Ξάφνου ο Άδης μουρμουρίζει, έπαψ’ η γλυκιά φωνή: μνήμη Φίλιππου Τσιμπόγλου

Κ' ἐπάνω εἰς τὴν χιόνα ἔπεσε χιών. Καὶ ἡ χιὼν ἐστοιβάχθη, ἐσωρεύθη δύο πιθαμάς, ἐκορυφώθη. Καὶ ἡ χιὼν ἔγινε σινδών, σάβανον.

Με τα λόγια του Παπαδιαμάντη από το «Έρωτας στα χιόνια» αποχαιρέτησε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης τον Φίλιππο την περασμένη Δευτέρα. Ήταν μια μέρα παγερή, μα το κρύο και το χιόνι δεν μπόρεσαν να παγώσουν τις καρδιές όσων καταφέραμε να φτάσουμε για τον τελευταίο ασπασμό στο κοιμητήριο. Λόγια μεστά και σπαρακτικά ειπώθηκαν για τον άνθρωπο, τον επιστήμονα και τον επαγγελματία Φίλιππο Τσιμπόγλου, για τον καλό άνθρωπο, όπως τον χαρακτήρισε, λιτά και κυριολεκτικά, ο Γιώργος Μπώκος. Με αμέτρητη αγάπη και ευγνωμοσύνη από τους εργαζόμενους της Εθνικής Βιβλιοθήκης και από τους Κύπριους βιβλιοθηκονόμους. Με λυγμούς  και λέξεις αγαπητικές από τη Λέλα Πουλακάκη για τον επί σαράντα χρόνια φίλο καρδιακό.

Ὡς ἄνθος μαραίνεται, καὶ ὡς ὄναρ παρέρχεται, καὶ διαλύεται πᾶς ἄνθρωπος·

ακούστηκε το νεκρώσιμο ιδιόμελο.

Σαράντα χρόνια φίλος ο Φίλιππος. Από το 1983, εκείνος στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, μαζί με τον Γιάννη, τη Δέσποινα, τη Μαρία, τη Μαργαρίτα και τη Λέλα, φίλη αγαπημένη από το γυμνάσιο και που ξαναβρεθήκαμε τότε, κι εγώ στο ΤΕΕ, να παρέχουμε «online πληροφόρηση» μέσω της υπηρεσίας Helpak του ΟΤΕ για απευθείας πρόσβαση σε διεθνείς βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων. Ήταν η αρχική ομάδα που έστησαν, με επικεφαλής τον Βαγγέλη, την πρωτοποριακή για την εποχή εκείνη μονάδα επιγραμμικής ανάκτησης πληροφοριών (online information retrieval)  και που παρείχαν αξιόπιστες υπηρεσίες βιβλιογραφικής πληροφόρησης σε όλη την επιστημονική και ερευνητική κοινότητα. Αντίστοιχες υπηρεσίες παρείχα στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ για τους μηχανικούς, επίσης από το 1983, φυσικά μικρότερης εμβέλειας, με τις δικές μας μικρότερες δυνάμεις.  

Είχαμε για χρόνια συνεργασίες, συμμετείχαμε σε κοινές δράσεις, πηγαίναμε σε συνέδρια, αλλά κυρίως, και παρόλο που με την πάροδο των χρόνων και τις αλλαγές στις εργασιακές και άλλες καταστάσεις άλλαζαν τα δεδομένα, παραμείναμε φίλοι, ήπιαμε κρασί μαζί, είχαμε απέραντη εκτίμηση και αγάπη, ξέραμε πως υπάρχουμε και είμαστε διαθέσιμοι. 

Δεν θα μιλήσω για τη θητεία του στην Κύπρο, ως εμβληματικός διευθυντής για 15 χρόνια στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου στη Λευκωσία, ούτε για τη θητεία του στην Εθνική Βιβλιοθήκη από το 2014 στην πιο δύσκολη και καθοριστική για τη συνέχεια περίοδο της μετάβασης στο Κέντρο Νιάρχου.

Ανάμεσα στα πολλά (εδώ συνοπτικά με δικά του λόγια: http://www.tsimpoglou.gr), ήταν για χρόνια δραστήριο μέλος και της Τεχνικής Επιτροπής Τυποποίησης ΕΛΟΤ/ΤΕ 22 Τεκμηρίωση και Πληροφόρηση ως εκπρόσωπος του ΕΚΤ. Αλλά και ως Γενικός Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης ήταν μόνιμος υποστηρικτής της Τυποποίησης και της ΤΕ 22. Ο Φίλιππος δεν υποστήριζε και στήριζε απλά από καθήκον, αλλά από βαθιά γνώση των πραγμάτων, από βαθιά αντίληψη για τον ρόλο, τις ανάγκες, τις κατευθύνσεις, τις νέες διαδρομές που ανοίγονται με τις τεχνολογικές εξελίξεις και πάνω απ' όλα με τις συνεργασίες. 

 

Οι συνεργασίες ήταν η μόνιμη έγνοια, το διαρκές ζητούμενο, το όραμα του Φίλιππου Τσιμπόγλου, από πάντα. Ας ανατρέξω ως μικρό παράδειγμα στα πρώτα βήματα, τότε που ξεκινούσε στο ΕΚΤ το Δίκτυο Συνεργασίας Επιστημονικών Βιβλιοθηκών όπου ο Φίλιππος είχε καθοριστική συμβολή στον σχεδιασμό και την υλοποίησή του και που παρουσίασε στην ημερίδα του ΤΕΕ για «Δίκτυα και OSI στις βιβλιοθήκες», στις 17 Ιανουαρίου 1994 (η εισήγησή του εδώ: http://library.tee.gr/digital/m1301_1350/m1332/m1332_tsiboglou.pdf). Ήταν συνεχώς μπροστά στις πρωτοβουλίες για την οργάνωση κοινών δράσεων και την εφαρμογή σύγχρονων πρακτικών ανάμεσα στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, τις ειδικές βιβλιοθήκες.

Και τώρα, ξαφνικά, απρόσμενα και αναίτια, πριν προλάβει να ολοκληρώσει κάποια ακόμη από τα σχέδιά του, τουλάχιστον το όραμά του για το δίκτυο βιβλιοθηκών, πριν προλάβει να χαρεί ξεκούραστες διακοπές με τη Νίκη του, πριν προλάβει να μας ξεναγήσει μια παρέα «παλιών» στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ο Φίλιππος έφυγε από τη ζωή.

Ὄντως φοβερώτατον, τὸ τοῦ θανάτου μυστήριον, πῶς ψυχὴ ἐκ τοῦ σώματος, βιαίως χωρίζεται ἐκ τῆς ἁρμονίας, καὶ τῆς συμφυΐας ὁ φυσικώτατος δεσμός, θείῳ βουλήματι ἀποτέμνετα·

 ακούστηκε το άλλο ιδιόμελο.

Όντως φοβερότατο και δύσκολο να διαχειριστούμε την απουσία του Φίλιππου. Οι τελευταίες μας κουβέντες έγιναν πριν από ένα μήνα. Ήταν Τετάρτη, 4 Ιανουαρίου. Πήγα στο Κέντρο Νιάρχου με τον εγγονό μου τον Άρη. Πήρα τηλέφωνο τον Φίλιππο μόλις φτάσαμε, δεν προλάβαμε να βρεθούμε στο ισόγειο και ήταν ήδη κάτω. Μας γύρισε παντού στη Βιβλιοθήκη, ο Άρης ενθουσιάστηκε με όσα μας έδειξε, κυρίως χάρηκε με την προσοχή που του έδωσε ο Φίλιππος, ποιος ξέρει ίσως συνέδεσε το όνομα με τη φιλική στάση. Τους τράβηξα φωτογραφία· κοντά στη συλλογή με τα εκατοντάδες βιβλία για το σκάκι που είχαν δωρίσει στη Βιβλιοθήκη κι ένιωθε πολύ χαρούμενος. Έλεγε, έλεγε, ακόμα ηχούν στ' αυτιά μου τα λόγια του, τα σχέδια για τη βιβλιοθήκη, αριθμοί, πολλοί αριθμοί, δεν θυμάμαι τίποτα. Ο Άρης ήθελε να δανειστούμε βιβλίο για να ξανάρθουμε και να δούμε πάλι τον Φίλιππο, μου έλεγε. Δεν δανειστήκαμε γιατί εγώ έφευγα για Χανιά σε λίγες μέρες και δεν θα μπορούσα να το επιστρέψω έγκαιρα. Με τον Φίλιππο δώσαμε ραντεβού για την ξενάγηση που προγραμμάτιζε από καιρό να μας κάνει, στη Ματίνα, τη Στέλλα, τη Γιάννα, τη Νίκη, και όλες τις «παλιές» που είχε στο μυαλό του... Ανέλαβα να τον πάρω τηλέφωνο μόλις γυρίσω. Όταν γύρισα, ήταν ήδη στο νοσοκομείο. Περίμεναν ένα θαύμα· το θαύμα δεν έγινε!

