Σήμερον τα φώτα φωτίζονται κι όλα τα νερά αγιάζονται: τα κάλαντα στον Άγιο Ματθαίο Κέρκυρας

Καλησπέρα πάντες συνάδελφοι
ακούσατε τη σήμερον τη γιορτή.
Ακούσατε τη σήμερον τη χαρά
και την εορτή τη δεσποτικιά.
Σήμερον τα φώτα φωτίζονται
κι όλα τα νερά αγιάζονται.
Σήμερον βαπτίζεται ο Χριστός
εις τον Ιορδάνη τον ποταμό.
Άη Γιάννη Πρόδρομε σου ζητώ
ότι από σε θε να βαπτιστώ.
Έγινε στα δύο ο ποταμός
όταν ετελείωσε ο βαπτισμός.
Και το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε
και στην κεφαλή του εκάθισε.
Και πάνω εις τον ουρανό
κρέμονται δυο στεφάνια,
νοικοκυραίοι του σπιτιού
καλά σας Θεοφάνεια!

Αυτά είναι μέρος από τα κάλαντα των Φώτων που λένε στον Άη Μαθιά, χωριό της Νότιας Κέρκυρας. Τα είχε δημοσιεύσει το 2014 ο Χάρης Κουρής στην εφημερίδα "Αγιομαθίτικα" που εκδίδουν "οι εν Αθήναις Αγιομαθίτες"εδώ και κάποιες δεκαετίες. Έγραφε τότε στην επιφυλλίδα με τίτλο "Κάλαντα στο χωριό":

Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Φώτα, η πιτσιρικαρία του χωριού, δεκαετία του ’50 και του ’60, γύρναγε ανελλιπώς να πει τα Κάλαντα σε μεγάλες παρέες στυλ χορωδίας. Και ήταν θέμα ... πρεστίζ το ακουστικό αποτέλεσμα να είναι τονάδο, οπότε αν στην παρέα ήταν κάποιος φάλτσος, τραγούδαγε σιγά ή από μέσα του. Το φίλεμα, από τις νοικοκυρές συνήθως, ήταν συκόπιτες, τζίτζιφα, φραγκοδίφραγκα και μισόφραγκα.

Η παρέα των πιτσιρικάδων δεν ξεχνούσε να μνημονεύσει στα Κάλαντα το νοικοκύρη κάθε σπιτιού: «Κι αφέντη κύριε... Σπύρο μου, ψηλό μου κυπαρίσσι...». Αν πάλι στο σπίτι υπήρχε παιδί που τελείωνε την Στ’ τάξη του Δημοτικού Σχολείου του χωριού εκείνη τη χρονιά, ήταν απαραίτητο να μνημονευθεί στα Κάλαντα: «... Καλό απολυτήριο, ο Θέος να του χαρίσει...».

Κάτι ακόμα: πριν το έθιμο αλλάξει σαν επίδραση από την άλλη Ελλάδα, τα Κάλαντα τότε τα λέγαμε πάντα βράδυ, αλλά και ανήμερα των γιορτών.

Στη γιορτινή αυτή τελετουργία συμμετείχε – και απαραίτητα ενισχυόταν οικονομικά από σπίτια και μαγαζιά – και η χορωδία του χωριού, που βέβαια, τα δικά της Κάλαντα ήταν ρεσιτάλ καλλιφωνίας και δεσίματος των τενόρων με τους βαρύτονους. Μικρό παιδί εγώ, θυμάμαι ακόμα εκείνο τον εκπληκτικό μπάσο της χορωδίας, τον αείμνηστο Γιάννη Βαραγγούλη – Γανάρα. 

Και μέσα στις "χαρές" των εορτών, ξεβράστηκαν πτώματα παιδιών (πάλι) στο Αιγαίο, αναζητούσαν απεγνωσμένα την καλύτερη τύχη, απεγνωσμένα πάλευαν να βγουν από την κόλαση του πολέμου, της φτώχειας και της δυστυχίας. Και τότε θυμήθηκα τα κρητικά φωτοκάλαντα που κατέγραψε ο Βλαστός κι όπου βρήκα να λένε:

Κι απηλογάται ο Χριστός, τση Παναγιάς και λέει

-Δώσε μου μάνα, τ’ αργυρά και τα χρυσά κλειδάκια,

ν’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια, 

να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες

Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός...

Χριστούγεννα είναι ...

sms

Χριστούγεννα 2008 στο χωριό και τα …εσεμέσια δίνουν και παίρνουν. Οι Αγιομαθίτες πρωτοπόροι στην ηλεκτρονική επικοινωνία....

