Τεχνολογική κληρονομιά, συλλογική μνήμη και βιβλιοθήκες: το παράδειγμα και η συμβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ

Εισαγωγή

Πριν από κάποια χρόνια, με την ευκαιρία συμμετοχής μου σε συνέδριο στο Λονδίνο, επισκέφτηκα τη Βιβλιοθήκη του επιστημονικού και επαγγελματικού φορέα των Μηχανολόγων Μηχανικών του Ηνωμένου Βασιλείου Institution of Mechanical Engineers. Όταν αναζήτησα τον υπεύθυνο, συνάντησα πίσω από ένα γραφείο έναν άνθρωπο να καταγράφει σε ένα απλό πρόγραμμα το αρχειακό υλικό του φορέα. Όπως μου εξήγησε, αυτό στο οποίο δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα η βιβλιοθήκη τους είναι η συγκέντρωση και καταγραφή του αρχειακού υλικού και η ιστορία των μηχανολόγων μηχανικών της Μεγάλης Βρετανίας. Τότε ακόμη λίγες ήταν οι διαθέσιμες πληροφορίες στο Διαδίκτυο. Η αλήθεια είναι ότι μου είχε κάνει εντύπωση ότι εργάζονταν σε ένα περιβάλλον κειμενοκεντρικό, καθόλου σύγχρονο με τα τότε δεδομένα. Σήμερα, αν κοιτάξει κανείς τη σελίδα τους, θα δει ότι το τμήμα που επιγράφεται ως Βιβλιοθήκη και Αρχείο (Library and Archive) έχει ως κύρια ενδιαφέροντα την αναζήτηση πληροφοριών σε πόρους, την παροχή υπηρεσιών πληροφόρησης και δανεισμού και την καταγραφή και ανάδειξη της ιστορίας και του αρχειακού πλούτου του φορέα. [1]

Παρά το ότι μπορεί κανείς να σημειώσει ότι οι Βρετανοί έχουν πλούσιο τεχνολογικό παρελθόν με διεθνή απήχηση και με καθοριστική συμβολή στην επιστημονική και τεχνική επανάσταση των τελευταίων αιώνων, οπωσδήποτε κάθε αντίστοιχος φορέας (δύναται να έχει) αντίστοιχη δραστηριότητα.

Η ειδική  τεχνική βιβλιοθήκη καλείται να συμβάλει στην ανάπτυξη πληροφοριακών δεξιοτήτων από τους μηχανικούς, δυνατοτήτων δηλαδή αναζήτησης πληροφοριών με τους κατάλληλους τρόπους (τις κατάλληλες στρατηγικές) αλλά και εντοπισμού-επιλογής των κατάλληλων/σχετικών πληροφοριών. Οπωσδήποτε, οι δεξιότητες αυτές θεμελιώνονται ή, καλύτερα, πρέπει να θεμελιώνονται, κατά τη διάρκεια των σπουδών των μηχανικών, οπωσδήποτε όμως η βιβλιοθήκη παρέχει τις δυνατότητες παραπέρα και συνεχούς ενημέρωσης και βελτίωσης.

Η παραπάνω κατάθεση προσωπικής εμπειρίας ως εισαγωγή υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να αιτιολογήσω, κατά κάποιο τρόπο, τον τίτλο της εισήγησής μου. Ο τίτλος «Τεχνολογική κληρονομιά, συλλογική μνήμη και βιβλιοθήκες» δεν δόθηκε από διάθεση βερμπαλιστικής διατύπωσης κάποιων σκέψεων, αλλά γιατί πραγματικά πιστεύω ότι αυτός είναι ο κεντρικός ρόλος της βιβλιοθήκης και μάλιστα στη σημερινή εποχή όπου γίνονται πολλές συζητήσεις διεθνώς  για τον ρόλο της βιβλιοθήκης, για τη σχέση της με άλλους δημόσιους χώρους, για τη σχέση της με τον λεγόμενο «τρίτο τόπο» στον οποίο καταφεύγουν οι άνθρωποι πέραν της οικίας και της εργασίας, για την απορρόφηση λειτουργιών της από άλλους θεσμούς και την αναγκαιότητα ύπαρξης ή όχι, για τη διαθεσιμότητα των πληροφοριακών πόρων απ’ οπουδήποτε εξαιτίας της  ραγδαίας εφαρμογής ψηφιακοποίησης παντού κτλ. κτλ.

Εικόνα 1. Οι βασικές υπηρεσίες της Βιβλιοθήκης του Φορέα Μηχανολόγων Μηχανικών της Αγγλίας

Όμως, αν συνδέσουμε τη βιβλιοθήκη με την κληρονομιά και τη μνήμη, μπορεί να θεωρηθεί ότι την μετατρέπουμε σε «νεκροταφείο ενθυμημάτων» αντί «ζωντανού χώρου» εκπαίδευσης και πληροφόρησης; Ας δούμε συνοπτικά, δανειζόμενοι  και στοιχεία από τους ιστορικούς (με ελλιπή, βέβαια, τρόπο και με βάση προσωπικές αναγνώσεις), πώς περιγράφονται οι όροι του τίτλου συλλογική μνήμη  και τεχνολογική κληρονομιά και πώς συνδέονται με τις βιβλιοθήκες.

Μνήμη και βιβλιοθήκες

Αν ξεκινήσουμε από τη μνήμη, θα πούμε ότι ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό της είναι η δυνατότητα αποθήκευσης· η μνήμη, δηλαδή, μπορεί να θεωρηθεί ένας αποθηκευτικός χώρος. Καθόλου τυχαία, εξάλλου, δεν χρησιμοποιήθηκε ο ίδιος όρος για να κατασημάνει (ονοματίσει) τον αποθηκευτικό χώρο του υπολογιστή. Έτσι, και η βιβλιοθήκη συνδέεται με την έννοια της μνήμης, αφού έτσι κι αλλιώς αποτελεί έναν χώρο αποθήκευσης - αποθήκευσης τεκμηρίων, αποθήκευσης προϊόντων πληροφορίας και γνώσης.[2] Η μνήμη βέβαια συνδέεται και με τη μάθηση, όπως και οι βιβλιοθήκες συνδέονται με τη μάθηση, έτσι λέμε ότι οι βιβλιοθήκες δεν είναι μόνο χώροι αποθήκευσης, αλλά ταυτόχρονα και χώροι μάθησης.

Η συλλογική μνήμη είναι μια κοινωνική διαδικασία που σχετίζεται με το συλλογικό παρελθόν μιας κοινότητας ή μιας κοινωνίας ολόκληρης ή μιας κοινότητας που όμως (δύναται να) επηρεάζει ολόκληρη την κοινωνία (συλλογικό υποκείμενο). Αποτελεί «συνεκτικό στοιχείο μιας κοινότητας», που παίρνει υλικό από το παρελθόν, λειτουργεί στο παρόν και δίνει νόημα στη ζωή και στην ύπαρξη των μελών της κοινότητας, ενισχύοντας ή και συμβάλλοντας καθοριστικά στην κοινωνική συνοχή και συνύπαρξή τους.

Όχι τυχαία, οι βιβλιοθήκες, τα αρχεία και τα μουσεία εντάσσονται σε μια ευρύτερη κατηγορία, τους φορείς μνήμης (memory institutions), θεωρώντας ότι και οι τρεις αυτές κατηγορίες φορέων υπηρετούν, με τα δικά τους διακριτικά χαρακτηριστικά ο καθένας, τόσο τη γενική έννοια της μνήμης όπως παρουσιάστηκε παραπάνω, δηλαδή ως χώροι αποθήκευσης, όσο και τη συλλογική μνήμη, ως χώροι δηλαδή αναπαράστασης και σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν μιας κοινότητας ανθρώπων, ενός συλλογικού υποκειμένου. Έτσι, σε όλα τα ευρωπαϊκά προγράμματα, αλλά και σε άλλους θεσμούς χρησιμοποιείται ο όρος αυτός και για τις τρεις επιμέρους κατηγορίες θεσμών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι φορείς διατηρούν και διασώζουν ως μνήμη αυτό που θεωρούν ότι αξίζει να διατηρηθεί.

