Μ' έναν χαρταετό κοιτάζω κατάματα τον ουρανό και του λέω...

Χαρταετοί, του Σπύρου Βασιλείου

Ότι μπόρεσα ν' αποχτήσω μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους,
επομένως να κερδίσω την ίδια μου διαφάνεια, το χρωστώ σ’ ένα είδος
ειδικού θάρρους που μου 'δωκεν η Ποίηση: να γίνομαι άνεμος για
τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμη και όταν ουρανός
δεν υπάρχει.
Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανείς
να σημειώνεται μέσα στη «στιγμή» όταν καταφέρει να την ανοίξει
και να της δώσει διάρκεια. Οπόταν, πραγματικά, και η Θλίψις γίνε-
ται Χάρις και η Χάρις Άγγελος· Η Ευτυχία Μοναχή και η Μοναχή
Ευτυχία

με λευκές, μακριές πτυχές πάνω από το κενό

ένα κενό γεμάτο σταγόνες πουλιών, αύρες βασιλικού και συριγμούς
υπόκωφου Παραδείσου.

Να γίνεται άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο έδωκεν η Ποίηση στον Οδυσσέα Ελύτη για ν' αποχτήσει μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους. Είναι ένα από από τα φιλοσοφικά και λογοτεχνικά πιστεύω του όπως τα καταγράφει στον Μικρό Ναυτίλο (εδώ στο «Μυρίσαι το άριστον»* [Χ]).**

Πλασμένη για χαρταετός ήταν και η Μαρία Νεφέλη και αξίζει ν' ακούσουμε την Έλλη Λαμπέτη να το διαβάζει (και πόσο αλήθεια της ταιριάζει!):

Κι όμως ήμουν πλασμένη για χαρταετός.
Τα ύψη μου άρεσαν ακόμη και όταν
έμενα στο προσκέφαλο μου μπρούμυτα
τιμωρημένη
ώρες και ώρες.
Ένιωθα το δωμάτιο μου ανέβαινε
δεν ονειρευόμουν- ανέβαινε
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν εκείνο που έβλεπα πως να το πω
κάτι σαν την «ανάμνηση τον μέλλοντος»
όλο δέντρα που έφευγαν βουνά πού αλλάζαν όψη
χωράφια γεωμετρικά με δασάκια σγουρά

[... (ακολουθεί ο Αντιφωνητής και συνεχίζει η Μαρία Νεφέλη)]

σαν εφηβαία – φοβόμουνα και μου άρεσε:
ν’ αγγίζω μόλις τα καμπαναριά
να τους χαϊδεύω τις καμπάνες σαν όρχεις και να χάνομαι...

Άνθρωποι μ' ελαφρές ομπρέλες περνούσανε λοξά
και μου χαμογελούσανε·
κάποτε μου χτυπούσανε στο τζάμι: «Δεσποινίς»
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν οι «πάνω άνθρωποι» έτσι τους έλεγα
δεν ήταν σαν τους «κάτω»·
είχανε γενειάδες και πολλοί κρατούσανε στο χέρι μια γαρδένια·
μερικοί μισάνοιγαν την μπαλκονόπορτα
και μου ΄βαζαν αλλόκοτους δίκους στο πικάπ.
......................................................

Όμως, οι μέρες και οι μήνες τούτοι είναι δύσκολοι, ανέχεια, πείνα, πόλεμοι, σκοτωμοί, γενοκτονίες από τη μια, και φρεγάτες, F16 μαζί με κροκοδείλια δάκρυα και λόγια από την άλλη. Ας θυμηθούμε και τον χαρταετό του Παλαιστίνιου ποιητή Ρεφαάτ Αλαρίρ που σκοτώθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2023.

Αν πεθάνω,
πρέπει να ζήσεις
να πεις την ιστορία μου
να πουλήσεις τα υπάρχοντά μου
ν' αγοράσεις ένα κομμάτι πανί
και λίγο σπάγκο,
(άσπρο να τον κάνεις, με μακριά ουρά)
έτσι που ένα παιδί, κάπου στη Γάζα
καθώς κοιτάζει κατάματα τον ουρανό
περιμένοντας τον πατέρα του,
που χάθηκε μέσα σε μια λάμψη
-δίχως να τον αποχαιρετήσει,
ούτε τη σάρκα του, ούτε τον ίδιο-
να δει τον χαρταετό, τον χαρταετό μου,
αυτόν που έφτιαξες
να πετάει πάνω ψηλά
και να σκεφτεί για μια στιγμή
πως κάποιος άγγελος είναι εδώ
και φέρνει πίσω την αγάπη.

