Κάθε χρόνο, ο Νίκος Σαραντάκος, μεταφραστής, συγγραφέας και πάνω απ' όλα σπουδαίος δουλευτής της γλώσσας (και με πρώτο πτυχίο χημικού μηχανικού) μας καλεί μέσα από το ιστολόγιό του "Οι λέξεις έχουν τη δική του ιστορία" να ψηφίσουμε τη λέξη της χρονιάς, δηλαδή τη λέξη (στην ουσία απλό - μονολεκτικό ή σύμπλοκο - πολυλεκτικό όρο) που ακούστηκε πολύ μέσα στη χρονιά και που κατά τη γνώμη μας μπορεί να "τιμηθεί" με αυτό τον τίτλο.
Πέρσι ήταν ο κορονοϊός, πρόπερσι η κανονικότητα, το 2018 η Συμφωνία των Πρεσπών κοκ. Για φέτος δεν επιλέχτηκε λέξη που να αφορά την πανδημία, το κακό που μας βρήκε με τον κορονοϊό, αλλά το άλλο κακό που μας βρήκε και δείχνει να φουντώνει, η γυναικοκτονία.
Η συζήτηση για την καθιέρωση και νομική αναγνώριση του όρου παραπέμπει στην κατάσταση όπως εκφράζεται με την καταπίεση και την έμφυλη βία μέχρι θανάτου που ασκείται πάνω στις γυναίκες από άντρες έχοντας την πατριαρχική αντίληψη της ιδιοκτησίας και της υπεροχής. Το 2020 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg το βιβλίο με με τίτλο "Γυναικοκτονίες: Διαπιστώσεις, ερωτήματα και ερωτηματικά", μια συμβολή του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου "στην κατανόηση, την ορατότητα αλλά και την αντιμετώπιση του φαινομένου των γυναικοκτονιών του οποίου η ύπαρξη είναι ριζωμένη στην ιστορία των πατριαρχικών μας κοινωνιών". Αξίζει να παραθέσω τα περιεχόμενα της έκδοσης μαζί με τα ονόματα των εισηγητριών:
Αξίζει να δώσουμε τα περιεχόμενα εκείνου του έργου:
- Γεωργία Πετράκη, Οι Γυναικοκτονίες είναι αόρατοι φόνοι
- Βασιλική Αρτινοπούλου, Γυναικοκτονίες: Εννοιολογικά και μεθοδολογικά ζητήματα
- Αλεξία Τσούνη, Παρατηρητήριο για τις γυναικοκτονίες: κρισιμότητα, ανάλυση στοιχείων και προτάσεις
- Μαρία Γκασούκα, Παλιά Ιστορία σε σύγχρονα πλαίσια: Θηλυκοκτονία/Γυναικοκτονία
- Άννα Βουγιούκα, Γυναικοκτονίες: Διεθνής εμπειρία, πολιτικές διαστάσεις και ο μετασχηματισμός της σιωπής σε λόγο και δράση
- Άννα Μιχαλακέλη, Η γυναικοκτονία στο δημόσιο λόγο και τη δημόσια σφαίρα
- Φωτεινή Μηλιώνη, Γυναικοκτονία: Εγκληματολογικές και Νομικές διαστάσεις
- Σοφία Βαγενά, Ποιος είναι ο ρόλος λοιπόν της ελληνικής αστυνομίας στο θέμα των γυναικοκτονιών;
Η Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια Λαογραφίας και Φύλου στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και δυναμική μαχήτρια για τα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων, κάνει αγώνα εδώ και χρόνια για τη διάκριση της γυναικοκτονίας ως ιδιαίτερης μορφής ανθρωποκτονίας. Η γυναικοκτονία δεν είναι μόνο και "απλά" μια ανθρωποκτονία, είναι μια πράξη που διατρέχει το κοινωνικό και ιδεολογικό υπόστρωμα της κοινωνίας, που οφείλεται στις πατριαρχικές αντιλήψεις και συμπεριφορές όχι μόνο των ανδρών ως ατόμων, αλλά της κοινωνίας γενικότερα και της Πολιτείας ειδικότερα, που (ενίοτε ή ποικιλοτρόπως) τις καλλιεργεί και τις ανέχεται.
