Το 2ο Γυμνάσιο Χανίων κινηματογράφησε και μας γνωρίζει το αρχαίο θέατρο της Απτέρας Χανίων

Το 2o Πανελλήνιο Βραβείο στον διαγωνισμό «Οι μαθητές μας ξεναγούν στα αρχαία θέατρα» πήραν πριν λίγους μήνες οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Χανίων για το ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στο αρχαίο θέατρο της Απτέρας Χανίων. Ο διαγωνισμός είχε διοργανωθεί από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, την ΕΡΤ και το Σωματείο «Διάζωμα». Είναι μια εξαιρετική πρωτοβουλία που, πέρα από την ενημέρωση για τον σημαντικό αυτό και ιδιαίτερο αρχαιολογικό χώρο, εκπέμπει μηνύματα συνεργασίας, συμμετοχής και συνδιαλλαγής, αγάπης για τον τόπο, δίψας για γνώση και για δημιουργία.

Το αρχαίο θέατρο της Απτέρας χτίστηκε στα ελληνιστικά χρόνια και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε ασβεστόλιθος, μία τοπική πέτρα από την οποία ήταν χτισμένα και τα περισσότερα κτήρια της Απτέρας. (Μάλιστα, να σημειώσω εδώ ότι στην ξενάγηση που βρέθηκα τον Μάιο του 2015 στο πλαίσιο της δράσης “Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές”, η αρχαιολόγος που μας ξενάγησε στον χώρο του θεάτρου - με πολλή προσοχή γιατί δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί οι εργασίες της αποκάλυψης - μας έδειξε προβληματικά σημεία του θεάτρου από την χρήση ασβεστοκάμινων τα προηγούμενα πριν από τις ανασκαφές χρόνια!). Μπορούμε να δούμε το κοίλο χτισμένο σε πλαγιά, σχεδόν ημικύκλιο, μέρος της σκηνής και τα παρασκήνια, τις κερκίδες, τις κλίμακες, την ορχήστρα και τις παρόδους που οδηγούσαν σε αυτήν. Είναι ένα εξαιρετικό δείγμα αρχιτεκτονικής και λειτουργίας (με βάση την αρχιτεκτονική) αρχαίου θεάτρου.

Οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου μίλησαν το Φεβρουάριο που μας πέρασε σε πρωινή εκπομπή της ΕΡΤ1. Όμως, τα καλύτερα έγιναν πίσω και μετά τις κάμερες, όταν τα ίδια τα παιδιά του γυμνασίου ξενάγησαν μαθητές δημοτικού σχολείου του Βαμβακόπουλου που είχαν επισκεφθεί το χώρο. Οι παραπάνω φωτογραφίες δεν δείχνουν τίποτε άλλο από την αξία και τη χαρά της συνέργειας, της επικοινωνίας, της αναγνώρισης και της μάθησης. Τα παιδιά έχουν μάθει τα ίδια και μπορούν να μάθουν σε άλλα παιδιά τι είναι το αρχαίο θέατρο της Απτέρας.

Μετά την παραγωγή του ντοκιμαντέρ και τη βράβευση, ακολούθησαν και άλλες σχετικές πρωτοβουλίες. Το 2ο Γυμνάσιο Χανίων μαζί με το Γυμνάσιο Βάμου υιοθέτησαν το αρχαίο θέατρο της Απτέρας με τη συνεργασία και τη συμβολή της εταιρείας Διάζωμα, όραμα της οποίας είναι η προστασία των αρχαίων θεάτρων, η ανάδειξη και η ένταξή τους στην καθημερινότητα μας. Η εκδήλωση της υιοθεσίας πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο του 2016, στην οποία, όπως δείχνει και το παρακάτω βίντεο οι μαθητές έδωσαν τον όρκο για την προστασία του θεάτρου:

Τον τόπο τούτο τον προγονικό θα τιμώ/ δεν θ' αφήσω να ξεχαστεί/ θα έρχομαι εδώ για να γροικώ/ εκείνα που έχει να μου πει/ και θα τα πάω, μα τω Θεώ, όσο μακρύτερα μπορώ./ Θα γίνω σκεπή να τον γλυτώσω απ' τους ανέμους,/ κραυγή θα βγάλω ν' ακουστεί στα πέρατα η φωνή του,/ θ' απλώσω αγκαλιά για να φωλιάσει το εγώ στο εμείς/ θα έρχομαι εδώ, θα ερχόμαστε εδώ/ ν' ανταμώνουμε/ να μην αφήσουμε τον χρόνο να νικήσει.

Αντιλαμβανόμαστε και μεις οι εκτός σχολείου, ότι τόσο η πράξη της υιοθεσίας όσο και η συνεργασία των δύο σχολείων για τον κοινό σκοπό επιφορτίζει τα σχολεία και τους μαθητές τους με την ευθύνη συνολικής μέριμνας για το αρχαίο αυτό θέατρο. Τα παιδιά δηλαδή αναλαμβάνουν ρόλους και υποχρεώσεις, μαθαίνουν την ιστορία του θεάτρου που οφείλουν να τη διαδώσουν και σε άλλους και ευαισθητοποιούνται για την προστασία του συγκεκριμένου αλλά και όλων των μνημείων της χώρας. Και φυσικά με την πρωτοβουλία αυτή αναδεικνύεται ο κοινωνικός - μαζί με τον εκπαιδευτικό - ρόλος του σχολείου.

Ας δώσω όμως με την ευκαιρία και μερικές γενικότερες πληροφορίες για τον αρχαιολογικό χώρο. Η Απτέρα, αλλιώς τα Άπτερα όπως λέγαμε την τοποθεσία από παλιά, είναι μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις-κράτη της Κρήτης, η μικρή Πομπηία της Κρήτης όπως την έχουν ονομάσει λόγω των πολλών μνημείων της που σώζονται σε μεγάλο ύψος. Αναφέρεται ήδη στις πινακίδες της Γραμμικής Β (14ος - 13ος αι. π.Χ.) και ζει μέχρι και τον 7ο αι. μ.Χ., οπότε καταστρέφεται από ισχυρό σεισμό σε συνδυασμό με τις επιθέσεις των Σαρακηνών. Η σημαντικότερη βέβαια περίοδος ανάπτυξης ήταν στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια (τέλος 4ου - 3ο αι. π.Χ.). Μέσα στον χώρο υπήρχε η μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (σώζεται το εκκλησάκι μέχρι σήμερα)  που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα . Οι μοναχοί της καλλιεργούσαν δημητριακά και όσπρια και απέδιδαν τα έσοδα στη μονή της Πάτμου. Πρέπει επίσης να πούμε ότι πέραν του θεάτρου, ξεχωρίζουν οι ρωμαϊκές δεξαμενές, μέρος του αρχαίου τείχους 4 χλμ, το διμερές ιερό του 5ου αι. π.Χ. και τμήμα οικίας.

Σχετικά με την ονομασία της τοποθεσίας, υπάρχουν δύο εκδοχές. Η μία, που φαίνεται και ως επικρατέστερη, το όνομα Απτέρα αποδίδεται από αντίστοιχο επίθετο της θεάς Αρτέμιδος, Άρτεμις Απτέρα. Κατά τον Παυσανία το όνομά του έδωσε στην πόλη ο μυθικός βασιλιάς των Δελφών Πτέρας ή Απτέρας. Υπάρχει βέβαια και ο μύθος, η δεύτερη εκδοχή, που μας παραδίδεται από τον Στέφανο Βυζάντιο (6ο αι. μ.Χ.), σύμφωνα με τον οποίο το όνομα προέρχεται από τον αγώνα που διεξήχθη στον λόφο μεταξύ των Μουσών και των Σειρήνων. Οι Σειρήνες ηττήθηκαν, πέταξαν τα φτερά τους, έμειναν “άπτερες” κι έπεσαν στη θάλασσα, ενώ τα λευκά φτερά τους σχημάτισαν τα νησάκια στον κόλπο της Σούδας που ονομάζονται Λευκές.

Μην ξεχάσουμε ν' αναφέρουμε το όνομα της αρχαιολόγου που είναι η ψυχή των ανασκαφών στην Απτέρα, την Βάννα Νινιού - Κινδελή. Πολλές λεπτομέρειες, ιστορικά και άλλα στοιχεία, φωτογραφίες κτλ. μπορεί επίσης να βρει κανείς στο λεύκωμα που κυκλοφόρησε το 2008 με την επιμέλεια της κ. Κινδελή.