  Και ο Τόλης Νικηφόρου λέει πως μνήμη είναι***

ένας πολύχρωμος χαρταετός που υψώνεται
κι αστράφτει μαγικά πάνω απ’ τα κάστρα
με ήχους φυσαρμόνικας, με μακρινές φωνές
σχεδόν που αγγίζει κάποτε τον ουρανό
κι ύστερα χάνεται αργά μες στην ομίχλη
ύστερα στροβιλίζεται και πέφτει
πέφτει, σκαλώνει, σκίζεται
χάνει τα χρώματα και χάνει τα στολίδια του
πάνω στα αιχμηρά κλαδιά του χρόνου

αυτό είναι η μνήμη

ένα μοναχικό παιδί κάτω απ’ το δέντρο
βουβό και δακρυσμένο να κοιτάζει

Μ' έναν τέτοιο χαρταετό κοιτάζω κι εγώ κατάματα τον ουρανό και του λέω, με τα λόγια πάλι της Μαρίας Νεφέλης:

Στο λουτρό από δίπλα οι βρύσες ανοιχτές
μπρούμυτα στο προσκέφαλό μου
θωρούσα τις πηγές με το άσπιλο λευκό που με πιτσίλιζαν·
τι ωραία Θεέ μου τι ωραία
χάμου στο χώμα ποδοπατημένη
να κρατάω ακόμη μες στα μάτια μου
ένα τέτοιο μακρινό του παρελθόντος πένθος.

Καλή Ανάσταση, είπαμε;

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

* Μια συνοπτική ανάλυση γίνεται στην Ψηφιακή Αρχειοθήκη Πυξίς του ΚΕΓ. Δυστυχώς, για άλλη μια φορά διαπιστώνεται η μεγάλη έλλειψη από το βίαιο κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και η αδιαφορία της Πολιτείας για το σημαντικό ψηφιοποιημένο έργο που είχε αναρτηθεί στον ιστότοπό του· και οι δύο αναφορές στην παραπάνω πηγή δεν υπάρχουν πλέον. Εύγε μας!

** Η αντιγραφή των έργων του ποιητή έγινε από την έκδοση «Ποίηση» Οδυσσέας Ελύτης  (εκδ.  Ίκαρος, 2002). Ήταν πρωτοχρονιάτικο δώρο από την αγαπημένη φίλη Άννα Σκ., 27/12/2002).

*** Είναι το ποίημα «μοναχικό παιδί κάτω απ’ το δέντρο» και το αντέγραψα από το translatum.

Αν πεθάνω, ας γίνει ελπίδα ο θάνατος μου: το τελευταίο ποίημα του Παλαιστίνιου ποιητή Ρεφαάτ Αλαρίρ

Αν πεθάνω,
πρέπει να ζήσεις
να πεις την ιστορία μου
να πουλήσεις τα υπάρχοντά μου
ν' αγοράσεις ένα κομμάτι πανί
και λίγο σπάγκο,
(άσπρο να τον κάνεις, με μακριά ουρά)
έτσι που ένα παιδί, κάπου στη Γάζα
καθώς κοιτάζει κατάματα τον ουρανό
περιμένοντας τον πατέρα του,
που χάθηκε μέσα σε μια λάμψη
-δίχως να τον αποχαιρετήσει,
ούτε τη σάρκα του, ούτε τον ίδιο-
να δει τον χαρταετό, τον χαρταετό μου,
αυτόν που έφτιαξες
να πετάει πάνω ψηλά
και να σκεφτεί για μια στιγμή
πως κάποιος άγγελος είναι εδώ
και φέρνει πίσω την αγάπη.
Αν πεθάνω
ας γίνει ελπίδα
ας γίνει μια ιστορία
ο θάνατός μου.

Αυτό ήταν το τελευταίο ποίημα του 44χρονου Παλαιστίνιου Ρεφαάτ Αλαρίρ που σκοτώθηκε στις 7 Δεκεμβρίου μαζί με την αδελφή του, τον αδελφό του και ανήψια του. Ο ίδιος είχε έξι παιδιά, είναι ακόμη ζωντανά. Ο Ρεφαάτ ήταν ποιητής, συγγραφέας, διανοούμενος, καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Γάζας, συνιδρυτής της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης "We are not Numbers" (Δεν είμαστε αριθμοί) και άλλα πολλά. 

 

Το ποίημα του Ρεφαάτ Αλαρίρ στην αγγλική γλώσσα

Όπως περιγράφει στο περιοδικό The Nation ένας παλιός φοιτητής του, ο Jehad Abusalim, όταν του ζητήθηκε να γράψει για ένα βιβλίο-ανθολογία κειμένων με τίτλο "Light in Gaza: Writings Born of Fire" (Φως στη Γάζα: Γραφτά γεννημένα από φωτιά), ο Αλαρίρ έδωσε κείμενο με τίτλο "This shall pass", στο οποίο περιγράφει με λεπτομέρειες πώς, μεγαλώνοντας οι άνθρωποι στη Γάζα, σε περιόδους τραγωδίας, απώλειας ή δυσκολιών, καθησύχαζαν ο ένας τον άλλο με τη φράση «Αυτό θα περάσει». Τελικά, το κείμενο του Αλαρίρ, που είναι και το πρώτο στο βιβλίο που εκδόθηκε το 2022 έχει τίτλο "Gaza asks: When shall this pass?" (Η Γάζα ρωτά: Πότε θα περάσει αυτό;)

H ανθολογία κειμένων με τίτλο "Light in Gaza: Writings Born of Fire"

(Haymarket Books, 2022, υπάρχει δυνατότητα και δωρεάν παραλαβής σε μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου epub)

Εκδηλώσεις μνήμης και διαμαρτυρίας έγιναν σε όλο τον κόσμο, οι διαδηλωτές κρατούσαν χαρταετούς και απήγγειλαν το ποίημά του σε πολλές γλώσσες, ανάμεσά τους και στην ελληνική.