Η έννοια αυτή χρησιμοποιήθηκε επίσημα στον χώρο των βιβλιοθηκών και της επιστήμης της πληροφορίας από τον Lorcan Dempsey, ο οποίος το 1999 δημοσίευσε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το πλαίσιο για κοινή προσέγγιση της επιστημονικής, βιομηχανικής και πολιτιστικής κληρονομιάς από τις βιβλιοθήκες, τα αρχεία και τα μουσεία. (Dempsey 1999).

Εικόνα 2. Τυπικό δείγμα των διεργασιών σε έναν φορέα μνήμης (Πηγή: Dempsey, 1999)

Ήδη, βέβαια, το 1972 είχε κυκλοφορήσει ένα προωθημένο για την εποχή του βιβλίο που χρησιμοποιεί τον όρο memory institution για τις βιβλιοθήκες και το οποίο αναφέρεται στις πλευρές της βιβλιοθήκης που σχετίζονται με τη μνήμη, σημειώνει ότι οι βιβλιοθήκες είναι η ενσωμάτωση της μνήμης με τη μορφή καταχωρισμένων πληροφοριών που προκύπτουν από τον διάλογο ανάμεσα σε όλα τα μέρη της κοινωνίας και υπογραμμίζει με ιδιαίτερη έμφαση ότι η μνήμη αυτή δεν συνδέεται μόνο με την τεχνολογία της αποθήκευσης, αλλά και της πρόσβασης, ώστε να εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα και η χρησιμότητα των καταχωρισμένων πληροφοριών. (National Research Council, 1972).

Επίσης, το 1995 δημοσιεύτηκε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με αφορμή τα φωτογραφικά αρχεία για το ρόλο της μνήμης (και της συλλογικής μνήμης), τη σχέση της με την ιστορία, με την αλήθεια και  τη λήθη, με την πολιτική και τη διπλωματία. (Schwartz, 1995).[3]

Αλλά, για να μην αδικήσω και την ελληνική βιβλιογραφία, θα δώσω ενδεικτικά μια μόνο αναφορά από σχετική ομιλία του ιστορικού Τριαντάφυλλου Σκλαβενίτη (2004):

Κληρονομιά και βιβλιοθήκες

Στο ΛΚΝ η κληρονομιά (heritage) ορίζεται ως  οτιδήποτε μας κληροδοτεί το παρελθόν, συνήθως με την υποχρέωση της διατήρησης και διάσωσής του, ενώ το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας κάνει λόγο για οτιδήποτε, συνήθως πολύτιμο, προέρχεται από τους προγενέστερους, περνά από τη μια γενιά στην άλλη.

Η τεχνολογική κληρονομιά έχει να κάνει με τα τεχνολογικά επιτεύγματα ή γενικότερα με το επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης σε παρελθόντα χρόνο, για το οποίο οι πληροφορίες που το αφορούν πρέπει να καταγραφούν, να διατηρηθούν και να διασωθούν για την παρούσα και για τις μελλοντικές γενιές. Επίσης, η τεχνολογική κληρονομιά περιλαμβάνει τα επιτεύγματα και τη δράση γενικότερα των συντελεστών της τεχνολογικής ανάπτυξης, δηλαδή των μηχανικών και των λοιπών επιστημόνων που συμμετείχαν και συνέβαλαν σε αυτήν. Πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι η τεχνολογική κληρονομιά αποτελεί στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Και πάλι, εδώ η βιβλιοθήκη έχει να παίξει τον δικό της ρόλο πλάι στα μουσεία και τα αρχεία· αξιοποιεί τους πόρους που διαθέτει ή γενικότερα πόρους που σχετίζονται με τον σκοπό και την αποστολή της και με την ειδική τεχνογνωσία στην τεκμηρίωση και διαχείριση των πληροφοριακών πόρων διατηρεί, διασώζει και αναδεικνύει τα τεχνολογικά επιτεύγματα συγκεκριμένης περιοχής ή κατηγορίας συντελεστών.[4]

ΤΕΕ και Βιβλιοθήκη

Κάνοντας μια συνοπτική αναδρομή στις αναφορές στα τεχνικά περιοδικά των μηχανικών, ξεκινώ από άρθρο του 1928 στα Έργα όπου γίνεται αναφορά στην ανάγκη ίδρυσης Βιβλιοθήκης Φυσικών Επιστημών, ενώ είχε ήδη προηγηθεί από το ΤΕΕ το 1927 η αναφορά στην ίδρυση της Βιβλιοθήκης του. Συγκεκριμένα, άρθρο στη στήλη «Γνώμη της συντάξεως» αναφέρεται στην πρόταση του Κ. Δόσιου, διευθυντή του Χημικού Εργαστηρίου του Υπουργείου των Ναυτικών, να ιδρυθεί βιβλιοθήκη Φυσικών Επιστημών, δεδομένου ότι οι δύο δημόσιες βιβλιοθήκες των Αθηνών, όπως ονομάζει την Εθνική Βιβλιοθήκη και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής, δεν μπορούν να καλύψουν τις σύγχρονες ανάγκες του χημικού, του μηχανικού και του βιομήχανου  λόγω της ραγδαίας εξέλιξης των φυσικών επιστημών.

Εικόνα 3. Η Γνώμη της συντάξεως του περιοδικού Έργα για την πρόταση

περί δημιουργίας Βιβλιοθήκης Φυσικών Επιστημών

Πρέπει να σημειώσω πάντως την πρωτοποριακή ύπαρξη βιβλιοθήκης στη χημική βιομηχανία ΧΡΩΠΕΙ όλα τα χρόνια λειτουργίας της, στοιχεία της οποίας μπορεί κανείς να βρει στο Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Ενδεικτικά, στην Εικόνα 4 παρουσιάζεται ο κατάλογος συγγραμμάτων στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ, όπως δημοσιεύτηκε σε τεύχος του περιοδικού Έργα τον Μάρτιο του 1928 .

Εικόνα 4. Συγγράμματα στη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ (Έργα, 15 Μαρτίου 1928)

 

Αναφορές υπήρχαν και παλαιότερα στον Αρχιμήδη και στα Έργα, ενώ ο Ελληνικός Πολυτεχνικός Σύλλογος, που απετέλεσε και τον προ ΤΕΕ φορέα των μηχανικών, διέθετε βιβλιοθήκη. Τόσο στα περιοδικά αυτά όσο και στη συνέχεια στα Τεχνικά Χρονικά, δημοσιεύονταν τακτικά παρουσιάσεις τεχνικών βιβλίων με τη μορφή «βιβλιοκρισίας», καθώς και κατάλογοι βιβλίων και περιοδικών, εισαγωγές νέου υλικού, δωρεές κτλ. στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ. Συχνά επίσης βρίσκονται χρηστικές πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία της βιβλιοθήκης, όπως παρακάτω σε τεύχος του 1906 στον Αρχιμήδη:

Εικόνα 5. Ανακοίνωση για τη λειτουργία της Βιβλιοθήκης

 του Ελληνικού Πολυτεχνικού Συλλόγου σε τεύχος του Αρχιμήδη (1910)

Η αλήθεια είναι πάντως, ότι παρά τις συχνές αναφορές στη Βιβλιοθήκη, δεν υπήρχε ουσιαστική και με επιστημονικά επαγγελματικά δεδομένα οργάνωσή της ούτε διέθετε ειδικευμένο προσωπικό μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’60. Οι προθέσεις ήταν θετικές, αλλά προφανώς δεν αρκούσαν.[5] Δημοσιεύτηκε όμως το 1964 στα Τεχνικά Χρονικά άρθρο του χημικού-μηχανικού Αλέξανδρου Κώνστα για τις υπηρεσίες τεχνικών πληροφοριών και τεκμηρίωσης και τη συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη, με ιδιαίτερη αναφορά στο ΕΛΚΕΠΑ που ήταν και ο πρώτος ελληνικός φορέας ο οποίος ασχολήθηκε με αυτό το αντικείμενο παρέχοντας υπηρεσίες πληροφόρησης και τεκμηρίωσης σε επιχειρήσεις και οργανισμούς. (Κώνστας, 1964).[6]