 

 

Ο Φίλιππος, αγαπημένος φίλος, παθιασμένος βιβλιοθηκονόμος, θα μας λείψει. Θα μας λείψει αυτή η σιγουριά της ύπαρξης. Θα μας λείψει αυτό το καλοσυνάτο χαμόγελο. Θα μας λείψει αυτό το αριστοτελικό «λόγος, ήθος και πάθος» που διέθετε, το "logos, ethos and pathos" που επικαλέστηκε καλώντας τους ξένους στην Αθήνα για την IFLA του 2019.

 

Ναι, τώρα θέλω να κλάψω
αλλά στέρεψε ως και των δακρύων μου η πηγή.

--------------------------------------------------------

* Οι στίχοι του τίτλου είναι από την «Φαρμακωμένη στον Άδη» του Διονύσιου Σολωμού. Οι στίχοι στο τέλος είναι από την «Ανορεξία της ύπαρξης» της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ.

Το Μηνιαίο Δελτίο Προσκτήσεων της Εθνικής Βιβλιοθήκης

Η Εθνική Βιβλιοθήκη ξεκίνησε από το καλοκαίρι του χρόνου αυτού τη δημοσίευση ενός Μηνιαίου Δελτίου Προσκτήσεων, με το οποίο ενημερώνει για μέρος από τα αποκτήματά της. Στο Δελτίο περιέχονται κυρίως επιλογές από προσωπικά αρχεία που δωρήθηκαν στη Βιβλιοθήκη από επιγόνους των κατόχων τους, οι οποίοι είναι ιστορικοί, λογοτέχνες, επιστήμονες, στρατιωτικοί και άλλες προσωπικότητες. Στις δωρεές αυτές περιέχονται τόσο βιβλία και άλλο χαρτώο υλικό όσο και προσωπικά αντικείμενα. Τα αρχεία μπορούν να μελετηθούν είτε στο Αναγνωστήριο Χειρογράφων είτε στην Πλατφόρμα Ψηφιακών Συλλογών της ΕΒΕ, όπως κατά περίπτωση αναφέρεται στο σχετικό δελτίο.

Τα δελτία συντάσσονται από υπάλληλο ή συνεργάτη/τιδα της Βιβλιοθήκης. Μέχρι τώρα έχουν συνταχθεί έξι μηνιαία δελτία. Έχουν ενδιαφέρον τα κείμενα που περιγράφουν το υλικό αυτό, στα οποία, πέραν των άλλων, αναφέρονται και τυχόν σχέσεις με άλλες πηγές υλικού των ίδιων προσώπων, όπως είναι τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) κ.ά.

Αναφέρω ενδεικτικά τους τίτλους των αποκτημάτων που αναφέρονται στα δελτία μέχρι τώρα:

• Αρχείο Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
• Περιοδικόν της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαιδείας, τχ. 1-40, 28 Φεβρουαρίου- 26 Νοεμβρίου 1926
• Αρχείο Ψύχα
• Αρχείο Κορδάτου
• Αρχείο Γιώργου Σκούρτη
• Αρχείο Νικολάου Ε. Παναγιωτάτου
• Συλλογή Γεωργίου Ν. Μακκά
• Αρχείο Ζυγούρη
• Κατάλογος της διαφημιστικής εταιρείας «GEO»
• Αρχείο Νίκου Καχτίτση

Η συνεισφορά του Σταύρου Ζουμπουλάκη, που είναι και ο Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, είναι παραπάνω από αξιοσημείωτη και σημαντική, όχι μόνο στα κείμενα που υπογράφει ο ίδιος σε κάποια Δελτία, αλλά και γενικότερα ως στοχαστής και άνθρωπος των Γραμμάτων. 

Για το Αρχείο Νίκου Καχτίτση (Δεκέμβριο 2022) διαβάζουμε:

Το 2003, για το αφιέρωμα της Νέας Εστίας στον Νίκο Καχτίτση (1926-1970) που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς (τχ. 1755), ο αδελφικός του φίλος, ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος (1924-2008), εμπιστεύτηκε στον διευθυντή του περιοδικού Σταύρο Ζουμπουλάκη τεκμήρια της αλληλογραφίας τους από το προσωπικό του αρχείο. Στις αρχές του 2022, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης εμπιστεύτηκε με τη σειρά του το Αρχείο Καχτίτση στις Ειδικές Συλλογές της ΕΒΕ, μαζί με το δικό του προσωπικό αρχείο, του οποίου αποτελεί διακριτό μέρος.

Το Αρχείο Καχτίτση μάς εισάγει στον «πολιορκημένο» κόσμο του συγγραφέα, όπου τα όρια ανάμεσα στην αλληλογραφία και τη λογοτεχνία, την πραγματικότητα και τη μυθοπλασία του τόπου, του χρόνου και των προσώπων, είναι ασαφή και δυσδιάκριτα. 

[...]

Τα περισσότερα ανέκδοτα κείμενα του Αρχείου Καχτίτση έχουν δημοσιευτεί στο αφιέρωμα της Νέας Εστίας (σ. 504-528), με επιμέλεια και σημειώσεις του Σταύρου Ζουμπουλάκη, ενώ μια πληρέστερη εικόνα της αλληλογραφίας του με τον Γιώργη Παυλόπουλο αποδίδει το Αρχείο Παυλόπουλου που ανήκει στις Συλλογές της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA) της Γενναδείου Βιβλιοθήκης καθώς και η έκδοση, σε φιλολογική επιμέλεια της Αυγής- Άννας Μάγγελ, «Νίκος Καχτίτσης, Τα Γράμματα του Νίκου Καχτίτση στον Γιώργη Παυλόπουλο (1952-1967), εκδ. Σοκόλη, Αθήνα, 2001».

Η παραπάνω εικόνα είναι από τον κατάλογο της διαφημιστικής Εταιρείας «GEO» με τίτλο «Société de publicité GEO, Kyrieris – Campanakis et Cie». Διαβάζουμε για τον κατάλογο αυτό στο Δελτίο του Οκτωβρίου:

Το τεκμήριο, σε σχήμα πλάγιου 8ου (13,8 x 22,5), τυπωμένο στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του 1920, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα της τυπογραφίας του μεσοπολέμου. Επιπλέον, παρουσιάζει βιβλιοδετικό ενδιαφέρον, καθώς φέρει ανάγλυφο λογότυπο της εταιρείας στην εμπρόσθια όψη και αποτελείται από 8 δίφυλλα με κείμενα και αναπαραγωγές φωτογραφιών, τα οποία συνδέονται στην αριστερή πλευρά με κορδόνι καφέ χρώματος.

Όλες οι περιγραφές στα Δελτία είναι πολύ ενδιαφέρουσες. Είναι μια σημαντική υπηρεσία πληροφόρησης και εξωστρέφειας της Εθνικής Βιβλιοθήκης, έχουν αναπτυχθεί και άλλες,  και βέβαια αυτό πιστώνεται στο προσωπικό της Βιβλιοθήκης και στον ακάματο Γενικό Διευθυντή της Φίλιππο Τσιμπόγλου. Ευχόμαστε να πολλαπλασιαστούν οι υπηρεσίες αυτές, να εκσυγχρονιστούν κι άλλο και βέβαια η Πολιτεία να είναι ουσιαστική αρωγός για μια σύγχρονη Εθνική Βιβλιοθήκη και για μια Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών.

Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!

Μένουμε σπίτι γιατί έτσι πρέπει. Και βρίσκουμε τρόπους να γεμίσει ο χρόνος μας. Ευκαιρία να συμμαζέψουμε τα χαρτιά μας, να κάνουμε δουλειές στο σπίτι που περιμένουν χρόνια, να περιποιηθούμε τα λουλούδια μας, ν' ακούσουμε μουσική, να κάνουμε γυμναστική, να δούμε τηλεόραση ή προγράμματα από το Διαδίκτυο, να δούμε θέατρο, να κοιμηθούμε λίγο παραπάνω, να κουβεντιάσουμε με τους ανθρώπους μας, να επικοινωνήσουμε με γονείς, παιδιά, εγγόνια, αδέλφια, φίλους και γνωστούς, να παίξουμε επιτραπέζια παιχνίδια, ν' απλωθούμε στον καναπέ χωρίς να κάνουμε τίποτα...

Και φυσικά, να διαβάσουμε. Βιβλία που περιμένουν ακόμη και χρόνια εκεί στην οριζόντια θέση για να ξεχωρίζουν από τα διαβασμένα. Ευκαιρία και να ξαναδιαβάσουμε βιβλία που μας άρεσαν, να ξεφυλλίσουμε ποιητικές συλλογές, λευκώματα, μεγάλα βιβλία με ωραίες εικόνες, βιβλία τέχνης.

Και μια καλή ευκαιρία να περιηγηθούμε στις βιβλιοθήκες της χώρας μας, να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε τη σπουδαία δουλειά που κάνουν.

Έτσι, εδώ δίνω κάποιες προτάσεις που μπορεί να δώσουν ιδέες για διάβασμα. Δεν είναι πρωτότυπες και, ευτυχώς, δεν είναι εξαντλητικές. Οι προτάσεις δεν αφορούν συγκεκριμένα βιβλία, αλλά δίνουν πληροφορίες για βιβλιοθήκες και αρχεία στη χώρα μας, όπου μπορούμε να περιηγηθούμε μέσω του Διαδικτύου και ν' ανακαλύψουμε θησαυρούς. Δεν εξαντλώ το θέμα, μια ενδεικτική παρουσίαση επιχειρώ, έστω για να δώσω ένα κίνητρο γνωριμίας. Και βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω ότι φτάνουμε στους θησαυρούς αυτούς οπωσδήποτε χάρη στους ανθρώπους που δημιούργησαν τα έργα που φυλάσσονται στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία (συγγραφείς κτλ.), αλλά και χάρη στους ανθρώπους (βιβλιοθηκονόμους και άλλους) που τα διαχειρίζονται και τα κάνουν προσιτά και διαθέσιμα στο κοινό.

Ξεκινώ την περιήγηση με την Εθνική Βιβλιοθήκη, απ' όπου μπορούμε να δανειστούμε βιβλία σε ψηφιακή μορφή. Επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο του Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου (https://ereading.nlg.gr/) και κάνουμε εγγραφή (αν δεν έχουμε ήδη κάνει). Μπορούμε να δανειστούμε ηλεκτρονικά βιβλία και να τα διαβάσουμε από το κινητό ή τον υπολογιστή μας. Υπάρχουν βιβλία για λογοτεχνία, ιστορία, γλωσσολογία, μαγειρική κτλ κτλ. Ένα από τα βιβλία που δανείστηκα τη χρονιά που πέρασε ήταν "Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου" της Σταυρούλας Λοφίτη, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τον Κοζανίτη λόγιο, γιατρό, ποιητή και μεταφραστή των αρχών του 19ου αιώνα. Κι επίσης, το βιβλίο "Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες" των Μενεγάκη - Ευθυμίου (είχα γράψει εδώ).

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη μπορούμε επίσης να έχουμε πρόσβαση και σε άλλες ψηφιακές συλλογές, όπως σε εφημερίδες από τον 19ο αιώνα (efimeris.nlg.gr/), καθώς και σε χειρόγραφα, μονογραφίες και χάρτες προηγούμενων αιώνων (https://digitalcollections.nlg.gr).

Εξάλλου, μέσα από τον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης μπορούμε να γνωρίσουμε όλες τις ελληνικές βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών.

Αναζήτηση στα φύλλα ελληνικών εφημερίδων (http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html)

Μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε βιβλία ψηφιοποιημένα είναι η Ανέμη, η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης (https://anemi.lib.uoc.gr/). Είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη εφαρμογή και αν μάλιστα ενδιαφερόμαστε να ανατρέξουμε σε παλιές πηγές, εδώ είναι η πρώτη και μάλλον η σημαντικότερη στάση. Δοκίμια, λεξικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία,ταξιδιωτικά άλλων εποχών και ποικιλία άλλων θεμάτων υπάρχουν στη συλλογή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον των Μάρκου Μουσούρου, Νικολάου Βλαστού και Ζαχαρία Καλλέργη, εκδοθέν στη Βενετία πιθανόν το 1499.

Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον (Πηγή: Ανέμη)

Στις Ψηφιακές Συλλογές της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών (https://library.upatras.gr/digital) βρίσκουμε, ανάμεσα στα άλλα, ψηφιοποιημένα περιοδικά του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα (Νουμάς, Ποικίλη Στοά, Ασμοδαίος, Ακρόπολις Φιλολογική, Μη Χάνεσαι και πολλά πολλά άλλα).

Στο σατιρικό περιοδικό "Μη Χάνεσαι" δημοσιεύτηκε το 1881 το κωμικόν παίγνιον Η επιδημία με υπογραφή Souris (Πηγή:http://kosmopolis.lis.upatras.gr/index.php/mh_xanesai/issue/view/5090)

Και άλλες βιβλιοθήκες, ακαδημαϊκές, ειδικές, δημοτικές και δημόσιες διαθέτουν ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα βιβλία. Ας αναφέρω ενδεικτικά τις παρακάτω:

• Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, με πολλές συλλογές σημαντικών προσωπικοτήτων (βλ. εδώ), καθώς και εφαρμογές ανθρωπιστικών επιστημών (βλ. π.χ. το ToposText όπου κανείς μπορεί να περιηγηθεί σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας).
• Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, με σημαντικές, ανάμεσα στα άλλα, αρχειακές συλλογές, όπως τα προσωπικά αρχεία των Γεννάδιου, Σεφέρη, Ελύτη, Βικέλα, Βενέζη, Βάρναλη, Βασιλικού, Εύης Μελά, Δημήτρη Μητρόπουλου, αλληλογραφία Ίωνος Δραγούμη κ.ά. (όχι όλα διαθέσιμα ηλεκτρονικά).
• Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», η πλέον εξειδικευμένη μουσική βιβλιοθήκη της χώρας μας. Στις ψηφιακές της συλλογές περιλαμβάνονται το αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, ελληνικά τραγούδια, παρτιτούρες, προγράμματα μουσικών εκδηλώσεων και άλλα πολλά. 
• Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών,  με δυνατότητα ξεφυλλίσματος περιοδικών και βιβλίων τέχνης.
• Βιβλιοθήκη και Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης, με  δυνατότητα περιήγησης σε ποικίλο ψηφιακό και ψηφιοποιημένο υλικό (έργα τέχνης, φυλλάδια και λευκώματα εκθέσεων κτλ.). Σημειώνεται, πάντως, ότι από τον Εθνική Πινακοθήκη μπορούμε να περιηγηθούμε στις συλλογές της και σε άλλο ενδιαφέρον υλικό.
• Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, με δυνατότητα γνωριμίας των σημαντικών θησαυρών που φυλάσσονται σε όλα τα παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη και περιδιάβασης σε κάποιες από τις συλλογές. Σημειώνεται, ανάμεσα στις πολύτιμες Συλλογές και Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, το ξεχωριστής αξίας Αρχείο της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
  

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) - κεντρικά και περιφερειακά - είναι μια σοβαρή πηγή πληροφόρησης, όπου, πέραν των αρχείων ιστορικών προσώπων, φυλάσσονται και τα έγγραφα για κάθε δραστηριότητα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο (γεννήσεις, βαπτίσεις, γάμοι, θάνατοι, διάφορες δοσοληψίες, εμπορικές και άλλες συναλλαγές, συμβολαιογραφικές πράξεις κτλ). Αν θέλετε, λοιπόν, να ρίξετε μια ματιά στον τόπο σας, δεν έχετε παρά να περιηγηθείτε στο σύστημα ηλεκτρονικών αρχείων των ΓΑΚ Αρχειομνήμων. (http://arxeiomnimon.gak.gr/index.html).

