Φαντάζομαι την Τζίνα Πολίτη με μια μεγάλη αρμαθιά κλειδιά

 

[...] παρομοιάζω τον εαυτό μου με μια σεβάσμια βικτωριανή οικονόμο, από τη ζώνη της οποίας κρέμεται μια μεγάλη αρμαθιά από κλειδιά [...] *

 Στα κείμενά της η Τζίνα Πολίτη αναζητεί τα κλειδιά που θα την πάνε σε μια άλλη σκέψη, ένα άλλο έργο, μια άλλη ιδέα, θα την οδηγήσουν σ' ένα φως (ή και σ' ένα σκοτάδι, από τα πολλά της ιστορίας των ανθρώπων;). Γράφει:

Πανάρχαιο σύμβολο το κλειδί, και διαχρονικό, όπως το φως και το σκοτάδι, δεν χάνεται ποτέ, από εποχή σε εποχή, μέσα από τη γλώσσα, την ποίηση, τη σκέψη, πάντα, ως τον τελευταίο άνθρωπο, θα μεταβιβάζεται. **

Και μαζί, συνεχώς είναι κεντρικό το ζήτημα της μνήμης. Δυο είναι τα πηγάδια της μνήμης έγραφε, το πηγάδι της ζωής, με τις μνήμες άσβηστες σαν εκείνη της πλατείας Αγάμων όταν ήταν 12 χρονών κοριτσάκι, και το πηγάδι των αναγνωσμάτων, όπου 

από τα κοιτάσματα του αρχείου μιας μισοσκότεινης βιβλιοθήκης, αναδύονται ξάφνου από τα έγκατα [...] απρόσμενοι, συναρπαστικοί συνειρμοί, η επεξεργασία των οποίων καταλήγει κυριολεκτικά στη μετάπλασή τους σε κλειδί».

Το αρχείο, ως «τόπος μνήμης και λήθης» και οι λέξεις που «έχουν τη δύναμη να πληγώνουν, ακόμα και να θανατώνουν» γίνονται τα κλειδιά (συμπεραίνω εγώ) για το «ανεπούλωτο τραύμα που άφησε εντός μου το ήδη και από πάντα απέθαντο Εμφύλιο Σώμα της ιστορίας μας».

Είναι εξαιρετικό το κείμενο με τίτλο «Η ποιητική του Αρχείου» (απ' όπου και τα παραπάνω), όπου κάνει λόγο για τις δορύαιμες και αυτοκτόνες λέξεις, μεταφέροντας λόγια του Ελύτη από το Άξιον εστί, για να καταδείξει τη διαφορά ανάμεσα «στον απαθή λόγο της ιστορίας και εκείνον της λογοτεχνίας».*** Γραμμένο το 2014 με αφορμή το βιβλίο «Εμφύλιο σώμα» του Κώστα Βούλγαρη, αποτελεί ένα εμβληματικό, κατά τη γνώμη μου, κείμενο για τον ρόλο, την αποστολή, τη σύνθεση, την ιστορία, τον «πυρετό» των αρχείων. Και όπως σε όλα της τα κείμενα, βγάζει ένα ένα τα κλειδιά από την αρμαθιά που κρέμονται από τη ζώνη της και μας ανοίγει τις πόρτες και για άλλους κόσμους, μας παραπέμπει σε άλλες πηγές, στα λόγια άλλων δημιουργών, όχι με απλή αναφορά βέβαια, αλλά με ερμηνεία, σύνδεση, σύγκριση. Ας αναφέρω από αυτά, πέρα από τα λεξικά στα οποία προσέτρεξε για να ορίσει αρχικά την έννοια του αρχείου, τα Δοκίμια του Μπόρχες και το βιβλίο της Nicole Loraux Η διχασμένη πόλη: Η λήθη στη μνήμη της Αθήνας (που μόλις τον προηγούμενο μήνα διάβασα, είναι εξαντλημένο από τον εκδότη, το βρήκα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων).

