Και του χρόνου με υγεία, χωρίς άλλη γυναικοκτονία!

 

Κάθε χρόνο, ο Νίκος Σαραντάκος, μεταφραστής, συγγραφέας και πάνω απ' όλα σπουδαίος δουλευτής της γλώσσας (και με πρώτο πτυχίο χημικού μηχανικού) μας καλεί μέσα από   το ιστολόγιό του "Οι λέξεις έχουν τη δική του ιστορία" να ψηφίσουμε τη λέξη της χρονιάς, δηλαδή τη λέξη (στην ουσία απλό - μονολεκτικό ή σύμπλοκο - πολυλεκτικό όρο) που ακούστηκε πολύ μέσα στη χρονιά και που κατά τη γνώμη μας μπορεί να "τιμηθεί" με αυτό τον τίτλο.

Πέρσι ήταν ο κορονοϊός, πρόπερσι η κανονικότητα, το 2018 η Συμφωνία των Πρεσπών κοκ. Για φέτος δεν επιλέχτηκε λέξη που να αφορά την πανδημία, το κακό που μας βρήκε με τον κορονοϊό, αλλά το άλλο κακό που μας βρήκε και δείχνει να φουντώνει, η γυναικοκτονία.

Η συζήτηση για την καθιέρωση και νομική αναγνώριση του όρου παραπέμπει στην κατάσταση όπως εκφράζεται με την καταπίεση και την έμφυλη βία μέχρι θανάτου που ασκείται πάνω στις γυναίκες από άντρες έχοντας την πατριαρχική αντίληψη της ιδιοκτησίας και της υπεροχής. Το 2020 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg το βιβλίο με με τίτλο "Γυναικοκτονίες: Διαπιστώσεις, ερωτήματα και ερωτηματικά", μια συμβολή του Εργαστηρίου  Σπουδών Φύλου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου "στην κατανόηση, την ορατότητα αλλά και την αντιμετώπιση του φαινομένου των γυναικοκτονιών του οποίου η ύπαρξη είναι ριζωμένη στην ιστορία των πατριαρχικών μας κοινωνιών". Αξίζει να παραθέσω τα περιεχόμενα της έκδοσης μαζί με τα ονόματα των εισηγητριών:

 Αξίζει να δώσουμε τα περιεχόμενα εκείνου του έργου:

• Γεωργία Πετράκη, Οι Γυναικοκτονίες είναι αόρατοι φόνοι
• Βασιλική Αρτινοπούλου, Γυναικοκτονίες: Εννοιολογικά και μεθοδολογικά ζητήματα
• Αλεξία Τσούνη, Παρατηρητήριο για τις γυναικοκτονίες: κρισιμότητα, ανάλυση στοιχείων και προτάσεις
• Μαρία Γκασούκα, Παλιά Ιστορία σε σύγχρονα πλαίσια: Θηλυκοκτονία/Γυναικοκτονία
• Άννα Βουγιούκα, Γυναικοκτονίες: Διεθνής εμπειρία, πολιτικές διαστάσεις και ο μετασχηματισμός της σιωπής σε λόγο και δράση
• Άννα Μιχαλακέλη, Η γυναικοκτονία στο δημόσιο λόγο και τη δημόσια σφαίρα
• Φωτεινή Μηλιώνη, Γυναικοκτονία: Εγκληματολογικές και Νομικές διαστάσεις
• Σοφία Βαγενά, Ποιος είναι ο ρόλος λοιπόν της ελληνικής αστυνομίας στο θέμα των γυναικοκτονιών; 

Η Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια Λαογραφίας και Φύλου στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και δυναμική μαχήτρια για τα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων, κάνει αγώνα εδώ και χρόνια για τη διάκριση της γυναικοκτονίας ως ιδιαίτερης μορφής ανθρωποκτονίας. Η γυναικοκτονία δεν είναι μόνο και "απλά" μια ανθρωποκτονία, είναι μια πράξη  που διατρέχει το κοινωνικό και ιδεολογικό υπόστρωμα της κοινωνίας, που οφείλεται στις πατριαρχικές αντιλήψεις και συμπεριφορές όχι μόνο των ανδρών ως ατόμων, αλλά της κοινωνίας γενικότερα και της Πολιτείας ειδικότερα, που (ενίοτε ή ποικιλοτρόπως) τις καλλιεργεί και τις ανέχεται. 

