Εξέγερση στις Αστούριες και Η καλή και η ανάποδη: Δυο πρώιμα έργα του Αλμπέρ Καμύ

Είχα διαβάσει πέρσι το όμορφο βιβλίο της Καουτέρ Αντιμί "Τα πλούτη μας", με αναφορά στο ιστορικό βιβλιοπωλείο "Τα αληθινά πλούτη" του Εντμόν Σαρλό που βρισκόταν στο Αλγέρι από τη δεκαετία του '30. Όπως έγραφα τότε

"Δεν ήταν ένα οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο τα Αληθινά Πλούτη, εκεί εκδόθηκαν τα πρώτα βιβλία του νεαρού Καμύ, που τον βλέπουμε συχνά στο πατάρι, αναζητώντας την ησυχία του βιβλιοπωλείου, να γράφει δικά του κείμενα ή να διορθώνει προς έκδοση βιβλία του εκδοτικού. Ποδαρικό εξάλλου έγινε με το θεατρικό έργο του Καμύ "Εξέγερση στις Αστούριες" που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1936".

Αναζήτησα και διάβασα τα πρώτα εκείνα βιβλία του Καμύ. Το ένα ήταν το θεατρικό έργο "Η εξέγερση στις Αστούριες" και το  άλλο η συλλογή διηγημάτων "Η καλή και η ανάποδη".

Το έργο "Η εξέγερση στις Αστούριες" (εκδ. Κατσάνος, 1989, εξαντλημένο, το δανείστηκα από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων) γραμμένο το 1936, αναφέρεται στην εξέγερση των Ισπανών ανθρακωρύχων από την περιοχή της Αστούριας το 1934 ενάντια στη Β' Ισπανική Δημοκρατία. Η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα, χιλιάδες νεκροί και τραυματίες (ανάμεσά τους και η αναρχική επαναστάτρια Άιντα δε λα Φουέντε για την οποία μιλά το παραπάνω βίντεο). Η εξέγερση διήρκεσε από τις 5 μέχρι τις 19 Οκτωβρίου του 1934 (Η Άιντα δολοφονήθηκε στις 13 Οκτωβρίου).

Ο μεταφραστής Βασίλης Τομανάς, στην εισαγωγή του βιβλίου, γράφει για τα γεγονότα εκείνα και για το Θέατρο Εργασίας που ίδρυσε ο Καμύ το 1936, στα 23 του (ήταν γεννημένος το 1913), μαζί με άλλους τρεις φίλους του.  

Ο Καμύ, από τα πρώτα νεανικά χρόνια του, ήταν ένας ιδεολόγος της δημοκρατίας, ένας στρατευμένος διανοούμενος, με ευαισθησία και άμεσα αντανακλαστικά απέναντι στην ανελευθερία, στη φτώχεια, στη βία, στον αυταρχισμό, στην έλλειψη δημοκρατίας, και αυτό έδειξε και στο πρώτο του αυτό έργο, όταν σε λιγότερο από δύο χρόνια από την εξέγερση στις Αστούριες έγραψε έργο γι' αυτήν. Να σημειώσω εδώ ότι αξίζει να διαβάσει κανείς και τον "Επαναστατημένο άνθρωπο" που κυκλοφόρησε το 1951.

(Ενδεικτικές πηγές με πληροφορίες για το θεατρικό έργο και για την εξέγερση είναι εδώ και εδώ). 

Για το δεύτερο βιβλίο του Καμύ, "Η καλή και η ανάποδη", βρήκα στα βιβλιοπωλεία την έκδοση του Καστανιώτη (2000) με μεταφράστριες τις  Νίκη Καρακίτσου - Ντουζέ και Μαρία Κασαμπαλόγλου - Ρομπλέν. Παλιότερα είχε κυκλοφορήσει και από την Αστάρτη σε μετάφραση Θανάση Νιάρχου (1981).

