Οι Ελληνίδες μετανάστριες στην Αμερική: λίγες αναφορές από την Κόκκινη Αμερική του Κωστή Καρπόζηλου

Έως το φθινόπωρο του 1925 περίπου 400 Έλληνες εργάτες και 300 εργάτριες είχαν οργανωθεί στα τέσσερα κλαδικά Λόκαλ που συμμετείχαν στο Joint Board των εργατών γουναρικής.

  

Έτσι γράφει ο Κωστής Καρπόζηλος στην ενδελεχή μελέτη του για τους Έλληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες από τις αρχές του εικοστού αιώνα μέχρι το 1950 με αντικείμενο την ιστορία της αμερικανικής Αριστεράς και τη συμμετοχή των μεταναστών σε πολιτικές και συνδικαλιστικές δραστηριότητες την περίοδο αυτή. Το βιβλίο έχει τίτλο Κόκκινη Αμερική: Έλληνες μετανάστες και το όραμα ενός Νέου Κόσμου 1900-1950 (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017). Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο για τα ιστορικά στοιχεία που παραθέτει, με αναφορές σε πολλές αξιόπιστες πηγές και σε ύφος και γλώσσα προσιτά για κάθε αναγνώστη και αναγνώστρια, αλλά επίσης γιατί δίνει μια ευκαιρία να παρατηρήσουμε τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις τόσο στην εγκαθίδρυση, κοινωνικοποίηση και «τακτοποίηση» των μεταναστών όσο και στη γέννηση και ανάπτυξη του  αριστερού και συνδικαλιστικού κινήματος στην Αμερική.

 

Εδώ δεν θα δώσω πληροφορίες για όλο το βιβλίο (που ελπίζω να κάνω σε άλλη ευκαιρία), αλλά μόνο θα κάνω αναφορά στη συμμετοχή των γυναικών μεταναστριών στο εργατικό κίνημα, ως μια μικρή αφιέρωση για τη σημερινή ημέρα της γυναίκας. Είναι αλήθεια ότι στο βιβλίο δεν περιέχονται πολλά στοιχεία γιατί ασφαλώς δεν υπάρχουν, και αυτά που υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό αναφέρονται στην απασχόλησή των γυναικών στη γουναρική, αντικείμενο που έφεραν από την Ελλάδα οι μετανάστες (κυρίως από Καστοριά κτλ.) και το ανέπτυξαν με επιτυχία όπως φαίνεται. Μάλιστα, συνεχίζοντας την αναφορά στους εργάτες και τις εργάτριες της γουναρικής την επόμενη δεκαετία, ο συγγραφέας παρατηρεί ότι τον Οκτώβριο του 1937 το Λόκαλ 70, το συνδικαλιστικό όργανο υπό νέα ηγεσία, είχε περισσότερα μέλη από ποτέ, 1455 εργάτες και εργάτριες, και σημειώνει:

Η επέκτασή του [του Λόκαλ 70] στα εργολαβικά καταστήματα τροποποίησε, επίσης, τις έμφυλες δυναμικές, οι οποίες αντιστοιχούσαν στις διαφορετικές ειδικότητες στην παραγωγική διαδικασία. Οι νεαρές φινισίτριες αποτέλεσαν μία από τις δυναμικότερες ομάδες στο εσωτερικό του συνδικάτου. Ο ρόλος τους στην παραγωγή ήταν σημαντικός, καθώς ολοκλήρωναν την κατεργασία της γούνας προσθέτοντας, είτε με το χέρι είτε συνηθέστερα με μηχανή, υφάσματα, φόδρες και διακοσμητικά στοιχεία. Αποτελώντας το 52% των εγγεγραμμένων μελών, οι εργάτριες του Λόκαλ 70 αντιμετωπίστηκαν υπό το παραδοσιακό πρίσμα του κομμουνιστικού κινήματος της εποχής: η διαρκής εξύμνηση της παρουσίας τους στην πρωτοπορία των εργατικών αγώνων γινόταν μέσα από τη ρητή η υπόρρητη σύγκρισή τους με τους αρχετυπικούς πρωτοπόρους, που ήταν αποκλειστικά άντρες. Η εκλογή των τριών πρώτων εργατριών στη διοίκηση του Λόκαλ 70 με τον συνδυασμό της Προοδευτικής Ομάδας καταδεικνύει, από την άλλη, ότι το ερώτημα της αφανούς γυναικείας εργασίας, το οποίο στις συντηρητικές εκδοχές του εργατικού κινήματος απουσίαζε παντελώς, είχε διαφορετική βαρύτητα στα βιομηχανικά εργατικά σωματεία.

