλα, την Καραβατιά, το Συρράκο, τον Άγιο Γεώργιο, τον Χρούσια, τον Γαλαρόκαμπο... Γράφει για το σατιρικό περιοδικό "Καραβίδα"** που έβγαινε κείνα τα χρόνια στα Γιάννενα. 

Ο Κώστας Κρυστάλλης πέθανε φθισικός το Πάσχα του 1894. Τα λόγια που βάζει τον ποιητή να λέει ο Αυδίκος νομίζω δίνουν και το λόγο που έγραψε το βιβλίο:

"Μεγάλη η τύχη μου που βρήκα εσάς. Μου δανείζετε την ύπαρξή σας να μιλήσω για τα ανομολόγητα. Είναι για τις λέξεις μου μια δεύτερη ζωή. Η τέχνη έχει ανάγκη από λιακωτό. Να βγει από τα υπόγεια της μνήμης, όπου ο σκόρος τρώει τα σωθικά της. Να νιώσει τις ηλιαχτίδες της έγνοιας των νεότερων. Να 'ξερες πόσοι σαν και μένα πεθαίνουν στον κόσμο των σκιών, πεταμένοι σε κάποιο δωμάτιο. Αποσυνάγωγοι. Το χειρότερο στην άλλη όχθη του Αχέροντα είναι η καταχνιά και η μούχλα. Οι νεκροί είναι σαν το έμβρυο μιας παλίνδρομης κύησης. Σουφρώνουν. Συρρικνώνονται. Γίνονται λίπασμα μιας μνήμης που χάνει συνεχώς τη δύναμή της και χρειάζεται καινούρια ξύλα, σαν τη φωτιά που πάει να σβήσει."


------------------------------
*  Η αντιγραφή του αποσπάσματος έγινε ακριβώς όπως δημοσιεύεται στα Άπαντα που αναφέρω παραπάνω.
**Βρήκα το πρώτο τεύχος της Καραβίδας στην Ανέμη εδώ. Επίσης, ο Ευάγγελος Αυδίκος έχει δημοσιεύσει ένα άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών εδώ.