Με τον λόγο της, πάντα καθαρό, με επιχειρήματα και με σαφή κοινωνικό και ιδεολογικό προσανατολισμό, υποστηρίζει το αυτονόητο, όπως παρακάτω:
Πολλά από τα προαναφερόμενα αφήνουν στις μέρες μας το αποτύπωμά τους, ειδικότερα σε περιπτώσεις γυναικοκτονιών όπου το φύλο εμπλέκεται με την κοινωνική τάξη και τη φυλή, αλλά και την έμφυλη ταυτότητα. Είναι χαρακτηριστικό πως έχουμε μεγάλο αριθμό δολοφονημένων εκδιδόμενων γυναικών ή γυναικών που εργάζονται σε μπαρ, αλλά και έγχρωμων γυναικών, δολοφονίες που στη μεγάλη τους πλειονότητα παραμένουν χωρίς διαλεύκανση και φαίνεται να αφήνουν μάλλον αδιάφορα τα νομικά συστήματα.
Οι δολοφονίες των εκδιδόμενων, των τρανς, των γυναικών χαμηλού εισοδήματος ή των έγχρωμων γυναικών προσελκύουν λιγότερο το ενδιαφέρον και την προσοχή των μέσων από ό,τι οι δολοφονίες νεαρών, ευπαρουσίαστων, λευκών, εύπορων γυναικών, συνήθως παντρεμένων, που σχετίζονται με αντίστοιχης εμφάνισης και ταξικής θέσης άντρες της ηλικίας τους. Αντίθετα, τα ίδια νομικά συστήματα κάθε άλλο παρά πρόθυμα είναι να δεχτούν τον ισχυρισμό περί άμυνας των γυναικών που κατηγορούνται για τη δολοφονία των συντρόφων τους, αν και όλες οι έρευνες αποδεικνύουν πως περισσότερες από τις μισές βρίσκονταν σε κατάσταση άμυνας.
Σχετικά με την ιστορία του όρου, η Γκασούκα είπε σε συνέντευξη στην Αυγή στις 10 Οκτωβρίου 2021:
Συνεργοί στην καλλιέργεια αντίληψης για την απενοχοποίηση και "θυματοποίηση" των θυτών είναι πολύ συχνά κάποια μέσα ενημέρωσης. Το αντιλαμβανόμαστε, αντιδρούμε, μας ενοχλεί η εξωτερική εκδήλωση του φαινομένου, η αισθητική ας πούμε, κάποιες φορές όμως δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε παραπέρα τι / γιατί γίνεται έτσι. Σ' ένα εξαιρετικό άρθρο στην εφημερίδα Εποχή με τίτλο "Μία λέξη και μία γυναίκα σώζεται, μία λέξη και μία γυναίκα χάνεται!", ο κοινωνιολόγος Πέτρος Γαλιατσάτος έγραψε πρόσφατα:
[...] Η δύναμη του λόγου μπορεί να αποτελέσει εργαλείο συναίνεσης, αλλά και ακραίας αντιπαράθεσης. Ωστόσο, η προπαγάνδα αποτελεί ένα ισχυρό όπλο για την ιδεολογική ηγεμονία σε ανελεύθερες κοινωνίες. Τα ΜΜΕ αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια της άρχουσας τάξης και αποτελούν μέρος της βιομηχανίας καλλιέργειας του φόβου, η οποία προωθεί μια σειρά αντιδραστικών αντιλήψεων στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται το αστυνομικό κράτος. Έτσι, με μια καλύτερη ανάγνωση της επικαιρότητας της αστυνομικής τους θεματικής, στα δελτία ειδήσεων και στα προγράμματα κοινωνικού περιεχομένου, θα διαπιστώσει κανείς ότι σε κάθε έγκλημα που διαπράττεται, το τελευταίο διάστημα ιδίως, το ενδιαφέρον του συντάκτη επικεντρώνεται κάθε φορά στο πρόσωπο του δράστη. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζονται κάθε φορά παρόμοια εγκλήματα ως κάτι το διαφορετικό και μεμονωμένο, εξοβελίζοντας συγχρόνως από το δημόσιο διάλογο τον κοινωνικό προβληματισμό για το βαθμό συχνότητάς τους και από την κοινή γνώμη το ερέθισμα για αίτημα θεσμικών αλλαγών και αμφισβήτησης των κυρίαρχων αντιλήψεων. Η πρακτική αυτή βέβαια σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία καθώς όσοι χειρίζονται τα μέσα αυτά γνωρίζουν πολύ καλά την επιρροή που έχουν στη συνείδηση του κοινού. Ο φόβος του εγκλήματος, τον οποίο διασπείρουν στην κοινωνία, απομονώνει και αδρανοποιεί τους πολίτες στο στενό κλουβί της ατομικής τους ευθύνης προκειμένου, δήθεν, να παραμείνουν ασφαλείς και διευκολύνουν συγχρόνως την περιστολή των ατομικών δικαιωμάτων.