Εικόνα 6. Το άρθρο του Αλέξ. Κώνστα για τις υπηρεσίες τεχνικών πληροφοριών και τεκμηρίωσης (1964)

Αρχικά, η Βιβλιοθήκη στεγαζόταν στην Ακαδημίας 50 και στη συνέχεια Κολοκοτρώνη 4, όπου ήταν και τα γραφεία του ΤΕΕ, και μάλιστα βρισκόταν μέχρι το 1962 στην αίθουσα συνεδριάσεων της Διοικούσας Επιτροπής (για το λόγο αυτό, συχνά οι ανακοινώσεις κάνουν λόγο για αναγνωστήριο). Τότε, αποφασίστηκε η αναδιοργάνωση της Βιβλιοθήκης, προσλήφθηκε βιβλιοθηκονόμος και έγινε εκκαθάριση του υλικού της· σημαντικό μέρος δόθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ενώ για την τακτοποίηση των περιοδικών, το 1964 χρησιμοποίησε ξεχωριστή αίθουσα στην Κολοκοτρώνη 15. Το 1965 όλη η Βιβλιοθήκη μετακόμισε στον 6^ο όροφο της Καραγεώργη Σερβίας 4, ενώ το 1970 μετακόμισε στον 1^ο όροφο της οδού Λέκκα 23-25 όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα.[7]

Στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης που αποφασίστηκε στη δεκαετία του ’60, η Βιβλιοθήκη έκλεισε για μεγάλο διάστημα. Στο τεύχος 340 του Ενημερωτικού Δελτίου[8] (25 Σεπτεμβρίου 1965) δημοσιεύεται κείμενο για την καθυστέρηση λειτουργίας της, η οποία παρέμενε «απαράδεκτα ανοργάνωτη» για πολλά χρόνια· σημειώνεται ότι με την εργασία αναδιοργάνωσης και το νέο «συγχρονισμένο σύστημα ταξινομήσεως» που εφαρμόστηκε και σύντομα θα έχει περατωθεί, η Βιβλιοθήκη θα είναι χρήσιμη για τα μέλη του Επιμελητηρίου. Στο ίδιο τεύχος, εξάλλου, δημοσιεύεται ο απολογισμός τριμήνου της ΔΕ του ΤΕΕ, στον οποίο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην ίδρυση Κέντρου Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Τμήματος Τεκμηρίωσης, τα οποία θα συνεργάζονται, ώστε «οι μηχανικοί θα μπορούν ν’ αναζητούν κάθε επιστημονικό άρθρο ή σύγγραμμα που τους ενδιαφέρει». Για το λόγο αυτό, το ΤΕΕ βρίσκεται σε επαφή με το Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας. Πράγματι, όπως δημοσιεύτηκε στο τεύχος 5 (Μάιος 1966) των Τεχνικών Χρονικών, ο ΓΓ της ΔΕ Γ. Μακρής τον Νοέμβριο 1965 επισκέφθηκε το CNRS, καθώς και την EDF και είδε από κοντά πώς γίνεται το έργο της τεκμηρίωσης το οποίο και περιγράφει.[9] Στις 15 Ιανουαρίου 1966 τελικά δημοσιεύτηκε ανακοίνωση στο Ενημερωτικό Δελτίο ότι ξεκίνησε η λειτουργία της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ, θα είναι ανοιχτή πρωί και απόγευμα καθώς και πρωινά Σαββάτου και δεν θα είναι δανειστική.

Η Βιβλιοθήκη από τη Μεταπολίτευση

Η αλλαγή για τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ ξεκίνησε το 1976. Συστάθηκε ομάδα εργασίας (στην οποία συμμετείχαν οι Σολωμού, Βουνάκη, Προβατάς, Ψύλλος, Γιακουμέλος)  με αντικείμενο την οργάνωση της Βιβλιοθήκης και της Τεκμηρίωσης του ΤΕΕ.[10] Αποφασίστηκε το 1976 η δημιουργία του Γραφείου Τεκμηρίωσης, η στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό, το άνοιγμα του βιβλιοστασίου στους επισκέπτες της Βιβλιοθήκης,  η επαναφορά  λειτουργίας του δανεισμού (ξεκίνησε τον Ιούλιο 1977), η καθιέρωση λειτουργίας και τα απογεύματα, η αναδιοργάνωση με τον κατάλληλο εξοπλισμό, η λειτουργία της παραγγελίας άρθρων από ελληνικές βιβλιοθήκες ή το εξωτερικό (British Library), η σύνταξη ειδικών βιβλιογραφιών, η τηλεφωνική και ταχυδρομική εξυπηρέτηση, η συνδρομή σε περιοδικές εκδόσεις ευρετηρίων και περιλήψεων (Abstracts/Indexes).

Γραφείο Τεκμηρίωσης ΤΕΕ

Ιδιαίτερα πρωτοποριακό έργο πρέπει να θεωρηθεί η ίδρυση του Γραφείου Τεκμηρίωσης με πρωτοβουλίες της Άννας Σολωμού και της Νίνας Σκανδάλη και για το οποίο ορίζονται οι παρακάτω αρμοδιότητες:

·         η αναζήτηση των πηγών και η συστηματική παρακολούθησή τους για την εξεύρεση και συγκέντρωση του υλικού που είναι κατάλληλο για την επιστημονική δουλειά του ΤΕΕ·

·         η αποδελτίωση του σχετικού υλικού από βιβλία, άρθρα περιοδικών, δελτία τεχνικοεπιστημονικά, διαλέξεις και ανακοινώσεις·

·         η σύνταξη κατά θέμα καρτελών (δελτίων) με περιλήψεις, κατάλληλα ταξινομημένες και η σύνταξη της βιβλιογραφίας κατά θέμα, ώστε να δίνεται συστηματική και γρήγορη πληροφόρηση στους ενδιαφερόμενους·

·         η αξιοποίηση της αποδελτιωμένης τεκμηρίωσης που στέλνεται στο ΤΕΕ από άλλα κέντρα ή υπηρεσίες τεκμηρίωσης·

·         η σύνδεση και συνεργασία με άλλα κέντρα ή υπηρεσίες τεκμηρίωσης που υπάρχουν στην Ελλάδα και στις ξένες χώρες·

·         η αξιοποίηση του υλικού (βιβλίων, περιοδικών κλπ.) της Βιβλιοθήκης, που είναι χρήσιμο για τις Επιτροπές του ΤΕΕ.

Εικόνα 7. Προβολή του Γραφείου Τεκμηρίωσης στο Ενημερωτικό Δελτίο (1978)

 

Στην ίδια απόφαση ορίζεται επίσης ότι θα χρησιμοποιείται το δεκαδικό σύστημα ταξινόμησης UDC ως σύστημα τεκμηρίωσης «στην περιοχή των τεχνικοεπιστημονικών, κοινωνικο-οικονομικών και επαγγελματικών θεμάτων που ενδιαφέρουν το ΤΕΕ».[11] Το έργο της Τεκμηρίωσης βασιζόταν στα σχετικά πρότυπα του ISO, ενώ εδώ αξίζει ν’ αναφερθεί ότι πάλι με πρωτοβουλίες των δύο σπουδαίων αυτών γυναικών ξεκίνησε η λειτουργία της Τεχνικής Επιτροπής Τυποποίησης του ΕΛΟΤ ΤΕ22, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Έργο του Γραφείου Τεκμηρίωσης ήταν (και είναι) η συγκέντρωση και τεκμηρίωση του έργου του ΤΕΕ, δηλαδή του επιστημονικού έργου που προκύπτει από ημερίδες, μελέτες, συνέδρια, επιστημονικά περιοδικά, καθώς και των συνολικών δραστηριοτήτων του που δημοσιεύονται κατά κύριο λόγο στο Ενημερωτικό δελτίο. Οι εργασίες της Τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν τη συγκέντρωση και οργάνωση του υλικού (κατά κατηγορίες κτλ.), την καταλογογράφηση, τη σύνταξη περιλήψεων και τη θεματική ευρετηρίαση με λέξεις-κλειδιά).[12]

Το έργο αυτό δημοσιευόταν τακτικά στο Ε.Δ. και μάλιστα σε μορφή καρτελών, όπως δηλαδή ήταν στη φυσική μορφή τα πρώτα χρόνια πριν από την αυτοματοποίηση των εργασιών της Βιβλιοθήκης.

