Εκείνος που των ουρανών τ' αμέτρητα είδε φώτα: Μνήμη Γιώργου Γραμματικάκη

Τιμώντας τη μνήμη ενός σπουδαίου ανθρώπου και επιστήμονα που έφυγε τις προηγούμενες ημέρες, του Γιώργου Γραμματικάκη, επιλέγω αποσπάσματα από το ξεχωριστό βιβλίο του «Η κόμη της Βερενίκης».1 Το βιβλίο εκδόθηκε το 1990 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, στη βιβλιοθήκη μου έχω την τέταρτη έκδοση (1992), ενώ έχει φτάσει στη 37η έκδοση (2018).

Ανακεφαλαιώνοντας συνοπτικά την ιστορία της γης και του ανθρώπου επί της γης και δίνοντάς μας μια εικόνα για τη συνείδηση του εαυτού μας και του όλου, ο Γιώργος Γραμματικάκης γράφει: 2

Σε αυτή τη μία και μόνο ώρα στη διαδρομή ενός ολόκληρου έτους, επισυμβαίνει ουσιαστικά η ανθρώπινη εξέλιξη· λίγα μόνον λεπτά κατέχει η γραπτή ανθρώπινη ιστορία· και μόνο σε μερικά δευτερόλεπτα μετράται η περίοδος που η επιστήμη και η τεχνολογία μετατρέπουν τον άνθρωπο από υπόδουλο, σχεδόν σε κυρίαρχο του φυσικού κόσμου. Κυρίαρχο ναι, όχι όμως και αναγκαστικά σοφώτερο.

Στο κεφάλαιο "Η δοκιμασία ενός πολιτισμού" προβλέπει αυτά που πλέον είναι ήδη πραγματικότητα στη γη μας:

Το τέλος της δεύτερης χιλιετίας - παρόλο που ορόσημο αυθαίρετο - βρίσκει τη γη και τους κατοίκους της απειλούμενους από μια ανάπτυξη χωρίς μέτρο· που μήτε το φυσικό περιβάλλον σέβεται, αλλά και τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου αλλοιώνει. Αν ληφθεί υπ' όψιν ότι, κατά την ίδια περίοδο, μεγάλες είναι οι κατακτήσεις της επιστήμης και ότι η πρόοδος της τεχνολογίας είναι ικανή να απαλλάξει το ανθρώπινο είδος από πολλά προβλήματα, η κατάληξη αυτή των πραγμάτων έχει δυσδιάκριτες τις ερμηνείες.[...]

Το περιβάλλον της γης αλλού θίγεται από ισχυρά συμφέροντα, κάποιες φορές από γνήσια ανάγκη και κάποτε από άγνοια ή αναισθησία. Ενώ δε τα βιομηχανικά κράτη χρεώνονται από βουλιμία ενεργειακή και διεκδικούν τη μερίδα του λέοντος σε κάθε μορφής ρύπανση, τα λεγόμενα «υπό ανάπτυξιν» κράτη σύρονται ή επιθυμούν την ίδια ταυτότητα προόδου. Το δε «σύνδρομο των συνόρων» είναι πάντοτε μια γραμμή ψυχολογικής αυτοάμυνας για τον άνθρωπο. Έξω από τη δική του περιοχή ή ιδιοκτησία, η καταστροφή δεν τον αφορά. Αυταπάτη βαθύτατη, αφού ένα πυρηνικό ατύχημα, η ρύπανση των υδάτων, ή η καταστροφή του όζοντος δύσκολα αναγνωρίζουν εθνικά και ατομικά σύνορα.[ ...]