Με τον λόγο της, πάντα καθαρό, με επιχειρήματα και με σαφή κοινωνικό και ιδεολογικό προσανατολισμό, υποστηρίζει το αυτονόητο, όπως παρακάτω:

Πολλά από τα προαναφερόμενα αφήνουν στις μέρες μας το αποτύπωμά τους, ειδικότερα σε περιπτώσεις γυναικοκτονιών όπου το φύλο εμπλέκεται με την κοινωνική τάξη και τη φυλή, αλλά και την έμφυλη ταυτότητα. Είναι χαρακτηριστικό πως έχουμε μεγάλο αριθμό δολοφονημένων εκδιδόμενων γυναικών ή γυναικών που εργάζονται σε μπαρ, αλλά και έγχρωμων γυναικών, δολοφονίες που στη μεγάλη τους πλειονότητα παραμένουν χωρίς διαλεύκανση και φαίνεται να αφήνουν μάλλον αδιάφορα τα νομικά συστήματα.

Οι δολοφονίες των εκδιδόμενων, των τρανς, των γυναικών χαμηλού εισοδήματος ή των έγχρωμων γυναικών προσελκύουν λιγότερο το ενδιαφέρον και την προσοχή των μέσων από ό,τι οι δολοφονίες νεαρών, ευπαρουσίαστων, λευκών, εύπορων γυναικών, συνήθως παντρεμένων, που σχετίζονται με αντίστοιχης εμφάνισης και ταξικής θέσης άντρες της ηλικίας τους. Αντίθετα, τα ίδια νομικά συστήματα κάθε άλλο παρά πρόθυμα είναι να δεχτούν τον ισχυρισμό περί άμυνας των γυναικών που κατηγορούνται για τη δολοφονία των συντρόφων τους, αν και όλες οι έρευνες αποδεικνύουν πως περισσότερες από τις μισές βρίσκονταν σε κατάσταση άμυνας.

Σχετικά με την ιστορία του όρου, η Γκασούκα είπε σε συνέντευξη στην Αυγή στις 10 Οκτωβρίου 2021:

Ο όρος femicide κατεγράφη για πρώτη φορά στη νομική ορολογία στην Αγγλία το 1801 για να ορίσει «τη δολοφονία μιας γυναίκας», το 1848 δημοσιεύτηκε στο νομικό λεξικό Wharton και με το πέρασμα του χρόνου εγκαταλείφθηκε. Η τρέχουσα χρήση προέκυψε στο πλαίσιο των φεμινιστικών κινημάτων της δεκαετίας του 1970 από φεμινίστριες νομικούς, οι οποίες θέλησαν να φωτίσουν έμφυλα και πολιτικά το πλήθος των δολοφονιών με θύματα γυναίκες.  Όπως τόνιζαν, έπρεπε να αναγνωριστεί πως πρόκειται για συγκεκριμένη πατριαρχική, σεξιστική πολιτική με εργαλείο τη δολοφονία.

 

Αλλά και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου έχει επανειλημμένα τοποθετηθεί για το θέμα της κακοποίησης των γυναικών και της γυναικοκτονίας συγκεκριμένα. Στις 25 Νοεμβρίου 2021, Διεθνή μέρα Εξάλειψης Της Βίας Κατά των Γυναικών, δήλωσε με σαφήνεια και χωρίς περιστροφές:

 

[...]  Ο φετινός τρομακτικός απολογισμός – 13 γυναικοκτονίες [τόσες ήταν στις 25/11] μετράμε ως σήμερα στη χώρα μας – μας συγκλονίζει. Δεν πρόκειται για απλές ανθρωποκτονίες, αφού εδράζονται σε σχέσεις εξουσίας και εξάρτησης μεταξύ θύτη και θύματος και προϋποθέτουν ανισότητα σωματική, κοινωνική ή οικονομική, επικυριαρχία παρωχημένων κοινωνικών αντιλήψεων και έμφυλων στερεοτύπων.

