Αριστερή μελαγχολία είναι έννοια που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το 1931 ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Έχουν γραφτεί πολλά έκτοτε, κυκλοφορεί και το εξαιρετικό βιβλίο του Έντσο Τραβέρσο "Αριστερή μελαγχολία: η δύναμη μιας κρυφής παράδοσης (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2017).
Διαβάζοντας για τη σχέση της νεοελληνικής ποίησης με την αριστερή μελαγχολία, έρχεται πρώτος στο μυαλό μου ο Μανόλης Αναγνωστάκης και τα πικρά, τα πονεμένα λόγια του στο ποίημα που αρχίζει "στ' αστεία παίζαμε" και καταλήγει "στα ψέματα παίζαμε"!!!
Στ’ αστεία παίζαμε!
Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας
Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας
Μέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναί-
κες μας
Τα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε
Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.
Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.
Νύχτες ατέλειωτες παίζαμε, μακριά απ’ το φως της ημέρας-
Μήπως πέρασαν χρόνια; σάπισαν τα φύλλα του
ημεροδείχτη
Δε βγάλαμε ποτέ καλό χαρτί, χάναμε χάναμε ολοένα
Πώς θα φύγουμε τώρα; πού θα πάμε; ποιός θα μας δεχτεί;
Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά
Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά
μας
Κλέφτες!
Στα ψέματα παίζαμε!
[Μανόλης Αναγνωστάκης, Στ' Αστεία παίζαμε... από τη συλλογή "Η συνέχεια ΙΙΙ, 1962" (αντιγραφή από το Μ. Αναγνωστάκης. Όμως γιατί ξαναγυρίζουμε κάθε φορά χωρίς σκοπό στον ίδιο τόπο, Ερμής, 2000).]
Για σχετικά διαβάσματα, ενδεικτικά αναφέρω ένα ενδιαφέρον άρθρο στο περιοδικό Χρόνος (τεύχος 8, 2013) του Κώστα Καραβίδα με τίτλο "«το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες»: Ο «πολιτικός» Αναγνωστάκης και η αριστερή μελαγχολία του Μπένγιαμιν". Και πιο πρόσφατα, τα άρθρα του Βασίλη Λαμπρόπουλου (καθηγητή στην έδρα Νεοελληνικών Σπουδών C.P. Cavafy στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν) με τίτλο "Η ποιητική ως πολιτική θεωρία: Ήττα, απόγνωση και μελαγχολία στη μετεμφυλιακή αριστερή ποίηση" και "Η αριστερή μελαγχολία στην ελληνική ποιητική γενιά του 2000". Στο δεύτερο άρθρο παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά δείγματα από το έργο ποιητών της νεότερης γενιάς όπου εκφράζουν τη ματιά τους απέναντι στις κρίσεις και τις ήττες των τελευταίων δεκαετιών.
Παραθέτω δύο από αυτά:
Η ήττα που πιστέψαμε
ότι δεν είναι δική μας
μεγαλύτερη καθώς ήταν
και από τον ίσκιο της
μικρότεροι καθώς ήμασταν
και από το άθροισμά μας
μας βρήκε στο χάρτη
....................................
[Φάνης Παπαγεωργίου (περιέχεται στο άρθρο του Βασίλη Λαμπρόπουλου, με τη σημείωση: Άτιτλο, Ανέκδοτο ποίημα, στην κατοχή του συγγραφέα).]
Στεφάνους καταθέτουμε και κλαίμε
μα είμαστε ό,τι θάβουμε, ό,τι καίμε
[Γιάννης Δούκας (οι τελευταίοι στίχοι από το ποίημα Επιτάφιος της συλλογής Το σύνδρομο Σταντάλ, Πόλις 2013).]
Του τελευταίου, παραθέτω συμπληρωματικά ένα ακόμη, χαρακτηριστικό κατά τη γνώμη μου, απόσπασμα από το ποίημα Ο Λένιν ζει, της συλλογής Στα μέσα σύνορα (Πόλις, 2011, βλ. και παλαιότερη ανάρτηση).
............................................
Βαδίζοντας, πού φτάνουμε;
Για πες μου τι να κάνουμε
Στο διεθνές εμπόριο
Μένει στο περιθώριο
Και γίνεται αυταπάτη
Το δίκιο του εργάτη
......................................
Βαδίζοντας, βαδίζοντας
Καινούριο κόσμο χτίζοντας
Τίποτα δεν ανέτρεψα
Στα όνειρα επέτρεψα
Να μπουν σε μαυσωλείο
Μαζί τους καταλύω
Ο Λένιν ζει
Στην Άπω Ανατολή
Τρώει ξερό ψωμί και το ξερνάει
Τα σύνολα περνάει
Αλλά στο τέλος πιάνεται
Γίνεται σκόνη του καιρού
Και μες στον κόσμο χάνεται
 |
| Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, 12 Φεβρουαρίου 1945 (Πηγή φωτογραφίας) |
Η αριστερή μελαγχολία ταιριάζει στη σημερινή μέρα.