Το "Η καλή και η ανάποδη" περιλαμβάνει πέντε σύντομα κείμενα και στην πραγματικότητα αποτελεί  το πρώτο βιβλίο του Καμύ, αφού, όπως ο ίδιος σημειώνει στην Εισαγωγή, τα δοκίμια αυτά γράφτηκαν το 1935 και 1936. Όπως αναφέρει η Αντιμί στο βιβλίο της "Τα Πλούτη μας", το βιβλίο εκδόθηκε αρχικά στην Αλγερία σε 350 αντίτυπα από τον Εντμόν Σαρλό (επιβεβαιώνεται και από την Εισαγωγή του ίδιου). Αρνιόταν να το επανεκδώσει, χαρακτηρίζοντάς το αδέξιο,όμως τελικά εκδόθηκε το 1958 στη Γαλλία πια. Η εισαγωγή που έγραψε για την έκδοση του '58, είναι ένα σπουδαίο κείμενο στοχασμού και αναστοχασμού για τη ζωή του και τη στάση του στα πράγματα. Γράφει:

[...] η φτώχεια δεν υπήρξε ποτέ δυστυχία για μένα: το φως σκόρπιζε πάνω της τα πλούτη του. Φώτιζε ακόμα και τις επαναστάσεις μου. Ήταν σχεδόν πάντοτε - νομίζω πως μπορώ να το πω με ειλικρίνεια - επαναστάσεις για όλους και για ν' ανυψωθεί η ζωή όλων μέσα στο φως.

....................................

Από την εποχή που γράφτηκαν τούτες οι σελίδες, ωρίμασα και πέρασα από πολλές δοκιμασίες. Έμαθα πολλά για τον εαυτόμου, συνειδητοποιώντας τα όρια κι όλες σχεδόν τις αδυναμίες μου. Έμαθα λιγότερα για τους άλλους, γιατί είμαι πιο περίεργος για τη μοίρα τους απ 'ο,τι για τις αντιδράσεις τους, και τα πεπρωμένα των ανθρώπων λίγο πολύ μοιάζουν μεταξύ τους.[...]

Τα ίδια τα κείμενα του βιβλίου - δοκίμια τα ονομάζει ο ίδιος, μικρά διηγήματα θα τα έλεγα -, αν και όντως είναι σε πρωτόλεια μορφή, δείχνουν ότι ο νεαρός Αλγερινός Καμύ είναι άνθρωπος με αγάπη, με ευαισθησία, με έντονο το αίσθημα της δικαιοσύνης. Οι τίτλοι τους είναι: Η ειρωνεία, Μεταξύ ναι και όχι, Με το θάνατο στην ψυχή, Αγάπη για τη ζωή και Η καλή και η ανάποδη. 

Όπως διαβάζω στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, 

Το ''Η καλή και η ανάποδη'' είναι το πρώτο βιβλίο του Καμύ και τροφοδότης - όπως ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχτηκε στο τέλος της ζωής του - όλων των κατοπινών του έργων. Περιδιαβάζοντας από την αλγερινή γειτονιά της Μπελκούρ μέχρι την Πράγα ή τις Βαλεαρίδες νήσους, ο Καμύ ξεδιπλώνει τα θέματα που θα τον απασχολήσουν σ' όλη του τη ζωή, προσπαθώντας να περιγράψει «τη θαυμαστή σιωπή μιας μάνας και την προσπάθεια ενός άντρα να ξαναβρεί μια δικαιοσύνη ή μια αγάπη που να εξισορροπεί τούτη τη σιωπή...» 

Ξεχωρίζω το διήγημα "Η ειρωνεία" στο οποίο διαπραγματεύεται τη μοναξιά των γερόντων, την προσποίηση για να μη μένουν μόνοι, την απαίτηση για αγάπη, αλλά και την αδιαφορία των γύρων τους και την υποκρισία τους τελικά μπροστά στο θάνατο. Και τελειώνει έτσι ο νεαρός ευαίσθητος Καμύ:

Άραγε όλα αυτά δε συμφιλιώνονται; Ωραία αλήθεια! Μια γυναίκα που την εγκαταλείπουν για να΄πάνε στον κινηματογράφο, ένας γέρος που δεν τον ακούνε πια, ένας θάνατος που δεν αντισταθμίζει τίποτα, κι ύστερα, από την άλλη πλευρά, όλο το φως του κόσμου. Τι γίνεται αν τα δεχτούμε όλα; Πρόκειται για τρία όμοια πεπρωμένα κι όμως διαφορετικά. Ο θάνατος για όλους, μα για τον καθένα ο δικός του θάνατος. Και τελικά, ο ήλιος μάς ζεσταίνει, παρ' όλα αυτά, τα κόκαλα.