Η μνήμη και οι απώλειες πάντα. Στη διάλεξη με τίτλο «Δαιμονοποίηση και εξιδανίκευση του Νότου» που είχε δώσει στις 13 Φεβρουαρίου 2014 για το Ινστιτούτο Πουλαντζά μας καλεί ν' ακούσουμε αυτή τη διάλεξη σαν το «ρέκβιεμ ενός πανεπιστημιακού λόγου που χάνεται», σε μια εποχή όπου «τα ποτάμια της μνήμης και της προσδοκίας συνεχώς στερεύουν». ****

Η Τζίνα Πολίτη έφυγε χθες στα 93 της χρόνια. Ήταν μια ωραία γυναίκα, μια επιφανής επιστημόνισσα, μια σπουδαία προσωπικότητα της αριστεράς. Αντιγράφω την αρχή από το αναλυτικό πλούσιο βιογραφικό που δημοσιεύεται στο βιβλίο της Αναζητώντας το κλειδί:

Η Τζίνα Πολίτη, ομότιμη καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1930 και έζησε από παιδί όλες τις εθνικές τραγωδίες που δοκίμασαν και δοκιμάζουν ακόμα τη χώρα μας. Αυτή η ιστορική εμπειρία καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την διά βίου ένταξή της στην Αριστερά και τις θεωρητικές προσεγγίσεις της λογοτεχνικής έρευνάς της. Η πρώτη εκδοτική της απόπειρα στο χώρο της Λογοτεχνίας ήταν η μετάφραση που έκανε από τα αγγλικά στα ελληνικά του μυθιστορήματος του Joseph Conrad «Ο Νέγρος του Ναρκίσσου», η οποία δημοσιεύτηκε το 1949 σε συνέχειες στη Νέα Εστία. Το 1950 πήρε υποτροφία από το κολλέγιο Barnard του πανεπιστημίου Columbia για να σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία ...

Ιδιαίτερο αντικείμενό της, ανάμεσα στα άλλα, ήταν η αγγλική λογοτεχνία, η ανάλυση της οποίας ήταν ένα βύθισμα στα πίσω από τις λέξεις, στα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά δεδομένα της εποχής που είχε γραφτεί ή που αναφέρεται κάθε έργο. Έχουν ενδιαφέρον τα κείμενα που έχει συγκεντρώσει στο βιβλίο της «Η διαλεκτική της εξουσίας ...» (αρχικά δημοσιευμένα αλλού) και όπου παρουσιάζει και ερμηνεύει μέσα από έργα της αγγλικής λογοτεχνίας προηγούμενων αιώνων τις αντιλήψεις και τις κατεστημένες ιδέες της εποχής αλλά και την ανάδυση νέων ιδεών και νέων θεσμών. 

Έτσι, για παράδειγμα, στο κείμενο του 2010 με τίτλο «Ο αφηγητής ως μετωνυμία της πολιτικής στο μυθιστόρημα», αναλύοντας έργα του Χένρυ Φίλντινγκ, μας μιλά για την εμφάνιση  της πολιτικής οντότητας «κόμμα» και της πολιτικής τελετουργίας «εκλογές» και μας μεταφέρει λόγια του αφηγητή όπως:

αυτές τις σπουδαίες τέχνες που ο λαός αποκαλεί "απάτη", "υποκρισία", "υποσχέσεις", "ψεύδη" και "δολιότητα" [...] οι μεγάλοι άνδρες τις αποκαλούν χάριν συντομίας με το συλλογικό όνομα "πολίτευμα" ή "πολιτική", ή μάλλον "πόλιτρικς" (politrics). *****

Κάνει αναδρομή στον θεσμό των εκλογών στην Αγγλία του 18ου αιώνα, όπου δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι άντρες και μόνο αυτοί που κατείχαν τίτλους κυριότητας ακινήτου, και αναφέρει περιστατικό από τις βουλευτικές εκλογές της 17ης Απριλίου 1754 στην κομητεία της Οξφόρδης, το οποίο μάλιστα έχει απαθανατιστεί από τον ζωγράφο Ουίλλιαμ Χόγκαρθ (William Hogarth) σε μια σειρά τεσσάρων πινάκων με τίτλο "Humours of an Election" (αστεία από μια εκλογική αναμέτρηση).