 Ακούγεται το ποίημα του Αλαρίρ στα ελληνικά (Πηγή; https://twitter.com/tom_western/status/1735313738931077537/mediaviewer)

Η τελευταία συνέντευξη του Ρεφαάτ Αλαρίρ στο CNN δόθηκε τον περασμένο Οκτώβριο, πληροφορίες υπάρχουν στη σελίδα https://edition.cnn.com/2023/12/11/middleeast/refaat-alareer-gaza-professor-killed-in-airstrike-intl/index.html, καθώς και ηχητικό υλικό με εικόνες από την κατεστραμμένη Γάζα αλλά και τη ζωή του, για το οποίο είχε παρακαλέσει να δημοσιοποιηθεί μόνο αν σκοτωνόταν. Κι αυτό έγινε πολύ γρήγορα, πολύ νωρίς, ο πόλεμος είναι σκληρός, είναι άδικος.

Η ασφάλεια, αλλά και η αγάπη και οι αγκαλιές λείπουν από τα παιδιά του πολέμου, είπε στη συνέντευξή του στο CNN ο Ρεφαάτ

Και οι ποιητές πεθαίνουν, λοιπόν; Θυμήθηκα τον Mohammad Bashir al-Aani, τον ποιητή από τη Συρία που εκτελέστηκε το 2016. Αλήθεια, έχει σημασία που ήταν ποιητής, διανοούμενος ο Ρεφαάτ Αλαρίρ; Έχει· γιατί ήταν άλλος ένας άνθρωπος που σκοτώθηκε σ' έναν πόλεμο δίχως τελειωμό και δίχως δίκιο, ήταν ένας πατέρας που άφησε έξι ορφανά και ήταν ένας ποιητής, ένας διανοούμενος, ένας δάσκαλος που προστάτευε και μετέδιδε την κληρονομιά του λαού του. Αυτό που γίνεται στη Γάζα είναι γενοκτονία, είναι ξεπάστρεμα, εξόντωση ενός λαού, δεν θέλουν να υπάρχει, δεν θέλουν ν' ανασαίνει. Τι καταφέρνουν αλήθεια; Τι νομίζουν ότι θα μείνει στα λίγα παιδιά που θα ζήσουν απ' αυτό το μακελειό; Ανασφάλεια, ορφάνια, φτώχεια, μοναξιά και κυρίως μίσος, δίψα για εκδίκηση, αντίδραση σε καθετί από τη Δύση, αντιαμερικανισμό, αντιευρωπαϊσμό. Ας βγάζει ψηφίσματα ο ΟΗΕ, ας ανακοινώνουν τις επιπτώσεις του πολέμου οι διεθνείς οργανώσεις των γιατρών, ας διαδηλώνουν οι ευαίσθητοι πολίτες του κόσμου, οι ηγέτες Ευρώπης και Αμερικής για άλλη μια φορά στέκονται νάνοι στα κοινωνικά, ανθρωπιστικά και πολιτικά προβλήματα του πλανήτη. Και πιο πολύ απ' όλους με στενοχώρησε η στάση του ακάματου ακτιβιστή Μπέρνι, του Bernie Sanders, που απλά ζήτησε μια εκεχειρία, όχι παύση του πολέμου. Τι ειρωνεία αυτές οι εκεχειρίες σ' έναν πόλεμο; Πλησιάζουν και Χριστούγεννα, πάλι θα γίνει λόγος για την εκεχειρία εκείνη την παραμονή του 2014 που μόλις ετελείωσε το μακελειό συνεχίστηκε σαν ναταν παιχνίδι. Τα παιδία παίζει, λοιπόν, και τώρα, πόσοι Ρεφαάτ ακόμη πρέπει να σκοτωθούν κύριε Νετανιάχου, κύριε Μπάιντεν, κύριοι Ευρωπαίοι, κύριε Μητσοτάκη (που είπε μάλιστα να προσέχουν να μην υπάρχουν πολλές απώλειες ή κάτι τέτοιο)...

Ας γίνει μια ιστορία, λοιπόν, αλλά περισσότερο, ας γίνει ελπίδα ο θάνατος και του Ρεφαάτ Αλαρίρ... και σίγουρα θα γίνει μνήμη για τους Παλαιστίνιους που θα μείνουν ζωντανοί.

..................................................................................................................................................................

Σημείωση

Για τον Ρεφαάτ Αλαρίρ γράφει ο Θωμάς Τσαλαπάτης στην Εφημερίδα των Συντακτών αυτού του Σαββατοκύριακου, απ' όπου και αντέγραψα την ελληνική εκδοχή του ποιήματος όπως το μετέφρασε ο Γιώργος Μπλάνας. Η αλήθεια είναι ότι κυκλοφορούν και άλλες εκδοχές μετάφρασης, όπως π.χ. η εκδοχή που απαγγέλλεται στα ελληνικά παραπάνω. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.