Εικόνα 8. Δημοσίευση της Τεκμηρίωσης του επιστημονικού έργου του ΤΕΕ στο Ε.Δ. σε μορφή καρτελών

Μάλιστα, ήδη από το 1977 είχε δημοσιευτεί στο ΕΔ ανακοίνωση για την υποχρέωση των ομάδων εργασίας να υποβάλουν συνοπτικές εκθέσεις για το έργο τους που θα περιλαμβάνουν πρόλογο, πίνακα περιεχομένων, εισαγωγή, περίληψη, συμπεράσματα και προτάσεις, βιβλιογραφία, παράρτημα. Είναι φανερό ότι τα στοιχεία αυτά ήταν χρήσιμα για την τεκμηρίωση του επιστημονικού έργου του ΤΕΕ. Είχε ήδη ζητηθεί από τους συντάκτες άρθρων στα Τεχνικά Χρονικά να περιλαμβάνουν περιλήψεις και λέξεις-κλειδιά.

Εικόνα 9. Ανακοίνωση στο ΕΔ για την υποχρέωση των ΟΕ να υποβάλουν

 συνοπτικές εκθέσεις με στοιχεία τεκμηρίωσης του έργου τους (1977)

Η αποδελτίωση του ΕΔ ήταν μια ιδιαίτερα πρωτοποριακή για την εποχή λειτουργία, αντιστοιχούσε με την αποδελτίωση των εφημερίδων και λειτουργούσε περίπου με τον ίδιο τρόπο, τις πρώτες δεκαετίες δε, βασιζόταν στη χαρτοκοπτική, ενώ η οργάνωση των αποκομμάτων σε ντοσιέ γινόταν με βάση ένα εσωτερικό σύστημα θεματικής ταξινόμησης που είχε δημιουργηθεί.  Τα αποκόμματα χαρακτηρίζονταν με τον κωδικό του θέματος ή των θεμάτων που επέλεγε ο τεκμηριωτής (η τεκμηριώτρια). Κόβονταν ένα ή περισσότερα αντίτυπα του ΕΔ, ενώ εκρατείτο ως αρχείο ένα τεύχος στο οποίο σημειωνόταν αρχικά ο θεματικός χαρακτηρισμός.

Εικόνα 10. Από τον Ιούλιο 1977  η Βιβλιοθήκη ΤΕΕ γίνεται ξανά δανειστική

 

Το άνοιγμα της Βιβλιοθήκης είχε ως αποτέλεσμα το 1977 να έχει 5.000 επισκέπτες. Πέραν των καθιερωμένων «συμβατικών» λειτουργιών της η Βιβλιοθήκη ανέπτυσσε και εξειδικευμένες υπηρεσίες πληροφόρησης, όπως την υπηρεσία αποστολής της σελίδας περιεχομένων από περιοδικά της συλλογής της και που χρήστες εκδήλωσαν προτίμηση έναντι μικρού κόστους (current awareness service).

 

Εικόνα 11. Ανακοίνωση στο Ε.Δ. για την αποστολή της σελίδας περιεχομένων των περιοδικών (1985)

Γραφείο Τυποποίησης ΤΕΕ

Να σημειώσω επίσης ότι στη Μονάδα Τεκμηρίωσης και πληροφόρησης ανήκε και το Γραφείο Τυποποίησης. Το ΤΕΕ ήταν ο πρώτος φορέας που ασχολήθηκε με την Τυποποίηση στην Ελλάδα από την ίδρυσή του (και λόγω αντικειμένου), τη δεκαετία του ’30, μάλιστα, εξέδιδε το Δελτίον Προτυπώσεως ως ένθετο στα Τεχνικά Χρονικά. Το 1978 συστάθηκαν και οι πρώτες Τεχνικές Επιτροπές ΤΕ 20 (Σκυρόδεμα), ΤΕ 21 (Τεχνική Ορολογία) και ΤΕ 22 (Τεκμηρίωση).[13]

Η νέα τεχνολογία στη Μονάδα ΤΕΠ

Το 1981 δημιουργήθηκε η Μονάδα Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι ήδη από το 1978 η Βιβλιοθήκη αναφέρθηκε στην ανάγκη σύνδεσης με βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων του εξωτερικού (γράφει ότι υπάρχουν 800) και την απ΄ ευθείας (online - επιγραμμική) σύνδεση με κέντρα πληροφοριών όπως είναι το ESRO στην Ιταλία και η Lockheed στις ΗΠΑ, καθώς και το ευρωπαϊκό δίκτυο Euronet. Όλα αυτά θα υλοποιηθούν τελικά το 1983.

Ήταν τότε, προς τα τέλη του έτους, που ξεκίνησε η λειτουργία του δικτύου Euronet-Diane και η απ' ευθείας (online) πρόσβαση σε βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων. Ήταν τότε δύο ελληνικοί φορείς που ξεκίνησαν το εγχείρημα, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και η Μονάδα Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης (Βιβλιοθήκη) του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας. Δεδομένου ότι από μέρους του ΤΕΕ, ως εργαζόμενη στη Βιβλιοθήκη του, ήμουν αυτή που ξεκίνησε τις σχετικές ενέργειες (με την προτροπή και υποστήριξη της Άννας Σολωμού πάντα), νιώθω συγκίνηση ξαναδιαβάζοντας τα δύο πρώτα εκείνα άρθρα στο Ενημερωτικό Δελτίο, μια ευχαρίστηση γιατί κάναμε πρωτοπόρο έργο εκείνη την εποχή, αλλά βρίσκω και την ευκαιρία να κάνω κάποιες παρατηρήσεις σε περιφερειακά ζητήματα. Και οπωσδήποτε, αυτά ανήκουν πλέον στην ιστορία.

Όπως έγραφα τότε, στο φύλλο 1278 της 3ης Οκτωβρίου 1983:

“Με το σύστημα αυτό, θα έχει τη δυνατότητα οποιοσδήποτε να παίρνει βιβλιογραφικές πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν πάνω σε συγκεκριμένο θέμα. Η εγκατάσταση μιας υπηρεσίας ON LINE αποτελείται από μια τερματική διάταξη (TERMINAL) με οθόνη που λειτουργεί με τρόπο ασύγχρονο (COMPATIBLE TELETYPES), ένα MODEM, ένα TYPEWRITER, ένα PRINTER και φυσικά μια τηλεφωνική συσκευή. Η σύνδεση θα γίνεται με επιλεγόμενο τηλεφωνικό δίκτυο μέσω του ΟΤΕ και του   Ευρωπαϊκού δικτύου πληροφοριών Euronet…”[14]

Εικόνα 12. Το δημοσίευμα ανακοίνωσης της επιγραμμικής πρόσβασης  

σε διεθνείς βάσεις βιβλιογραφικών  δεδομένων

Εικόνα 13. Πληροφορίες για τη λειτουργία του συστήματος ανάκτησης πληροφοριών (1983)

 

Εικόνα 14. Το έντυπο συμπλήρωσης στοιχείων για την αναζήτηση πληροφοριών σε διεθνείς βάσεις δεδομένων

 

Οι ενδιαφερόμενοι συμπλήρωναν έντυπο με τα στοιχεία τους και το θέμα για το οποίο ήθελαν πληροφορίες.