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), τμήμα πλέον του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), περιέχει έναν ανεκτίμητο πλούτο υλικού των τελευταίων αιώνων, μάρτυρα της ιστορικής , κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας του τόπου μας. (http://www.elia.org.gr/).

Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (http://www.venizelos-foundation.gr) μπορούμε να περιηγηθούμε σε υλικό που σχετίζεται με τη ζωή και τη δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου και χρονολογικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960. Το υλικό του Ψηφιακού Αρχείου υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει 65.000 τεκμήρια, χειρόγραφα, κάρτες, φωτογραφίες, χάρτες κτλ. (http://www.venizelosarchives.gr/).

Κι επειδή ο κατάλογος δεν τελειώνει, θα αναφερθώ μόνο στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (http://www.library.tee.gr), μια ιστορική βιβλιοθήκη σε θέματα μηχανικών που λειτουργεί από το 1927. Έχω γράψει κι άλλες φορές για τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ (καμαρώνω με ... μετριοπάθεια γιατί έχω συμβάλει στην ανάπτυξη και τη σημερινή της  εξέλιξη, μια αναδρομή είχα κάνει σε ημερίδα πέρυσι) και πιστεύω πως έχει παίξει σημαντικό ρόλο ως τεχνική βιβλιοθήκη. Στον ενοποιημένο κατάλογο της Βιβλιοθήκης μπορεί κανείς να βρει σε ψηφιακή μορφή όλο το υλικό που έχει παραχθεί από το ΤΕΕ - κεντρικό και περιφερειακά τμήματα - (άρθρα περιοδικών, μελέτες, συνέδρια, σεμινάρια), αλλά και μεγάλο αριθμό βιβλίων (επιλέγοντας "Περιέχει ψηφιακό αντικείμενο"). Εξάλλου, μπορείτε να δείτε και χωριστά τις ειδικές συλλογές, επιλέγοντας την κατάλληλη βάση δεδομένων από τον τον κατάλογο http://opac.tee.gr. Μια πρόσφατη σημαντική δράση της Βιβλιοθήκης είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων με τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ (είχε παρουσιαστεί σε ημερίδα τον Ιανουάριο του 2019).

Άπό άρθρο για το Νοσοκομείο Σωτηρία στα Τεχνικά Χρονικά του 1932 (Πηγή)

Και όπως έγραψα παραπάνω, η αναφορά δεν είναι εξαντλητική (ευτυχώς, λέω), δεν έχω αναφερθεί σε όλα τα Πανεπιστήμια που το καθένα κάνει σοβαρή δουλειά, ούτε σε δημόσιες βιβλιοθήκες που επίσης έχουν θησαυρούς. Τί να πω για Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, για Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου, Λειβαδιάς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου “Κοραής”, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Κέρκυρας και τόσες άλλες.

Καλή βόλτα. Εύχομαι σύντομα να φύγει αυτός ο εφιάλτης, να είμαστε καλά να γνωρίσουμε κι από κοντά τις βιβλιοθήκες μας. Σίγουρα θα έχουμε να βρούμε πολύ περισσότερα πράγματα.

..................................................................................

Σημειώσεις: 

• Συμπληρωματικές, όχι εξαντλητικές, αναφορές σε πηγές υπάρχουν και σε διάλεξη που είχα δώσει τον Νοέμβριο του 2018 σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα για το μάθημα «Αξιοποίηση ηλεκτρονικών πόρων στη Νεοελληνική Φιλολογία – Digital Humanities». 

• Η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αποτελούσε για χρόνια το σύμβολο της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ στην οποία και ανήκει. Η σχεδίαση έγινε από τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Αβραμίδη που υλοποίησε μια ιδέα μου για τον ρόλο και τη σχέση της Βιβλιοθήκης με το περιεχόμενο και με τα μέσα.

Πολιτική βιβλιοθηκών στην Ελλάδα: λίγα σχόλια με αφορμή μια συνέντευξη

Πολύ ενδιαφέρουσα και μεστή η συνέντευξη του κ. Κωνσταντίνου Στάικου στο περιοδικό «ο αναγνώστης» και στο Γιάννη Μπασκόζο και δεν θα μπορούσε να μην είναι άλλωστε. Είναι ο άνθρωπος, ο ακάματος ερευνητής της ιστορίας του βιβλίου και των βιβλιοθηκών, που μας έχει φωτίσει με τον πλούτο που κουβαλούν οι βιβλιοθήκες στο διάβα των αιώνων. Θα ήθελα εδώ, με κάθε σεβασμό στην άποψη και στο έργο του, να παραθέσω, ως αφορμή, λίγα σύντομα και καλοπροαίρετα σχόλια: 

• Συμφωνώ απόλυτα ότι η ελληνική πολιτεία δεν υποστήριξε τις βιβλιοθήκες ουσιαστικά, δεν υπήρξε εθνική πολιτική βιβλιοθηκών ποτέ (ακόμη και τότε που έρεαν τα χρήματα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα) και φτάσαμε σήμερα ν' αναρωτιόμαστε ποιος είναι ο ρόλος των βιβλιοθηκών (σήμερα βέβαια είναι ένα υπαρκτό ερώτημα και θα έπρεπε κι εμείς να έχουμε σοβαρούς προβληματισμούς όντως), αν πρέπει να πηγαίνουμε σε βιβλιοθήκη ή σε βιβλιοπωλείο κτλ. κτλ. 

• Συμφωνώ ότι οι ελληνικές βιβλιοθήκες δεν έχουν όλο τον πλούτο που χρειάζονται οι ερευνητές. Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσαν κιόλας, φαντάζομαι ότι δεν εννοεί αυτό ακριβώς ο κ. Στάικος, άλλωστε γι' αυτό οι βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο κάνουν λόγο για την ανάγκη επικοινωνίας, δικτύων κτλ. Ας μην υποτιμούμε πάντως την ανάγκη συγκέντρωσης και διάσωσης της "τοπικής βιβλιογραφικής παράδοσης", που όντως, όπως κι ο ίδιος λέει, μπορεί να είναι ελλιπής σε πολλές περιπτώσεις (ή αναξιοποίητη σε περισσότερες, δυστυχώς). Πάντως, για να μην παρεξηγούμαστε, οι δημόσιες βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο δεν είναι και δεν (μπορούν να) έχουν ως μοντέλο τη New York Public Library. 

• Σχετικά με τη μεταφορά της Εθνικής Βιβλιοθήκης και όλο αυτό το πανηγύρι, νομίζω νωρίτερα, χρόνια πριν, τότε έστω που παρουσιαζόταν η άποψη (ως δεδομένη όμως, και χωρίς ουσιαστική διαβούλευση) στα αμφιθέατρα (ΕΙΕ π.χ.), τότε θα μπορούσε κάτι να γίνει. Τώρα, νομίζω θα πρέπει όλοι να υποστηρίξουμε καταρχάς το προσωπικό και το Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης που έχουν επωμιστεί τεράστιο έργο και που η τυχόν αποτυχία του θα βαρύνει τις δικές τους πλάτες (η εύκολη λύση), να δηλώσουμε διαθέσιμοι και αυτοί να βρουν τρόπους να αξιοποιήσουν όσες δυνάμεις θέλουν και μπορούν! Μακάρι και η Πολιτεία να το έχει αντιληφθεί αυτό (επί της ουσίας, όχι - μόνο - ως υποχρέωση στον χορηγό).