Φεύγει λοιπόν από Άη Μαθιά το μήνυμα για Αθήνα: «Χρόνια πολλά από τον Άη Μαθιά. Τζάκι και κούπα να πάει το αίμα ένα ζωνάρι!»

Σε κάμποση ώρα καταφθάνει από Αθήνα η απάντηση - απάνθισμα λαογραφικής έμπνευσης. Ναι, sms ήτανε!

«Λοιπόν ξάδερφε... Χριστούγεννα είναι: Εκεί που κόβεις τη γαλοπούλα με την πόρτα ανοιχτή, να μπεί μέσα η λιακάδα, ένα μπιιιπ να σε γυρίζει πίσω στα πραγματικά Χριστούγεννα... Με τα κάλαντα να στα λένε το σούρουπο με σοροκολέβαντο και με χριστουγεννιάτικο δέντρο κυπαρίσσι από τσι Φυτές, στολισμένο με φούσκες και μπαμπάκια για χιόνι, και την άλλη μέρα το μεσημέρι, γαλόκωλους αυγολέμονο με την πίντα, σαλάδο από το καλό, πατατόνες ψημένες από την ωγνίστρα, ντόπιες χειμωνιάτικες νόσπολες, μέλι από του Τρουτσέτα και κακοτρύγη από τα Κουράτα».

Και συνεχίζει:

«Αυτά κι άλλα ήτανε το sms που μούστειλες Χριστούγεννα, μεγάλη υπόθεση. Ευτυχώς σήμερα κι από χτες έκατσε ένα καλό ανεμόβροχο, που δε λέει να φύγει, έτσι για παρηγοριά...Ωρέ πολυλογία! Μωρέ τα ‘πα κι ευχαριστήθηκα».

Τέλος μηνύματος.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι στιγμιότυπο από το βιβλίο του Χαράλαμπου Κουρή "Εν Αγίω Ματθαίω...", στο οποίο καταγράφει ιστορίες όπως τις θυμάται από το χωριό του, τον Άγιο Ματθαίο Κέρκυρας. 

Χρόνια πολλά και βενέτικα, όπως λένε οι Κερκυραίοι!

......................................................................................................................

Στο γλωσσάρι που συνοδεύει το συγκεκριμένο στιγμιότυπο, περιέχονται τα παρακάτω:

«να πάει το αίμα ένα ζωνάρι»: (μεταφορά) από το κρασί να κοκκινίσουν τα μάγουλα σαν (κόκκινο) ζωνάρι
πίντα: καράφα
σαλάδο: σαλάμι
πατατόνα: γλυκοπατάτα
ωγνίστρα: (αναγραμματισμός του γωνιάστρα) μεταλλική βάση για κατσαρόλα ή ψήσιμο σε χωριάτικη γωνιακή εστία, αλλά και η ίδια η εστία
νόσπολα: μούσμουλο
κακοτρύγης: κερκυραϊκή ποικιλία σταφυλιού και κρασιού

Ο μπότζος, το λαβέτζο και άλλα κερκυραϊκά

Η μπουστίνα, το ροκέτο, η μπρούσα, ο ποδολόγος, το ταμπάρο, το σκαρτσούνι, η τρίτσα
και άλλα στοιχεία της Κερκυραϊκής φορεσιάς (Πηγή: Χαρ. Κουρή, Εν Αγίω Ματθαίω, 2014)

Παραθέτω παρακάτω ορισμένους όρους από το κερκυραϊκό ιδίωμα, όπως του ήρθαν στο μυαλό και τους κατέγραψε ο Χάρης Κουρής. Στο βιβλίο του με τίτλο «Εν Αγίω Ματθαίω» με ιστορίες από το χωριό του τον Άγιο Ματθαίο Κέρκυρας, είχε ήδη καταγράψει πολλές στο γλωσσάριο που περιεχόταν στο τέλος. Εδώ το έχει εμπλουτίσει και μας το χαρίζει. Βέβαια, πολλές από τις λέξεις χρησιμοποιούνται και σε άλλα μέρη, με την ίδια ή άλλη σημασία (π.χ. τρόχαλο στην Κρήτη λέμε το σωρό από πέτρες), αυτό όμως που σίγουρα παρατηρεί κανείς είναι ότι η προέλευση μεγάλου αριθμού λέξεων είναι βενετσιάνικη ή ιταλική, αποτέλεσμα της πολύχρονης κατοχής στο νησί και στα Ιόνια συνολικά.