 

[...] Είναι, όμως, καιρός να εξαλειφθεί ο κυρίαρχος σεξιστικός λόγος που επιρρίπτει την ευθύνη για τέτοια φαινόμενα στις ίδιες τις κακοποιημένες γυναίκες. Είναι καιρός, μέσω της ενημέρωσης, της ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης και της πολυδιάστατης στήριξης των γυναικών, να αναχαιτιστεί η κλιμάκωση της έμφυλης βίας, η οποία, με τη γυναικοκτονία, εκδηλώνεται στην πιο ακραία, επαίσχυντη και αποτρόπαια μορφή της.[...]

 

Οι άντρες που φτάνουν στη γυναικοκτονία αρνούνται το δικαίωμα της ζωής στις γυναίκες εξαιτίας του φύλου τους ή επειδή δεν προσαρμόζονται στα σεξιστικά και άλλα στερεότυπα που έμαθαν, που τους μάθαμε, στο σπίτι, στο σχολείο, στους τόπους δουλειάς, στους χώρους ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. 

 

Συνεργοί στην καλλιέργεια αντίληψης για την απενοχοποίηση και "θυματοποίηση" των θυτών είναι πολύ συχνά κάποια μέσα ενημέρωσης. Το αντιλαμβανόμαστε, αντιδρούμε, μας ενοχλεί η εξωτερική εκδήλωση του φαινομένου, η αισθητική ας πούμε, κάποιες φορές όμως δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε παραπέρα τι / γιατί γίνεται έτσι. Σ' ένα εξαιρετικό άρθρο  στην εφημερίδα Εποχή με τίτλο "Μία λέξη και μία γυναίκα σώζεται, μία λέξη και μία γυναίκα χάνεται!",  ο κοινωνιολόγος Πέτρος Γαλιατσάτος έγραψε πρόσφατα:

[...] Η δύναμη του λόγου μπορεί να αποτελέσει εργαλείο συναίνεσης, αλλά και ακραίας αντιπαράθεσης. Ωστόσο, η προπαγάνδα αποτελεί ένα ισχυρό όπλο για την ιδεολογική ηγεμονία σε ανελεύθερες κοινωνίες. Τα ΜΜΕ αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια της άρχουσας τάξης και αποτελούν μέρος της βιομηχανίας καλλιέργειας του φόβου, η οποία προωθεί μια σειρά αντιδραστικών αντιλήψεων στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται το αστυνομικό κράτος. Έτσι, με μια καλύτερη ανάγνωση της επικαιρότητας της αστυνομικής τους θεματικής, στα δελτία ειδήσεων και στα προγράμματα κοινωνικού περιεχομένου, θα διαπιστώσει κανείς ότι σε κάθε έγκλημα που διαπράττεται, το τελευταίο διάστημα ιδίως, το ενδιαφέρον του συντάκτη επικεντρώνεται κάθε φορά στο πρόσωπο του δράστη. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζονται κάθε φορά παρόμοια εγκλήματα ως κάτι το διαφορετικό και μεμονωμένο, εξοβελίζοντας συγχρόνως από το δημόσιο διάλογο τον κοινωνικό προβληματισμό για το βαθμό συχνότητάς τους και από την κοινή γνώμη το ερέθισμα για αίτημα θεσμικών αλλαγών και αμφισβήτησης των κυρίαρχων αντιλήψεων. Η πρακτική αυτή βέβαια σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία καθώς όσοι χειρίζονται τα μέσα αυτά γνωρίζουν πολύ καλά την επιρροή που έχουν στη συνείδηση του κοινού. Ο φόβος του εγκλήματος, τον οποίο διασπείρουν στην κοινωνία, απομονώνει και αδρανοποιεί τους πολίτες στο στενό κλουβί της ατομικής τους ευθύνης προκειμένου, δήθεν, να παραμείνουν ασφαλείς και διευκολύνουν συγχρόνως την περιστολή των ατομικών δικαιωμάτων.

