Come to Athens to continue the myth, to pass from myth to history, to continue the utopia of the never ending dialogue for change with logos, ethos and pathos. Come to Greece!
Μιλώντας στην Κουάλα Λουμπούρ στο κλείσιμο του 18ου Συνεδρίου της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ενώσεων Βιβλιοθηκών (IFLA), ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, όταν ανακοινώνει την ανάληψη του επόμενου συνεδρίου από τη χώρα μας, εκπροσωπώντας την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης και την Εθνική Βιβλιοθήκη ως Γενικός Διευθυντής της και προσκαλώντας τη διεθνή βιβλιοθηκονομική κοινότητα να έρθει στην Αθήνα το 2019, θέλησε να δώσει έναν συμβολισμό (όπως πάντα έκανε ο Φίλιππος) και ο συμβολισμός δεν θα μπορούσε να ήταν πιο ταιριαστός από αυτόν που χρησιμοποίησε, από το τρίπτυχο «λόγος, ήθος και πάθος» που αναλύει ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του· ένας συμβολισμός που χαρακτήριζε τον ίδιο τον Φίλιππο.
Σε ό,τι ασχολήθηκε ο Φίλιππος είχε σοβαρότητα, επαγγελματισμό, εντιμότητα και βαθειά γνώση και πάντα υποδειγματικό ήθος, ουσιαστικό λόγο και έντονο πάθος. Αν ρωτούσε κανείς ποιες λέξεις θα χαρακτήριζαν την επαγγελματική πορεία και το έργο του Φίλιππου, θα έλεγα: συνεργασίες και δίκτυα. Ένα από τα κύρια αντικείμενα που τον ενδιέφεραν και που όπως το καλλιέργησε και το προώθησε συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα, ήταν οι συνεργασίες και τα δίκτυα. Δεν θ' αναφερθώ σε λεπτομέρειες, ελπίζω κάποια στιγμή να γίνει δυνατή μια τέτοια καταγραφή από κατάλληλη ομάδα, γιατί έχει σημασία τόσο για την ανάδειξη του καθοριστικού ρόλου του Φίλιππου, αλλά και για την ιστορική αποτύπωση του θέματος συνολικά.1
Εδώ, σκαλίζοντας τα χαρτιά μου (που ελπίζω να καταφέρω να καταγράψω κάποια στιγμή) και έχοντας ενδιαφέρον («πετριά»;) στην τεκμηρίωση της εξέλιξης των πραγμάτων, θα μεταφέρω ενδεικτικά δυο «μαρτυρίες» για τον Φίλιππο και για το ιστορικό του Δικτύου Συνεργασίας Βιβλιοθηκών από τα πρώτα του βήματα
 |
Το πρώτο είναι ένα φαξ («τηλεομοιοτυπία» είναι ο όρος που είχε αποδοθεί και καθιερωθεί από την αρμόδια Επιτροπή του ΕΛΟΤ, σε χαρτί γυαλιστερό, συνεχόμενο, κιτρινισμένο πια από τον χρόνο) που είχε στείλει ο Φίλιππος στις 5 Σεπτεμβρίου 1994, ζητώντας να κάνουμε παρατηρήσεις και επισημάνσεις για τη λειτουργία του Δικτύου Συνεργασίας Βιβλιοθηκών για την online παραγγελία φωτοαντιγράφων. Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ ήταν μια από τις πρώτες βιβλιοθήκες που είχαν ρόλο χρήστη αλλά και προμηθευτή του Δικτύου, δεδομένου ότι είχε μεγάλο αριθμό ξενόγλωσσων τεχνικών περιοδικών. Είχε ήδη υπογραφεί το 1993 το σχετικό Συνυποσχετικό για το «Δίκτυο Συνεργασίας Επιστημονικών Βιβλιοθηκών». Στο συνυποσχετικό τονιζόταν ότι:
Μέσω του δικτύου αυτού παρέχεται στη βιβλιοθήκη η δυνατότητα της on-line πρόσβασης της συλλογές των περιοδικών όλων των Βιβλιοθηκών που συμμετέχουν και ο εντοπισμός και η παραγγελία μέσω Η/Υ φωτοαντιγράφων των άρθρων που επιθυμεί αυτή, σε οποιοδήποτε Βιβλιοθήκη του δικτύου.
