Ημέρα της αντιφασιστικής Νίκης η σημερινή!

"Στις 9 Μαίου του 2005 πραγματοποιήθηκε στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας μια μεγαλειώδης εκδήλωση για τον εορτασμό της εξηκοστής επετείου της "Ημέρας της Νίκης", της επετείου δηλαδή του τέλους του Β' Παγκοσμίου πολέμου και της "νίκης εναντίον των φασιστών", όπως λένε οι Ρώσοι. Η "Ημέρα της Νίκης" γιορτάζεται κάθε χρόνο στη Ρωσία με πολύ μεγάλη επισημότητα. Σε όλες τις πόλεις πραγματοποιούνται παρελάσεις, βετεράνοι του πολέμου κυκλοφορούν με αρμαθιές τα παράσημα στο πέτο τους, ηλικιωμένοι δέχονται λουλούδια από νεαρούς περαστικούς, πατεράδες με παιδιά στους ώμους τραγουδάνε σε συναυλίες, και γενικά όλοι συμμετέχουν στον εορτασμό μ' έναν τρόπο που δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι οι συγκεκριμένες εκδηλώσεις αποτελούν για τον ρωσικό λαό όχι απλώς έναν τυπικό εορτασμό, αλλά μια βαθειά και ειλικρινή εκδήλωση μνήμης..."

Έτσι ξεκινά τον πρόλογο στο "Ταξίδι στην Αρμενία" του Όσιπ Μαντελστάμ ο μεταφραστής Γιώργος Χαβουτσάς (Ίνδικτος, 2007).

Και συνεχίζει  περιγράφοντας τις γιορτές όπως τις παρακολουθεί από κρατικά κανάλια της Ρωσίας. Και φτάνει στο ηρωικό Λένινγκραντ (που κοντά 900 μέρες κράτησε η πολιορκία του από το '41 ως το '44, οι άνθρωποί του μαζί και ο Κόκκινος Στρατός αντιστάθηκαν γενναία και νίκησαν το φασισμό), τη σημερινή αλλά και παλιότερη Αγία Πετρούπολη (καημένο Πετερμπούργκ, ποια άλλη πόλη έχει τόσα σημάδια πολιτικών αλλαγών χαραγμένα στο όνομά της...). 

Και ακούγεται η 7η Συμφωνία του Σοστακόβιτς, αυτή που συνέθεσε ο μεγάλος συνθέτης για το Λένινγκραντ και που παρουσιάστηκε τον Αύγουστο του '42 στην πόλη, εν μέσω της πολιορκίας, από μουσικούς που ήταν στα χαρακώματα. 

Και μια φωνή ακούγεται ν' απαγγέλλει ένα ποίημα. Είναι το "Λένινγκραντ". Και είναι ο Όσιπ Μαντελστάμ που το είχε γράψει.

Στην πόλη γύρισα που ξέρω ώσμε το δάκρυ
ως τις πρησμένες παιδικές άμυγδαλές. Στην άκρη

την γνώριμη ξανάρθες, πιες το γρήγορα λοιπόν
το μουρουνόλαδο των ποταμίσιων φαναριών.

Τη μέρα γνώρισε γοργά τη δεκεμβριανή
όπου σαν μίγμα ο κρόκος και μια πίσσα μοχθηρή.

Πετρούπολη! δε θέλω ακόμα να πεθάνω, ακούς;
Εσύ κρατάς των τηλεφώνων μου τους αριθμούς.

Πετρούπολη! διευθύνσεις έχω ακόμα και μπορώ
των πεθαμένων τις φωνές μ' αυτές να βρω.

Στον κρόταφο μου με χτυπάει (σε πίσω σκάλα μένω)
με ρίζες και με σάρκα το κουδούνι εξορυγμένο,
κι ως το πρωί τους ακριβούς μου ξένους στέκω καρτερώντας
της πόρτας μου την αλυσίδα ως χειροπέδη αχνοκουνώντας.

  

Το ίδιο το βιβλίο του Μαντελστάμ είναι ένα ποίημα. Καθώς το ξεφυλλίζω να το θυμηθώ (το είχα διαβάσει αρχές του 2008), βρίσκω τις υπογραμμίσεις και τις σημειώσεις στα πλαϊνά των κειμένων τόσο του συγγραφέα όσο και του μεταφραστή, για τον Κούζιν το φίλο του και για το Λυσένκο το βιολόγο (τον τσαρλατάνο, όπως τον αποκαλεί ο Γ.Χ.), για την αρχιτεκτονική στους τόπους που γύρισε, για τα φυτά, για τη ζωγραφική και τα χρώματα, το Σεζάν, το Ματίς και τον Βαν Γκογκ, για τη μουσική, το Χάυδν, τον Γκλούκ και το Μότσαρτ, για τη φυσιολογία και το δαίμονα της ανάγνωσης, για τον Αριστοτέλη, το Λινναίο, το Δαρβίνο και τον Ντίκενς και πολλά άλλα.

Κι εκεί που ψάχνω, πέφτω σε δυο αποκόμματα από σελίδες περιοδικού. Είναι ένα άρθρο με τίτλο "Ξανακοιτάζοντας τα ερείπια του παρελθόντος: η περιπλάνηση ως δοκιμασμένη μέθοδος επιβίωσης", γραμμένο από το Γιώργο Βέη και δημοσιευμένο στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 30 Νοεμβρίου 2007. Γνωστός για τις ταξιδιωτικές περιπλανήσεις του ο Γιώργος Βέης, γράφει για το Ταξίδι στην Αρμενία:

"... Ο νομάδας - εσωτερικός μετανάστης εξ απαλών ονύχων- ταξιδευτής - επιτήδειος φυγάς - εξόριστος κατάδικος Οσιπ Εμίλιεβιτς Μαντελστάμ (1891 - 1938), τέκνο εξαιρετικά δυσμενών συγκυριών, οι οποίες από πολλές απόψεις καταταλαιπώρησαν τη Ρωσία, αρνείται συνειδητά, ως επαρκής ποιητής που είναι, να δει τα δεδομένα και τις εγγενείς παραμέτρους της γενέθλιας ή της ξένης γης κατά τρόπο μονοσήμαντο ή απλώς επιφανειακό. Ετοιμη ανά πάσα στιγμή να αποκωδικοποιηθεί πλήρως ή ακόμη και να απαντήσει στα ζέοντα υπαρξιακά ερωτήματα του ευαίσθητου δέκτη και αναστοχαζομένου αντικαθεστωτικού πομπού - συγγραφέα, η αρμενική χωροταξία στο σύνολό της αναδεικνύεται ως το κατ εξοχήν κείμενο προσωπικής και εθνικής Ανεξαρτησίας. Το βλέμμα αποκαθιστά αλήθειες . Το περιβάλλον ενσωματώνεται στα αισθητήρια, το παιχνίδι της γραφής σοβαρεύει. Η ομολογία είναι χαρακτηριστική των ισχυρότατων έλξεων, οι οποίες αναπτύσσονται μεταξύ των πεδίων εγώ - αυτό. Οι ταχύτητες πρόσληψης αυξάνονται γεωμετρικά. Παραπέμπω: «Γρήγορα και αρπακτικά, εξέτασα με φεουδαλική μανία την επικράτεια του οπτικού πεδίου»...
...Το ταξίδι για τον Οσιπ Εμίλιεβιτς Μαντελστάμ ήταν το ασφαλές μέσον της αισθητικής πλήρωσης και ταυτοχρόνως η δοκιμασμένη μέθοδος της επιβίωσης, μακριά από τον αυταρχισμό της κεντρικής εξουσίας. Αλλά και αντιστρόφως, η επιβίωση του ίδιου του τοπίου αποδείχτηκε δυνατή μέσα από τη δημιουργική γραφή του..."

Αλλά ας ξαναγυρίσω στην 9η του Μάη, όχι του 1945, μα του 2014. Τι άσχημη μέρα! Στην Ουκρανία σήμερα δε γιόρτασαν. Στη Μαριούπολη έγιναν σφαγές γιατί κάποιοι θέλησαν να γιορτάσουν την "Ημέρα της Νίκης". Ήταν λέει "ρωσόφιλοι". Κι αυτοί που τους κατέσφαξαν είναι... "φιλοευρωπαίοι". Έτσι ξεκίνησε το μακελιό στην Ουκρανία. Για την Ευρώπη! Λένε. Δεν είναι όμως έτσι και το ξέρουμε όλοι. Τελικά, αυτή την Ευρώπη θέλουμε; Τελικά, το σύνθημα μπορεί άραγε να είναι "Μια άλλη Ευρώπη είναι εφικτή;" Ίσως, αν πάρουμε στα σοβαρά αυτά που είπε χθες ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς  στο Ακροπόλ, που μίλησε για την ανάγκη μιας Ευρωκυβέρνησης και όχι Ευρωδιακυβέρνησης!

........................

Σημειώσεις

1. Αντέγραψα την παραπάνω εκδοχή στα ελληνικά του ποιήματος "Λένινγκραντ", όπως το απέδωσε ο Άρης Αλεξάνδρου, από το  βιβλίο  "Ξένη ποίηση του 20ού αιώνα: Επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις" (με ανθολόγηση από τη Μαρία Λαϊνά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2007). Υπάρχει επίσης η απόδοση από το Μήτσο Αλεξανδρόπουλο στο βιβλίο του "Όσιπ Μαντελστάμ : Στην Πετρούπολη θα σμίξουμε πάλι" (Ελληνικά Γράμματα, 2008), αυτήν παραθέτει και ο Χαβουτσάς στον πρόλογό του. Αν και το βιβλίο είναι πολύ καλό, προτιμώ στο συγκεκριμένο ποίημα τη μετάφραση του Αλεξάνδρου, ήταν εξάλλου ο γενέθλιος τόπος του.
2. Στη χώρα μας, η 9η Μαίου δεν γιορτάζεται, γιορτάζεται η έναρξη και όχι η λήξη του πολέμου. Έχει τις ερμηνείες του. Να μην ξεχνάμε πάντως ότι ο πόλεμος δεν τελείωσε τότε για κάποια μέρη, όπως στη Δυτική Κρήτη και στη Μήλο. Αυτό είναι και το θέμα του τελευταίου μυθιστορήματος της Μάρως Δούκα "Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ", βασισμένο στο εμβληματικό βιβλίο του Σταύρου Βλοντάκη "Η "Οχυρά θέσις Κρήτης" : χρονικό της γερμανικής κατοχής στα Χανιά απ' τον Οχτώβρη του 1944 ως το Μάη του 1945 και της αγγλογερμανικής απ' το Μάη ως τον Ιούλη του 1945"  (έχω γράψει εδώ κι εδώ) 
3. Αφορμή να θυμηθώ τον Μαντελστάμ και την εισαγωγή για το Λένινγκραντ ήταν σχετική ανάρτηση του Λύσιππου.