[...] Έτσι, τα ΜΜΕ με τη χρήση υπερβολικών περιγραφών, σχολίων και fake news, προσδίδουν στην είδηση του εγκλήματος μυθιστορηματικά στοιχεία, κάνοντάς την λιγότερο αποκρουστική, προκειμένου να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον του κοινού. Συχνά δε, επιχειρούν να προσδώσουν στο δράστη πότε στιγματιστικά χαρακτηριστικά (π.χ. ναρκομανής, ομοφυλόφιλος) για να δικαιολογήσουν την υπερβολική αντίδραση, κρατική ή μη, και πότε χαρακτηριστικά υψηλού κύρους. Η δεύτερη περίπτωση, ωστόσο, σε συνδυασμό με την αναπαραγωγή των επιχειρημάτων του θύτη στο πλαίσιο του αστυνομικού ρεπορτάζ,έχει ολέθριες συνέπειες, καθώς παρασύρει το πιο ακαλλιέργητο κοινωνικά, συναισθηματικά και νοητικά μέρος της κοινής γνώμης σε μια ιδιότυπη συμπάθεια προς τους δράστες, καθιστώντας αυτούς ως πρότυπο, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση μηχανισμών κοινωνικής μάθησης που θέτουν την επιθετικότητα ως αντικείμενο μίμησης. 

[...] Η ερευνητική δημοσιογραφία, η οποία απαιτεί γνώση πληθώρας επιστημονικών πεδίων, συνεργασία με φορείς και σαφές δεοντολογικό πλαίσιο, έχει εκλείψει ακριβώς για να μην αγγίξει τα κοινωνικά αίτια που θα την οδηγήσουν κατευθείαν στην πατριαρχία. Αντιθέτως, η υιοθέτηση αναχρονιστικής ορολογίας, όπως λ.χ. «καθ’ ομολογία δράστης», παραπέμπει στις αξίες ξεπερασμένων και αυταρχικών ποινικών συστημάτων, όπου η ομολογία θεωρούνταν η «βασίλισσα των αποδείξεων». Στα συστήματα όμως αυτά, η αντεγκληματική πολιτική τελεσφορούσε με την απόσπαση της ομολογίας και απουσίαζε παντελώς ο προβληματισμός για τα κοινωνικά αίτια.

Με μια λέξη, μια καταγγελία, και μια γυναίκα σώζεται: πατριαρχία!

Με λίγα λόγια,

Και του χρόνου με υγεία, χωρίς άλλη γυναικοκτονία!

Η 29χρονη Τζεβριέ από την Αλεξανδρούπολη ήταν η 16η ή 17η γυναικτονία του 2021

"το μόνο σίγουρο είναι ότι όλοι θέλουμε να είναι η τελευταία".

....................................................................................................................................

Σημείωση 1:  Υπάρχουν πολλές αναφορές για το θέμα, όπως ενδεικτικά το άρθρο της Άννας Βουγιούκα με τίτλο "Femicide/ Feminicidio/ Γυναικοκτονία: Lingua feminista και το διαρκές αίτημα για μια αξιοβίωτη ζωή" και η πρόσφατη μεταπτυχιακή εργασία της Στέλλας Καψαμπέλη στο ΕΚΠΑ με τίτλο "Έμφυλες εξοντώσεις στο όνομα της αγάπης, της ατυχίας και της τρέλας. Η γυναικοκτονία ως σύγχρονη ελληνική τραγωδία μέσα από την ανάλυση δημοσιογραφικού λόγου" .

Σημείωση 2: Η φωτογραφία με τα κόκκινα παπούτσια είναι έργο της Μεξικάνας καλλιτέχνισσας Elina Chauvet στη μνήμη των χιλιάδων γυναικοκτονιών στη χώρα της (υπολογίζεται ότι γίνονται κατά μέσο όρο 10 γυναικοκτονίες την ημέρα!). Πάντως, στο Μεξικό η γυναικοκτονία έχει αναγνωριστεί ως ξεχωριστός όρος, άλλος από την ανθρωποκτονία, από το 2012! Σ' εμάς, δεν έγινε δεκτή η τροπολογία για τις γυναικοκτονίες που κατέθεσε ο ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία. Τα 200 χρόνια είναι λίγα φαίνεται... Καλή καλύτερη χρονιά!