Και τελικά, ο Αλμπέρ Καμύ διαρκώς αναζητούσε το φως. Το ομολογει στο ομώνυμο του τίτλου τελευταίο κείμενο του βιβλίου:

Αρκεί ένα μόνο φως να λάμψει, και ξεχειλίζω από μια συγκεχυμένη και μεθυστική χαρά. 

Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά, του Λεονάρδο Παδούρα

Ο "Άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά" (Καστανιώτης, 2011, σε μετάφραση Κώστα Αθανασίου), το μυθιστόρημα του Κουβανού συγγραφέα Λεονάρδο Παδούρα είναι η ιστορία δολοφονίας του Τρότσκι από τους ανθρώπους του Στάλιν μετά από εντολή του. Και πάνω από αυτό, μια ανατομία του σταλινικού μοντέλου όπως εκφράστηκε καταρχάς μέσα στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση, τόσο όσο ζούσε ο Στάλιν κύρια στη δεκαετία του '30 με τις ανατριχιαστικές και αποτρόπαιες στην ιδέα και στην υλοποίηση δίκες της Μόσχας, όσο και μετά το θάνατό του όταν η σκιά του απλωνόταν στις δομές και στις αντιλήψεις των επιγόνων του, αλλά και αλλού όπου μπόρεσε να επηρεάσει και να μπολιάσει (δυστυχώς) με το σαράκι της καχυποψίας, της ανελευθερίας, του αυταρχισμού, της δίωξης του διαφορετικού ή απλά του άλλου ...

Έτσι, ο Παδούρα μας δίνει μια εκπληκτική παρουσίαση αυτής της εικόνας στην Ισπανία την περίοδο του εμφυλίου (80 χρόνια φέτος από την έναρξή του), της Κούβας μετά την επανάσταση αλλά και μετά την πτώση και την παύση της βοήθειας από τη Σοβιετική Ένωση. Είναι ευρηματικός ο τρόπος δομής του μυθιστορήματος, τρεις ιστορίες σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, που όμως όλα δένονται μεταξύ τους πολύ καλά.

Η ιστορία του Ιβάν στην Κούβα, δεκαετία του '70 και αργότερα, η πείνα μετά το '89, ο θάνατος της γυναίκας του μάλλον από αβιταμίνωση, οι προσπάθειες αλλά και οι συντηρητικές αντιλήψεις της κουβανικής κυβέρνησης, το κυνηγητό στους αντιφρονούντες και στους ομοφυλόφιλους. Η γνωριμία του Ιβάν με τον Ραμόν Μερκαντέρ.
Η ιστορία του Ραμόν Μερκαντέρ, του δραστήριου μαχητή του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στην Ισπανία, ο ισπανικός εμφύλιος, η πείνα, οι ουρές για ψωμί, η άνοδος του φασισμού, οι διαμάχες κομμουνιστών με αναρχικούς, οι σχέσεις με το σοβιετικό καθεστώς. Η ανάθεση δολοφονίας του Τρότσκι.
Η ιστορία του Τρότσκι, οι περιπλανήσεις του, από τη Σοβιετική Ένωση όπου ήταν ανεπιθύμητος, στην Τουρκία, στη Γαλλία, στη Δανία, στην Αμερική, στο Μεξικό, στιγμές από την καθημερινή ζωή και δράση του, στοιχεία του χαρακτήρα του, εικόνες από την οικογένειά του και τις επιπτώσεις των κυνηγητών πάνω στη δική τους ζωή, η φιλία με Φρίντα Κάλο και Ντιέγκο Ριβέρα.

Ο Τρότσκι δολοφονήθηκε το 1940. Ο Μερκαντέρ βρέθηκε στη Σοβιετική Ένωση, ξαναγύρισε στην Αμερική, πέθανε στην Κούβα το 1978. Θα ήθελα να διαβάσω και το βιβλίο του Σεμπρούν "Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ".

Ο Παδούρα επισκέφθηκε τη χώρα μας το 2013 και στις 26 Ιουνίου τον είχαμε παρακολουθήσει στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Καστανιώτη. Η απλή αναφορά δεν αρκεί για τον σπουδαίο Ανταίο Χρυσοστομίδη που τόσο πρόωρα έφυγε το περασμένο καλοκαίρι, ψυχή της εκπομπής "Οι κεραίες της εποχής μας" μαζί με την Μικέλα Χαρτουλάρη και συγγραφέα των ομώνυμων βιβλίων από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Και φυσικά δεν πρέπει να παραλείψουμε την αναφορά στον Κώστα Αθανασίου, τον πολύ καλό μεταφραστή ισπανόφωνης λογοτεχνίας, που με τη μετάφρασή του, κάνει λες λογοτεχνία μέσω της μετάφρασης (εξάλλου, στη μετάφραση λογοτεχνίας, αυτό είναι το ζήτημα ή και το ζητούμενο πολλές φορές).