Ο μετασχηματισμός της ανθρωπότητας, έννοια ουτοπιστική όσο και απόλυτα αναγκαία, είναι η μόνη που μπορεί να αποκαταστήσει έναν πολιτισμό σε αρμονία με τη φύση και τον εσωτερικό άνθρωπο· και να ενισχύσει ό,τι σπουδαίο συνιστά τον άνθρωπο και τις προοπτικές του, τα ίδια τα επιτεύγματα του μέχρι τώρα πολιτισμού του. Αλλιώς, η κοκκινόχρωμη Κόμη της Βερενίκης, ενώ έχει συνείδηση των λαμπρών αστερισμών του Ωρίωνα και του Υδροχόου, θα εξακολουθεί να νοσταλγεί το κεφάλι της Βασίλισσας, τα εκφραστικά μάτια και τα χέρια της. Μόνο που η βασίλισσα δεν θα υπάρχει πια· ούτε, αλλοίμονο, τα πουλιά η τα ποτάμια των ανακτόρων.

Στον επίλογο ή επιμύθιο όπως το ονομάζει, γράφει για τον πόνο του, τον πόνο του επιστήμονα, του ερευνητή, του εργάτη της επιστημονικής γνώσης:

[...] μήτε οι δημιουργοί της επιστημονικής γνώσης είναι απαλλαγμένοι από τα σύμφυτα της εποχής η της επιστημονικής ανθρώπινης φύσης· τον ανταγωνισμό και την ευτέλεια των επιδιώξεων, την αχρωματική όραση και την αποθέωση της μερικότητας. Οι γνώσεις ωστόσο, δεν είναι πάντοτε Γνώση. Κι αν έχει κάτι ανάγκη ο σύγχρονος πολιτισμός, είναι περισσότερη σοφία· περισσότερο, δηλαδή, πολιτισμό.[...]

Τελειώνει με την εξαιρετική ανάλυσή του για τον μετέωρο άνθρωπο, τον άνθρωπο τον απελευθερωμένο από ηθικές επιταγές που είχαν κατά κανόνα ρίζες θρησκευτικές αλλά και από την αυταπάτη ότι μια δίκαιη κοινωνία αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα:

Τούτο ακριβώς, αποτελεί ένα σημείο με αδιάψευστη βαρύτητα· διότι υπονοεί έναν καινούργιο ανθρωπισμό, χωρίς στηρίγματα θρησκευτικά ή τον ρομαντισμό της άγνοιας. O μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι, μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο - τους άλλους μετέωρους ανθρώπους - έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσει. Αυτή είναι η προσωπική ευθύνη, αλλά και η χάρις του: Τον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού στους άλλους κατοίκους του πλανήτη, και στη φύση ή τη θάλασσα που υπήρξαν μάρτυρες στη γένεση του. Μόνο που, αν αυτό γίνει, τώρα θα είναι ένα χέρι όχι οδηγούμενο από την ιστορία ή τον φόβο της τιμωρίας, αλλά βαθύτατη γνώση. Την μόνη ικανή, μαζί με τον έρωτα ή την Τέχνη, να υπερβεί το δέος και το κενό· το Κενό.

Ο μετέωρος άνθρωπος. Έποικος ενός ιδιόμορφου πλανήτη που ανήκει σε έναν ασήμαντο γαλαξία, γνώστης της ακραίας του ήττας - «δεν γνωρίζω τίποτα», θα πει ο Μπόρχες, «ούτε καν την ημερομηνία του θανάτου μου» - αυτός ο άνθρωπος τολμάει εντούτοις να θέτει ερωτήματα που αγγίζουν την ίδια του την ύπαρξη και την ύπαρξη του κόσμου Αν αυτό συνιστά το μεγαλείο ή τη Σισσύφια μοίρα του, είναι μια απάντηση που ξεπερνά κατά πολύ την επιστήμη.

Ανάπτυξη (ποια ανάπτυξη;) και περιβάλλον (οικολογική και κλιματική κρίση οι σημερινές πλέον έννοιες), γνώσεις και Γνώση (με κεφαλαίο), σοφία και πολιτισμός· αυτές είναι οι έννοιες που ταλανίζουν τον Γιώργο Γραμματικάκη. Αυτές είναι οι αλήθειες του επιστήμονα που επικαλείται συνεχώς την έννοια του πολιτισμού και που η νοηματοδότησή της δεν μπορεί παρά να περιέχει την αρμονία με τη φύση και τον εσωτερικό άνθρωπο! 