Μάλιστα, εδώ παραπέμπει και σε σχετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εμπρός, στις 29 Ιουνίου 1937, με τίτλο «Ελληνίδες γουναροεργάτριαι απεργούν διά καλύτερους όρους» με υπογραφή «Προλετάριος».

 

Η αλήθεια είναι ότι στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, οι μετανάστες ήταν κυρίως άντρες, ενώ οι γυναίκες έμεναν πίσω περιμένοντας το χαρτί που θα τους επιτρέψει να πάνε να συναντήσουν το αμερικάνικο όνειρο με τον άντρα τους που έφυγε πρώτος (ας θυμηθούμε την τραγική ιστορία του Πιτσιμπούργκου) ή  με τον άντρα που θα παντρευτούν κι ας μην τον γνωρίζουν (ας θυμηθούμε την εμβληματική ταινία Νύφες του Παντελή Βούλγαρη σε σενάριο της Ιωάννας Καρυστιάνη, αλλά το ίδιο περιεχόμενο έχει και η πρώτη φωτογραφία με Ελληνίδες μετανάστριες που φτάνουν στις ΗΠΑ το 1921 ως νύφες). 

 

Μετανάστριες διαδηλώνουν ενάντια στην παιδική εργασία (από το βιβλίο Καρπόζηλου)

 

Κάνοντας μια αναζήτηση στο Διαδίκτυο για σχετικές πηγές, βρίσκει κανείς πολλές πληροφορίες για τους Έλληνες μετανάστες και τις συνθήκες ζωής και εργασίας. Όπως σημειώνει ο Ελληνοαμερικανός δεύτερης γενιάς Mitcho S. Pappas στη διατριβή του με τίτλο "Greek immigrant in the United States since 1910" (University of Montana, 1950):

 

Ο Έλληνας μετανάστης δέχτηκε εκμετάλλευση και εξαπατήθηκε από αδίστακτους Αμερικανούς καπιταλιστές καθώς και από τους δικούς του ανθρώπους που είχαν αποκτήσει πλεονεκτική θέση στο νέο κόσμο.

 

Αριθμός Ελλήνων μεταναστών και Ελληνίδων μεταναστριών στις ΗΠΑ (Πηγή εδώ) 

  

Βρίσκονται επίσης πληροφορίες για την παρουσία ή απουσία των γυναικών, ότι π.χ. οι γυναίκες απασχολούνταν κυρίως σε οικιακές εργασίες, πλέξιμο κτλ. (J.P. Xenides, The Greeks in America, 1922) ή ότι υπήρχαν γυναίκες που διέπρεψαν στα γράμματα, στη δημοσιογραφία κτλ. αλλά ήταν αφανείς, ξεχασμένες (Theodora D. Patrona, The Forgotten Female Voices of the Greek Diaspora in the United States, 2015) κ.ά. Στο βιβλίο του ο Κωστής Καρπόζηλος δίνει στοιχεία για την επαγγελματική και συνδικαλιστική δραστηριοποίηση των γυναικών, όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, και μάλιστα στον τομέα της γούνας. Αναφερόμενος στη μεγάλη απεργία των γουνεργατών του 1925-1926 και στον ρόλο των κομμουνιστών που για πρώτη φορά ήρθαν σε επαφή με εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες, σημειώνει:

Μια επιπλέον παράμετρος της εξέλιξης αυτής αφορούσε τη ριζοσπαστικοποίηση των γυναικών του κλάδου. Εκατοντάδες Ελληνίδες εργάτριες είχαν εγγραφεί στο συνδικάτο του 1925 και είχαν συμμετάσχει στις απεργιακές διεκδικήσεις του επόμενου διαστήματος. Η παρουσία τους αντανακλούσε τους έμφυλους καταμερισμούς στο εσωτερικό των εργαστηρίων, καθώς ορισμένα στάδια της παραγωγής, όπως το πέρασμα της φόδρας, ήταν συνδεδεμένα με τη γυναικεία εργασία. Παρά τη σημαντική τους παρουσία στο εσωτερικό του κλάδου παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό αόρατες: οι σχετικές αναφορές στον μεταναστευτικό τύπο της περιόδου είναι μηδαμινές. Με τα δεδομένα αυτά , η υπογραφή της διακήρυξης της ελληνικής επιτροπής του Joint Board τον Φεβρουάριο του 1926 από 4 εργάτριες, σε σύνολο 12 υπογραφών, συνιστά τομή. Για πρώτη φορά η γυναικεία εργασία εμφανιζόταν ως ισοδύναμη της ανδρικής, ενώ η συνδικαλιστική οργάνωση των γυναικών αμφισβητούσε τη στερεότυπη αντίληψη ότι η εργασία των Ελληνίδων ήταν περιστασιακή ή συμπληρωματική στην ανδρική.  Την ίδια στιγμή, ο λόγος του συνδικάτου, όπως και τις κομμουνιστικής Αριστεράς, φανέρωνε όρια και αντιφάσεις. Ο «ανδρισμός», συνώνυμο της μαχητικότητας, της συνοχής και της αδιάλλακτης στάσης, ήταν το αδιαμφισβήτητο μέτρο με βάση το οποίο κρινόταν και εξυμνούνταν η παρουσία των εργατριών στην καθημερινότητα της απεργίας. Υπό την οπτική αυτή, η συνδικαλιστική οργάνωση των εργατριών του 1925-1926 αποτελεί ασφαλώς τομή, εντός της οποίας όμως υπήρχαν σημαντικές συνέχειες και αδράνειες.

Γενικότερο ενδιαφέρον έχει, πάντως, πηγαίνοντας προς την τελευταία δεκαετία που εξετάζει, δηλαδή έως το 1950,  η ανάλυση των αλλαγών που έρχονται και των επιδράσεών τους στην αμερικανική κοινωνία και πολιτική:

Οι μεταναστευτικές και εθνοτικές κοινότητες ανήκαν στους κερδισμένους της μεταπολεμικής εποχής . Τα υψηλά ημερομίσθια, η είσοδος των γυναικών στην παραγωγή, η σταθερότητα της εργασίας, τα επιδόματα και οι παροχές στους βετεράνους αφορούσαν, μεταξύ άλλων, και εκατομμύρια Αμερικανούς της πρώτης και κυρίως της δεύτερης μεταναστευτικής γενιάς. Τα στεγαστικά προγράμματα και η κοινωνική κινητικότητα σήμαιναν ότι πολλοί μπορούσαν να μετακομίσουν από τις παλιές εργατικές γειτονιές στα προάστια της τακτοποιημένης καθημερινότητας, κάτι που συνιστούσε αποφασιστικό βήμα προς την κοινωνική καταξίωση, την εξίσωση με τους γηγενείς και την εκπλήρωση του Αμερικανικού Ονείρου. [...] Υπήρχε, βέβαια, μία σοβαρή εξαίρεση στο σχήμα αυτό: η ταύτιση των εθνοτικών πληθυσμών με αντιαμερικανικές ιδεολογίες, δηλαδή τον κομμουνισμό. Σε αυτή την περίπτωση δεν είχαν θέση στο πολυπολιτισμικό μωσαϊκό το οποίο αντικαθιστούσε τις παλαιότερες θεωρίες της χοάνης που παρήγαγαν μία, ενιαία αμερικανική ταυτότητα.

Και ειδικά για τις κοινότητες των Ελληνοαμερικανών, ο Καρπόζηλος σημειώνει ότι:

 

«συνιστούσαν ένα καλό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο οι εξελίξεις στη χώρα καταγωγής συμβάδιζαν με τις κυρίαρχες αμερικανικές αξίες. [...] Η κοινωνική άνοδος, οι σπουδές της δεύτερης και της τρίτης μεταναστευτικής γενιάς, η διαρκής σύγκριση με τις συνθήκες στην Ελλάδα καθιστούσαν τους Ελληνοαμερικανούς επιτυχημένα παραδείγματα του αναγεννημένου Αμερικανικού Ονείρου»

 

και ότι

 

«οι μετανάστες του παρελθόντος και νυν πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών μετατρέπονταν σε διάμεσους, πρεσβευτές του ονείρου αυτού στην καθημαγμένη από τον πόλεμο Ευρώπη»