ενώ στα αποτελέσματα από τη χρήση του δικτύου κατέληγε:
Με την καθιέρωση του δικτύου αυτού που θα λειτουργεί σε πειραματικό στάδιο μέχρι το τέλος του 1993, δημιουργούνται οι αρχικές προϋποθέσεις για τη «νοητή βιβλιοθήκη» (virtual library). Στηρίζεται δε αποκλειστικά στη συνεπή συνεργασία και προθυμία των Βιβλιοθηκών (σε μελλοντικό στάδιο σε εθνικό επίπεδο) για να εξυπηρετήσουν τις αναζητήσεις-παραγγελίες των χρηστών όπως αυτές θα τους μεταφέρονται από το ηλεκτρονικό σύστημα παραγγελίας.
Για την εδραίωση του δικτύου είχε δημιουργηθεί προσωρινή ομάδα συντονισμού και διαχείρισης, η οποία αποτελούνταν από τη Σοφία Αθανασιάδου (Ευαγγελισμός), τη Ντίνα Παπασταθοπούλου (ΕΙΕ), την Κατερίνα Συνέλλη (Πανεπιστήμιο Πατρών), τον Μιχάλη Τζεκάκη (Πανεπιστήμιο Κρήτης), την Κατερίνα Τοράκη (ΤΕΕ) και τη Στέλλα Χατζημαρή (Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο), ενώ από πλευράς του ΕΚΤ υπεύθυνοι ήταν ο Φίλιππος Τσιμπόγλου και η Ελένη Αλμυρούδη.
Το Δίκτυο αυτό ήταν μια εμπνευσμένη, αποφασιστική τομή στην πορεία των ελληνικών βιβλιοθηκών, ήταν ένα τιτάνιο έργο και ένα σοβαρό δείγμα των προσπαθειών που έγιναν στη χώρα μας με τον μόχθο και την ανιδιοτελή συμβολή των ίδιων των ανθρώπων που εργάζονταν στις βιβλιοθήκες και στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (και που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, συχνά αθόρυβα και πολύ συχνά χωρίς επαρκή υποστήριξη από την Πολιτεία, με πολλούς άξιους και πολλές άξιες βιβλιοθηκονόμους σε όλη τη χώρα). Και, βέβαια, είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από το ΕΚΤ, το 1983, η δημιουργία του Συλλογικού Καταλόγου Περιοδικών, που λειτουργούσε ως επιγραμμική (online) βάση δεδομένων με πρόσβαση μέσω του συστήματος ΕΡΜΗΣ. Προσωπικά, θα ήθελα να καταθέσω ως προσωπική, θετική μαρτυρία την πολύμηνη απασχόληση της βιβλιοθηκονόμου του ΕΚΤ Μαρίας Φιλοπούλου για να καταγράψει τα περιοδικά του ΤΕΕ με όλες τις λεπτομέρειες που χρειάζονταν (δεν ήταν και το πιο εύκολο, έπρεπε όχι μόνο να καταγραφεί τι είχε η Βιβλιοθήκη, από τις καρτέλες του κάρντεξ και με επιβεβαίωση από τα ράφια, αλλά επίσης να αναζητηθεί και να καταγραφεί το ιστορικό των αλλαγών στους τίτλους, στην περιοδικότητα και σε άλλες πληροφορίες που συνέδεαν τις συνδρομές).
 |
Η Ελλάδα με καθυστέρηση (ή παύση) αρκετών αιώνων, αποκτά Εθνικό Δίκτυο Συνεργασίας Βιβλιοθηκών, με πρωτοβουλία του ΕΚΤ και με την ομολογουμένως αξιέπαινη και υπεράνθρωπη προσπάθεια που καταβάλλουν οι βιβλιοθηκονόμοι στις βιβλιοθήκες-μέλη του δικτύου σε γνώριμες πλην αντίξοες συνθήκες.