Υπάρχει, αλήθεια, σοφία στον σημερινό κόσμο; Και πώς, αναρωτιέμαι, εννοούμε τον πολιτισμό;  Ας κρατήσουμε τα σοφά λόγια του Γιώργου Γραμματικάκη, μας χρειάζονται και στις μέρες τούτες.3

Κρατώ και την εικόνα του με το κασκόλ γύρω από το λαιμό και την πίπα στο στόμα, σταθερές της εξωτερικής του εμφάνισης για πολλά χρόνια. Όμως, παρακαλώ διαβάστε και το όμορφο, αγαπητικό αποχαιρετιστήριο κείμενο του επίσης ωραίου ανθρώπου Αργύρη Μπακιρτζή (στο περιοδικό Νέο Πλανόδιον) για τη συνάντησή τους στα Υακίνθεια στα Ανώγεια. Και όπου βέβαια, δεν θα μπορούσε να λείψει η ποίηση, όπως το απόσπασμα  από το ποίημα Mare Sirenum του Γιώργου Μουρέλου:

Και ναυαγήσαμε στις χώρες των Σειρήνων
Κόμη της Βερενίκης κρεμασμένη σαν οπτασία
Στα δέντρα και στα φυλλώματα
Οι φωνές του δάσους μάς έσυραν να χαθούμε.

Ο Γιώργος Γραμματικάκης με τον Αργύρη Μπακιρτζή (Πηγή: 

Νέο Πλανόδιον

Αποχαιρετούμε τον Γιώργο Γραμματικάκη δέκα χρόνια από το φευγιό του φίλου του, άλλου σπουδαίου ανθρώπου των γραμμάτων και σπουδαίου Κρητικού, του Στυλιανού Αλεξίου. Τελειώνοντας τον πρόλογό του ο Αλεξίου, όπου μας μεταφέρει εικόνες από συναντήσεις και κουβέντες με τον Γραμματικάκη, περιγράφει το διάβασμα του βιβλίου ως να ήταν «ένας μικρόκοσμος καλοσύνης και Γνώσης, ένας μικρός αλλά χωρίς πέρατα Παράδεισος, μια μικρή αιωνιότητα μέσα σε μια παράλογη και επικίνδυνη εποχή». 

Φαντάζομαι τώρα τους δυο φίλους να κοιτάζουν «τον Στρούμπουλα, το Μπουρούνι της Ρογδιάς και τη θάλασσα της Κρήτης». 

Και φαντάζομαι τον Γιώργο Γραμματικάκη να συλλογάται:

Τί θέλω εγώ στους ουρανούς; Μαλλί της Βερενίκης πάλι ας γίνω,
και ο Ωρίων ας πάει να λάμπει πλάι στον Υδροχόο...4

.................................................................................................................

Σημειώσεις

1. Για το ίδιο το βιβλίο, παραθέτω την περιγραφή που δίνεται στη Βιβλιονετ για την τελευταία έκδοση του βιβλίου (2018):

Το βιβλίο αυτό αφορά σε ένα πείραμα που έγινε πριν από 15 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. O επιστήμονας που το σχεδίασε δεν είναι πια τριγύρω για να μας εξηγήσει τι ακριβώς έκανε και κυρίως, τι σκοπό εξυπηρετούσε. Ήταν δε τέτοιες οι συνθήκες και η θερμοκρασία του πειράματος, που καθιστούν ανέφικτη την επανάληψή του στα γήινα εργαστήρια. O Γιώργος Γραμματικάκης, ανασυνθέτοντας με τρόπο ποιητικό και γλαφυρό τις σύγχρονες επιστημονικές απόψεις για τη γένεση του Σύμπαντος και την εμφάνιση της ζωής, αναφέρεται στην κορυφαία εκδήλωση αυτής της ζωής, τον άνθρωπο, και υπογραμμίζει τους κινδύνους που απειλούν τη Γη και τον πολιτισμό μας. Bιβλίο βαθύτατα φιλοσοφικό και με έντονο λογοτεχνικό χαρακτήρα, H Kόμη της Bερενίκης ανοίγει νέους δρόμους στη σύγχρονη πολυδιάστατη θεώρηση της Eπιστήμης αλλά και του Aνθρώπου: καθώς ο εικοστός αιώνας πλησιάζει στο τέλος του, και ο άνθρωπος μένει ολοένα και πιο μετέωρος, μήπως είναι καιρός να ξανασκεφτούμε πάνω σε έναν άλλο πολιτισμό, πάνω σε μια νέα αντίληψη του ανθρωπισμού;