Έτσι πλέον, όπως έλεγα στη συνέντευξη του 1995:

«Ο μηχανικός θα μπορεί πλέον να αναζητά βιβλιογραφία από το γραφείο του χωρίς να μετακινείται, θα αναζητά όλες τις κατηγορίες υλικού που βρίσκεται συγκεντρωμένο σε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη ΤΕΕ, θα έχει τη δυνατότητα να ζητάει κράτηση για δανεισμό ανεξαρτήτως φυσικής τοποθεσίας, θα στέλνει από το γραφείο του τα οποιαδήποτε αιτήματά του και θα λαμβάνει απάντηση στον υπολογιστή του για την πορεία της εξυπηρέτησης, καθώς και τα ίδια α ντοκουμέντα που έχει ζητήσει, το συντομότερο δυνατόν».[15]

Ένα δείγμα του ενδιαφέροντος που είχε για τους μηχανικούς η υπηρεσία είναι και η συνεργασία με το ΕΜΠ, το οποίο παρέδωσε στη Μονάδα όλο το περιεχόμενο της Γεωτεχνικής βάσης δεδομένων σε καρτέλες και η οποία κάποτε τη σχετική διεθνή βιβλιογραφία για τα έτη 1970-1982. Σύντομα δε, δόθηκε η δυνατότητα και ηλεκτρονικής πρόσβασης στη βάση αυτή, με το όνομα Asian Geotechnical engineering (τεύχος 1350/18-2-1985).

Αναπτύξαμε επίσης συνεργασία με το ίδρυμα Μπότση για την πρόσβαση σε βάση δεδομένων με αποκόμματα τύπου.[16]

Η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών όπως λέγαμε τότε, δηλαδή της πληροφορικής και των δικτύων, ήταν μέλημα όλα τα χρόνια, όχι μόνο για την πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων άλλων χωρών, αλλά και για την αξιοποίηση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο του δικού μας υλικού και για την εξυπηρέτηση με τον καλύτερο τρόπο επίσης της Διοίκησης και των άλλων οργάνων του ΤΕΕ και των μηχανικών συνολικά. Το 1982 συνεργαστήκαμε με την εταιρεία Univac για ανάπτυξη συστήματος βιβλιοθήκης. Στη συνέχεια, συνεργαστήκαμε με ιδιωτική εταιρεία και αναπτύχθηκε σύστημα για τo βιβλιακό υλικό της Μονάδας (δηλαδή βιβλία-κατάλογος περιοδικών) με τη χρήση της dBase III, ενώ ταυτόχρονα αναπτύχθηκε σύστημα βάσης δεομένων για το υλικό της Τεκμηρίωσης με τη χρήση του συστήματος Micro-Isis που διέθετε δωρεάν η Unesco.[17] Όπως διαβάζουμε στο αφιέρωμα του 1988, τότε η Μονάδα διέθετε ένα τερματικό για την πρόσβαση στις ξένες βάσεις δεδομένων και δύο υπολογιστές «συμβατούς με IBM-PC» για τις εργασίες αυτοματοποίησης των καταλόγων, υποδομή οπωσδήποτε ελλιπή προκειμένου να υλοποιήσει αυτά που ήθελε και έπρεπε.

Για μια περίοδο υπήρξε συνεργασία με την Intrasoft για την ανάπτυξη συστήματος βιβλιοθήκης παράλληλα με τις εργασίες για την ανάπτυξη της Τράπεζας Πληροφοριών, τελικά όμως δεν ολοκληρώθηκαν οι προσπάθειες εκείνες και, μετά από μειοδοτικό διαγωνισμό αγοράστηκε το σύστημα Advance της Καναδικής Εταιρείας Geac, το οποίο πλέον χρησιμοποιήθηκε για να καλύψει όλο το υλικό και όλες τις λειτουργίες. Στα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’90 εγκαταστάθηκε τοπικό δίκτυο (LAN), ενώ αντίστοιχες εργασίες έγιναν στα περιφερειακά τμήματα, όπου σιγά-σιγά δημιουργήθηκαν τοπικές βιβλιοθήκες, τοπικοί κατάλογοι ως υποσύνολα του συλλογικού καταλόγου των βιβλιοθηκών ΤΕΕ.

Σε αυτό συνέβαλε καθοριστικά και η λειτουργία της Τράπεζας Πληροφοριών, αφού έδωσε τη δυνατότητα σύνδεσης και των περιφερειακών βιβλιοθηκών του ΤΕΕ σε ένα ολοκληρωμένο και ενοποιημένο σύστημα βιβλιοθηκών και πειραματισμού  πάνω στη λειτουργία της εικονικής ή ιδεατής βιβλιοθήκης.[18]

Πέραν του βιβλιογραφικού καταλόγου, το προσωπικό πήρε πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση του υλικού και την ανάπτυξη υπηρεσιών πληροφόρησης με προστιθέμενη αξία, όχι άμεσα οικονομική, όσο επιστημονική, επαγγελματική και τεχνολογική. Έτσι, αναπτύχθηκαν και νέες – μη βιβλιογραφικές - βάσεις δεδομένων, όπως οι παρακάτω:

·         Μηχανικοί

o   Βιογραφία, Εργογραφία ελλήνων μηχανικών

·         Κτίρια (Αττική)

o   Κτίρια Νομού Αττικής

·         Αφίσες ΤΕΕ

·         Κάστρα

o   Κάστρα Δυτικής Κρήτης

Οι βάσεις αυτές δεν είναι βιβλιογραφικές, αλλά καθεμιά είχε παραμετροποιηθεί έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες της συγκεκριμένης εφαρμογής, χρησιμοποιώντας τη γνώση από αντίστοιχες εφαρμογές σε άλλες χώρες. Για τη βάση των μηχανικών, υπήρξε συνεργασία με τη Μονάδα Ιστορίας ων Επιστημών του ΕΜΠ (Μιχάλης Ασημακόπουλος, Αριστείδης Μπαλτάς, Γιάννης Αντωνίου, Σπύρος Τζόκας), ενώ στη βάση των κτιρίων ήταν καθοριστική η συμβολή, τόσο στη δόμηση όσο και στον εμπλουτισμό, της Φραντζέσκας Χατζηνικολάου, αρχιτεκτόνισσας υπαλλήλου της Βιβλιοθήκης.[19] Επίσης, είχε δημιουργηθεί μια βάση σε Access με τα περιεχόμενα των κλασικών ελληνικών αρχιτεκτονικών βιβλίων.

Εικόνα 15. Πλήρης εγγραφή από τη βάση των Μηχανικών

Εικόνα 16. Εγγραφή από τη βάση των κτιρίων

 

Εικόνα 17. Εγγραφή από τη βάση με τις αφίσες του ΤΕΕ

 

Εικόνα 18. Το συμπληρωμένο ερωτηματολόγιο από την Κοινότητα Εμπρόσνερου

(Ινστιτούτο Φρουρίων και Κάστρων, 197?)

Εικόνα 19. Αλφαβητικό ευρετήριο των περιεχομένων 4 ελληνικών αρχιτεκτονικών βιβλίων

Όμως, το υλικό του ΤΕΕ χρησιμοποιήθηκε επίσης ως πηγή για εκπόνηση εργασιών και από άλλους φορείς. Αναφέρω ενδεικτικά πτυχιακές εργασίες που έγιναν με τη δική μου επίβλεψη, όπως οι παρακάτω:

·         Φρούρια και κάστρα Δυτικής Στερεάς (από σχετική συλλογή ερωτηματολογίων του Ινστιτούτου Φρουρίων και Κάστρων)

·         Αρχείο χειρόγραφων επιστολών του Νίκου Κιτσίκη στα παιδιά του, όταν η μητέρα τους Μπεάτα ήταν στη φυλα΄κή την περίοδο 1948-1951 (από το αρχείο ΤΕΕ-Ανατ.Κρήτης)

·         Κτίρια Ιστορικού Κέντρου Κέρκυρας (ΤΕΕ Κέρκυρας)

  Προβολή και αφιερώματα

Εικόνα 20. Προβολή της Βιβλιοθήκης ΤΕΕ στο Ενημερωτικό Δελτίο (1995)

 

Εικόνα 21. Προβολή της Βιβλιοθήκης ΤΕΕ στο Ε.Δ. (2007)

 

Εικόνα 22. Ειδικό αφιέρωμα στη Μονάδα ΤΕΠ στο Ε.Δ. το 1988 γραμμένο εξ ολοκλήρου από το προσωπικό

Εικόνα 23. Άρθρο για τη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ στο Ε.Δ.με την ευκαιρία  του 1000ου τεύχους (Μάιος 1978)

 

Εικόνα 24. Άρθρο για τη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ στο Ε.Δ. με την ευκαιρία του τεύχους 2000 (Ιούν. 1998)

Το 1978 για το τεύχος 1000 και το 1998 για το τεύχος 2000 δημοσιεύτηκαν απολογισμοί της δράσης της Βιβλιοθήκης, ο πρώτος με αναδρομή στα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση και ο δεύτερος στα 20 χρόνια από τον πρώτο.