Ο Νίκος Σαραντάκος για το ζορμπαλίκι του Εικοσιένα

"Στέριωσε και γερά τειχιά, έβαλε τόπια στα μπεντένια και το κατάστησε άπαρτο κάστρο", γράφει ο Δημήτρης Φωτιάδης αφηγούμενος την ιστορία του Αλή Πασά. Δεν έβαλαν βέβαια τόπια στον περίβολο για να παίξουν μπάλα, μα βλήματα στις επάλξεις, ήτανε πολεμίστρες τα μπεντένια κι όχι τοιχάκια που χτίζουμε γύρω γύρω στις αυλές ή πάνω τους καθόμαστε, όπως τα λέμε ακόμη στην Κρήτη.  Και  σχολίαζε ο Τριανταφυλλίδης: "... οι αγωνισταί του Εικοσιένα δεν ήξευραν επάλξεις αλλά μπεντένια, την λέξιν μαζί με το πράγμα".

Τις ωραίες αυτές πληροφορίες τις αντλώ από το τελευταίο βιβλίο του Νίκου Σαραντάκου "Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων: ανιχνεύοντας το 1821 μέσα από τις λέξεις του" (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020).

Το βιβλίο είναι ένα λεξικό 300 λημμάτων με λέξεις που άντλησε από διάφορες πηγές της εποχής, όπως δημοτικά τραγούδια, απομνημονεύματα και ημερολόγια αγωνιστών, αρχεία και διάφορες συλλογές εγγράφων, εφημερίδες αλλά και μεταγενέστερη ιστοριογραφία και λογοτεχνία. Σκοπός του, όπως γράφει στον Πρόλογο, ήταν να ανιχνεύσουμε το Εικοσιένα μέσα από τις λέξεις του. Και πραγματικά, με τις ερμηνείες και την ετυμολογία κάθε λέξης, με τα πολλά και εύστοχα παραθέματα από κείμενα όπου απαντά η λέξη (τα υπολογίζει ο ίδιος γύρω στα 1000) και με τα δικά του συμπληρωματικά σχόλια σε κάθε λήμμα, έχουμε ένα βιβλίο που ευχάριστα διαβάζεται και που ξύνει τις μνήμες μας από παλιότερα διαβάσματα κι ακούσματα, για να πάμε παραπέρα, και πάλι ανιχνεύοντας...

Ας επιστρέψω στο λεξικό κι ας δω κάποια λήμματα. Σήμερα ξέρουμε το χαρτζιλίκι, τότε  είχανε το χάρτζι, λέξη τούρκικης προέλευσης που θα πει δαπάνη στρατολογίας. Γράφει ο Σαραντάκος:

Πράγματι, τα χάρτζια ήταν πηγή πλουτισμού για τον καπετάνιο αφού μπορούσε να να στρατολογήσει λιγότερους απ' όσους είχε προπληρωθεί· γι' αυτό επιδίωκαν την αύξησή τους. Κι έτσι ο Κίτσιος παρακαλεί τον Μαυροκορδάτο: "Από αυτά τα 300 χάρτζια, παρακαλώ αβγατίστε και τον αντιστράτηγον Γεωργάκην Βάγιαν".

Και πάνω κει σκέφτηκα τα καπάκια του Παπαγιώργη, τις μυστικές συμφωνίες με τους Τούρκους για ανακωχή. Γράφει και γι' αυτά ο Νίκος, για τις ... καλές και τις κακές πλευρές τους:

Ο Περραιβός καταγράφει αίτημα των Τσάμηδων οπλαρχηγών προς τον Χουρσίτ: "ελπίζομεν να εξολοθρεύσομεν αυτούς τους απάτας Γκιαούρηδες· σε παρακαλούμεν όμως να βάλεις κανένα προσωρινόν καπάκι μ' αυτούς τους κιαφίρηδες Σουλιώτας  και κακούς γείτονές μας· διότι, οπόταν ημείς μακρυνθώμεν απ' εδώ, αυτοί δύνανται έπειτα να σκλαβώσουν τας γυναίακς μας και παιδιά μας.

Οι λέξεις του βιβλίου είναι τουρκικής, ιταλικής, λατινικής, βενετικής, αραβικής προέλευσης (άλλο ένα δείγμα του πώς η γλώσσα επικοινωνεί και επικοινωνείται, ή καλύτερα πώς οι άνθρωποι επικοινωνούν μέσω της γλώσσας). Πολλές από αυτές τις λέξεις απαντούν σε λογοτεχνικά έργα (και μεταγενέστερων χρόνων), αρκετές καταγράφονται και σήμερα σε γενικά λεξικά (πάντως κάποιες χρησιμοποιούνται και σήμερα σε τοπικά ιδιώματα, όπως π.χ. στην Κρήτη). Πολλές σημερινές λέξεις (χαρτζιλίκι) αλλά και επώνυμα (Χαζιράκης, Κεχαγιάς, Κιαφίρης, Ζορμπάς) έχουν καταγωγή από λέξεις εκείνης της εποχής.