2. Η εικόνα του εξωφύλλου και τα αποσπάσματα που παραθέτω (με πλάγια γραφή και κόκκινο χρώμα) είναι από την έκδοση του 1992. Παρεμβάσεις έκανα μόνο στην επισήμανση ορισμένων σημείων με εντονότυπη γραφή.

3. Στην ανάρτηση αυτή θέλησα να παραθέσω λίγα μόνο προφητικά και τόσο επίκαιρα λόγια του Γιώργου Γραμματικάκη, που ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας, ένας δραστήριος και ευαίσθητος στα κοινωνικά ζητήματα άνθρωπος, ένας σοφός Κρητικός. Θα έχει όμως ενδιαφέρον να ανεβάσω, αν τα καταφέρω, ξεχωριστές αναρτήσεις για τη Βερενίκη, τη Θάλασσα των Σειρήνων, καθώς και τον Γάλλο επιστήμονα και συγγραφέα που έφυγε πρόωρα το 2010 Ντενί Γκετζ, του οποίου έχω απολαύσει τα μυθιστορήματα «Το θεώρημα του παπαγάλου» και «Τα αστέρια της Βερενίκης». Σε κάθε περίπτωση, αναζητήστε τα.

4. Η φράση του τίτλου είναι ο πρώτος στίχος από το ποίημα «Βερενίκης Κόμη» του Καλλίμαχου, όπως το μετέφρασε ο Στυλιανός Αλεξίου και δημοσιεύεται στο βιβλίο του Γραμματικάκη. Επίσης, το δίστιχο με το οποίο τελειώνω την ανάρτηση αυτή είναι το τελευταίο δίστιχο του ίδιου ποιήματος. Το ποίημα είχε αρχικά δημοσιευτεί στο περιοδικό «Παλίμψηστον» που εκδίδει η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου.

"Μέτρησα τη ζωή μου με πάλιωμα βιβλίων": Στυλιανός Αλεξίου, ένας άνθρωπος των Γραμμάτων και της Κρήτης

Κλείνει μεθαύριο ένας χρόνος από τότε που έφυγε, στις 12 Νοεμβρίου 2013, ο Στυλιανός Αλεξίου, ένας σημαντικός και ξεχωριστός άνθρωπος των Γραμμάτων και της Κρήτης. Γεννημένος το 1921 στο Ηράκλειο της Κρήτης, ήταν γιος του Λευτέρη Αλεξίου, αδελφού της Έλλης Αλεξίου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη. Ο Στυλιανός Αλεξίου ήταν φιλόλογος και αρχαιολόγος, διακεκριμένος μελετητής της ελληνικής γραμματείας όλων των εποχών. Υπήρξε, ανάμεσα στα πολλά άλλα, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Έφορος Αρχαιοτήτων Κρήτης.

Με την ευκαιρία, ξεφυλλίζω από τη βιβλιοθήκη μου μερικά δικά του γραφτά.

Το 1990 είχε κυκλοφορήσει από το Σύνδεσμο Τοπικών Ενώσεων Δήμων & Κοινοτήτων Κρήτης (και με την εκδοτική φροντίδα της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης) ένα βιβλιαράκι (ως προς το μέγεθος και μόνο η αναφορά του υποκοριστικού) με τίτλο "Η Κρητική Λογοτεχνία κατά τη Βενετοκρατία". Το βιβλίο αυτό ήταν ενταγμένο στη σειρά "Κρήτη: Ιστορία και πολιτισμός" την επιμέλεια της οποίας είχε ο αείμνηστος Νικόλαος Μ. Παναγιωτάκης (τον είχα αναφέρει και εδώ). Όλες οι εργασίες της σειράς έχουν κυκλοφορήσει και μαζί σε συγκεντρωτική δίτομη έκδοση.