Εικόνα 25. Το αφιέρωμα του Ε.Δ. στη Βιβλιοθήκη σε συνδυασμό με τη λειτουργία της Τράπεζας Πληροφοριών ΤΕΕ (1995)

Εικόνα 26. Υπάρχει μόνιμη σελίδα στο Ε.Δ.με το λογότυπο της Βιβλιοθήκης (Μονάδα ΤΕΠ)

Ημερίδες και άλλες εκδηλώσεις της Βιβλιοθήκης 

• Η Πληροφορική στην πληροφόρηση: Βιβλιοθήκες και υπηρεσίες Τεκμηρίωσης στην Ελλάδα, 9 Μαρτ., 1984 Αθήνα. Ημερίδα.
• Οργάνωση επιστημονικής πληροφόρησης. 28 Νοεμ.-2 Δεκ., 1988, Αθήνα. Σεμινάριο για τους υπαλλήλους των περιφερειακών τμημάτων. http://library.tee.gr/digital/m951_1000/m992/m992_contents.htm.
• Τυποποίηση στη Βιβλιοθηκονομία, Τεκμηρίωση – Πληροφόρηση. 15 Μαΐου 1989, Αθήνα. Ημερίδα σε συνεργασία με την ΕΛΟΤ/ΤΕ22. http://library.tee.gr/digital/m951_1000/m993/m993_contents.htm.
• Τυποποίηση Ορολογίας. 11-12 Νοεμβρίου 1992, Αθήνα. Ημερίδα σε συνεργασία με την ΕΛΟΤ/ΤΕ21. http://library.tee.gr/digital/m1151_1200/m1196/m1196_contents.htm.
• Δίκτυα και OSI: Εφαρμογή στις ελληνικές βιβλιοθήκες και υπηρεσίες τεκμηρίωσης και πληροφόρησης (Διασύνδεση ανοιχτών συστημάτων). 17 Ιανουαρίου 1994, Αθήνα. Ημερίδα σε συνεργασία με την ΕΛΟΤ/ΤΕ22. http://library.tee.gr/digital/m1301_1350/m1332/m1332_contents.htm).
• Οι Μηχανικοί δημιουργούν ζωγραφίζοντας (2017: Μαρούσι) [κατάλογος έκθεσης] http://library.tee.gr/digital/m2637.pdf.
• Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ. Έκθεση αφίσας και Ημερίδα, Ιανουάριος 2019.

Εικόνα 27. Το πρόγραμμα της Ημερίδας "Δίκτυα και OSI" (17-1-1994)

Επίλογος 1

Οι διαφημίσεις, που είναι και αφορμή της σημερινής συνάντησης, αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφόρησης· δίνουν το τεχνολογικό και κοινωνικό πλαίσιο μιας εποχής, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, τα ιδιαίτερα στοιχεία της εποχής, την κοινωνική συμπεριφορά, την αισθητική, ερμηνείες της εποχής που οδηγούν στη σύγκριση και την αποτίμηση του παρελθόντος με το παρόν. Η συγκεκριμένη εφαρμογή της βάσης δεδομένων που δημιουργήθηκε στη βιβλιοθήκη αποτελεί, εκτός των άλλων, και έμπρακτη κατάθεση του ρόλου και των δυνατοτήτων μιας βιβλιοθήκης. Αυτό, εξάλλου, αποδείχτηκε με την αξιοποίηση και ανάδειξη από πολύ νωρίς, και πρωτοποριακά για τα ελληνικά δεδομένα, του έργου του ίδιου του ΤΕΕ. Και προκαλεί παραπέρα στην ανάγκη ανάδειξης του πλούτου που υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ, του χαρτώου πλούτου, υπάρχουν αρχεία, υπάρχουν χάρτες, εικόνες, παλιά βιβλία και περιοδικά.

Αυτά οι βιβλιοθήκες δεν τα επεξεργάζονται ως νοσταλγοί του παρελθόντος, αλλά, όπως είπαμε και στην αρχή, ως χώροι που διατηρούν και διασώζουν αυτό που θεωρούν ότι αξίζει να διατηρηθεί, ως χώροι αναπαράστασης και σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν. Και, βέβαια, αυτό το έργο της σύνδεσης και της ερμηνείας που γίνεται από άλλους ειδικούς, μηχανικούς, ιστορικούς, κοινωνιολόγους, οικονομολόγους κτλ., αλλά και πολιτικούς, έχει τη βοήθεια του έργου των ειδικών της βιβλιοθήκης, των βιβλιοθηκονόμων, των τεκμηριωτών, των αρχειονόμων.

Από την άλλη, βέβαια, οι βιβλιοθήκες δρουν σ’ έναν κόσμο που αλλάζει. Αλλάζουν και οι βιβλιοθήκες, πολύ περισσότερο οι βιβλιοθήκες στα πεδία των επιστημών και της τεχνολογίας· πολλά ερωτήματα γεννιούνται. Ο φυσικός χώρος μπορεί να μην έχει πλέον σημασία όπως παλιότερα, μπορεί όμως να μην χρειάζεται; Το «υλικό» της βιβλιοθήκης είναι πλέον περισσότερο «άυλο», κάνουμε λόγο για πόρους (resources), σε τι χρειάζονται θεσμοί όπως της βιβλιοθήκης; Το έργο της καταχώρισης, τεκμηρίωσης είναι έργο μόνο των βιβλιοθηκονόμων, των τεκμηριωτών και των αρχειονόμων; Οι μηχανικοί, λέγαμε κάποτε, δεν χρειάζονται τόσο τα  βιβλία, όσο την τρέχουσα πληροφόρηση και αυτήν την ήθελαν γρήγορα και στο γραφείο τους, και οι βιβλιοθήκες ανταποκρίνονταν στις ανάγκες τους, ήταν απαραίτητες. Σήμερα;  Στο Ίντερνετ βρίσκει κανείς ό,τι θέλει, ή σχεδόν, είναι έτσι αλήθεια;

Αντί απαντήσεων στο θεωρητικό επίπεδο, που νομίζω θα ήταν ενδιαφέρον να προκληθεί μια άλλη συνάντηση για τούτο, οι παρουσιάσεις που ακολουθούν απαντούν όλες με τον τρόπο τους  στο ρόλο, στις δυνατότητες και στις συνέργειες που οι άνθρωποι σε μια βιβλιοθήκη, σε μια τεχνική βιβλιοθήκη, στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ,  επιτρέψτε μου να την χαρακτηρίσω ιστορική, αναπτύσσουν, υπηρετώντας την αποστολή της ως Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ και των μηχανικών. Και ο όποιος ανασχεδιασμός, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί παρά να λαμβάνει υπόψη ότι η Βιβλιοθήκη είναι χώρος πληροφόρησης και μάθησης, δίνοντας το κατάλληλο περιεχόμενο στις έννοιες αυτές.

Στο πρώτο τεύχος των Τεχνικών Χρονικών, ο Νίκος Κιτσίκης σημείωνε "την ανάγκην όπως το Επιμελητήριον αποκτήση βιβλιοθήκην ανάλογον της αποστολής του".

 

Ο ρόλος αυτός δεν έχει πάψει να ισχύει, ρόλος ανάλογος της αποστολής του, δηλαδή, να προάγει την επιστημονική κίνηση και να συμβάλλει στην ανύψωση του επιστημονικού επιπέδου, δηλαδή να συγκεντρώνει, να τεκμηριώνει και να ενημερώνει συστηματικά και μεθοδικά επί μηχανικών θεμάτων, δηλαδή, να συνεχίσει να είναι για τους μηχανικούς (και όχι μόνο) αυτό που είναι εδώ και 90 χρόνια.