• Ας μου επιτραπεί επίσης ένα σχολιάκι στην πρόταση «Η γλώσσα μας συνεχώς συρρικνώνεται, όμως, η αρχαιότητα εξακολουθεί να παραμένει στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος σε κάθε επίπεδο: αρχαιολογικό, λογοτεχνικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό κ.α.». Αν και είναι μεγάλο θέμα και δεν είμαι καθόλου ειδική να μιλήσω για τις σπουδές που σχετίζονται με την αρχαιότητα, θα ήθελα μόνο να επισημάνω ότι το σημείο «συρρίκνωση μιας γλώσσας» θέλει βασάνισμα, ότι η μη χρήση της εθνικής γλώσσας στη διεθνή έρευνα δεν είναι ελληνικό φαινόμενο και να παραπέμψω, ως ενδεικτικό παράδειγμα, στην ημερίδα και στα συμπεράσματά της που οργανώθηκε στην Αθήνα το 2013 από την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ) και την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Ένωση (EAFT) με θέμα "Οι Εθνικές Γλώσσες και η Ορολογία στην Ανώτατη Εκπαίδευση, στην Επιστήμη και στην Τεχνολογία" (σύντομη παρουσίαση εδώ). Δυστυχώς, το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο (και δείτε τώρα με το Brexit που απασχολεί τι θα γίνει με την αγγλική γλώσσα!!!).

Αλλά, για να ξαναγυρίσω στις βιβλιοθήκες και στη συνέντευξη του κ. Στάικου, επειδή, δυστυχώς, λέει αλήθειες, καλό θα ήταν να τις πάρουμε υπόψη (σε επίπεδο πολιτείας, αλλά και σε επίπεδο βιβλιοθήκης, δεν είπε κανείς ότι όλα και παντού τα πράγματα λειτουργούν ρολόι). Αυτό που λείπει νομίζω είναι να γνωρίζουμε και να καταλήξουμε τι θέλουμε και/ή τι μπορούμε ν’ αντέξουμε. Το κάνουμε;

Επίσης, ας μου επιτραπεί ένα τελευταίο σχόλιο, τώρα στο (πολύ καλό κατά τη γνώμη μου) περιοδικό. Ο τίτλος "Κ. Στάικος: Οι δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας ήταν πάντα ανεπαρκείς (συνέντευξη στον Γ.Ν.Μπασκόζο)" νομίζω αδικεί και τον κ. Στάικο και το περιοδικό και στέλνει ένα πολύ αρνητικό νόημα. Αναρωτιέμαι αν αυτό ήθελε να βγάλει ο συνεντευξιαζόμενος ή το περιοδικό.

Ένας λόγιος σπουργίτης στην Εθνική Βιβλιοθήκη!

Ο λόγιος σπουργίτης

Το τελευταίον ψύχος ηύξησε τους θαμώνας όχι μόνον των καφενείων, αλλά και της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Δεν γνωρίζω αν την αναπτυχθείσαν θερμότητα εν τω αναγνωστηρλιω, ή τα φώτα των μελετητών, ζηλεύσας ένας σπουργίτης, εισήλθε και αυτός εις την αίθουσαν.

Κατόπιν ήρχισε να πετά από διαμερίσματος εις διαμέρσμα και να επισκέπτεται τα διάφορα τμήματα της Βιβλιοθήκης, επικαθήμενος δε εις το κατακόρυφον σημείον εκάστης θήκης βιβλίων, να τσιρίζη, εκφράζων βεβαίως ούτω τον θαυμασμόν του διά την καταπληκτικήν πρόοδον των επιστημών και της φιλολογίας εν τη πατρίδι ημών. 

Εις το τμήμα της Θεολογίας μάλιστα ετσίρισε παρατεταμένως και ερρίνως.

Όταν δε έφθασεν εις το τμήμα της Νεοελληνικής φιλολογίας, παρέμεινε και καθήσας επί προεξέχοντος τομιδίου ποιημάτων νεοεβραϊκής εμπνεύσεως εναπέθηκε συμβολικώτατα τον θαυμασμόν του...

Αλλ' η Βιβλιοθήκη ήτο ώρα να κλείση πλέον. Ο γέρων θυρωρός έθεσε τότε εις μίαν γωνίαν ολίγα σκύβαλα και ολίγον νερό δια τον σπουργίτην και απήλθε τελευταίος.

Οίμοι! την επιούσαν, όταν δι' ολίγον ήνοιξεν η Βιβλιοθήκη, διότι επέκειντο αι εορταί, των Χριστουγέννων, ο σπουργίτης κατέκειτο νεκρός πλησίον της τροφής του, την οποίαν ούτε ήγγισε καν.

Ενηργήθη τότε πρόχειρος αυτοψία υπό φοιτητού της ιατρικής, και απεδείχθη ότι ο μσπουργίτης απέθανε διότι ήπιε ... μελάνι.

Ώστε αναμφισβητήτως όπως μυηθή των μυστηρίων της νεωτέρας ποιήσεως είχεν εισέλθη εις την Βιβλιοθήκην ο μαλλιαρώτατος· θελήσας δε να γράψη και αυτός, ερρόφησε τα σκοτεινά της ποιήσεως ταύτης νάματα και δηλητηριασθείς απέθανε.

Κάποιος όμως εκ των παρισταμένων, διιισχυρισθείς ότι απέθανεν απλώς από την πείνα, ανεφώνησε.

- Τι ήθελες, χριστιανέ, νανακατευθής με μελάνια!;

                                                                                                                                   Δ. Γρ. Κ.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στο αφιερωματικό φύλλο με τίτλο "Χριστούγεννα 1898-1899" της καθημερινής εφημερίδας Εστία (την οποία μέχρι το 1898 διηύθυνε ο Γ. Δροσίνης) και υπογράφεται από τον Δ. Γρ.. Κ. (προφανώς πρόκειται για τον Δημήτριο Καμπούρογλου ή Καμπούρογλους όπως υπέγραφε ο ίδιος, πατρός Γρηγορίου). Το ανέσυρα από την ψηφιακή εφαρμογή Ανέμη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Πολλά τα μηνύματα από την ιστορία του λόγιου σπουργίτη.

Χρόνια πολλά και καλά!

----------------------------------------------

Σημείωση


Παραθέτω σε εικόνες τις δύο σελίδες από την Εστία, κυρίως για να δείξω όχι μόνο το κείμενο αλλά και όλο το περιεχόμενο, όπου φαίνεται η τέχνη που έβαζαν στο χαρτί για τη δημιουργία του έντυπου. Στις σελίδες ξεχωρίζουν τα διακοσμητικά μοτίβα στην αρχή και στο τέλος κάθε άρθρου, καθώς και τα πλουμιστά πρωτογράμματα στην αρχή κάθε άρθρου. Ήθελε μεράκι και υπομονή, τα είχαν φαίνεται ...

Στο ίδιο φύλλο γίνεται πολλή αναφορά στην Κρήτη, δεδομένου ότι εκείνη την περίοδο λύθηκε (κατά μία έννοια) το Κρητικό ζήτημα, έληξε η πολυετής Κρητική Επανάσταση (με τη συμβολή και του σχετικά νέου ακόμη Ελευθερίου Βενιζέλου), αποχώρησαν οι Τούρκοι και αυτονομήθηκε το νησί (Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία), ενώ τον Δεκέμβριο 1898 κατέβηκε στα Χανιά ο πρίγκηπας Γεώργιος ως Ύπατος Αρμοστής Κρήτης. 

Θα ήθελα με την ευκαιρία να κάνω μια παρένθεση αντιγράφοντας μια πρόταση από το βιβλίο "Χανιά 1252-1940" του Γιάννη Τσίβη (έχω την 3η έκδοση του 1993 από τη "Γνώση", επανεκδόθηκε το 2014 από το "Έρεισμα"). Στο κεφάλαιο όπου περιγράφει τα παραπάνω γεγονότα και αφού αναφέρει την πρόταση της Ρωσίας να αυτονομηθεί η Κρήτη και να οριστεί Ύπατος αρμοστής ο οποίος θα διορίζεται από τις 4 Μεγάλες Δυνάμεις (το ... κουαρτέτο της εποχής, βλέπετε η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά συνεχίζεται), στην οποία πρόταση συμφωνούσαν οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, καταλήγει:

"Η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία αντέδρασαν με το επιχείρημα πως παραβιάζεται το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που με φανατισμό υποστήριζαν".