 

Τα παραπάνω είναι λίγα μόνο στοιχεία από το εξαιρετικό και πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Κωστή Καρπόζηλου. Δείχνουν, πάντως, ότι και οι Ελληνίδες μετανάστριες, είχαν παρουσία στο εργατικό κίνημα. Ήταν κι αυτές οι ανώνυμοι, αόρατοι άνθρωποι που «στράφηκαν προς την Αριστερά, αναζητώντας διέξοδο από τις περιοριστικές συνθήκες του παρόντος», όπως γράφει στην Εισαγωγή ο συγγραφέας. Διαβάζοντάς το, κάνουμε πολλές σκέψεις για την εξέλιξη των πραγμάτων και για το σήμερα, για σημερινές καταστάσεις, για συμπεριφορές και απόψεις που ακούγονται αβασάνιστα, και πολιτικές, όχι πάντα όπως θα έπρεπε...

Η Μαρία Κιουρί και τα κορίτσια του ραδίου

Φαίνεται πως αρνιόταν στο τέλος

την πηγή του καταρράκτη των ματιών της

του σκασμένου δέρματος στις άκρες των δακτύλων της που πυορροούσε

τόσο που δεν μπορούσε να κρατήσει πια τον δοκιμαστικό σωλήνα ή το μολύβι

 

Πέθανε διάσημη μια διάσημη γυναίκα αρνούμενη
τις πληγές της
αρνούμενη ότι οι πληγές της προέρχονταν από την ίδια την πηγή της δύναμης της ^{[1, 2]}

 

Ήταν μια δυνατή γυναίκα η Μαρία Κιουρί (1867 - 1934), η σπουδαία πολωνογαλλίδα χημικός «Μαρί Skłodowska Κιουρί» με τα δύο Νόμπελ, που αγάπησε και υπηρέτησε την επιστήμη της Χημείας, ακούραστη, με πάθος, αυταπάρνηση και αυτοθυσία, που πλήρωσε με την υγεία της, αλλά και που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και επιλογών ζωής για πολλές νέες και νέους στα άγουρα μα καθοριστικά χρόνια της εφηβείας.^[3]

 

Μεγάλη τύχη η φετινή ομώνυμη παράσταση στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία του Θέμη Μουμουλίδη, κείμενο του ίδιου και της Παναγιώτας Πανταζή, μουσική της Αλεξάνδρας Μικρούτσικου και ερμηνείες από την Κωνσταντίνα Τάκαλου, την Ιφιγένεια Καραμήτρου, την Κατερίνα Λυπηρίδου και τον Γιάννη Παπαδόπουλο.
 
Παρουσιάζει όλες τις πτυχές ζωής της Μαρίας Κιουρί και της οικογένειάς της, το πάθος για την επιστήμη, την ανησυχία για τα αποτελέσματα εφαρμογής της, τον θάνατο του Πιέρ, την ασθένεια της ίδιας αλλά και το πείσμα της να μην εγκαταλείπει το εργαστήριο, τα προβλήματα και την (όχι πάντα καλή) στάση της Γαλλίας απέναντί της, τις δράσεις στον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (όπου εφοδίασε, με δικά της έξοδα, πολλά πολεμικά νοσοκομεία με ακτινολογικό εξοπλισμό), το πάθος της για την ειρήνη. Προσθέτει στο συνολικό αποτέλεσμα της παράστασης και η σκηνοθετική ιδέα της παράλληλης προβολής εικόνων εποχής σε βίντεο. Το κείμενο, πιστό στα γεγονότα και δυνατό, σε πολλά σημεία συνταρακτικό, καθηλώνει και συγκινεί, όπως στο σημείο που αναφέρεται στο ράδιο και τη ραδιενέργεια, στις δοκιμές για τη θεραπεία από τους καρκίνους (το 1907 άρχισαν ήδη οι πρώτες χημειοθεραπείες) και καταλήγει με την παραδοχή (;) «το ράδιο, αυτός ο ακτινοβόλος άγγελος του ελέους και του θανάτου...».

