Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί στολίζουν το ναό με κλαδιά δάφνης και γεμίζουν ένα πανέρι με δαφνόφυλλα. Ο ιερέας λέγοντας το «Ανάστα ο Θεός» σκορπά τα δαφνόφυλλα, ενώ οι πιστοί χτυπούν τα πόδια τους στο στασίδι, χτυπούν τις καμπάνες, πυροβολούν και γενικά θορυβούν, για να διώξουν τον θάνατο.
Διαβάζουμε για το Μεγάλο Σάββατο από την Εθιμολογία του Πάσχα στη σελίδα του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, σε κείμενα της σπουδαίας λαογράφου Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη, για πολλά χρόνια Διευθύντριας του Κέντρου.
Θυμάμαι στα Χανιά, όταν ήμουν μικρή, στο δημοτικό, φτιάχναμε τα καλιτσούνια το Μεγάλο Σάββατο. Μέναμε τότε στη Νέα Χώρα, ήταν δεκαετία του '60, δεν είχαμε φούρνο στο σπίτι, αλλά γεμίζαμε λαμαρίνες που είχαμε πάρει από το φούρνο της γειτονιάς. Στη γειτονιά είχαμε τότε δυο φούρνους, τον "γερμανικό" φούρνο του Μπάτση και τον φούρνο του Κουκλάκη, με τον γιο του τον Νώντα είμασταν στην ίδια τάξη, μάλιστα ο μπαμπάς Κουκλάκης ήταν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος, τον θυμάμαι που όλο διάβαζε, απ' αυτόν είχα μάλιστα πρωτακούσει γύρω στα 10 για τον Αβραάμ Λίνκολν. Σ' αυτό το φούρνο πηγαίναμε πιο πολύ.
Έτσι, οι λαμαρίνες πήγαιναν κι έρχονταν, μεγάλες μακρόστενες λαμαρίνες, όχι τεψιά σαν αυτά που έχουμε σήμερα. Πολλά καλιτσούνια, με χόρτα και με μυζήθρα, όχι σκέτη, μαζί με μαλάκα, ένα παχύ τυρί που το χρησιμοποιούμε το Πάσχα για τα καλιτσούνια. Κανονικά δεν τρώγαμε κανένα πασχαλινό (τυρί-κρέας δηλαδή), κρατούσαμε από ένα καλιτσούνι μαζί μας το βράδυ στην εκκλησία, έτσι μετά το Χριστός Ανέστη και τους ασπασμούς δοκιμάζαμε τα καλιτσούνια. Θυμάμαι, όμως τη γιαγιά μου που όταν έρχονταν ψημένα από το φούρνο δοκίμαζε, στην αρχή το σισάμι και ύστερα όλο το καλιτσούνι. Έλεγε μάλιστα για δικαιολογία ότι ο Χριστός αναστήθηκε το μεσημέρι. Μας άρεσε η άποψή της και καμιά φορά μπαίναμε κι εμείς στον πειρασμό. Λέτε η γιαγιά μου να είχε μακρινές ρίζες από την Κέρκυρα που τον ανασταίνουν το μεσημέρι; Μπα, βέρα Σφακιανή η Κουκουβίταινα, θα γράψω άλλη φορά δυο λόγια παραπάνω γι 'αυτήν, το αξίζει.
Έφτιαξα και φέτος καλιτσούνια, δεν είχα μαλάκα, έβαλα σκέτη μυζήθρα, με δυόσμο βέβαια, έφτιαξα και χορτάρινα φυσικά. Από σχέδια, τα κλασικά, αλλά και τα γιορτινά της εποχής, ανασκεπαστάρια και λυχναράκια.
Επιστρέφω στην Καμηλάκη:
Κατά το διάστημα της προετοιμασίας έθιμα προχριστιανικά με χαρακτήρα λατρευτικό, εξαγνιστικό και αποτρεπτικό του κακού, που απειλεί τη βλάστηση και την παραγωγή, έχουν ενταχθεί στη χριστιανική λατρεία. Λαϊκά δρώμενα αναπαράστασης θανάτου - ανάστασης στον ελληνικό χώρο, όπως ο Ζαφείρης στην Ήπειρο, οι κήποι του Αδωνη, οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα και του αγίου Γεωργίου, οι κούνιες, οι επισκέψεις με όργανα στους τάφους, η συμβολική χρήση των αβγών - και μάλιστα κόκκινων, αποτελούν εκδηλώσεις της προαιώνιας προσπάθειας του ανθρώπου να συμβάλει θετικά στη διαδικασία ανανέωσης της φύσης και στην εξασφάλιση της καλής σοδειάς.