Το ενδιαφέρον στο βιβλίο αυτό είναι ότι ο Αλεξίου κάνει μια σύντομη ανασκόπηση όλων των έργων που γράφτηκαν στην Κρήτη κατά τη Βενετοκρατία, αφού βέβαια σημειώσει ότι και αυτά δεν ξεκινούν από τους πρώτους αιώνες της εγκατάστασης των Βενετών στο νησί, με δεδομένες τις κοινωνικές ανακατατάξεις και τις επαναστάσεις που προκάλεσε η έλευσή τους. Έτσι, δεν διαβάζουμε μόνο για τον Κορνάρο και τον Χορτάτση, ούτε μόνο για τον Ερωτόκριτο και την Ερωφίλη, αλλά και για τον Λινάρδο Ντελλαπόρτα, για τον Μπεργαδή, για τον Μαρίνο Φαλιέρο, για τον Ανδρέα Σκλέντζα,  για τον Μάρκο Αντώνιο Φόσκολο, για τον Τζάνε Μπουνιαλή κ.ά. και για έργα όπως Διγενής Ακρίτης, Απόκοπος, Ριμάδα, Περί της ξενιτείας, Ζήνων, Βασιλεύς Ροδολίνος, Βοσκοπούλα, Φορτουνάτος και άλλα πολλά γραμμένα από επώνυμους αλλά και ανώνυμους Κρητικούς. Έχουν ενδιαφέρον οι αναφορές στις σχέσεις με τα Επτάνησα όπου κατέφευγαν για να γλυτώσουν από τη βενετική καταπίεση, καθώς και στις σχέσεις και επιδράσεις από την ιταλική λογοτεχνία της Αναγέννησης. Αναφέρεται επίσης στα γραμματολογικά χαρακτηριστικά των έργων αυτών και σημειώνει την ιδιαιτερότητα του λογοτεχνικού ύφους και της γλώσσας στα οποία είναι γραμμένα και που δεν είναι άλλη από την ζωντανή γλώσσα που μιλιόταν στην Κρήτη.  Τελειώνοντας μάλιστα την παρουσίασή του, ο Αλεξίου σημειώνει τη στροφή στα θέματα παιδείας και γλώσσας που συντελέστηκε μετά την ανάπτυξη της τάξης των Φαναριωτών στην Κωνσταντινούπολη, όπου περιορίστηκε η διάδοση των κρητικών έργων πέραν της Κρήτης και των Επτανήσων (εδώ σημειώνεται η περίπτωση του Διονυσίου Σολωμού, τον οποίο μάλιστα ονομάζει "συνειδητό από ορισμένη άποψη συνεχιστή του Κορνάρου"). Και καταλήγει:

... Η ίδρυση του ελληνικού βασιλείου, τέλος, μετά την Επανάσταση, η επίσημη τώρα εκπαίδευση, η καθιέρωση ως κρατικής γλώσσας της καθαρεύουσας, η έκδοση εφημερίδων γραμμένων στη γλώσσα αυτή και η διαμόρφωση μιας νέας λογοτεχνίας από την πρώτη ρωμαντική "σχολή των Αθηνών", καθώς και η μεγάλη διάδοση γαλλικών μυθιστορημάτων μεταφρασμένων επίσης στην καθαρεύουσα και η εισαγωγή μιας νέας μορφής του θεάτρου, συντέλεσαν στην ακόμα μεγαλύτερη λήθη της κρητικής ποίησης που τη θεωρούσαν "λαϊκή"...

Με ανάλογο θέμα καταπιάνεται και στο άρθρο του με τίτλο "Στοιχεία ποιητικής του Ερωτόκριτου" που δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα Ερωτόκριτος του περιοδικού "Διαβάζω" (τεύχος 454, 9/2004). Ανάμεσα στ' άλλα, σημειώνει για τη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Κορνάρος στον Ερωτόκριτο:

... Η ποιητική του Κορνάρου εισάγει , σε μεγάλη έκταση, για αισθητικούς λόγους, στον Ερωτόκριτο τη γλωσσική καθαρότητα. Ιταλικές λέξεις της καθημερινής πεζής ζωής και των συμβολαίων αποφεύγονται, ενώ οι στρατιωτικοί όροι μουράγια, ταμπούρλα, τρομπέτες εξελληνίζονται σε τειχιά, τύμπανα, σάλπιγγες....