Αν βρεθείτε στη διαδρομή από Χανιά προς Ρέθυμνο, εκεί λίγο μετά τη Σούδα, στο έμπα του Αποκόρωνα, στα δεξιά σας, στα Μεγάλα Χωράφια δίπλα, στην κορφή του λόφου στέκεται η Απτέρα, ν' αγναντεύει τον κόλπο της Σούδας και να χαιρετά το Ιτζεδίν, το φρούριο, εκεί όπου "αι εγκληματικαί φυλακαί Καλαμίου", όπου τα "Πέτρινα χρόνια" και "Οι μέρες του '36" (και η "Δικαίωση" του Γιάννη Φίλη). Αν πάλι σε λίγο καιρό ταξιδέψετε στο εξωτερικό, μην παραξενευτείτε αν δείτε στις οθόνες του αεροσκάφους να προβάλλονται σκηνές από το ντοκιμαντέρ του 2ου Γυμνασίου Χανίων. Η εταιρεία Aegean θεώρησε ασφαλώς πως τα παιδιά και οι δημιουργίες τους είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές του τόπου μας. Και είναι. Η αριστεία για την οποία πολλοί ερίζουν...

Για τη μεγάλη Κυρία των Νομισμάτων από την Ειρήνη Γρατσία

Έλα να μιλήσουμε για την κυρία Αδαμαντία την αρχαιολόγο, είπα στον εγγονό μου και κάθισε στην καρέκλα ν’ αρχίσει το παραμύθι...

«Μια φορά κι έναν καιρό πριν από πολλά μα όχι πάρα πολλά χρόνια. Η κυρία Αδαμαντία, η αρχαιολόγος, πήρε, όπως κάθε πρωί το δρόμο για το Αρχαιολογικό Μουσείο. Η μέρα ήταν γεμάτη ήλιο και είχε ήδη αρχίσει να κάνει πολλή ζέστη...

... Πάμπολλες ήταν οι εργασίες που έπρεπε να γίνουν και σήμερα. Ωστόσο παραμέρισε για λίγο τα γράμματα και διάβασε πάλι την εκατοστή σελίδα του χοντρού δερματόδετου βιβλίου. Τα λόγια του αρχαίου συγγραφέα επιβεβαίωναν τις σκέψεις που κυκλοφορούσαν συνεχώς τις τελευταίες ημέρες στο μυαλό της. Ο θησαυρός με τα αρχαία νομίσματα ήταν σίγουρα κρυμμένος στην Κόρινθο και έπρεπε να τον βρουν και να τον φέρουν στο Μουσείο...»

Έτσι, η κυρία Αδαμαντία, μια και δυο, πήρε το λεωφορείο κι έφτασε στην Κόρινθο στο εκεί Μουσείο, όπου συναντήθηκε με τον κύριο Χρήστο τον αρχαιολόγο, συνεργάτη από παλιά, πήραν και τους εργάτες και ξεκίνησαν για το λόφο όπου υπέθεταν ότι θα βρουν τα αρχαία νομίσματα! Και ξεκινάει η περιπέτεια της ανασκαφής. Κι από κοντά η μικρή φτερωτή θεά, η θεά Νίκη, σαν εκείνη που ήταν χαραγμένη σε ένα πανέμορφο νόμισμα με τη θεά Αθηνά στην άλλη πλευρά!

Αλλά, το ίδιο ενδιαφέρον έχουν και τέσσερις άντρες, ο «Αρχηγός με το γκρι κοστούμι και τα μακριά λεπτά δάχτυλα» και οι τρεις συνεργάτες του, μαυρισμένοι όλοι από τον ήλιο κα με τα χέρια τους άγρια και σκληρά, σαν να έσκαβαν μέρες. Και όντως έσκαβαν, είκοσι μέρες έσκαβαν στην Κόρινθο και δεν είχαν καταφέρει να ανακαλύψουν το θησαυρό με τα χρυσά νομίσματα. Αποφάσισαν, λοιπόν, να ξαναδοκιμάσουν παίρνοντας μαζί τους και το Μηχάνημα με τη μεγάλη μύτη που ... όταν μυρίσει θησαυρό, θ’ αρχίσει να κάνει ντρουν, ντρουν, ντρουννννν... Και ξεκίνησαν κι αυτοί... Με προσοχή όμως, μην τους πάρουν χαμπάρι από την Αστυνομία γιατί αυτοί ήθελαν να πουλήσουν τα χρυσά νομίσματα στο εξωτερικό και να κερδίσουν χρήματα. 