Ο Πρόλογος έχει σημαντικές πληροφορίες, τόσο για τον τρόπο που δούλεψε και την παρουσίαση του βιβλίου, όσο και κυρίως για τις παρατηρήσεις, γλωσσικές και άλλες, που κάνει γύρω από το θέμα του. Επίσης, αξίζει να ανατρέξει κανείς στις πηγές που χρησιμοποίησε (μέτρησα 77 αναφορές), καθώς και στο τελευταίο μικρό κεφάλαιο με τις ονομασίες τοπωνυμίων τότε και τώρα, π.χ. το Αγρίνιο ήταν Βραχώρι και η Αμφιλοχία Καρβασαράς (και να συμπληρώσω Άργος Αμφιλοχικόν για να θυμηθώ τον Βικέλα στο Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν).

Όλα τα βιβλία του Σαραντάκου για τη γλώσσα είναι ιδιαίτερα, γράφει για τους μύθους γύρω από τη γλώσσα, για τις λέξεις που χάνονται, για τις οπωροφόρες λέξεις, για τη γλώσσα όταν έχει κέφια, για τα λόγια του αέρα, για τη γλώσσα μετ' εμποδίων, για τις λέξεις που γράφουν τη δική τους ιστορία... Όλα αποτέλεσμα πολλής και συστηματικής δουλειάς, δείγματα ενός ανθρώπου με πλατιά μόρφωση, με πλούσιο γνωσιακό κεφάλαιο  και με ικανότητα βέβαια να το αξιοποιεί και να παράγει εξαιρετικά ενδιαφέροντα, πρωτότυπα και χρήσιμα έργα και εργαλεία. 

Δεν θα μπορούσε λοιπόν η πρώτη μου ανάρτηση για τα 200 χρόνια να μην ξεκινά με ζορμπαλίκι, νταηλίκι σα να λέμε με την καλή έννοια, αυτό φοβόνταν κι οι Τούρκοι:

Σε σύσκεψη Οθωμανών στην Τριπολιτσά στο ξεκίνημα του Εικοσιένα, ο "φιλησυχότατος" Μουσταφά μπέης τόνισε ότι δεν είναι δίκαιο να αποφασιστεί να φονευτούν όλοι οι ραγιάδες παρά μόνο εάν "φανεί ζορμπαλίκι από όλους τους ραγιάδες"...

Ο Άγγελος Σικελιανός και τα παιχνίδια με τις λέξεις στην ποίησή του

Χνούδια και πούπουλα, μικρά φτερά, ξυλάκια, φύλλα,
όσα σωρεύει το πουλί στου δάσου τη μαυρίλα

και πηγαινόρχεται αστραπή, στη γη ν' αδράξει κάτου
μια λαμπερή αλογότριχα, λίγο μαλλί προβάτου!

Έτσι αρχίζει το "Μήτηρ Θεού" του Άγγελου Σικελιανού, το "δυσκολότερο ποίημα στην ελληνική γλώσσα", όπως είχε πει ο Γιώργος Σεφέρης, το "μεγαλύτερο (με τις δυο σημασίες) ή ωραιότερο ποίημα", όπως έγραφε ο Ζήσιμος Λορεντζάτος στον Πρόλογο της Ανθολογίας που επιμελήθηκε και κυκλοφόρησε ο Ίκαρος το 1998. Αναλύοντας την άποψή του για το ποίημα και τις δυσκολίες του, ο Λορεντζάτος αναφέρεται στη γλώσσα και πώς αυτή μεταφέρει, αν μεταφέρει, όχι μόνο το γράμμα αλλά και το πνεύμα της ποίησης όταν μεταφράζεται, δίνοντας μάλιστα και ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τη μετάφραση των παραπάνω στίχων στα γαλλικά από έκδοση του 1944 (που είχε γίνει με τη βοήθεια του Τάκη Παπατσώνη). 