Ο Στυλιανός Αλεξίου είχε ασχοληθεί βέβαια και με τα Ομηρικά έπη*. Λίγο πριν πεθάνει κυκλοφόρησε τη δική του μεταφραστική εκδοχή της Οδύσσειας, όπου δεν μεταφράζει ολόκληρο το ομηρικό έπος, αλλά επιλέγει την ανθολόγηση τμημάτων του πρωτοτύπου από όλες τις ραψωδίες, που ξεχωρίζουν ως αυτόνομα λυρικά ποιήματα, δίνουν όμως στο σύνολό τους την πλοκή ολόκληρου του έργου. Στα πολύ κατατοπιστικά εισαγωγικά κείμενα που παραθέτει, αναφέρεται αρχικά στις παλιότερες μεταφράσεις Πολυλά, Εφταλιώτη, Σίδερη, στη μετάφραση των Καζαντζάκη-Κακριδή, στη μετάφραση του Ψυχουντάκη τις οποίες αξιολογεί συνοπτικά για να διατυπώσει τη δική του οπτική στην τεχνική και στο ύφος που επιλέγει, ενώ συνεχίζει με αναφορές στο έργο "Οδύσσεια", στη γεωγραφία του και στη δομή του.

"τον πολυμήχανο ήρωα, τραγούδησέ μου, ω Μούσα,
τον άντρα που όταν κούρσεψε της Τροίας τ' άγιο κάστρο, 
περιπλανήθη στα πελάγη κι είδε ανθρώπων χώρες
και γνώρισε τη σκέψη τους, και πόνεσε η ψυχή του,
ζητώντας ο ίδιος να σωθεί, να σώσει τους συντρόφους.
Όμως αυτοί δεν γλύτωσαν, όσο κι αν το ποθούσε,
καταστραφήκαν οι άμυαλοι, απ' την αποκοτιά τους,
όταν του Ήλιου του Υπερίονα έφαγαν τα βόδια
κι εκείνος τους αρνήθηκε του γυρισμού τη μέρα.
Απ' όπου θέλεις άρχισε, θεά, του Δία κόρη."

Το 2012 κυκλοφόρησε και η ποιητική του συλλογή "Στίχοι επιστροφής", επιστροφή στο βίωμα και στην οργανωμένη μορφή του λόγου, όπως ο ίδιος σημειώνει στον Πρόλογο. Κάθε ποίημα είναι μια ανάμνηση από στιγμές που έζησε, από τόπους που επισκέφθηκε και από ανθρώπους που γνώρισε: 1940, Στον εκτελεσμένο συμμαθητή Ι.Σ., Κράσι 1937/1943, Θολωτοί τάφοι Λέντα, Κορνάρος 1610, Αθήνα '47, Αργυρούπολη Ρεθύμνης, Καστοριά, Ελβίρα, Ηράκλειο, Στιγμές, Μάταλα, Νυχτερινά ταξίδια, Απολογισμός ...

Απολογισμός

Μέτρησα τη ζωή μου

με σερβιτόρων ζωές σ' εστιατόρια επαρχίας·

με γέρασμα ηθοποιών του κινηματογράφου,

επιδερμίδες υπερφυσικές,

μάτια, μαλλιά σαν χαίτη ζώου ακμαίου,

που ασκήμισαν αργά, χρόνο με χρόνο.

Μέτρησα τη ζωή μου,
με πάλιωμα βιβλίων, ερείπωση σπιτιών,

παιδιά κι εγγόνια των παιδιών του '30.