 |
| Το Δίκτυο Συνεργασίας Βιβλιοθηκών για την επιγραμμική παραγγελία φωτοαντιγράφων, όπως το σχεδίασε ο Φίλιππος και όπως λειτούργησε με επιτυχία |
Θα συμπληρώσω τη «μαρτυρία» αυτή με έναν ακόμη συμβολισμό που χρησιμοποίησε ο Φίλιππος. Εδώ, όπως φαίνεται παραπάνω τοποθετεί στην αρχή του κειμένου την εικόνα με την επιγραφή από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου3. Διαβάζουμε:
ΝΕΧΘΗΕΕΤΑΙ ΕΠΕΙ
ΩΜΟCAΜΕΝ:ΑΝΥΓΗ
CETAI ΑΠΟ ΩΡΑC ΠΡΩ
ΤΗC MEXΡI EKTHC
Δηλαδή: Δεν θα βγει βιβλίο από τη βιβλιοθήκη, διότι δώσαμε όρκο. Η βιβλιοθήκη θα είναι ανοικτή από την 1η μέχρι την 6η ώρα. Ο Φίλιππος χρησιμοποιεί τα λόγια αυτά ως τεκμήριο ότι υπήρχαν βιβλιοθήκες τα παλιά εκείνα χρόνια, ότι είχαν κανονισμό και ωράριο λειτουργίας, ότι υπήρχαν δηλαδή ανοικτές βιβλιοθήκες και ασφαλώς δανειστικές βιβλιοθήκες, αφού στη συγκεκριμένη χρειάστηκε να διευκρινίσουν ότι αυτό δεν ισχύει.
Θα είχα πολλά να πω για τον Φίλιππο, συμπληρώθηκαν πέρσι σαράντα χρόνια που συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στην παρουσίαση της Μονάδας online πληροφόρησης του ΕΚΤ, εκεί και η Λέλα, ο Γιάννης, η Δέσποινα, η Μαργαρίτα, η Μαρία, και ο Βαγγέλης βέβαια, και άλλοι, ο Χρήστος, ο Μιχάλης, ο Παναγιώτης, η Ελένη, η Ρούλα αργότερα, δεν θυμάμαι πια όλα τα ονόματα, και πάντα η Νίκη, η Νικούλα του. Ήμασταν μαζί για χρόνια και στην Επιτροπή Τυποποίησης ΕΛΟΤ/ΤΕ 22 (Τεκμηρίωση και Πληροφόρηση), βρεθήκαμε στα συνέδρια βιβλιοθηκών και βέβαια πολλές φορές μαζί σε τσιμπούσια, στο ΕΚΤ, στο ΤΕΕ, σε ταβέρνες και στα σπίτια μας.
Κι όμως, θα ήθελα να μην χρειάζεται να γράψω σήμερα για τον Φίλιππο, σήμερα είναι ένας χρόνος που έφυγε αναπάντεχα· ο Φίλιππος λείπει, λείπει από τη Νίκη του, λείπει από τους φίλους και τις φίλες του, από τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσές του, λείπει από την Εθνική Βιβλιοθήκη, λείπει από τις βιβλιοθήκες, λείπει ο λόγος του, λείπει το ήθος του, λείπει το πάθος του. Η εικόνα που έχω στο μυαλό είναι ο Φίλιππος να αραδιάζει νούμερα, κουνώντας τα χέρια, τόσα εδώ, τόσα εκεί, πώς τα θυμάται τόσα νούμερα, πώς τα υπολογίζει, σκεφτόμουν· τελευταία, ζωντανή ακόμα, εικόνα του που έχω στο μυαλό είναι εκείνη της 4ης Ιανουαρίου του 2023 (απ' όπου και η παραπάνω φωτογραφία), όταν πήγα με τον εγγονό μου τον Άρη, μου μιλούσε ασταμάτητα για τα σχέδιά του, για τα προγράμματα που είχαν κατατεθεί, για τους προϋπολογισμούς της Εθνικής Βιβλιοθήκης, για τις προπτικές, για την τελευταία δωρεά με τις τόσες χιλιάδες βιβλία για το σκάκι· τελευταία εικόνα είναι το πάθος του Φίλιππου, και πάντα το ζεστό, καλοσυνάτο χαμόγελό του.