Λήμμα		Περιγραφή
αβέρτο	:	μονοκόμματο, χωρίς εσωτερικά χωρίσματα
αβουκάτος, ο	:	δικηγόρος
αγγειό, το	:	δοχείο (αγγείο)
αγερίνα, η	:	αμμοχάλικο δόμησης
άκλερος	:	άκληρος, χωρίς κληρονόμους (απογόνους)
αμολάδος, ο	:	χαλαρός
αμπονόρα	:	πολύ νωρίς
ανεφρόκαος, ο	:	ανυπάκουος
άντζουλα, η	:	αγκράφα, πόρπη
απάσβεστα, τα	:	ξηλωμένοι σοβάδες
ατζάρδα, η	:	θαρραλέα, καπάτσα
αφροκάομαι	:	υπακούω (από το αφουγκράζομαι)
βάιθονας, ο	:	ρουφήχτρα (στη θάλασσα)
βολίμι, το	:	μόλυβδος
βουτσί, το	:	ξυλοβάρελο κρασιού
βράχλο, το	:	φτέρη
γδί, το	:	γουδί
γιαλινάς, ο	:	γιάλινος βόλος
γκέτο, το	:	μεταλλικό δοχείο με χερούλι για μεταφορά φαγητού
γουλί, το	:	χαλίκι
γράβαλο, το	:	τσουγκράνα
δίκοπη, η	:	κασμάς
ζέγκουνας, ο	:	ζοχιός
καλή, η	:	γιαγιά
καλοπέσουλος, ο	:	βολικός
καναλέτο, το	:	ανοιχτός αγωγός (αυλάκι) απορροής
κανάτι, το	:	δοχείο νυκτός
καπάσα, η	:	πιθάρι (συνήθως για νερό πόσιμο ή καθαριότητας)
καπιτσομάτης, ο	:	χαμηλοβλεπούσης, πονηρός
καρατέλο, το	:	μεταλλικό βαρέλι μεταφοράς λαδιού
κασάρι, το	:	δρεπάνι
κατοικιά, η	:	προχειρη παράγκα ή καλύβα σε κτήμα, με δυνατότητα διανυκτέρευσης
κεντρωμάδα, η	:	νεαρή μπολιασμένη ελιά
κίκαρα, η	:	φλυτζάνι
κίχλα, η	:	τσίχλα (κίχλη)
κλιτσί, το	:	πόδι
κογιονάρισμα //κογιονάρω	:	σάτιρα, διακωμώδηση//σατιρίζω, διακωμωδώ
κοντράκι, το	:	βράχος
κόρδα, η	:	διαδοκίδα ξύλινης οροφής (από το χορδή)
κότσα, η	:	τσιπούρα
κουλουμπάρι, το	:	μικρός σβώλος
κουτσέλι, το	:	σκυλάκι
κούτσουλος, ο	:	καουράδα
κουτσούνα, η	:	ο καρπός του καλαμποκιού, η «κούκλα»
κοφινίδα	:	μεγάλο και βαθύ κοφίνι (καλάθι)
κοφινίδα, η	:	μεγάλο πλεχτό κοφίνι
κωλομπόκια, τα	:	όρχεις
λαβέτζο, το	:	κατσαρόλα
λαδοφωτιά, η	:	λύχνος
λακινιά, η	:	ομάδα, σύνολο (π.χ. οικόσιτων ζώων ή και παιδιών)
λαρνάκι, το	:	πέτρινος νεροχύτης
λάτα, η	:	τενεκές μεταφοράς, με λαβή
λατινιέρης, ο	:	σιδεράς
λεφτή, η	:	καρβέλι ψωμιού
λινιά, η	:	χοντρός σπάγγος
λίσα, η	:	στενό κάρο μεταφοράς μεγάλου μήκους, συρόμενο από άλογο
λουτρουβιό, το	:	ελαιοτριβείο
μορόζα, η	:	αγαπητικιά, ερωμένη
μοσκέρα, η	:	φανάρι φύλαξης τροφίμων
μουριόνι, το	:	πρόβολος (φουρούσι) για στήριξη εξώστη (πακτώνεται στη λιθοδομή)
μπαγκούλι, το	:	σκαμνάκι
μπαρμπαρέλα, η	:	καλαμποκίσιο ψωμί
μπερτουέλα, η	:	μεντεσές
μπότζος, ο	:	ισόγεια υπερυψωμένη βεράντα παλιού σπιτιού, χτιστή με πέτρα
μποτιλιόνι, το	:	μεγάλη γυάλινη μπουκάλα κρασιού κυκλικής βάσης με μακρύ λαιμό
