Ίντα να σου πω που 'σαι πρόσφυγκας

Η 5η Απριλίου έχει καθιερωθεί από το 1994 ως Πανελλήνια Ημέρα των Προσφύγων. Πρόσφυγκες άκουγα να λένε στον τόπο μου επιτιμητικά όσους είχαν έρθει από τη Μικρά Ασία. Ίντα να σου πω που 'σαι πρόσφυγκας, ήταν η φράση που συχνά άκουγε η οικογένεια Καλαϊτζίδου που ήρθε στα Χανιά από τη Μικρά Ασία το 1914, όταν είχαν ήδη αρχίσει οι διωγμοί από την άλλη πλευρά. Τη μαρτυρία της οικογένειας βρήκα στη Europeana και την αντιγράφω εδώ:

Η οικογένεια Καλαιτζίδου ζούσε και ευημερούσε στην Ερυθραία της Μικράς Ασίας μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Στην δούλεψη τους είχαν Ηρακλειώτες γεωργοί που υμνούσαν την Κρήτη με μαντινάδες :

Κρήτη μου όμορφο νησί
Κορώνα του Λεβάντε
Το χώμα σου είναι μάλαμα
Και η πέτρα σου διαμάντι

Και ο Κρητικός αν στολιστεί
Και βάλει τα καλά του
Η στράτα ρόδα γέννησε
Από την ομορφιά του

Η “εκκαθάριση” του μη-μουσουλμανικού πληθυσμού έχει ήδη ξεκινήσει και η οικογένεια Καλαιτζίδου παίρνει μια απόφαση : να φύγει. Επηρεασμένοι από την αγνότητα και την καλοσύνη των εργατών της, μεταναστεύει με τα τέσσερα, τότε, παιδιά στα Χανιά της Κρήτης το 1914.

Βρίσκουν καταφύγιο στο Μάλεμε, ένα χωριό 19 χλμ δυτικά της πόλης των Χανίων. Φεύγοντας από την γενέτειρα της, αφήνει τα κτήματα της. Παίρνει όμως κάποια υπάρχοντα, χρήματα και κοσμήματα. Ανάμεσα τους, βρίσκονται και κειμήλια που συνοδεύουν τις μνήμες της καταθέτριας έως και σήμερα, όπως μια Εικόνα με τον Χριστό στον Κήπο της Γεσθημανή, ένα Τετραβάγγελο του 1872, μια σαΐτα, ένα σιδερένιο κλώστρη και ένα ξύλινο αδράχτη.

Έθιμο των Μικρασιατών είναι να κληρονομήσει ο πρωτότοκος γιος της οικογένειας την Εικόνα και τον Τετραβάγελο. Το δε Τετραβάγγελο βρίσκεται σε μια υφασματένια θήκη, σφραγισμένο από τότε που το κληρονόμησε η κα Καλαιτζίδου. Αποκλειστικά για την Europeana, πολύ συγκινημένη, η καταθέτρια αφαίρεσε την κλωστή για να μπορέσαμε να θαυμάσουμε το “ιερό” κειμήλιο. 

Το 1914, γεννιέται το πέμπτο παιδί της οικογένειας, μητέρα της καταθέτριας, και βαφτίζεται “Κρήτη”, φόρος τιμής προς τον τόπο που τους φιλοξενεί και σύμβολο μιας καινούργιας αρχής.. Σήμερα, εν έτη 2014, η μητέρα διηγήται ακόμα την ιστορία των προγόνων της. Την δύσκολη προσαρμογή τους, “ιντα να σου πω που'σαι προσφυγκας”, την εργατικότητα τους (καλλιεργούσαν καπνό στον κάμπο), την ζηλευτή λατρεία που τρέφουν για αντικείμενα που κουβάλησαν μαζί τους όπως την σαΐτα, τον σιδερένιο κλώστρη και τον ξύλινο αδράχτη. Αλλά και την προσπάθεια τους να επιστρέψουν στην Ερυθραία, να επιδιορθώσουν ένα λεηλατημένο σπίτι το 1919....και να γυρίσουν πάλι στην Κρήτη....το 1922.

Αξιοσημείωτο με πόση συγκίνηση, η κα Ελένη Καλαιτζίδου αναφέρει τις απώλειες ενός πολέμου : μια θεία της έχασε τη λαλιά της το 1914 λόγω βιαιοπραγιών των Τούρκων και μια άλλη έμεινε ανάπηρη το 1922.

Και φτάνουμε στο σήμερα, στους πρόσφυγες του 21ου αιώνα. Στο παρακάτω βίντεο, μαθητές της Στ' Δημοτικού σε σχολείο των Χανίων τραγουδάνε ν' ακουστεί η Οδύσσεια ενός σημερινού πρόσφυγα. Λυπάμαι μόνο για τα σχόλια που διαβάζω παρακάτω, κοντή μνήμη, καθόλου μνήμη, καθόλου ιστορία...

Τα παιδιά δείχνουν τον δρόμο. Τους ακούμε;