Φίλιππε, μας λείπεις!1 Υπάρχει, βέβαια, το βιβλίο του Φίλιππου Συνεργασίες βιβλιοθηκών: Μια συστημική προσέγγιση, αντικείμενο και της διδακτορικής διατριβής που εκπόνησε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο με τον Γιώργο Μπώκο, καθώς και το βιβλίο του Γιώργου Ζάχου Σύγχρονη ιστορία και οικοσύστημα των ελληνικών βιβλιοθηκών: Σαράντα χρόνια στις βιβλιοθήκες, τα πανεπιστήμια και τη δημόσια διοίκηση, στην παρουσίαση του οποίου μάλιστα μίλησε και ο Φίλιππος, ήταν ίσως μια από τις τελευταίες δημόσιες παρουσίες του. (Το βίντεο από την παρουσίαση είναι εδώ https://www.youtube.com/watch?v=jLNOc3qPUtA, ο Φίλιππος ξεκινά περίπου στα 29.45').
2 Μια πληρέστερη παρουσίαση για το ίδιο θέμα και με τίτλο Η λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών και οι αναμενόμενες επιδράσεις του στην αναδιαμόρφωση της εθνικής συλλογής περιοδικών έκανε το 1997 στο 6ο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.
3 Όπως περιγράφει ο Κωνσταντίνος Στάικος στο μνημειώδες έργο του «Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό», η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου βρίσκεται στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς, κτίστηκε στο διάστημα μεταξύ 98 και 102 μ.Χ. και «αποτελούσε, βάσει όσων γνωρίζουμε, την πρώτη αυτόνομη δημόσια αθηναϊκή βιβλιοθήκη, που δεν ήταν δηλαδή προσαρτημένη σε γυμνασιακά συγκροτήματα ή φιλοσοφικές σχολές». Προσθέτει δε ότι «επρόκειτο προφανώς για μη δανειστική βιβλιοθήκη, το προσωπικό της οποίας υπάκουε σε κάποιον εσωτερικό κανονισμό, βάσει του οποίου καταρτίστηκε και το σκεπτικό της λειτουργίας της». Περισσότερα από την ίδια πηγή μπορεί να βρεί κανείς στον ιστότοπο «Περί Βιβλιοθηκών» που πρόλαβε να ξεκινήσει σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (θυμίζω ότι έφυγε κι αυτός ξαφνικά τον Απρίλιο του 2023). Πληροφορίες για τη Βιβλιοθήκη υπάρχουν επίσης στον ιστότοπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού για το έργο «Ψηφιακή συλλογή Εικονικής Πραγματικότητας "Η αρχαία Αγορά της Αθήνας"» (2006). Στην Ανθολογία επιγραφών που έχουν αναρτηθεί στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, διαβάζουμε ότι ο Παυσανίας δεν τη μνημονεύει, όμως ερείπιά της νοτίως της Στοάς του Αττάλου και ανατολικώς της οδού των Παναθηναίων έφεραν στο φως το 1935 οι ανασκαφές των Αμερικανών αρχαιολόγων. Αλλά και στο βιβλίο από τις Ρωξάνη Φέσσα και Κάρη Λίτσα με τίτλο «Η Βιβλιοθήκη: Οργάνωσις - Λειτουργία» που εκδόθηκε το 1970 από το Ίδρυμα Ευγενίδου, στην ιστορική επισκόπηση των ελληνικών βιβλιοθηκών αναφέρει για τη βιβλιοθήκη αυτή ότι «το 1953 ανεκαλύφθη επιγραφή με τον κανονισμόν λειτουργίας της βιβλιοθήκης, η οποία μας πληροφορεί ότι αυτή ήτο ανοικτή δια το κοινόν μόνον κατά την πρωίαν και ότι τα βιβλία δεν εδανείζοντο». (η χρονολογία 1953 είναι εσφαλμένη, προφανώς από παραδρομή έγινε αντιστροφή των δύο τελευταίων ψηφίων, δεδομένου ότι η πραγματική είναι το 1935, όπως αναφέρεται σε όλες τις άλλες πηγές).
| ||