μποτσί, το	:	μπουκαλάκι
μποτσόνι, το	:	μεγάλου μεγέθους μπουκάλι, συνήθως κρασιού
μπουκαλίνα, η	:	γυάλινη καράφα (ή και μπρούτζινη κάποτε)
μπουστίνα, η	:	γυναικεία μπλούζα
μπουτιέρος, ο	:	τεχνίτης βαρελιών (μαραγκός)
μπρούσα, η	:	τσέπη
νιοράντες, ο	:	επιδεικτικός
νόσπολα, η	:	μούσμουλο
ξεχυτή, η	:	σκεπαστός εξώστης
παραδάγκαλο, το	:	η άρθρωση του μηρού με τον κορμό εσωτερικά
πατατόνα, η	:	γλυκοπατάτα
πατσί, το	:	μούσι
παυλόσυκο, το	:	φραγκόσυκο
πέρονας, ο	:	μεγάλο καρφί (από το περόνη)
πινιάτα, η	:	σίτα σε σχήμα ταψιού
πιτέρι, το	:	γλάστρα
πλακάδο, το	:	πλακόστρωτο
ποδολόγος, ο	:	χοντρό ύφασμα στριφτό κυκλικά, που τοποθετείται πάνω στο κεφάλι, για μεταφορά τενεκέ ή άλλου αντικειμένου σε ισορροπία (συνήθως λάτα με νερό απ' το πηγάδι)
πορτόνι, το	:	εξώθυρα
πραματσούλης, ο	:	πλανόδιος πωλητής (συνήθως υφασμάτων)
πύργος, ο	:	τοίχος
πυροστιά, η	:	αναμμένη εστία σε κουζίνα
ρεμπουκάρισμα, το	:	σοβάντισμα, κατασκευή επιχρισμάτων
ρετσέτα, η	:	ιατρική συνταγή
ροκέτο, το	:	παραδοσιακό χωριάτικο φουστάνι από χοντρό ύφασμα
σαλάδο, το	:	σαλάμι
σίσκλο, το	:	κουβάς, μπουγέλο
σκάβνα, η	:	μούρο
σκάνιο, το	:	καρέκλα
σκαντζιά, η	:	ράφι
σκαρτσούνι, το	:	κάλτσα
σκάτουλα, η	:	μικρό κουτί
σκαφόνι, το	:	ξύλινο μεγάλο πατητήρι σταφυλιών, σχήματος κόλουρου κώνου
σκούρο, το	:	παντζούρι
σορτάρι, το	:	αμπάρα εξώθυρας
σταγκοπινιάτης, ο	:	πλανόδιος γανωματής
στιά, η	:	φωτιά (από εστία)
στρίνα, η	:	μποναμάς
σφαλιά, η	:	λόχμη από αγριόχορτα
σφοκόμπολα, η	:	πετσέτα
τακουί, το	:	πορτοφόλι κερμάτων, πουγκί
ταμπάρο, το	:	πανωφόρι
ταμπούκιο, το	:	καταπακτή
τερτικό, το	:	μεγάλο κοφίνι σχήματος κόλουρου κώνου, συνήθως για μεταφορά σταφυλιών στον τρύγο
τζάβαρδος	:	ντάβανος, μεγάλο έντομο με επώδυνο τσίμπημα
τζίρος, ο	:	χοίρος
τίνα, η	:	ξύλινο ή μεταλλικό πλατύ βαρέλι αποθήκευσης λαδιού
τουρκί, το	:	τσέρκι βαρελιού
τριστέλι, το	:	καβαλέτο (βάση για στήριξη βαριών σκευών)
τρίτσα, η	:	πλατύγυρο καπέλο
τρόχαλος, ο	:	ξερολιθιά
φανέστρα, η	:	παράθυρο
φορτίκι, το	:	ζώο μεταφοράς, υποζύγιο, συνήθως γαϊδούρι
φουρκάτα, η	:	πρόχειρο ξύλινο (συνήθως διχαλωτό) υποστήριγμα, σε ρόλο κολώνας
φράνκο, το	:	δραχμή
φροκάλι, το	:	σκούπα από ρείκια
φρουταριόλος, ο	:	μανάβης
χειμωνικό, το	:	καρπούζι
ωγνίστρα, η	:	μεταλλική βάση για κατσαρόλα σε χωριάτικη εστία, αλλά και η ίδια η γωνιακή εστία (αναγραμματισμός του γωνιάστρα)