12 Φεβρουαρίου 1945, η υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας. Και η συνέχεια γνωστή...
Όντως ταιριάζει στη σημερινή μέρα...
ΑπάντησηΔιαγραφήΣου παραθέτω λίγους στίχους του Ευρυτάνα ποιητή και πρωταντάρτη του Άρη, του Δώρη Άνθη, που έπεσε στα 24 του χρόνια στις μάχες των Δεκεμβριανών όταν στάθηκε ολόρθος μπροστά σε ένα εγγλέζικο τανκ, για να υπερασπίσει τους συντρόφους του...
ΞΕΣΠΑΣΜΑ
«Πικρά το λένε τα πουλιά, πικρά το κελαηδούνε
κι οι τάφοι μες στις καταχνιές ρουφάν χολή τ’ απόηχο.
Τα παλικάρια μας βουβά, σκυφτά, ταπεινωμένα,
μονάχα μέσα στα βουνά κι απ’ όλους προδομένα
τ’ αγαπημένα τους φιλούν τα όπλα και δακρύζουν.
Σε μάχη δε νικήθηκαν. Στη φρίκη του πολέμου
κι αν πόνεσαν δεν τρόμαξαν και βάσταξαν ταμπούρι
και νίκησαν και λάμψανε με την Αθανασία.
Και τώρα αυτά τ’ ατρόμητα, τα θεία παλικάρια
ενώ φοράνε τ’ άρματα κι ενώ η ψυχή τους βράζει,
τους λέν να τα πετάξουνε, τους λέν να σκλαβωθούνε.
Σαν πουλημένα πρόβατα τ’ αφήσαν οι μεγάλοι
οι άνανδροι και φύγανε. Σχοινί, φωτιά, ντουφέκι
να τους περάσει στο λαιμό και στης καρδιάς τα φύλλα.
Κι όσοι πουλάνε τους λαούς με προδοσιά και δόλο
φίδια οι κατάρες να γεννούν, χαράμι όσα λάβουν.
Πικρά το λένε τα πουλιά, πικρά το κελαηδούνε
κι οι τάφοι μες στις καταχνιές ρουφάν χολή τ’ απόηχο.
Φωτίζει ο ήλιος σκλάβα γη κι η άνοιξη π’ ανθίζει
τους σκλάβους λες κι αναγελάει μ’ όσα φορεί στολίδια.
Κατάρα ίσως ή ευχή τη συμφορά μας δίνει;
Μήπως τα όσα εγκλήματα, καιρός να πληρωθούνε;
Μήπως το θέλημα θεού ξανά ν’ αδελφωθούμε
να μας ποτίσει ένας καϋμός, να λείψουν οι προδότες,
πιο λεύτεροι να γίνουμε; Ποιός ξέρει; Ποιός αλήθεια;
Άνοιξη που σε σκλάβα γη γελάς μυριανθισμένη
δέσε καρπούς για λεύτερους, ποτέ, ποτέ για σκλάβους!»
Ευχαριστώ πολύ. Τόσο νέος και τόσος καημός:
ΑπάντησηΔιαγραφήΜήπως το θέλημα θεού ξανά ν’ αδελφωθούμε
να μας ποτίσει ένας καϋμός, να λείψουν οι προδότες,
πιο λεύτεροι να γίνουμε; Ποιός ξέρει; Ποιός αλήθεια;
Χαίρομαι πολύ (αν και δεν είναι το ακριβώς κατάλληλο ρήμα πάντα..) τις αναρτήσεις σας, που είναι τόσο περιεκτικές, μεστές, ουσιαστικές και αγγίζουν με τόση διακριτική ευαισθησία ευαίσθητα θέματα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτο θέμα τής ποιητικής αριστερής μελαγχολίας και πέρα από κάθε θεωρητική αναφορά μου έρχεται και μένα πάντα στο μυαλό ο αγαπημένος Αναγνωστάκης. Ακόμα κι όταν το ρήμα "παίζω" με τα παράγωγά του καταλαμβάνει κεντρική θέση στο ποίημα (π.χ "Το σκάκι", "Στο παιδί μου" κ.α), η μελαγχολία η συνυφασμένη με τους αγώνες της αριστεράς και την ιστορική διαδρομή της, που την περπάτησε και ο ίδιος με τόση στοχαστική και αναλυτική διάθεση, απλώνεται και καλύπτει τη διάθεση του ποιήματος.
Καλή σας μέρα
Έχετε δίκιο για τη χρήση του "παίζω" από τον Αναγνωστάκη, το χρησιμοποιούσε με μελαγχολική και ταυτόχρονα καυστική διάθεση, και αυτά τα δύο μαζί δημιουργούν και σε μας τους αναγνώστες ακόμη περισσότερη περίσκεψη και μελαγχολία τελικά...
ΑπάντησηΔιαγραφή