Τέλος, η Αυγή είχε δημοσιεύσει στις 24 Νοεμβρίου 2013 ένα κείμενο του Αλεξίου που είχε πρωτοδημοσιευτεί στο περιδικό Παλίμψηστον της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης με τίτλο "Από την Οδύσσεια του Ομήρου"  (Τεύχ. 2, 1986). Το άρθρο στην εφημερίδα είχε τίτλο Ο Ομηρικός "οίνοψ πόντος" και αναφερόταν  στη σημασία της ομηρικής φράσης οίνοψ πόντος. 

"Κρήτη τις γαῖ’ ἔστι μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ..." λέει ο Όμηρος στην Οδύσσεια, κοκκινωπός είναι ο πόντος λέει ο Αλεξίου, όπως το κόκκινο κρασί, πέλαο κρασάτο κατά Καζαντζάκη-Κακριδή. Ο Αλεξίου ασχολείται με τα χρώματα που παίρνει η θάλασσα τις διάφορες εποχές του χρόνου και ιδιαίτερα το καλοκαίρι και αρχές του φθινοπώρου, τότε που το φως του ήλιου είναι έντονο. Παραθέτει αποσπάσματα από ποιήματα του Καβάφη και του Σεφέρη με τις δικές τους εκδοχές για το χρώμα του πελάγους, αναφέρεται στους αρχαίους κλασικούς και στις δικές τους πάλι εκδοχές, κάνει μια στάση στους μεταφραστές του Ομήρου, φτάνει στους παλιότερους λεξικογράφους, Άγγλους, Γάλλους, Γερμανούς, που φαντάστηκαν σκοτεινό το πέλαγος (das dunkle meer), παρουσιάζοντας έτσι μια ενδιαφέρουσα και χρήσιμη (ως προς το περιεχόμενο αλλά και τη μεθοδολογία) διερεύνηση της ορολογίας των χρωμάτων. (Εδώ θα ήθελα να σημειώσω την εργασία πάνω στην ορολογία χρωμάτων που είχε κάνει ο πολύ καλός και αγαπητός συνάδελφος και από τους πρωτεργάτες της ελληνικής ορολογίας Βασίλης Φιλόπουλος. Αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι κάνοντας την ομαδοποίηση των χρωμάτων ο Φιλόπουλος, στην ομάδα "μαύρο και παραπλήσιες αποχρώσεις" εντάσσει και το χρώμα κρασάτο.)

Πώς μετριέται η ζωή με πάλιωμα βιβλίων αλήθεια;

----------------------------------

 * Ο Στυλιανός Αλεξίου είχε προλογίσει μάλιστα την εκδοχή της Οδύσσειας όπως την είχε μεταφράσει ο Γιώργος Ψυχουντάκης στην κρητική διάλεκτο. (Ο Ψυχουντάκης ήταν ο περίφημος μαντατοφόρος του Πάτρικ Λη Φέρμορ στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Κρήτη, έχω διαβάσει το βιβλίο του: Psychoundakis, George. The Cretan Runner: His Story of the German Occupation. Patrick Leigh Fermor, tr. and intro. Annotated by the translator and Xan Fielding. London: John Murray, 1955). Σε εκπομπή της ΕΡΑ που άκουσα στις 27/7/2013 (ήταν σε επανάληψη, από τους απολυμένους της ΕΡΤ μετά το αντιδημοκρατικό κλείσιμο του Ιουνίου 2013) και ήταν παλιότερη συνέντευξη με το Νίκο Μαμαγκάκη (που είχε πεθάνει στις 24/7/2013 και κείνη τη μέρα γινόταν η κηδεία του στο Ρέθυμνο), ο μεγάλος συνθέτης είχε δηλώσει ότι ήθελε να μελοποιήσει την Οδύσσεια του Ψυχουντάκη, την οποία, είπε ο Μαμαγκάκης, ο Αλεξίου είχε θεωρήσει ως την καλύτερη μετάφραση. (Βέβαια, στην πραγματικότητα ο Αλεξίου κάνει μεν λόγο για το λαϊκό ταλέντο του Ψυχουντάκη, παρατηρεί όμως και πολλές αδεξιότητες και ασάφειες στη μετάφραση. Αυτά για την ιστορία.)