 

Πολύ καλό είναι και το «πρόγραμμα» της παράστασης, ένα καλαίσθητο βιβλίο 168 σελίδων, που περιέχει όχι μόνο το κείμενο του έργου, αλλά και άλλα σχετικά κείμενα και πληροφορίες, όπως τα ποιήματα δύο αμερικανίδων ποιητριών και που έχει αποδώσει στα ελληνικά η Παναγιώτα Πανταζή (τα παραθέτω στις Σημειώσεις στην πρωτότυπη αγγλική εκδοχή τους), ένα χρονολόγιο 1840-1995 «Από την εποχή των Επαναστάσεων στην εποχή των Άκρων» (από Παναγιώτα Πανταζή και Γεωργία Αλεβιζάκη), «Έξι και μία σκέψεις για τον χαρακτήρα της επιστήμης» (σχετικά αποσπάσματα από Μάρξ, Νίτσε, Βέμπερ, Φεγεράμπεντ, Μούζιλ, Χορκχάιμερ, Φουκώ) και τέλος ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1907 στο «Εφημερίς των Κυριών» της Καλλιρρόης Παρρέν. 

 

Σελίδες από το «Εφημερίς Των Κυριών» (Ψηφιοθήκη ΑΠΘ)

 

Έχουν ενδιαφέρον, και λόγω της χρονικής απόστασης, τα λόγια του αρθρογράφου για την Μαρία Κιουρί όταν ο ίδιος επισκέφτηκε τη Σορβόννη, μαζί με πολλούς άλλους απ' όλο τον κόσμο, άνδρες και γυναίκες, που ήθελαν να δουν από κοντά τη γυναίκα «η οποία ανεκάλυψε το ράδιον [...] να ιδή και ν' ακούση κανείς διδάσκουσα μίαν γυναίκα, η οποία ανεβίβασεν εις ιλιγγιώδες ύψος ενεργείας την παθητικήν γυναικείαν φύσιν [...]». 

Περιγράφει την γυναίκα Κιουρί με τις αντιλήψεις της εποχής:

Ταπεινή και μαυροντυμένη - διότι πενθεί την απώλειαν του επίσης μεγάλου συντρόφου της – άσχημη, αλλά συμπαθής όσο είναι αι άσχημοι γυναίκες, αι οποίαι δεν υπάρχει ανάγκη να είνε ωραίαι, ελαφράς σλαβικής φυσιογνωμίας, με ένα υπερήφανομ μέτωπον, σεμνοτάτη, απλή, αυστηρά, μόλις δίδουσα υποψίαν γυναικός που ζητεί θέσιν διδασκαλίσσης η διπλογράφου, ολιγώτερον ενδιαφέρουσα από κάθε καμαριέραν, ιδού η κυρία Curie.

Και συνεχίζει, περιγράφοντας την επιστημόνισσα Κιουρί, καταθέτοντας σκέψεις και προβληματισμούς, που άρμοζαν εκείνη την εποχή, αλλά και σήμερα, σε σχέση τόσο με την ομορφιά και το δέος της επιστήμης, όσο και κυρίως με τον σκοπό και τα όρια, με την ηθική της επιστήμης:

Όταν έκαμε το πείραμα δεικνύον την φωτιστικήν δύναμιν του ραδίου διέταξε να πέσουν τα παραπετάσματα των παραθύρων, η αίθουσα έγινε κατασκότεινη, και τότε μέσα εις το πυκνό σκότος είδομεν ένα μικρόν πρασινοκίτρινον φως…

Ένα μικρόν φως, που μόλις εφαίνετο…

Ήτο το φως του ραδίου.

Ω! από πού μας έρχεται αυτός ο απροσδόκητος επισκέπτης;

[…]

Τι είναι αυτό το φως; Είναι χαιρετισμός που μας έρχεται από μακράν; Έχει ανοιχθή μια μικρή τρύπα μόλις, και βλέπομεν προς άλλον κόσμον; Τι γνωρίζομεν; Τι θα μάθωμεν; Τι μας περιμένει; Πότε; Μετά πόσον καιρόν, μετά τον θάνατον πόσων ανθρωπίνων γενεών, θα ανοιχθή περισσότερον αυτό το μικροσκοπικόν παράθυρον που ανοίγεται δια του ραδίου εις τα σκοτεινά εργαστήρια της Φύσεως και πότε αυτό το μικρόν πρασινοκίτρινον λαμπύρισμα, το οποίον ύψωνε την στιγμήν εκείνην η χειρ του Αγνώστου δια της κυρίας Curie θα γίνη η λυχνία με την οποίαν θα προχωρήσωμεν εις την μεγάλην Νύκτα;

Προς το παρόν γνωρίζουμε μόνον τούτο: ότι ένα σώμα […] αυτό το ονομαζόμενον οξυμώρως με την Ελληνικήν λέξιν «Ράδιον» (ενώ βλέπετε καταφανώς ότι είναι «ου ράδιον») περιέχει μέσα του, άγνωστον πώς, θερμότητα ιδικήν του και φως ιδικόν του.