Οποιεσδήποτε κρίσεις για την ιστορία που συνεχίζεται επιτρέπονται ... 

Δημόσιες βιβλιοθήκες και προϋποθέσεις για μια αριστερή πολιτική: συμβολής στο διάλογο συνέχεια...

Είναι πολύ ενθαρρυντικό που γίνεται λόγος για τις βιβλιοθήκες και θα ήταν πολύ χρήσιμο να είχε ανοίξει πλατύτερα ένας διάλογος, αντί να βρισκόμαστε στη θέση να κρίνουμε (απ' έξω και θετικά ή αρνητικά) πράγματα που ήδη γίνονται. Οι συζητήσεις για τις βιβλιοθήκες έχουν ξεκινήσει τον τελευταίο καιρό με πρωτοβουλία του Τμήματος Πολιτισμού του Σύριζα σε συνδυασμό με τις συζητήσεις για το ΕΚΕΒΙ και γενικότερα για το βιβλίο και την πολιτική προάσπισής του. Έχουν πολύ ενδιαφέρον και είναι κρίμα που δεν έχει υπάρξει η ανάλογη συμμετοχή από χώρους που θα ήταν αναμενόμενο να έχουν παρουσία (βιβλιοθηκών, εκπαίδευσης κτλ.). Βέβαια, αυτό σε καμία περίπτωση δεν υποβιβάζει τη συμβολή που είχαν στις συζητήσεις τόσο οι εκπρόσωποι της Ένωσης Βιβλιοθηκονόμων (που πολύ εμπεριστατωμένα παρουσίασαν την κατάσταση και τις θέσεις για μια Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών που έχουν ήδη από ετών επεξεργαστεί), όσο και οι άλλοι ομιλητές (κύρια συγγραφείς, οι οποίοι παρουσίασαν τη θετική τους εμπειρία από τις βιβλιοθήκες).

Βέβαια, οι συζητήσεις αυτές επικεντρώθηκαν κύρια στις δημόσιες / δημοτικές βιβλιοθήκες (τις λαϊκές), πράγμα που έχει και μεγαλύτερη συνάφεια με το γενικότερο θέμα των συζητήσεων γύρω από το βιβλίο. Δεν μπορούν όμως να καταλήξουν σε γενικότερα συμπεράσματα για την Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών αν δεν ανοίξουν (στο χώρο του Σύριζα, επειδή αναφέρομαι σε αυτό το γύρο συζητήσεων εδώ, αλλά και γενικότερα) οι συζητήσεις συνολικά. 

Δηλαδή, τι γίνεται, πώς γίνεται τώρα και πώς πρέπει να γίνεται. Για τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, έγινε μια σχετική προβολή την περίοδο κινητοποίησης των διοικητικών του Πανεπιστημίων, όμως, τώρα πώς πορεύονται; Τι γίνεται με τις ερευνητικές, υπάρχουν, χρειάζονται; Στα νοσοκομεία, ξέρουμε ότι κι εκεί κάτι κινείται (ή.. θα έπρεπε να κινείται); Για τις σχολικές, ακούγονται πολλά για το παρελθόν, τώρα τι λέμε; Για τις ειδικές (τι είναι αυτό πάλι;); Για την Εθνική; Να γίνει μια μεγάλη Δημόσια Βιβλιοθήκη; Και λοιπόν; Είναι Εθνική; Και τι κάνει μια Εθνική; Και τι κάνουν οι βιβλιοθήκες; Και τι έχουν κάνει μέχρι τώρα στην Ελλάδα; Ήταν ανύπαρκτες; Και το προσωπικό τους; Και η εκπαίδευσή τους; Και τί λένε για όλα αυτά οι εκπαιδευτικοί; Και τι κάνουν τα ιδρύματα (Νιάρχου, Ωνάση, Μποδοσάκη, Λάτση κτλ.); Και πώς εννοούμε τη λειτουργία της λαϊκής βιβλιοθήκης σήμερα; Και τι γίνεται με τα πνευματικά δικαιώματα και με το ηλεκτρονικό βιβλίο και με τη συντονισμένη αξιοποίηση του αρχειακού πλούτου;

Έχω ήδη εκφράσει κάποιες (απλουστευτικές για κάποιους) σκέψεις μου σε προηγούμενη ανάρτηση. Θα ήθελα εδώ να παραθέσω μερικά σημεία καλοπροαίρετης συμβολής  και συμπλήρωσης στο κείμενο του Άρη Μαραγκόπουλου που δημοσιεύτηκε στη χθεσινή Αυγή (αφού βέβαια παρατηρήσω ότι είναι από τους ένθερμους υποστηρικτές και γνώστες αυτού που ονομάζουμε ζητήματα γύρω από το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες).

Κατ' αρχάς, συμφωνώ με την κριτική που κάνει στη φιλοσοφία του Future Library με τα Media Labs (να προσθέσω εδώ την παρατήρηση σχετικά με τη χρήση αγγλικών όρων, ένα επίσης σοβαρό θέμα για μένα, και που δεν αφορά βέβαια μόνο το εν λόγω Ίδρυμα, αλλά διαπερνά όλους τους χώρους, και του βιβλίου, βλέπε π.χ. περιδικά Athens Review of Books, Books' Journal, αλήθεια δεν μπορούσαν να δώσουν ελληνικούς τίτλους;). Χωρίς να παραγνωρίζω την αναγκαιότητα και τέτοιων δράσεων και ότι οι βιβλιοθήκες και διεθνώς παίζουν πλέον και τέτοιους ρόλους, αυτό που φοβάμαι ότι καλλιεργείται είναι η λειτουργία της βιβλιοθήκης με αυτούς τους ρόλους και μόνο, δηλαδή ως χώροι και ως τόποι αναψυχής, ψυχαγωγίας, ίσως και διασκέδασης. Όμως, αυτό μπορεί να γίνει και από/σε άλλους χώρους και τόπους, ενώ κάποια έστω στοιχεία από τις λειτουργίες των βιβλιοθηκών δεν μπορούν να γίνουν αλλού (ή μήπως κάνω λάθος;). Από την άλλη βέβαια, με το πρόγραμμα αυτό, οι βιβλιοθήκες που συμμετέχουν βγήκαν στο προσκήνιο, έγιναν γνωστές στις τοπικές κοινωνίες, εκτιμήθηκαν ίσως από τις δημοτικές αρχές (αρκεί να μην αποτελέσουν ... αφορμές προεκλογικής εκμετάλλευσης), δέχτηκαν και δέχονται μεγάλο αριθμό επισκεπτών στα προγράμματά τους (και μάλιστα παιδιών και νέων ανθρώπων). Αναρωτιέμαι όμως, πολλά από αυτά δεν θα μπορούσαν να τα κάνουν έτσι κι αλλιώς οι βιβλιοθήκες; Μήπως έτσι κι αλλιώς ο ρόλος τους δεν είναι η επαφή με τις κοινότητες, η ενημέρωση, η διάδοση της γνώσης, κατά μία έννοια και η μάθηση; Μήπως ο τονισμός των συγκεκριμένων δράσεων σχετίζεται και με μια ευκολία ή με μια αλλαγή ρόλων για το προσωπικό τους; Πάντως, η λειτουργία και η χρήση της βιβλιοθήκης (που δεν την έχουμε μάθει στην Ελλάδα) έχει κι άλλα στοιχεία πέραν της εικόνας της "πρωτοπορίας" και του πανηγυριού που (καμιά φορά, όχι πάντα) δίνεται. Και δεν τοποθετούμαι έτσι από διάθεση αντιπαράθεσης, αλλά από άποψη ιδεολογική και επιστημονική. Οι βιβλιοθήκες μπορούν ν' αποτελέσουν τον τρίτο τόπο (Third Place) ή το δημόσιο χώρο (Public Space), όπως το διατυπώνουν γνωστοί θεωρητικοί σχετικά με την αξιοποίηση του χώρου και του χρόνου των ανθρώπων. Το ζήτημα είναι να δούμε και πώς αξιοποιούμε το χώρο και το χρόνο μας οι άνθρωποι.