Δεν θα μαρτυρήσω τις λεπτομέρειες στην εξέλιξη της ιστορίας, μόνο θα πω ότι τελικά τα χρυσά νομίσματα βρέθηκαν από την κυρία Αδαμαντία και τους συνεργάτες της και τώρα μπορεί καθένας και καθεμιά μας να τα απολαύσουμε στο Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας, σ’ εκείνο το όμορφο κτίριο της Πανεπιστημίου, το Ιλίου Μέλαθρον, το οποίο είχε χτίσει ο Ερνέστος Τσίλλερ για να γίνει αρχικά κατοικία του αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν (που είχε κάνει τις ανασκαφές στο Ίλιον, την Τροία δηλαδή).

Και ... για να πούμε την αλήθεια, η κυρία Αδαμαντία του παραμυθιού είναι η μεγάλη Κυρία των Νομισμάτων, είναι δηλαδή η σπουδαία αρχαιολόγος Μάντω Οικονομίδου, στην οποία και οφείλεται η ίδρυση του Μουσείου των Νομισμάτων. Και όλα αυτά μας τα διηγείται μια άλλη σπουδαία γυναίκα, αρχαιολόγος επίσης, πολύ νεώτερη της κυρίας Αδαμαντίας, κάτι σαν ... μαθήτριά της δηλαδή αφού δούλεψε κοντά της, η Ειρήνη Γρατσία. Όσοι δεν γνωρίζετε την Ειρήνη, μπορεί να έχετε ακούσει τη Monumenta, τη μη κερδοσκοπική εταιρεία που ασχολείται με πολύ πάθος και μεράκι για την προστασία των μνημείων στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, παντού (δείτε και εδώ επίσης). 

Με την ιστορία αυτή, η Ειρήνη δεν λέει στα παιδιά μόνο ένα απλό παραμύθι, με τους καλούς και τους κακούς (γιατί όχι;), αλλά δίνει την ευκαιρία να κάνουμε κουβέντα μαζί τους, να μιλήσουμε για έννοιες όπως μουσείο, αρχαιολόγος, ανασκαφή, αρχαιοκάπηλοι, νομίσματα, κι ακόμη να πάμε μαζί τους στο Μουσείο, σε όποιο μουσείο και να τους δείξουμε νομίσματα, αμφορείς, πιθάρια, αντικείμενα δηλαδή σαν αυτά που βρήκαν με το σκάψιμο η κυρία Αδαμαντία και οι συνεργάτες της. 

Το βιβλίο για το οποίο μιλάω εδώ έχει τον τίτλο «Η Μεγάλη Κυρία των Νομισμάτων και το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού», είναι γραμμένο από την Ειρήνη Γρατσία και αφιερώνεται στη Μάντω Οικονομίδου, «την αληθινή μεγάλη Κυρία των Νομισμάτων». Να μην ξεχάσω να αναφέρω την όμορφη εικονογράφηση από τη Μαγδαληνή Θεοχάρη, τόσο χρήσιμη και τόσο απαραίτητη στα παιδικά βιβλία, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν απευθύνονται και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. 

Και κάτι ακόμα. Το βιβλίο έχει εκδοθεί από τη Monumenta. Τα έσοδα από την πώληση του παραμυθιού θα διατεθούν στη Στέγη Κοριτσιού "Αγία Άννα" και στη MONUMENTA. Το παραμύθι, το οποίο κοστίζει μόνο 9 ευρώ, μπορεί ν’ αγοραστεί από τα γραφεία της MONUMENTA, καθώς και από κεντρικά βιβλιοπωλεία. Αξίζει ένα παραπάνω την υποστήριξή μας.

Το Ιλίου Μέλαθρον (Πηγή)