Flocons, duvets, graines ailées, brindilles, petites feuilles,
tout le butin de l' oiseau sillonant comme l' éclair

l' obscurité de la forêt pour dérober, rasant le sol,
un brin brillant de cheval, un brin, de laine de brebis.

Γράφει:

Η μετάφραση αυτή αποτελεί μια απόδειξη πως ο Σικελιανός, όπως και ο Σολωμός, δε μεταφράζονται. Μπορείς να μεταφράσεις το γράμμα, αλλά όχι το πνεύμα της γλώσσας τους. Τόσο ταυτισμένοι βρίσκονται με το πνεύμα της γλώσσας της ελληνικής. Κάθε γλώσσα, σε ορισμένες κορυφαίες στιγμές της, εκφράζει ένα πνεύμα αποκλειστικά δικό της, που καμιά άλλη γλώσσα δεν μπορεί να το αντικαταστήσει. Καμιά μεταφραστική δεινότητα δεν μπορεί να μεταφέρει τότε, μαζί με το γράμμα ή τις λέξεις, και το πνεύμα της γλώσσας αυτής σε άλλη γλώσσα. Κάθε γλώσσα είναι, από την άποψη αυτή, ένας κόσμος χωριστός...

Δυο κόσμοι χωριστοί για τον Λορεντζάτο οι στίχοι του Σικελιανού και οι μεταφρασμένοι στην άλλη γλώσσα, τόσο μάλιστα που "όσο κοντύτερα πηγαίνομε στο γράμμα, τόσο χάνομε το πνεύμα". Παιχνίδια παράξενα μας παίζουν οι λέξεις, λέει. 

Αλλά, ας αφήσουμε την ανάλυση αυτή κι ας χαρούμε το ίδιο το ποίημα, που το νόημα του "δε μαθαίνεται με νήμα λογικό, μαθαίνεται με την αγάπη και το δόσιμο, σιγά σιγά, με τα χρόνια, ωσότου η αρχή του, το Χνούδια και πούπουλα, αφομοιωθεί, μια μέρα, και γίνει αυτοματισμός..."

...................

Και ιδές... Ανθοί αναπάντεχοι, δαφνόδεντρα και βάγια

στης γης αν ευωδάγανε τα ευλογημένα πλάγια·

στα χρυσοπράσινα έλατα αν ο ήλιος, σε μια στάλα,

φλόγα γαλάζια ανάβρυζε, πήδαε πυρρή διχάλα,

και μια ακοίμητη δροσιά κινούσαν, να με ζώνει,

τ' άγια φαράγγια που κρατούν ολοχρονίς το χιόνι·

..........................

Τ' άσωτου γύρα μου καημού κι αν αργοσβηέται η μνήμη,

σαν η σελήνη που απ' αυγής, αχνόθωρον ασήμι,

μες στη γαλάζιαν άβυσσο της μέρας απομένει

από τον κόσμο ακοίταχτη κι απολησμονημένη,

μικρούλα πνοή, τον πρώτο αφρό στα πέλαα που σηκώενι,

πλατιά ανοιγμένα τα φτερά μεσούρανα μου ορθώνει!

..........................

Παιχνίδια με τις λέξεις. Με τα γράμματα και με τα νοήματα. Πλούτος και αφθονία λέξεων. Όπως το βλησίδι, ακριβώς έτσι το ορίζει ο Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος στο γλωσσάρι που παραθέτει στο τέλος του βιβλίου. Λέει ο ποιητής:

Εδώ φωλιάζει δύναμη κρυμμένη, Θεού βλησίδι·

εδώ, όρθιος ύμνος, ο άνθρωπος βιγλίζει στο στασίδι!

Ο Σαραντάκος περιλαμβάνει το βλησίδι στις "Λέξεις που χάνονται", ενώ παραπέμπει σε αποσπάσματα που το έχει συναντήσει από κείμενα των Μακρυγιάννη, Καρκαβίτσα και Βλαχογιάννη. Η αλήθεια είναι ότι δεν το βρήκα στα λεξικά Μπαμπινιώτη και Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη), ενώ περιέχεται στα λεξικά Δημητράκου και Πάπυρου και ορίζεται ως θησαυρός, πλούτος, κόσμημα, αφιέρωμα. Η γραφή του είναι με ήτα, βλησίδι, προερχόμενο από το βάλλω, στον Πάπυρο αναφέρεται και ο τύπος με ύψιλον, βλυσίδι, ως υποκοριστικό του αρχαίου βλύσις (ανάβλυση), χωρίς όμως να επικρατεί.