Συνεχίζοντας στις προτάσεις του Άρη Μαραγκόπουλου για το "τι να κάνουμε". Η αλήθεια είναι ότι σε μια πολιτική δημόσιων/δημοτικών βιβλιοθηκών δεν μπορεί να μπει ως κανόνας η απόκτηση κάθε νέου βιβλίου από όλες τις βιβλιοθήκες! Η πολιτική προσκτήσεων ανήκει στις βιβλιοθήκες τις ίδιες και υπάρχουν κριτήρια (εξάλλου, πέραν αυτού και πέραν του οικονομικού ζητήματος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το πρόβλημα του φυσικού χώρου - αν εννοούσε έντυπα βιβλία, αλλά και τις δυνατότητες χρήσης ηλεκτρονικών βιβλίων). Από την άλλη, η δημιουργία κουλτούρας ανάγνωσης απαιτεί κινητοποίηση σε πολύ μεγάλο βαθμό του χώρου της εκπαίδευσης (σε συνεργασία με τους φορείς των βιβλίων και των βιβλιοθηκών). Πού είναι αυτός; Επίσης, απαιτείται δημιουργία κουλτούρας χρήσης των βιβλιοθηκών, και αυτών που υπάρχουν και που είναι δανειστικές και που έχουν ανοιχτή πρόσβαση στα βιβλιοστάσια (και που αν δεν το κάνουν - είτε δημόσιες/δημοτικές, είτε ακαδημαϊκές ή άλλες - να το καταγγείλουμε). Και υπάρχουν οι βιβλιοθήκες που είναι και δανειστικές και που προσπαθούν. Από κει και πέρα, η πρόταση για δημιουργία Δικτύου έπεται, δεν είναι αυτοσκοπός. Το Δίκτυο χρειάζεται για να επικοινωνήσουν οι βιβλιοθήκες μεταξύ τους και με τους χρήστες τους. Ομολογώ, δεν καταλαβαίνω πώς έχει κοστολογηθεί αφού δεν έχει οριστεί τι και πώς θα είναι αυτό το Δίκτυο. 

Σχετικά με τις συζητήσεις για τις βιβλιοθήκες στο πλαίσιο των συζητήσεων για το βιβλίο, φοβάμαι ότι εκ των πραγμάτων, η κουβέντα θα γίνεται κύρια γύρω από την απόκτηση βιβλίων, δηλαδή γύρω από τις σχέσεις των εκδοτών με τις βιβλιοθήκες. Καθόλου αμελητέο ως αντικείμενο, όμως δημιουργεί και "κινδύνους" που θα σχετίζονται με την καθόλα αναμενόμενη και επιτρεπτή επιθυμία των εκδοτών να πουλήσουν. Θα έλεγα ότι η συζήτηση πρέπει να γίνεται ξεχωριστά, να ανοίξει (και από το Σύριζα, πέραν του χώρου του Πολιτισμού και στους χώρους της παιδείας, της έρευνας, της τεχνολογίας, της οικονομίας), να (επιδιωχθεί να) συμμετέχουν και οι άλλοι εμπλεκόμενοι / αρμόδιοι / ενδιαφερόμενοι φορείς. 

Και πάντως, η καλοπροαίρετη συζήτηση, χωρίς ετικέτες και χωρίς επιθέσεις, μάλλον καλό κάνει στη δημοκρατία μας. Οι συζητήσεις που γίνονται αυτό τον καιρό κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση και απαντώντας σε παλιότερο σχόλιο για την Αριστερά που μόνο κουβεντιάζει, θέλω να πιστεύω ότι θα βρεθεί στη θέση να μπορεί να κάνει και πράξεις. Ε, κι ο χώρος των βιβλιοθηκών πρέπει να είναι ένας προνομιακός της χώρος, έτσι το βλέπω προσωπικά και ξέρω πως δεν είναι καθόλου ούτε απλό ούτε απλοϊκό το θέμα...

Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 2013, συγγνώμη 1880...

Δημοσιεύτηκε τις προάλλες στο Βήμα (10/2/2013) άρθρο του κ. Χαρ. Μουτσόπουλου, Προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, με τίτλο "Αντί επιδοκιμασίας ζητείται παραίτηση", με αφορμή την άκομψη, όπως λέει, εκδίωξη των μελών του Συμβουλίου "... από θέσεις που εθελοντικά και χωρίς ιδιοτέλεια υπηρέτησαν θεσμούς και ιδιαίτερα έναν από εκείνους που αποτελεί τον πολιτιστικό πυλώνα της χώρας" και γι' αυτό "οι αρμόδιοι οφείλουν να δώσουν μερικές εξηγήσεις, να λογοδοτήσουν στην κοινωνία".

Δεν έχω λόγο να διαφωνήσω με το θεωρητικό μέρος της παραπάνω πρότασης, εξάλλου η Κυβέρνηση μας έχει συνηθίσει όχι απλά σε "άκομψες" αλλά σε βίαιες μέχρι αντιδημοκρατικές ενέργειες προκειμένου να υλοποιήσει τις μνημονιακές της δεσμεύσεις. Δεν θα σταθώ σε αυτό. Θα ήθελα όμως να επαναφέρω στη συζήτηση αυτά που συζητούνται εδώ και 2 περίπου χρόνια, τις μεγαλοστομίες με τις οποίες κάποια μέσα υποδέχονταν κάθε ανακοίνωση και κάθε εκδήλωση "εξωστρέφειας" στο αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Μερικοί τίτλοι: "Επιτέλους κάτι κινείται", "να ανακτήσει το δημόσιο ρόλο που της ανήκει", "αφυπνίζεται" ... Και από την άλλη, αναθέματα και λίβελλοι για την μέχρι τότε πορεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης (δεν απέφυγα να σχολιάσω κάποιες φορές, όπως εδώ κι εδώ). Βέβαια, θα είμαι η τελευταία που θα ωραιοποιήσει την κατάσταση και θα υποστηρίξει πως ήταν όλα καλά στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Κάθε άλλο μάλιστα.

Όμως, αυτό που κυριάρχησε από το 2009 ήταν μια επίθεση στους ανθρώπους, στους όποιους θεσμούς, στους εργαζόμενους, στα δικαιώματα, σε ό,τι είχε υπάρξει και είχε δημιουργηθεί μέχρι τότε, λες και δεν είχε υπάρξει και δεν είχε δημιουργηθεί τίποτα, λες και ήρθαν οι σοφοί και οι σωτήρες να μας φτειάξουν (όχι απλά να μας σώσουν, είμασταν σε πρωτόγονη κατάσταση, δεν το ξέραμε, δεν το είχαμε αντιληφθεί, κι αυτοί οι ίδιοι που μας κυβερνούσαν τόσα χρόνια; ε αυτοί τώρα ξύπνησαν). Όλα κατέρρευσαν και για όλα φταίμε όλοι. Διάχυση της ευθύνης και συνενοχή. Αυτή ήταν και είναι η πολιτική. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η σημερινή Κυβέρνηση, προχθές το ΕΚΕΒΙ, χθες τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, σήμερα η Εθνική Βιβλιοθήκη και δεν θα συμμαζεύεται η κατάσταση, όσο κι εμείς είμαστε μόνο θεατές.

Ο Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της σημερινής Εθνικής Βιβλιοθήκης κάνει ένα σύντομο απολογισμό του έργου τους. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, εκτός της παρατήρησης ότι αναφέρει τελευταία την "παροχή υπηρεσιών", μιλά για σύνταξη καταλόγων και αρχείου καθιερωμένων επικεφαλίδων και για ανάπτυξη προδιαγραφών και πολύ θα ήθελα περισσότερες πληροφορίες, για παράδειγμα, με ποιες προδιαγραφές έχουν ασχοληθεί αυτό τον ενάμιση χρόνο (γιατί παλαιότερα, όντως η Εθνική Βιβλιοθήκη είχε συντάξει τέτοια τυποιητικά κείμενα/οδηγούς για τις ελληνικές βιβλιοθήκες, όπως άλλωστε φαίνονται και στη σελίδα των Εκδόσεων).