Όμως, αυτά τα όρια και η ηθική ξεπεράστηκαν ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν εκείνο το «πρασινοκίτρινον λαμπύρισμα» έδωσε σε κάποιους την ιδέα και την ευκαιρία να φτιάχνουν χρώματα ραδίου. Αφού ήταν χρήσιμο για τους καρκίνους, γιατί όχι και για κάθε άλλη χρήση, τάχα; «Ραδιενεργά σπίρτα. Ραδιενεργά τσιγάρα. Ραδιενεργός σοκολάτα. Ραδιενεργός οδοντόπαστα. Ραδιενεργός κρέμα προσώπου». Ακόμη και χορευτικό κομμάτι εμφανίστηκε το 1904, το Radium Dance και το μιούζικαλ Piff, Paff, Pouf (αρχικά στις ΗΠΑ, φυσικά).  Κι επειδή το ράδιο ήταν πολύ ακριβό, τα προϊόντα απευθύνονταν κυρίως στους έχοντες, το κέρδος ήταν ο μόνος σκοπός των επιχειρηματιών.

 

Έτσι, από το 1912 δυο εταιρείες απασχολούσαν νεαρά κορίτσια για να ζωγραφίζουν με ραδιούχα χρώματα. Κι όταν λίγο αργότερα άρχισαν οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλειά τους, τις διαβεβαίωναν οτι τα χρώματα αυτά δεν ήταν μόνο ασφαλή αλλά και ωφέλιμα! Τα κορίτσια έβαφαν τα καντράν των ρολογιών, πληρώνονταν με το κομμάτι, 1,5 σεντ για κάθε ρολόι. Μπορούσαν να κερδίζουν πολλά λεφτά, μπορούσαν ακόμη και να το πίνουν (!), μία έβαψε τα δόντια της για να φαίνεται ωραία και λαμπερή! Τα αποτελέσματα, όμως, δεν άργησαν να φανούν, τα κορίτσια άρχισαν να αρρωσταίνουν, πέντε κορίτσια πέθαναν, έγιναν δίκες, δόθηκαν αποζημιώσεις, έκλεισαν οι επιχειρήσεις, ίσως και να ήταν η αφορμή για θέσπιση νόμων για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία. 

 

Τα κορίτσια του ραδίου (Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Radium_Girls#/media/File:All_women_or_girls_using_radium_paint_with_no_protection_or_warnings_in_1922,_from-_USRadiumGirls-Argonne1,ca1922-23-150dpi_(cropped).jpg)

 

Η Edna, η Katherine, η Quinta, η Larice και η Grace δεν μεγάλωσαν άλλο, η ιστορία τους όμως και η ιστορία όλων των κοριτσιών του ραδίου ζωντανεύει μέσα από το ομώνυμο ποίημα της αμερικανίδας Eleanor Swanson (παρακάτω απόσπασμα από την απόδοση στα ελληνικά όπως περιέχεται στο πρόγραμμα της θεατρικής παράστασης): ^[4]

 - Επιστήμη;
Ανακατεύαμε κόλλα, νερό και ράδιο
φτιάξαμε μια λαμπερή πρασινόλευκη μπογιά
και βάφαμε καντράν ρολογιών με ένα μικρό πινέλο
το ένα νούμερο μετά το άλλο, το ένα καντράν μετά το άλλο,
όλη την ημέρα, εκεί, τα παίρναμε από τα ράφια
που βρίσκονταν πλάι μας.
Μετά από λίγο, το πινέλο έχανε το σχήμα του,
και τα αφεντικά μάς είπαν να το ισιώνουμε με τα χείλη μας.