Το λήμμα για το βλησίδι στο Λεξικό Δημητράκου

Παιχνίδια με τις λέξεις στην ποίηση του μεγάλου Άγγελου Σικελιανού. Εκείνου, που στις 28 Φλεβάρη του 43 αναφώνησε πάνω από το φέρετρο του άλλου μεγάλου Κωστή Παλαμά "Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!"

Ο Άγγελος Σικελιανός πέθανε στις 19 Ιουνίου 1951. 

Γλυκό μου εσύ μνημόσυνο, πένθος χαρμόσυνό μου,

την ώρα τούτη, ά, πώς κρατώ σφιχτά τον ουρανό μου!

Ύμνος στον Παρθενώνα, του Ασημάκη Πανσέληνου

Του απολύτου ωραίου είσαι κορώνα,
το μάρμαρό σου είν’ άσπιλο σαν κρίνο…
(κάτι αν δεν πω για σένα, ω Παρθενώνα,
σπουδαίος ποιητής πώς θες να γίνω;)

Η Ελλάδα η ιερή κι η θεσπεσία
κοιτάει μια εσένα, μια τον αφαλό της,
όλη των Δυνατών η υποκρισία
έχει ανεβάσει εσένα σύμβολό της.

Στο μάρμαρό σου ρέει θείος ιχώρας·
το λέν οι Αμερικάνοι που  'ναι ωραίοι
στο νου και στην ψυχή, οι τρανοί της χώρας
και όλοι οι διεθνείς κατεργαραίοι.

Ο δάσκαλός μου σ’ έβρισκε κολάι
ο γαλονάς για σένα θριαμβεύει
κι ο ποιητής, λεν, όταν καλοφάει,
μονάχα εσένα βλέπει και χωνεύει.

Κι ο μπάρμπα-Γιανακός σα φέρει πράμα,
τραβάει πελάτες γέρους, νιους, κοπέλες,
γιατί σ’ έχει κολλήσει για ρεκλάμα,
σ’ ένα βαρέλι επάνω με σαρδέλλες.

Όχι, το παραπάνω ποίημα δεν γράφτηκε τις προηγούμενες ημέρες για τον ωραίο και υψηλό, Αμερικανό επισκέπτη μας. Γράφτηκε δεκαετίες πριν από τον Ασημάκη Πανσέληνο. Το αντέγραψα από την ποιητική του συλλογή "Ταξίδια με πολλούς ανέμους". Πρωτοκυκλοφόρησε το 1964 από τις εκδόσεις Κέδρος, εγώ έχω τη δεύτερη έκδοση του 1975, με δική του μάλιστα αφιέρωση τον Ιανουάριο 1976. 

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου υπάρχει ένα κείμενο του Κώστα Βάρναλη  που δημοσιεύτηκε στα Ελληνικά Γράμματα το 1945 και στο οποίο χαρακτηρίζει τον Πανσέληνο ως "έναν από τους λίγους σατιρικούς της αριστερής παράταξης". Αναφέρει δε ότι ο "Ύμνος στον Παρθενώνα" μαζί με άλλα έργα του "είναι από τις καλύτερες σάτιρες που έχουμε, ύστερα από του Παλαμά και του Καρυωτάκη". 

Προφανώς το ποίημα είχε ήδη γραφτεί το 1945. Όπως γράφει εξάλλου ο Νίκος Σαραντάκος, το ποίημα προέρχεται από τη συλλογή "Μέρες οργής" του 1945. Έχει ενδιαφέρον μάλιστα ότι στην εκδοχή του 1945 που δημοσιεύει ο Σαραντάκος αναφέρονται οι Ευρωπαίοι ως ωραίοι, ενώ στη νεότερη έκδοση του Κέδρου ωραίοι πια είναι οι Αμερικάνοι. Προφανώς, μπορούμε να ερμηνεύσουμε τη διαφοροποίηση αυτή...