  Επίλογος 2

Το 1984 ο Στέφανος Ιωακειμίδης, ως ΓΓ της ΔΕ ΤΕΕ, έκανε εισήγηση με τίτλο "Λαϊκές βιβλιοθήκες - Τεχνικές Βιβλιοθήκες" στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελλήνων Βιβλιοθηκαρίων που είχε ως θέμα "Βιβλιοθήκες - υπηρεσίες πληροφόρησης. Βάση για Εθνική ανάπτυξη". Είχε πει τότε ο Στέφανος: «Η ανάπτυξη των τεχνικών βιβλιοθηκών είναι σπουδαίος παράγοντας για την ανάπτυξη και εκλαϊκευση της τεχνικής και τεχνολογίας της χώρας μας».  (Ιωακειμίδης, 1984). Και ήταν ο ίδιος σταθερός υποστηρικτής και συμπαραστάτης στις διεκδικήσεις για ανάπτυξη της βιβλιοθήκης.

Αφιερώνω την παρούσα εισήγηση στη μνήμη του Στέφανου Ιωακειμίδη που έφυγε πρόσφατα, και μαζί στη μνήμη αυτών που επίσης συνετέλεσαν στην ύπαρξη της Βιβλιοθηκης του ΤΕΕ και δεν είναι πια κοντά μας, της Άννας Σολωμού, της Νίνας Σκανδάλη, της Μαίρης Παπαδάκη και της Φρατζέσκας Χατζηνικολάου. Και μαζί, στη μνήμη του Ευάγγελου Κουλουμπή,  του Νίκου Δεσύλλα, του Κώστα Λιάσκα και του Κωνσταντίνου Παναγιωτόπουλου, που, ως Πρόεδροι του ΤΕΕ, εκτίμησαν και υποστήριξαν ενεργά τη λειτουργία της Βιβλιοθήκης και τη διαρκή επιμόρφωση του προσωπικού της.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Βιβλιογραφία

Bowie, J. (1985). Documentation of America's Industrial Heritage: The Historic American Engineering Record. Bulletin of the Association for Preservation Technology, 17(1), 47-56.

Chrimes, M. (1989). The Institution of Civil Engineers' Library and Archives: A brief introduction. Construction History, 5, 59-65. 

DeLony, E. (1999). HAER and the Recording of Technological Heritage: Reflections on 30 Years' Work. IA. The Journal of the Society for Industrial Archeology, 25(1), 5-28. http://www.jstor.org/stable/40968466.

Dempsey, L. (1999). Scientific, Industrial, and Cultural Heritage: A Shared Approach. Ariadne, (22). http://www.ariadne.ac.uk/issue22/dempsey

Dempsey, L. (2018, December 7). Memory institutions redux: pluralizing memories and a stay against forgetting. Blogpost from Lorcan Dempsey's Weblog. http://orweblog.oclc.org/memory-institutions-redux/

Engineering Heritage Committee of Engineers Australia (2005). Engineering and industrial heritage. Heritage information series (information sheet prepared by the Sydney Division). https://www.environment.nsw.gov.au/resources/heritagebranch/heritage/infoengineering.pdf.

National Research Council (1972). Libraries and Information Technology: A National System Challenge. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/20211.

Robinson, H. (2012). Remembering things differently: museums, libraries and archives as memory institutions and the implications for convergence. Museum Management and Curatorship. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09647775.2012.720188

Schwartz, J. M. (1995). “We Make Our Tools and Our Tools Make Us”: Lessons from Photographs for the Practice, Politics, and Poetics of Diplomatics. Archivaria, (40). Retrieved from https://archivaria.ca/index.php/archivaria/article/view/12096/13082

Taylor, H. A. (1982). The Collective Memory: Archives and Libraries as Heritage. Archivaria, (15). Retrieved from https://archivaria.ca/index.php/archivaria/article/view/10975/11908

Taylor, H. A. (1995). “Heritage” Revisited: Documents as Artifacts in the Context of Museums and Material Culture. Archivaria, (40). https://archivaria.ca/index.php/archivaria/article/view/12094/13078

VanderBerg, R. (2012). Converging libraries, archives and museums: overcoming distinctions, but for what gain? Archives and Manuscripts, 40(3), 136–146. https://doi.org/10.1080/01576895.2012.735826

Θεολόγου, Κ. (2007-2008).  Η Αξία της Μνήμης για μια Κοινωνία. Intellectum, τεύχ. 3. http://www.intellectum.org/articles/issues/intellectum3/ITL03P053069_H_aksia_tis_mnimis.pdf

Ιωακειμίδης, Στ. (1984). Λαϊκές βιβλιοθήκες - Τεχνικές Βιβλιοθήκες. Στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελλήνων Βιβλιοθηκαρίων "Βιβλιοθήκες - υπηρεσίες πληροφόρησης. Βάση για Εθνική ανάπτυξη".ν Αθήνα 30/11-1/12/1984. https://lekythos.library.ucy.ac.cy/handle/10797/13412

Κώνστας Α.Π. (1964). Αι υπηρεσίαι τεχνικών πληροφοριών και τεκμηριώσεως και η συμβολή τούτων εις την κοινωνικοοικονομικήν ανάπτυξιν. Τεχνικά Χρονικά, (245), 50-54. http://library.tee.gr/digital/techr/1964/techr_1964_245_50.pdf .

Σκλαβενίτης, Τ. (2004). Συλλογική μνήμη, αρχεία, ιστορία. Μνήμων, 26, 219-225. Doi: http://dx.doi.org/10.12681/mnimon.840

Τζόκας, Σπ. (2009). Περιοδικά και κοινότητες µηχανικών στην Ελλάδα: Η περίοδος πριν την ίδρυση του Τεχνικού Επιµελητηρίου της Ελλάδας. Νεύσις, τεύχ. 18. (Αφιέρωμα στην Ιστορία της Τεχνολογίας).

Τοράκη, Κ. (2003). Οργάνωση, Δομή και Χαρακτηριστικά της Εικονικής Βιβλιοθήκης. Τεχνικά Χρονικά, Διμηνιαία Έκδοση ΤΕΕ , Σεπτ.- Οκτ. 2003,  τεύχ. 2, σ. 89-108. http://library.tee.gr/digital/techr/2003/techr_2003_2_toraki.pdf.

Τοράκη, Κ. (2010). Τεχνικές βιβλιοθήκες και τεχνική πληροφόρηση: μερικά σημεία για το ρόλο και τη σημασία τους. Περιοδικό Συνεργασία, αρ. 3. https://lekythos.library.ucy.ac.cy/handle/10797/12831

---

[1] Institution of Mechanical Engineers https://www.imeche.org/. Πρέπει επίσης να σημειώσω ότι πολλοί φορείς διεθνώς ασχολούνται με τη συγκέντρωση, καταγραφή και τεκμηρίωση του αρχειακού υλικού τους. Ενδεικτικά θα αναφέρω το Historic American Engineering Record (HAER), το υλικό του οποίου μπορεί ν’ αναζητηθεί στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου (http://www.loc.gov/pictures/item/2009632512/), καθώς και το Engineering and Technology Wiki του IEEE  (https://ethw.org/), το Institution of Civil Engineers της Μ.Βρετανίας (https://www.ice.org.uk/knowledge-and-resources/ice-library), το οποίο διαθέτει βιβλιοθήκη από την ίδρυσή του αρχές του19ου αιώνα (Chrimes, 1989). Επίσης, τόσο ο φορέας των Χημικών Μηχανικών στη Βρετανία IChemE όσο και ο αντίστοιχος Αμερικανικός AIChE παρέχουν στα μέλη τους επιγραμμικές υπηρεσίες πληροφόρησης με το σύστημα KNOVEL τόσο μέσω αναζήτησης σε «συμβατικούς» πληροφοριακούς πόρους όσο και μέσω των λεγόμενων «κρυμμένων» πληροφοριών που βρίσκονται σε πίνακες, εξισώσεις ή γραφήματα (https://www.icheme.org/knowledge/knovel/ και  https://www.aiche.org/resources/elibrary αντίστοιχα). Επίσης, οι αρχιτέκτονες της Βρετανίας έχουν βιβλιοθήκη με πολύ πλούσια συλλογή υλικού, και ιδιαίτερα με 100.000 εικόνες (https://www.architecture.com/contact-and-visit/riba-library).  