- Αυτό ήταν επιστήμη;

[…]
Ακούσαμε την επιστήμονα στη Γαλλία, Marie Curie,
να λέει πως δεν μπορούσε να πιστέψει «τον τρόπο
που δουλεύαμε» και που γευόμασταν
αυτό το όμορφο χρώμα εκατό φορές την ημέρα.
Τώρα, ακόμα και τα ετοιμόρροπα οστά μας
θα λάμπουν για πάντα στη μαύρη γη.

 

Η Μαρί Κιουρί άνοιξε δρόμους, λεωφόρους καλύτερα, στην επιστήμη, όμως η αξιοποίηση, τελικά, για όφελος των αθρώπων και της ζωής είναι ένα διαρκές ζητούμενο. Και σήμερα, ακόμη περισσότερο, σε όλα τα επίπεδα.

..................................................................................

Σημειώσεις

[1] Απόσπασμα από το ποίημα της αμερικανίδας ποιήτριας Adrienne Rich για τη Μαρία Κιουρί με τίτλο Power (Δύναμη) σε απόδοση στα ελληνικά (αντιγραφή από το πρόγραμμα της σχετικής θεατρικής παράστασης).

[2] Το ποίημα της Adrienne Rich με τίτλο Power στο πρωτότυπο (Πηγή: https://allpoetry.com/poem/11641436-Power-by-Adrienne-Rich)

Living in the earth-deposits of our history

Today a backhoe divulged out of a crumbling flank of earth
one bottle amber perfect a hundred-year-old
cure for fever or melancholy a tonic
for living on this earth in the winters of this climate.

Today I was reading about Marie Curie:
she must have known she suffered from radiation sickness
her body bombarded for years by the element
she had purified
It seems she denied to the end
the source of the cataracts on her eyes
the cracked and suppurating skin of her finger-ends
till she could no longer hold a test-tube or a pencil

She died a famous woman denying
her wounds
denying
her wounds came from the same source as her power.

Εδώ ακούγεται η ίδια η ποιήτρια να απαγγέλλει το ποίημα (από τις συλλογές της Βρετανικής Βιβλιοθήκης).

[3] Ήταν και για μένα στα εφηβικά χρόνια το υπόδειγμα και η πηγή των επιλογών μου για τις πρώτες σπουδές. Ανεξάρτητα από ποικίλες διαδρομές που ακολούθησα μεγαλώνοντας, νομίζω εκείνη η επιλογή καθόρισε και σημάδεψε τις πορείες αυτές (για την Κιουρί είχα γράψει λίγα εδώ: https://katerinatoraki.blogspot.com/2011/11/blog-post_07.html)

 

 

[4] Το ποίημα της αμερικανίδας ποιήτριας Eleanor Swanson Radium Girls (Τα κορίτσια του ραδίου) στο πρωτότυπο. Το αντέγραψα από εδώ: https://rhapsodyinbooks.wordpress.com/2011/04/24/national-poetry-month-eleanor-swanson-and-the-radium-girls/.

    “We sat at long tables side by side in a big
    dusty room where we laughed and carried
    on until they told us to pipe down and paint.
    The running joke was how we glowed,
    the handkerchiefs we sneezed into lighting
    up our purses when we opened them at night,
    our lips and nails, painted for our boyfriends
    as a lark, simmering white as ash in a dark room.
    “Would you die for science?” the reporter asked us,
    Edna and me, the main ones in the papers.
    Science? We mixed up glue, water and radium
    powder into a glowing greenish white paint
    and painted watch dials with a little
    brush, one number after another, taking
    one dial after another, all day long,
    from the racks sitting next to our chairs.
    After a few strokes, the brush lost its shape,
    and our bosses told us to point it with
    our lips. Was that science?
    I quit the watch factory to work in a bank
    and thought I’d gotten class, more money,
    a better life, until I lost a tooth in back
    and two in front and my jaw filled up with sores.
    We sued: Edna, Katherine, Quinta, Larice and me,
    but when we got to court, not one of us
    could raise our arms to take the oath.
    My teeth were gone by then. “Pretty Grace
    Fryer,” they called me in the papers.
    All of us were dying.
    We heard the scientist in France, Marie
    Curie, could not believe “the manner
    in which we worked” and how we tasted
    that pretty paint a hundred times a day.
    Now, even our crumbling bones
    will glow forever in the black earth.”