Ψηφοθηρία: Ένας από τους πίνακες της σειράς "Humours of an Election" του Hogarth

Συγγραφείς όπως ο Φίλντινγκ, ο Σουίφτ, ο Ντιφόου και άλλοι είχαν σχέση με πολιτικά κόμματα και η Τζίνα Πολίτη αναζητά και συγκρίνει τις σχέσεις με την πολιτική των συγγραφέων και των ηρώων τους στα λογοτεχνικά έργα. Αναζητά τη σχέση πολιτικής και ηθικής στα έργα αυτά, όπου συχνά «η ύπαρξη του ενός αποκλείει την ύπαρξη του άλλου».

Μιλώντας για τη γλώσσα των λογοτεχνικών κειμένων, κάνει αναφορά στην «ανατρεπτική», όπως την ονομάζει, πολιτική της γλώσσας και στο Μανιφέστο της γλώσσας που συνέταξε η Βασιλική Εταιρεία το 1660, το οποίο ευνοεί τον άμεσο, αυθεντικό, απερίφραστο τρόπο ομιλίας, «προτιμώντας εντέλει τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι τεχνίτες, οι χωρικοί και οι έμποροι από τη γλώσσα των ευφυολόγων και των λογίων» (και μας θυμίζει δικές μας καταστάσεις από εκείνη την εποχή ακόμη αλλά που κράτησαν πολύ...).

Εκτός από τα πάμπολλα αποκόμματα που έχω στο σπίτι, στη βιβλιοθήκη μου υπάρχουν τα βιβλία της:

• Αναζητώντας το κλειδί, Ερατώ, 2017

• Η διαλεκτική εξουσίας/αντίστασης στη λογοτεχνία: Δοκίμια για το συμβόλαιο, το δαιμονικό, τις μέλισσες και τους δίκαιους, Νήσος, 2015,
  

•  Δαιμονοποίηση και εξιδανίκευση του Νότου: Ένα λογοτεχνικό ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο, Νήσος - Ινστ. Ν. Πουλαντζά, 2014 (περιλαμβάνεται επίσης στο προηγούμενο, σελ. 103),
  

ενώ ένα εξαιρετικό κείμενό της υπάρχει στον συλλογικό τόμο 

• «Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης και η μεταπολεμική αριστερή διανόηση», Εκδόσεις διαπολιτισμός-Μελέτες, 2016 (έχω γράψει εδώ: https://katerinatoraki.blogspot.com/2016/12/blog-post_16.html).

Δεν εξαντλούνται οι αναφορές στο και από το γραπτό έργο της Τζίνας Πολίτη, η αρμαθιά είναι γεμάτη κλειδιά κι εμείς, μπαίνοντας στους κόσμους της, μπαίνουμε στους κόσμους της γνώσης και των στοχασμών, της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της πολιτικής και της ηθικής, της δικαιοσύνης, των αντιφάσεων εξουσίας και δημοκρατίας. Αυτός ήταν ο κόσμος της, κι αυτή ήταν η Τζίνα Πολίτη, μια επιφανής διανοούμενη και μια δυναμική ακτιβίστρια της Αριστεράς (δυναμικές οι παρεμβάσεις της σε ζητήματα διακρίσεων κ.ά., όπως ήταν η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου). Έχω την εικόνα της, μοναδική φορά που τη συνάντησα, 3 Ιουλίου 2017 στο καφέ πάνω από τη Στοά του Βιβλίου (πάει πια και η Στοά Βιβλίου, πάει και η Μυρσίνη Ζορμπά) όταν έγινε παρουσίαση του βιβλίου της «Αναζητώντας το κλειδί».

 

Φαντάζομαι την Τζίνα Πολίτη με μια μεγάλη αρμαθιά κλειδιά περασμένη στη ζώνη της ποδιάς της...

 

 .....................................................................................................

 Παραπομπές

*  «Αναζητώντας το κλειδί», σελ. 156

**  «Αναζητώντας το κλειδί», σελ. 154

*** «Αναζητώντας το κλειδί», σελ. 125. Το κείμενο αυτό έχει δημοσιευτεί και εδώ: https://www.oanagnostis.gr/i-piitiki-tou-archiou/

****  Αξίζει να την δείτε όλη, υπάρχει εδώ: https://vimeo.com/87623705

 

***** Η διαλεκτική εξουσίας.... σελ.17
 

 

 

 

 

 

 

 

Το Μηνιαίο Δελτίο Προσκτήσεων της Εθνικής Βιβλιοθήκης

Η Εθνική Βιβλιοθήκη ξεκίνησε από το καλοκαίρι του χρόνου αυτού τη δημοσίευση ενός Μηνιαίου Δελτίου Προσκτήσεων, με το οποίο ενημερώνει για μέρος από τα αποκτήματά της. Στο Δελτίο περιέχονται κυρίως επιλογές από προσωπικά αρχεία που δωρήθηκαν στη Βιβλιοθήκη από επιγόνους των κατόχων τους, οι οποίοι είναι ιστορικοί, λογοτέχνες, επιστήμονες, στρατιωτικοί και άλλες προσωπικότητες. Στις δωρεές αυτές περιέχονται τόσο βιβλία και άλλο χαρτώο υλικό όσο και προσωπικά αντικείμενα. Τα αρχεία μπορούν να μελετηθούν είτε στο Αναγνωστήριο Χειρογράφων είτε στην Πλατφόρμα Ψηφιακών Συλλογών της ΕΒΕ, όπως κατά περίπτωση αναφέρεται στο σχετικό δελτίο.

Τα δελτία συντάσσονται από υπάλληλο ή συνεργάτη/τιδα της Βιβλιοθήκης. Μέχρι τώρα έχουν συνταχθεί έξι μηνιαία δελτία. Έχουν ενδιαφέρον τα κείμενα που περιγράφουν το υλικό αυτό, στα οποία, πέραν των άλλων, αναφέρονται και τυχόν σχέσεις με άλλες πηγές υλικού των ίδιων προσώπων, όπως είναι τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) κ.ά.

Αναφέρω ενδεικτικά τους τίτλους των αποκτημάτων που αναφέρονται στα δελτία μέχρι τώρα:

• Αρχείο Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
• Περιοδικόν της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαιδείας, τχ. 1-40, 28 Φεβρουαρίου- 26 Νοεμβρίου 1926
• Αρχείο Ψύχα
• Αρχείο Κορδάτου
• Αρχείο Γιώργου Σκούρτη
• Αρχείο Νικολάου Ε. Παναγιωτάτου
• Συλλογή Γεωργίου Ν. Μακκά
• Αρχείο Ζυγούρη
• Κατάλογος της διαφημιστικής εταιρείας «GEO»
• Αρχείο Νίκου Καχτίτση

Η συνεισφορά του Σταύρου Ζουμπουλάκη, που είναι και ο Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, είναι παραπάνω από αξιοσημείωτη και σημαντική, όχι μόνο στα κείμενα που υπογράφει ο ίδιος σε κάποια Δελτία, αλλά και γενικότερα ως στοχαστής και άνθρωπος των Γραμμάτων. 

Για το Αρχείο Νίκου Καχτίτση (Δεκέμβριο 2022) διαβάζουμε:

Το 2003, για το αφιέρωμα της Νέας Εστίας στον Νίκο Καχτίτση (1926-1970) που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς (τχ. 1755), ο αδελφικός του φίλος, ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος (1924-2008), εμπιστεύτηκε στον διευθυντή του περιοδικού Σταύρο Ζουμπουλάκη τεκμήρια της αλληλογραφίας τους από το προσωπικό του αρχείο. Στις αρχές του 2022, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης εμπιστεύτηκε με τη σειρά του το Αρχείο Καχτίτση στις Ειδικές Συλλογές της ΕΒΕ, μαζί με το δικό του προσωπικό αρχείο, του οποίου αποτελεί διακριτό μέρος.

Το Αρχείο Καχτίτση μάς εισάγει στον «πολιορκημένο» κόσμο του συγγραφέα, όπου τα όρια ανάμεσα στην αλληλογραφία και τη λογοτεχνία, την πραγματικότητα και τη μυθοπλασία του τόπου, του χρόνου και των προσώπων, είναι ασαφή και δυσδιάκριτα. 

[...]

Τα περισσότερα ανέκδοτα κείμενα του Αρχείου Καχτίτση έχουν δημοσιευτεί στο αφιέρωμα της Νέας Εστίας (σ. 504-528), με επιμέλεια και σημειώσεις του Σταύρου Ζουμπουλάκη, ενώ μια πληρέστερη εικόνα της αλληλογραφίας του με τον Γιώργη Παυλόπουλο αποδίδει το Αρχείο Παυλόπουλου που ανήκει στις Συλλογές της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA) της Γενναδείου Βιβλιοθήκης καθώς και η έκδοση, σε φιλολογική επιμέλεια της Αυγής- Άννας Μάγγελ, «Νίκος Καχτίτσης, Τα Γράμματα του Νίκου Καχτίτση στον Γιώργη Παυλόπουλο (1952-1967), εκδ. Σοκόλη, Αθήνα, 2001».

Η παραπάνω εικόνα είναι από τον κατάλογο της διαφημιστικής Εταιρείας «GEO» με τίτλο «Société de publicité GEO, Kyrieris – Campanakis et Cie». Διαβάζουμε για τον κατάλογο αυτό στο Δελτίο του Οκτωβρίου:

Το τεκμήριο, σε σχήμα πλάγιου 8ου (13,8 x 22,5), τυπωμένο στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του 1920, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα της τυπογραφίας του μεσοπολέμου. Επιπλέον, παρουσιάζει βιβλιοδετικό ενδιαφέρον, καθώς φέρει ανάγλυφο λογότυπο της εταιρείας στην εμπρόσθια όψη και αποτελείται από 8 δίφυλλα με κείμενα και αναπαραγωγές φωτογραφιών, τα οποία συνδέονται στην αριστερή πλευρά με κορδόνι καφέ χρώματος.

Όλες οι περιγραφές στα Δελτία είναι πολύ ενδιαφέρουσες. Είναι μια σημαντική υπηρεσία πληροφόρησης και εξωστρέφειας της Εθνικής Βιβλιοθήκης, έχουν αναπτυχθεί και άλλες,  και βέβαια αυτό πιστώνεται στο προσωπικό της Βιβλιοθήκης και στον ακάματο Γενικό Διευθυντή της Φίλιππο Τσιμπόγλου. Ευχόμαστε να πολλαπλασιαστούν οι υπηρεσίες αυτές, να εκσυγχρονιστούν κι άλλο και βέβαια η Πολιτεία να είναι ουσιαστική αρωγός για μια σύγχρονη Εθνική Βιβλιοθήκη και για μια Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών.

Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!

Μένουμε σπίτι γιατί έτσι πρέπει. Και βρίσκουμε τρόπους να γεμίσει ο χρόνος μας. Ευκαιρία να συμμαζέψουμε τα χαρτιά μας, να κάνουμε δουλειές στο σπίτι που περιμένουν χρόνια, να περιποιηθούμε τα λουλούδια μας, ν' ακούσουμε μουσική, να κάνουμε γυμναστική, να δούμε τηλεόραση ή προγράμματα από το Διαδίκτυο, να δούμε θέατρο, να κοιμηθούμε λίγο παραπάνω, να κουβεντιάσουμε με τους ανθρώπους μας, να επικοινωνήσουμε με γονείς, παιδιά, εγγόνια, αδέλφια, φίλους και γνωστούς, να παίξουμε επιτραπέζια παιχνίδια, ν' απλωθούμε στον καναπέ χωρίς να κάνουμε τίποτα...

Και φυσικά, να διαβάσουμε. Βιβλία που περιμένουν ακόμη και χρόνια εκεί στην οριζόντια θέση για να ξεχωρίζουν από τα διαβασμένα. Ευκαιρία και να ξαναδιαβάσουμε βιβλία που μας άρεσαν, να ξεφυλλίσουμε ποιητικές συλλογές, λευκώματα, μεγάλα βιβλία με ωραίες εικόνες, βιβλία τέχνης.

Και μια καλή ευκαιρία να περιηγηθούμε στις βιβλιοθήκες της χώρας μας, να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε τη σπουδαία δουλειά που κάνουν.

Έτσι, εδώ δίνω κάποιες προτάσεις που μπορεί να δώσουν ιδέες για διάβασμα. Δεν είναι πρωτότυπες και, ευτυχώς, δεν είναι εξαντλητικές. Οι προτάσεις δεν αφορούν συγκεκριμένα βιβλία, αλλά δίνουν πληροφορίες για βιβλιοθήκες και αρχεία στη χώρα μας, όπου μπορούμε να περιηγηθούμε μέσω του Διαδικτύου και ν' ανακαλύψουμε θησαυρούς. Δεν εξαντλώ το θέμα, μια ενδεικτική παρουσίαση επιχειρώ, έστω για να δώσω ένα κίνητρο γνωριμίας. Και βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω ότι φτάνουμε στους θησαυρούς αυτούς οπωσδήποτε χάρη στους ανθρώπους που δημιούργησαν τα έργα που φυλάσσονται στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία (συγγραφείς κτλ.), αλλά και χάρη στους ανθρώπους (βιβλιοθηκονόμους και άλλους) που τα διαχειρίζονται και τα κάνουν προσιτά και διαθέσιμα στο κοινό.

Ξεκινώ την περιήγηση με την Εθνική Βιβλιοθήκη, απ' όπου μπορούμε να δανειστούμε βιβλία σε ψηφιακή μορφή. Επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο του Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου (https://ereading.nlg.gr/) και κάνουμε εγγραφή (αν δεν έχουμε ήδη κάνει). Μπορούμε να δανειστούμε ηλεκτρονικά βιβλία και να τα διαβάσουμε από το κινητό ή τον υπολογιστή μας. Υπάρχουν βιβλία για λογοτεχνία, ιστορία, γλωσσολογία, μαγειρική κτλ κτλ. Ένα από τα βιβλία που δανείστηκα τη χρονιά που πέρασε ήταν "Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου" της Σταυρούλας Λοφίτη, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τον Κοζανίτη λόγιο, γιατρό, ποιητή και μεταφραστή των αρχών του 19ου αιώνα. Κι επίσης, το βιβλίο "Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες" των Μενεγάκη - Ευθυμίου (είχα γράψει εδώ).

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη μπορούμε επίσης να έχουμε πρόσβαση και σε άλλες ψηφιακές συλλογές, όπως σε εφημερίδες από τον 19ο αιώνα (efimeris.nlg.gr/), καθώς και σε χειρόγραφα, μονογραφίες και χάρτες προηγούμενων αιώνων (https://digitalcollections.nlg.gr).

Εξάλλου, μέσα από τον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης μπορούμε να γνωρίσουμε όλες τις ελληνικές βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών.