[2] Σε σχετικό άρθρο του επιφανούς αρχειονόμου Hugh Taylor, σημειώνεται, μάλιστα, ότι η συλλογική μνήμη, όπως θα ήταν ελλιπής χωρίς τα αντικείμενα των μουσείων και τα ευρήματα της αρχαιολογίας, εξίσου ελλιπής θα ήταν και χωρίς το (τυπωμένο) υλικό της βιβλιοθήκης. (Taylor, 1995). Ο ίδιος εξάλλου είχε δημοσιεύσει ήδη το 1982 άρθρο για τη συλλογική μνήμη σε σχέση με τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία (Taylor, 1982).

[3] Για λόγους πληρέστερης και πιο αντικειμενικής παρουσίασης του θέματος και για περαιτέρω αναζήτηση, θα πρέπει να σημειώσω ότι έχουν διατυπωθεί και διαφορετικές απόψεις ως προς τη χρήση του όρου memory institutions, για τον ρόλο της μνήμης όπως την αντιλαμβάνονται οι φορείς αυτοί, αλλά και για την αλλοίωση του χαρακτήρα καθενός φορέα ξεχωριστά. Ενδεικτικά, αναφέρω τα άρθρα των Robinson (2012) και Vanderberg (2012). Εξάλλου, ο ίδιος ο Dempsey σε πρόσφατη ανάρτηση στο ιστολόγιό του διατυπώνει προβληματισμούς ως προς τη σύγκλιση των τριών διαφορετικών φορέων σε μία ενιαία κατηγορία – φορείς μνήμης – δεδομένου, όπως γράφει, ότι αυτοί έχουν διαφορετικούς ρόλους, παραδόσεις και προσανατολισμούς (Dempsey 2018). Σε κάθε περίπτωση, πάντως, κανείς δεν αρνείται ότι οι φορείς αυτοί είναι φορείς μνήμης, με τη σημείωση ότι η μνήμη (δύναται ή πρέπει να) αντιμετωπίζεται διαφορετικά και όχι ενιαία από καθένα εξ αυτών. Και για περισσότερη αποκατάσταση, στο πρότυπο ISO 5127 η έννοια memory institution με συνώνυμη την cultural heritage institution ορίζεται ως “organization involved in the collecting  <gathering> and preservation of cultural information, such as a library, archives or museum that is itself, together with its collections, established as a permanent entity”.

[4] Στην αγγλική χρησιμοποιούνται οι όροι technological heritage, engineering heritage, industrial heritage, engineering and industrial heritage. Το IMechE που αναφέρθηκε παραπάνω έχει το θεσμό Engineering Heritage Awards στον οποίο δίνονται βραβεία εξέχουσας δραστηριότητας σε μηχανικούς μέλη του. Για το περιεχόμενο της έννοιας, βλ. και την έκθεση της σχετικής Επιτροπής των Μηχανικών της Αυστραλίας (Engineering Heritage Committee of Engineers Australia, 2005).

[5] Ως ενδεικτικό παράδειγμα, αναφέρω άρθρο στα Τεχνικά Χρονικά 1 Ιανουαρίου 1934 (http://library.tee.gr/digital/techr/1934/techr_1934_5_49_38.pdf), στο οποίο διατυπώνονται οι καλές προθέσεις της Διοίκησης του ΤΕΕ (Πρόεδρος ήταν ο Νίκος Κιτσίκης) «να εξαντλήση όλη την οικονομική δυναμικότητα του Επιμελητηρίου δια να συντελέση εις τον πλουτισμό της Βιβλιοθήκης».

[6] Ο Αλέξανδρος Κώνστας είχε ανταποκριθεί στο κάλεσμά μας ως ΤΕΕ για την καταγραφή στοιχείων γύρω από την ιστορία των Ελλήνων Μηχανικών. Όλες οι πληροφορίες δημοσιεύονται εδώ: http://portal.tee.gr/portal/page/portal/SCIENTIFIC_WORK/history/engineers/xhmikoi/konstas_alexandros/.

[7] Πρέπει να σημειώσω ότι τα τελευταία 30 χρόνια έγιναν και γίνονται  πολλές και συνεχείς αλλαγές στις θέσεις του υλικού της Βιβλιοθήκης με αποκλειστικό, δυστυχώς, γνώμονα την αποτίμηση των οικονομικών παραμέτρων, με αποτέλεσμα η Βιβλιοθήκη να μην έχει μια ενιαία, διαχρονικά, πολιτική και εικόνα ως προς τις λειτουργίες και τις υπηρεσίες που παρέχει, αλλά και το προσωπικό να κουράζεται σε ένα περιβάλλον διαρκούς αβεβαιότητας και κόπωσης.

[8] http://library.tee.gr/digital/endel/1965_302/endel_1965_340.pdf

[9] http://library.tee.gr/digital/techr/1966/techr_1966_263_80.pdf

[10] http://library.tee.gr/digital/afieroma/de_1976.pdf

[11] Σημειώνεται ότι το UDC είχε αναπτυχθεί ως σύστημα αναλυτικής ταξινόμησης σε θέματα επιστημών και ως τέτοιο εφαρμοζόταν διεθνώς σε κέντρα βιβλιογραφίας και σε υπηρεσίες τεκμηρίωσης καθώς και στις βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων. (και ανάμεσά τους στο Σοβιετικό, τότε, Ινστιτούτο Πληροφόρησης Vinity.

[12] Η θεματική ευρετηρίαση τόσο στο έργο της Βιβλιοθήκης, όσο και της Τεκμηρίωσης βασίζεται σε ελεγχόμενο λεξιλόγιο θεματικών όρων (με χαρακτηριστικά θησαυρού) που επιλέγονται ως σημεία θεματικής πρόσβασης μετά από προσεκτική ανάλυση και ορολογική επεξεργασία των εννοιών και με τη συνεργασία ειδικών.

[13] http://library.tee.gr/digital/endel/1978_979/endel_1978_1014.pdf

[14] http://library.tee.gr/digital/endel/1983_1240/endel_1983_1278.pdf

[15] http://library.tee.gr/digital/endel/1995_1839/endel_1995_1858.pdf

[16] Το Γραφείο Τεκμηρίωσης είχε ασχοληθεί από νωρίς με τη συγκέντρωση αποκομμάτων τύπου και διατηρούσε σχετικό αρχείο σε ντοσιέ, οπότε η συνεργασία με το Ίδρυμα συνετέλεσε στη δυνατότητα κάλυψης μεγαλύτερου εύρους πηγών και θεμάτων που ενδιέφεραν το ΤΕΕ.

[17] Το Micro-Isis χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία βάσης βιβλιογραφικών δεδομένων, χρειαζόταν παραμετροποίηση για την ανάπτυξη της εφαρμογής, ήταν πάντως ένα σύστημα ταχείας και αποτελεσματικής λειτουργίας και πρωτοποριακό για την εποχή του.

[18] Βλ. σχετικό αφιέρωμα ΤΕΕ: http://library.tee.gr/digital/endel/1995_1839/endel_1995_1858_20.pdf. Εξάλλου, το σύστημα αυτό με τη μορφή της εικονικής βιβλιοθήκης ήταν και αντικείμενο της διδακτορικής μου διατριβής (Τοράκη, 2003).

[19] Είχαμε παρουσιάσει το σύστημα αυτό, το οποίο τότε ήταν πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα, στο 12ο Συνέδριο Ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών 12-14/11/2003 στις Σέρρες (https://lekythos.library.ucy.ac.cy/handle/10797/10781). Η Φραντζέσκα έφυγε πολύ νωρίς, στις 22 Αυγούστου 2008 (http://portal.tee.gr/portal/page/portal/press/ENHMEROTIKO_DELTIO/ED-YEAR-2009/ED2526/2526_EFYGAN.pdf).

---------------------------------------------------------------

Βιβλιογραφική αναφορά της παραπάνω εργασίας: 

Τοράκη, Κ. (2019). Τεχνολογική κληρονομιά, συλλογική μνήμη και βιβλιοθήκες: το παράδειγμα και η συμβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ. Στο Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ. Ημερίδα ΤΕΕ, 21 Ιανουαρίου 2019. (εισήγηση, παρουσίαση)