Σχετικά με την αποστολή και τον προγραμματισμό της Εθνικής Βιβλιοθήκης, υπάρχει το  σύντομο μα κυρίως αόριστο και γενικόλογο κείμενο για την Αποστολή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που υπογράφεται από τον Πρόεδρο και την Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια, καθώς και το Στρατηγικό σχέδιο, που είναι κείμενο του πρώην Διευθυντή Γιώργου Ζάχου από το 2002 κι έχει τον τίτλο "Βραχυπρόθεσμο Πρόγραμμα ανάπτυξης της Εθνικής Βιβλιοθήκης 2002-2006". Υπάρχει επίσης  και μία παλαιότερη έκδοση 68 σελίδων των Τριαντάφυλλου Σκλαβενίτη και Γιώργου Μπώκου με τίτλο "Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος: αποστολή και υπηρεσίες προς τους πολίτες" (Αθήνα, ΕΒΕ, 1998), που θα έπρεπε όμως να υπάρχει σε ηλεκτρονική μορφή και να είναι ελεύθερα αναγνώσιμη (εκτός εάν υπάρχει η άποψη ότι έχει αντικατασταθεί από άλλα κείμενα, αλλά κι έτσι, για ιστορικούς λόγους θα έπρεπε να είναι διαθέσιμο).

Όμως, γιατί τα γράφω αυτά; Διαβάζοντας τη σύντομη αναφορά του Προέδρου της Εθνικής Βιβλιοθήκης και μη βρίσκοντας στον ιστότοπο κανένα κείμενο απολογισμού/προγραμματισμού (καμιάς περιόδου, για να είμαστε ειλικρινείς), αλλά και από όλη την εικόνα που έχω ως πολίτης και την αντίληψη για το ρόλο μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης, θυμήθηκα το κείμενο του Εμμ. Ροϊδη, που ήταν Έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης και δημοσίευσε ένα κείμενο το 1880 με τίτλο "Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880". (Το κείμενο υπάρχει σε ψηφιακή μορφή στην ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Περιλαμβάνεται επίσης στο συλλογικό έργο "Περι βιβλιοθηκών" που εκδόθηκε το 1993 από τις εκδόσεις Άγρα. Εξάλλου, απόσπασμα έχει δημοσιευτεί το 1880 στην πολιτικοσατυρική εφημερίδα "Μη χάνεσαι" που εξέδιδε ο Βλ. Γαβριηλίδης και έχει ψηφιοποιηθεί από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πατρών στο σύστημα Κοσμόπολις).

Όταν λοιπόν ο Ροϊδης ανέλαβε την Εθνική Βιβλιοθήκη, συνέταξε ένα κείμενο 88 σελίδων, στο οποίο περιγράφει την κατάσταση που βρήκε τόσο γενικά όσο και αναλυτικά κατά θεματικό πεδίο και κατά κατηγορία συλλογών, ενώ επίσης καταθέτει απόψεις, κακοδαιμονίες, προβλήματα, ανεπάρκειες όλων των συντελεστών - πολιτείας, υπαλλήλων, εφόρων κτλ. Εκεί μέσα ο Ροϊδης λέει πολλά, δεν χαρίζεται, είναι ένα επίσημο κείμενο που απευθύνεται στη Βουλή και συγκεκριμένα στο βουλευτή και Έφορο της Βουλής Τιμολέοντα Φιλήμονα, στο οποίο μεταδίδει "πληροφορίας τινάς περί της καταστάσεως της Εθνικής Βιβλιοθήκης πεποιθώς επί τη υμετέρα υποσχέσει να επιστήσετε επ' αυτών την προσοχήν της Βουλής".

Γράφει σε κάποιο σημείο:

"Έλθωμεν ήδη εις τα βιβλιοφάγα έλκη, εξ ών αδύνατος αποβαίνει η ανάρρωσις της βιβλιοθήκης, πριν ή οπωσδήποτε επουλωθώσιν, είναι δε ταύτα κυρίως τρία: η κατάχρησις του δανεισμού, η έλλειψις παγίου καταλόγου και πονηρότερον αμφοτέρων η εξάρτησις εκ της πολιτικής."

Περιγράφει τον ανεξέλεγκτο δανεισμό που γινόταν τις πρώτες δεκαετίες, κάνει λόγο για την "δυστροπίαν των δανειζομένων" και προχωρά σε διατύπωση πολιτικής και κανόνων δανεισμού με αναφορά στις ξεχωριστές περιπτώσεις. Όσο για τον κατάλογο, αναφέρεται στα διαφορετικά συστήματα "ου μόνο δελτιογραφήσεως, αλλά και ορθογραφίας των ξένων γλωσσών" που ακολούθησαν οι προηγούμενοι έφοροι, σε άλλα σχετικά προβλήματα, όπως "αδελτιογράφητα βιβλία ή άβιβλα δελτία", ενώ καταθέτει τον προβληματισμό του για τον έντυπο κατάλογο που χρειάζεται τακτική ανανέωση για να είναι επίκαιρος και κάνει ενδιαφέρουσες αναφορές σε αντίστοιχες δραστηριότητες άλλων χωρών.

Και αφού κάνει τον απολογισμό του τετραμήνου από την ανάληψη καθηκόντων εφόρου, προχωρά με τον γνωστό καυστικό τρόπο στην περιγραφή των εμπλοκών και διαπλοκών για την επιλογή από του εφόρου βιβλιοθήκης "μέχρι του εσχάτου κλητήρος".

"Άλλον βεβαίως διευθυντήν της Βιβλιοθήκης απαιτεί η πολιτική των εσπευσμένων και άλλον η των ηρέμα παρασκευών."

Αυτά και άλλα πολλά σπουδαία έγραφε ο Ροϊδης, αλλά μερικές φορές είναι σαν να διαβάζουμε χθεσινές ή σημερινές καταστάσεις. Αφιερωμένο λοιπόν το κείμενο όλο σε κάθε αρμόδιο για την Εθνική Βιβλιοθήκη!

Τέλος, μιας και ο λόγος για την Εθνική Βιβλιοθήκη, αξίζει ν' ανατρέξει κανείς και στο ενδιαφέρον κείμενο του Τριαντάφυλλου Σκλαβενίτη με τίτλο "Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος: ιστορικό σχεδίασμα", που ετοίμασε με αφορμή την έκθεση για τους Θησαυρούς της Εθνικής Βιβλιοθήκης το 1999. Γράφει για τον Ανδρέα Μουστοξύδη, τον εμπνευστή και πρώτο μαζί με τον Ιωάννη Καποδίστρια δημιουργό της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της "Αποθήκης των βιβλίων" όπως την ονόμασαν, ότι σε αυτήν "θέλουν παλιννοστήσει, ούτως ειπείν, εις τήν πατρίδα των οί παλαιοί μας συγγραφείς, καί συνδιαλέγεσθαι μεθ' ημών προς έκπαίδευσιν τών νέων καί ψυχαγωγίαν τών προβεβηκότων", ενώ επικαλείται "τήν άξιοπρέπειαν καί τόν φωτισμόν τοΰ γένους" όταν το 1829 καταθέτει την άποψή του για τη δημιουργία της.

Αξιοπρέπεια και φωτισμός. Τόσο επίκαιρες οι δύο έννοιες!

*** Είχα έτοιμο το παραπάνω κείμενο για ανάρτηση και μόλις πληροφορήθηκα τον ορισμό νέου Εφορευτικού Συμβουλίου.  Εύχομαι καλή δύναμη στο νέο Πρόεδρο κ. Ζουμπουλάκη, στον κ. Καψάλη και στα άλλα μέλη, ελπίζω να εκπροσωπούνται και οι χώροι των βιβλιοθηκονόμων και των αρχειονόμων, δεν έχω δει ακόμη ονόματα. Αφιερωμένο και σ' αυτούς το κείμενο του Ροϊδη. Και να θυμάστε: Αξιοπρέπεια και φωτισμός!