Αναζήτηση στα φύλλα ελληνικών εφημερίδων (http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html)

Μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε βιβλία ψηφιοποιημένα είναι η Ανέμη, η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης (https://anemi.lib.uoc.gr/). Είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη εφαρμογή και αν μάλιστα ενδιαφερόμαστε να ανατρέξουμε σε παλιές πηγές, εδώ είναι η πρώτη και μάλλον η σημαντικότερη στάση. Δοκίμια, λεξικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία,ταξιδιωτικά άλλων εποχών και ποικιλία άλλων θεμάτων υπάρχουν στη συλλογή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον των Μάρκου Μουσούρου, Νικολάου Βλαστού και Ζαχαρία Καλλέργη, εκδοθέν στη Βενετία πιθανόν το 1499.

Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον (Πηγή: Ανέμη)

Στις Ψηφιακές Συλλογές της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών (https://library.upatras.gr/digital) βρίσκουμε, ανάμεσα στα άλλα, ψηφιοποιημένα περιοδικά του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα (Νουμάς, Ποικίλη Στοά, Ασμοδαίος, Ακρόπολις Φιλολογική, Μη Χάνεσαι και πολλά πολλά άλλα).

Στο σατιρικό περιοδικό "Μη Χάνεσαι" δημοσιεύτηκε το 1881 το κωμικόν παίγνιον Η επιδημία με υπογραφή Souris (Πηγή:http://kosmopolis.lis.upatras.gr/index.php/mh_xanesai/issue/view/5090)

Και άλλες βιβλιοθήκες, ακαδημαϊκές, ειδικές, δημοτικές και δημόσιες διαθέτουν ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα βιβλία. Ας αναφέρω ενδεικτικά τις παρακάτω:

• Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, με πολλές συλλογές σημαντικών προσωπικοτήτων (βλ. εδώ), καθώς και εφαρμογές ανθρωπιστικών επιστημών (βλ. π.χ. το ToposText όπου κανείς μπορεί να περιηγηθεί σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας).
• Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, με σημαντικές, ανάμεσα στα άλλα, αρχειακές συλλογές, όπως τα προσωπικά αρχεία των Γεννάδιου, Σεφέρη, Ελύτη, Βικέλα, Βενέζη, Βάρναλη, Βασιλικού, Εύης Μελά, Δημήτρη Μητρόπουλου, αλληλογραφία Ίωνος Δραγούμη κ.ά. (όχι όλα διαθέσιμα ηλεκτρονικά).
• Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», η πλέον εξειδικευμένη μουσική βιβλιοθήκη της χώρας μας. Στις ψηφιακές της συλλογές περιλαμβάνονται το αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, ελληνικά τραγούδια, παρτιτούρες, προγράμματα μουσικών εκδηλώσεων και άλλα πολλά. 
• Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών,  με δυνατότητα ξεφυλλίσματος περιοδικών και βιβλίων τέχνης.
• Βιβλιοθήκη και Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης, με  δυνατότητα περιήγησης σε ποικίλο ψηφιακό και ψηφιοποιημένο υλικό (έργα τέχνης, φυλλάδια και λευκώματα εκθέσεων κτλ.). Σημειώνεται, πάντως, ότι από τον Εθνική Πινακοθήκη μπορούμε να περιηγηθούμε στις συλλογές της και σε άλλο ενδιαφέρον υλικό.
• Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, με δυνατότητα γνωριμίας των σημαντικών θησαυρών που φυλάσσονται σε όλα τα παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη και περιδιάβασης σε κάποιες από τις συλλογές. Σημειώνεται, ανάμεσα στις πολύτιμες Συλλογές και Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, το ξεχωριστής αξίας Αρχείο της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
  

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) - κεντρικά και περιφερειακά - είναι μια σοβαρή πηγή πληροφόρησης, όπου, πέραν των αρχείων ιστορικών προσώπων, φυλάσσονται και τα έγγραφα για κάθε δραστηριότητα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο (γεννήσεις, βαπτίσεις, γάμοι, θάνατοι, διάφορες δοσοληψίες, εμπορικές και άλλες συναλλαγές, συμβολαιογραφικές πράξεις κτλ). Αν θέλετε, λοιπόν, να ρίξετε μια ματιά στον τόπο σας, δεν έχετε παρά να περιηγηθείτε στο σύστημα ηλεκτρονικών αρχείων των ΓΑΚ Αρχειομνήμων. (http://arxeiomnimon.gak.gr/index.html).

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), τμήμα πλέον του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), περιέχει έναν ανεκτίμητο πλούτο υλικού των τελευταίων αιώνων, μάρτυρα της ιστορικής , κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας του τόπου μας. (http://www.elia.org.gr/).

Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (http://www.venizelos-foundation.gr) μπορούμε να περιηγηθούμε σε υλικό που σχετίζεται με τη ζωή και τη δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου και χρονολογικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960. Το υλικό του Ψηφιακού Αρχείου υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει 65.000 τεκμήρια, χειρόγραφα, κάρτες, φωτογραφίες, χάρτες κτλ. (http://www.venizelosarchives.gr/).

Κι επειδή ο κατάλογος δεν τελειώνει, θα αναφερθώ μόνο στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (http://www.library.tee.gr), μια ιστορική βιβλιοθήκη σε θέματα μηχανικών που λειτουργεί από το 1927. Έχω γράψει κι άλλες φορές για τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ (καμαρώνω με ... μετριοπάθεια γιατί έχω συμβάλει στην ανάπτυξη και τη σημερινή της  εξέλιξη, μια αναδρομή είχα κάνει σε ημερίδα πέρυσι) και πιστεύω πως έχει παίξει σημαντικό ρόλο ως τεχνική βιβλιοθήκη. Στον ενοποιημένο κατάλογο της Βιβλιοθήκης μπορεί κανείς να βρει σε ψηφιακή μορφή όλο το υλικό που έχει παραχθεί από το ΤΕΕ - κεντρικό και περιφερειακά τμήματα - (άρθρα περιοδικών, μελέτες, συνέδρια, σεμινάρια), αλλά και μεγάλο αριθμό βιβλίων (επιλέγοντας "Περιέχει ψηφιακό αντικείμενο"). Εξάλλου, μπορείτε να δείτε και χωριστά τις ειδικές συλλογές, επιλέγοντας την κατάλληλη βάση δεδομένων από τον τον κατάλογο http://opac.tee.gr. Μια πρόσφατη σημαντική δράση της Βιβλιοθήκης είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων με τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ (είχε παρουσιαστεί σε ημερίδα τον Ιανουάριο του 2019).

Άπό άρθρο για το Νοσοκομείο Σωτηρία στα Τεχνικά Χρονικά του 1932 (Πηγή)

Και όπως έγραψα παραπάνω, η αναφορά δεν είναι εξαντλητική (ευτυχώς, λέω), δεν έχω αναφερθεί σε όλα τα Πανεπιστήμια που το καθένα κάνει σοβαρή δουλειά, ούτε σε δημόσιες βιβλιοθήκες που επίσης έχουν θησαυρούς. Τί να πω για Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, για Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου, Λειβαδιάς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου “Κοραής”, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Κέρκυρας και τόσες άλλες.

Καλή βόλτα. Εύχομαι σύντομα να φύγει αυτός ο εφιάλτης, να είμαστε καλά να γνωρίσουμε κι από κοντά τις βιβλιοθήκες μας. Σίγουρα θα έχουμε να βρούμε πολύ περισσότερα πράγματα.

..................................................................................

Σημειώσεις: 

• Συμπληρωματικές, όχι εξαντλητικές, αναφορές σε πηγές υπάρχουν και σε διάλεξη που είχα δώσει τον Νοέμβριο του 2018 σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα για το μάθημα «Αξιοποίηση ηλεκτρονικών πόρων στη Νεοελληνική Φιλολογία – Digital Humanities». 

• Η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αποτελούσε για χρόνια το σύμβολο της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ στην οποία και ανήκει. Η σχεδίαση έγινε από τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Αβραμίδη που υλοποίησε μια ιδέα μου για τον ρόλο και τη σχέση της Βιβλιοθήκης με το περιεχόμενο και με τα μέσα.