Στο χωριό, άλλες χρονιές τέτοια μέρα, τα παιδιά θα μάζευαν από μέρες ξύλα και παλιά ρούχα, θα τα στοίβαζαν στην αυλή του παλιού σχολείου και το βράδυ της Ανάστασης θα καίγανε τον Ιούδα. Σαν χθες, θ' ακούγαμε τα εγκώμια από την παπαδιά και τον παλιό δάσκαλο Βαγγέλη Κακατσάκη, κορίτσια μαυροφορεμένα ως μυροφόρες θα στέκονταν γύρω από τον Επιτάφιο, ύστερα θα πηγαίναμε όλο το χωριό στο νεκροταφείο για τις δεήσεις υπέρ των κεκοιμημένων. Όταν ζούσε η μάνα μου είχε έτοιμο το χαρτάκι της αίτησης για τον παπά: Αλέκου και των γονέων, Μανούσου, συβίας και των τέκνων Γιάννη και Αρχοντίας, Κώστα και των γονέων, κανέναν αγαπημένο δεν ξεχνούσε, τον άντρα και τα πεθερικά της, τους γονείς και τ' αδέρφια της, τον γαμπρό και τους γονείς του. Ζωή και θάνατος μαζί. Ηρεμούν οι ψυχές ζώντων και τεθνεώτων.
Βάζω ν' ακούσω ένα κομμάτι από το Missa Luba, κογκολέζικη λειτουργία,
ένα άλλο κομμάτι της χρησιμοποίησε ο Παζολίνι στην εξαιρετική
ταινία του "Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο" που είδα χτες στο κανάλι της Βουλής.
Το Πάσχα στην κορύφωση της άνοιξης, συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής. Αύριο είναι γιορτή, λοιπόν, είναι πανανθρώπινη γιορτή που φέτος θα τη ζήσουμε παράξενα, μοναχικά, ίσως και αναστοχαστικά.
Αύριο είναι γιορτή τραγουδά η Arista Melandri από την Εμίλια Ρομάνα, την περιοχή της Ιταλίας στα σύνορα με τη Λομβαρδία. Το τραγούδι, ένα λαϊκό ιταλικό τραγούδι, ηχογραφήθηκε το 1954 στη Φεράρα (πρωτεύουσα της περιοχής) και περιλαμβάνεται σε δίσκο με τίτλο Italian Treasury: Emilia-Romagna. Τα τραγούδια του δίσκου εκείνου είχαν συγκεντρωθεί από τον Αμερικανό λαογράφο και ακτιβιστή Alan Lomax, ο οποίος άφησε ένα πλούσιο έργο με λαογραφικό υλικό απ' όλο τον κόσμο. Μπορεί κανείς να μάθει για το έργο του στον ιστότοπο http://culturalequity.org/. Τώρα, το τραγούδι αυτό περιλαμβάνεται σε έναν δίσκο μαζί με άλλα 19 από τη συλλογή του Lomax με τον τίτλο "Songs of Hard Times: Up, Over & Through (1936-1982)", τραγούδια, δηλαδή, δύσκολων καιρών.
Αύριο είναι γιορτή τραγουδά η Arista Melandri από την Εμίλια Ρομάνα, την περιοχή της Ιταλίας στα σύνορα με τη Λομβαρδία. Το τραγούδι, ένα λαϊκό ιταλικό τραγούδι, ηχογραφήθηκε το 1954 στη Φεράρα (πρωτεύουσα της περιοχής) και περιλαμβάνεται σε δίσκο με τίτλο Italian Treasury: Emilia-Romagna. Τα τραγούδια του δίσκου εκείνου είχαν συγκεντρωθεί από τον Αμερικανό λαογράφο και ακτιβιστή Alan Lomax, ο οποίος άφησε ένα πλούσιο έργο με λαογραφικό υλικό απ' όλο τον κόσμο. Μπορεί κανείς να μάθει για το έργο του στον ιστότοπο http://culturalequity.org/. Τώρα, το τραγούδι αυτό περιλαμβάνεται σε έναν δίσκο μαζί με άλλα 19 από τη συλλογή του Lomax με τον τίτλο "Songs of Hard Times: Up, Over & Through (1936-1982)", τραγούδια, δηλαδή, δύσκολων καιρών.
Εδώ θα βρούμε το τραγούδι της γιορτής: Arista Meladri and chorus: Doman L’è Festa (Tomorrow Is A Holiday).
Αφιερωμένο σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερη αφιέρωση στους Ιταλούς γείτονές μας που δοκιμάστηκαν σκληρά σ' αυτή την πανδημία.