[...] Έτσι, τα ΜΜΕ με τη χρήση υπερβολικών περιγραφών, σχολίων και fake news, προσδίδουν στην είδηση του εγκλήματος μυθιστορηματικά στοιχεία, κάνοντάς την λιγότερο αποκρουστική, προκειμένου να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον του κοινού. Συχνά δε, επιχειρούν να προσδώσουν στο δράστη πότε στιγματιστικά χαρακτηριστικά (π.χ. ναρκομανής, ομοφυλόφιλος) για να δικαιολογήσουν την υπερβολική αντίδραση, κρατική ή μη, και πότε χαρακτηριστικά υψηλού κύρους. Η δεύτερη περίπτωση, ωστόσο, σε συνδυασμό με την αναπαραγωγή των επιχειρημάτων του θύτη στο πλαίσιο του αστυνομικού ρεπορτάζ,έχει ολέθριες συνέπειες, καθώς παρασύρει το πιο ακαλλιέργητο κοινωνικά, συναισθηματικά και νοητικά μέρος της κοινής γνώμης σε μια ιδιότυπη συμπάθεια προς τους δράστες, καθιστώντας αυτούς ως πρότυπο, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση μηχανισμών κοινωνικής μάθησης που θέτουν την επιθετικότητα ως αντικείμενο μίμησης.
[...] Η ερευνητική δημοσιογραφία, η οποία απαιτεί γνώση πληθώρας επιστημονικών πεδίων, συνεργασία με φορείς και σαφές δεοντολογικό πλαίσιο, έχει εκλείψει ακριβώς για να μην αγγίξει τα κοινωνικά αίτια που θα την οδηγήσουν κατευθείαν στην πατριαρχία. Αντιθέτως, η υιοθέτηση αναχρονιστικής ορολογίας, όπως λ.χ. «καθ’ ομολογία δράστης», παραπέμπει στις αξίες ξεπερασμένων και αυταρχικών ποινικών συστημάτων, όπου η ομολογία θεωρούνταν η «βασίλισσα των αποδείξεων». Στα συστήματα όμως αυτά, η αντεγκληματική πολιτική τελεσφορούσε με την απόσπαση της ομολογίας και απουσίαζε παντελώς ο προβληματισμός για τα κοινωνικά αίτια.
Με μια λέξη, μια καταγγελία, και μια γυναίκα σώζεται: πατριαρχία!
Με λίγα λόγια,
Και του χρόνου με υγεία, χωρίς άλλη γυναικοκτονία!
 |
Η 29χρονη Τζεβριέ από την Αλεξανδρούπολη ήταν η 16η ή 17η γυναικτονία του 2021 |
Σημείωση 1: Υπάρχουν πολλές αναφορές για το θέμα, όπως ενδεικτικά το άρθρο της Άννας Βουγιούκα με τίτλο "Femicide/ Feminicidio/ Γυναικοκτονία: Lingua feminista και το διαρκές αίτημα για μια αξιοβίωτη ζωή" και η πρόσφατη μεταπτυχιακή εργασία της Στέλλας Καψαμπέλη στο ΕΚΠΑ με τίτλο "Έμφυλες εξοντώσεις στο όνομα της αγάπης, της ατυχίας και της τρέλας. Η γυναικοκτονία ως σύγχρονη ελληνική τραγωδία μέσα από την ανάλυση δημοσιογραφικού λόγου" .
Σημείωση 2: Η φωτογραφία με τα κόκκινα παπούτσια είναι έργο της Μεξικάνας καλλιτέχνισσας Elina Chauvet στη μνήμη των χιλιάδων γυναικοκτονιών στη χώρα της (υπολογίζεται ότι γίνονται κατά μέσο όρο 10 γυναικοκτονίες την ημέρα!). Πάντως, στο Μεξικό η γυναικοκτονία έχει αναγνωριστεί ως ξεχωριστός όρος, άλλος από την ανθρωποκτονία, από το 2012! Σ' εμάς, δεν έγινε δεκτή η τροπολογία για τις γυναικοκτονίες που κατέθεσε ο ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία. Τα 200 χρόνια είναι λίγα φαίνεται... Καλή καλύτερη χρονιά!