Και με την ευκαιρία, επειδή δίνονται πολλές πληροφορίες και λεπτομέρειες για τη διαμονή του Τρότσκι στο Μεξικό, παραθέτω κάποιες πληροφορίες. Σημαντικές πληροφορίες βρήκα εδώ. Όταν έφτασε ο Τρότσκι με τη γυναίκα του στο Μεξικό, αρχικά έμειναν στο Μπλε Σπίτι (Casa Azul) της Φρίντα Κάλο και του Ντιέγκο Ριβέρα. Το Μπλε Σπίτι  σήμερα είναι Μουσείο Φρίντα Κάλο, στο οποίο μπορεί κανείς να κάνει και μια εικονική περιήγηση. 

Αργότερα, μετακόμισαν παρακάτω, στο σπίτι όπου έμεινε μέχρι το τέλος, δολοφονημένος από τον Ραμόν Μερκαντέρ. Το σπίτι αυτό είναι σήμερα Μουσείο Λέον Τρότσκι, όπου μπορεί κανείς επίσης να βρει ενδιαφέρονατα πράγματα.

Επιστρέφοντας στο, εμβληματικό για μένα, μυθιστόρημα του Παδούρα και σημειώνοντας ότι είναι πολλά τα σημεία στα οποία θα μπορούσα να σταθώ, ας μεταφέρω μόνο τις εικόνες των προσφύγων που περιγράφει όταν ο Μερκαντέρ έφυγε από την Ισπανία για τη Γαλλία, τότε που έπεσε η Βαρκελώνη, στα τέλη του '38 με αρχές του '39, και 

"... έφτασε σ' ένα ύψωμα που τον υποδέχτηκε η νοσηρή δυσωδία της ήττας και όπου τα πρόσωπα οδηγούσαν σαν κοπάδια οι Σενεγαλέζοι στρατιώτες οι οποίοι έλεγχαν τους πρόσφυγες".

Και συνεχίζει:

"Μια παλίρροια από ανθρώπους, καλυμμένους με κουρελιασμένα πανιά, που ταξίδευαν πάνω σε κάποια, λίγα, αυτοκίνητα ή στοιβαγμένοι σε σαραβαλιασμένα αμάξια, που τα τραβούσαν λιμοκτονούντα άλογα, ή απλώς πήγαιναν περπατώντας, σέρνοντας βαλίτσες και μπόγους όπου είχαν συσσωρεύσει όλα τα υπάρχοντα της ζωής τους, δέχονταν σιωπηλά διαταγές ακατανόητες γι' αυτούς, που τις κραύγαζαν στα γαλλικά και τις τόνιζαν με εκφοβιστικές χειρονομίες και απειλητικά ρόπαλα. Ήταν κόσμος που είχε ριχτεί σε μια έξοδο βιβλικών διαστάσεων, σπρωγμένος μόνο από τη θέληση να επιβιώσει, πλάσματα που κουβαλούσαν ένα τεράστιο φορτίο από απογοητεύσεις και απώλειες, ολοφάνερες σε κάτι βλέμματα από τα οποία είχε χαθεί ακόμα και η αξιοπρέπεια".

Υστερόγραφο: 

Μήπως μας ξενίζει η περιγραφή; Ή μήπως μας φαίνεται οικεία; Να σημειώσω ότι το παραπάνω αναφέρεται στο χειμώνα 1938-39 και ότι το βιβλίο του Παδούρα πρωτοκυκλοφόρησε το 2009. Ο άνθρωπος δεν είχε δει τη Λέσβο, ούτε την Ειδομένη, ούτε τον Πειραιά, ούτε τη Λαμπεντούζα, ούτε την Πύλο. Τελικά, εικόνες με ανθρώπους "περπατώντας, σέρνοντας βαλίτσες και μπόγους όπου είχαν συσσωρεύσει όλα τα υπάρχοντα της ζωής τους" είναι εικόνες του πολιτισμού μας, φαίνεται... Φοβάμαι μην τις συνηθίσουμε, μην τις συνηθίσουν και τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας...