Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 2013, συγγνώμη 1880...

Δημοσιεύτηκε τις προάλλες στο Βήμα (10/2/2013) άρθρο του κ. Χαρ. Μουτσόπουλου, Προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, με τίτλο "Αντί επιδοκιμασίας ζητείται παραίτηση", με αφορμή την άκομψη, όπως λέει, εκδίωξη των μελών του Συμβουλίου "... από θέσεις που εθελοντικά και χωρίς ιδιοτέλεια υπηρέτησαν θεσμούς και ιδιαίτερα έναν από εκείνους που αποτελεί τον πολιτιστικό πυλώνα της χώρας" και γι' αυτό "οι αρμόδιοι οφείλουν να δώσουν μερικές εξηγήσεις, να λογοδοτήσουν στην κοινωνία".

Δεν έχω λόγο να διαφωνήσω με το θεωρητικό μέρος της παραπάνω πρότασης, εξάλλου η Κυβέρνηση μας έχει συνηθίσει όχι απλά σε "άκομψες" αλλά σε βίαιες μέχρι αντιδημοκρατικές ενέργειες προκειμένου να υλοποιήσει τις μνημονιακές της δεσμεύσεις. Δεν θα σταθώ σε αυτό. Θα ήθελα όμως να επαναφέρω στη συζήτηση αυτά που συζητούνται εδώ και 2 περίπου χρόνια, τις μεγαλοστομίες με τις οποίες κάποια μέσα υποδέχονταν κάθε ανακοίνωση και κάθε εκδήλωση "εξωστρέφειας" στο αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Μερικοί τίτλοι: "Επιτέλους κάτι κινείται", "να ανακτήσει το δημόσιο ρόλο που της ανήκει", "αφυπνίζεται" ... Και από την άλλη, αναθέματα και λίβελλοι για την μέχρι τότε πορεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης (δεν απέφυγα να σχολιάσω κάποιες φορές, όπως εδώ κι εδώ). Βέβαια, θα είμαι η τελευταία που θα ωραιοποιήσει την κατάσταση και θα υποστηρίξει πως ήταν όλα καλά στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Κάθε άλλο μάλιστα.

Όμως, αυτό που κυριάρχησε από το 2009 ήταν μια επίθεση στους ανθρώπους, στους όποιους θεσμούς, στους εργαζόμενους, στα δικαιώματα, σε ό,τι είχε υπάρξει και είχε δημιουργηθεί μέχρι τότε, λες και δεν είχε υπάρξει και δεν είχε δημιουργηθεί τίποτα, λες και ήρθαν οι σοφοί και οι σωτήρες να μας φτειάξουν (όχι απλά να μας σώσουν, είμασταν σε πρωτόγονη κατάσταση, δεν το ξέραμε, δεν το είχαμε αντιληφθεί, κι αυτοί οι ίδιοι που μας κυβερνούσαν τόσα χρόνια; ε αυτοί τώρα ξύπνησαν). Όλα κατέρρευσαν και για όλα φταίμε όλοι. Διάχυση της ευθύνης και συνενοχή. Αυτή ήταν και είναι η πολιτική. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η σημερινή Κυβέρνηση, προχθές το ΕΚΕΒΙ, χθες τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, σήμερα η Εθνική Βιβλιοθήκη και δεν θα συμμαζεύεται η κατάσταση, όσο κι εμείς είμαστε μόνο θεατές.

Ο Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της σημερινής Εθνικής Βιβλιοθήκης κάνει ένα σύντομο απολογισμό του έργου τους. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, εκτός της παρατήρησης ότι αναφέρει τελευταία την "παροχή υπηρεσιών", μιλά για σύνταξη καταλόγων και αρχείου καθιερωμένων επικεφαλίδων και για ανάπτυξη προδιαγραφών και πολύ θα ήθελα περισσότερες πληροφορίες, για παράδειγμα, με ποιες προδιαγραφές έχουν ασχοληθεί αυτό τον ενάμιση χρόνο (γιατί παλαιότερα, όντως η Εθνική Βιβλιοθήκη είχε συντάξει τέτοια τυποιητικά κείμενα/οδηγούς για τις ελληνικές βιβλιοθήκες, όπως άλλωστε φαίνονται και στη σελίδα των Εκδόσεων).

Σχετικά με την αποστολή και τον προγραμματισμό της Εθνικής Βιβλιοθήκης, υπάρχει το  σύντομο μα κυρίως αόριστο και γενικόλογο κείμενο για την Αποστολή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που υπογράφεται από τον Πρόεδρο και την Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια, καθώς και το Στρατηγικό σχέδιο, που είναι κείμενο του πρώην Διευθυντή Γιώργου Ζάχου από το 2002 κι έχει τον τίτλο "Βραχυπρόθεσμο Πρόγραμμα ανάπτυξης της Εθνικής Βιβλιοθήκης 2002-2006". Υπάρχει επίσης  και μία παλαιότερη έκδοση 68 σελίδων των Τριαντάφυλλου Σκλαβενίτη και Γιώργου Μπώκου με τίτλο "Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος: αποστολή και υπηρεσίες προς τους πολίτες" (Αθήνα, ΕΒΕ, 1998), που θα έπρεπε όμως να υπάρχει σε ηλεκτρονική μορφή και να είναι ελεύθερα αναγνώσιμη (εκτός εάν υπάρχει η άποψη ότι έχει αντικατασταθεί από άλλα κείμενα, αλλά κι έτσι, για ιστορικούς λόγους θα έπρεπε να είναι διαθέσιμο).

Όμως, γιατί τα γράφω αυτά; Διαβάζοντας τη σύντομη αναφορά του Προέδρου της Εθνικής Βιβλιοθήκης και μη βρίσκοντας στον ιστότοπο κανένα κείμενο απολογισμού/προγραμματισμού (καμιάς περιόδου, για να είμαστε ειλικρινείς), αλλά και από όλη την εικόνα που έχω ως πολίτης και την αντίληψη για το ρόλο μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης, θυμήθηκα το κείμενο του Εμμ. Ροϊδη, που ήταν Έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης και δημοσίευσε ένα κείμενο το 1880 με τίτλο "Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880". (Το κείμενο υπάρχει σε ψηφιακή μορφή στην ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Περιλαμβάνεται επίσης στο συλλογικό έργο "Περι βιβλιοθηκών" που εκδόθηκε το 1993 από τις εκδόσεις Άγρα. Εξάλλου, απόσπασμα έχει δημοσιευτεί το 1880 στην πολιτικοσατυρική εφημερίδα "Μη χάνεσαι" που εξέδιδε ο Βλ. Γαβριηλίδης και έχει ψηφιοποιηθεί από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πατρών στο σύστημα Κοσμόπολις).

Όταν λοιπόν ο Ροϊδης ανέλαβε την Εθνική Βιβλιοθήκη, συνέταξε ένα κείμενο 88 σελίδων, στο οποίο περιγράφει την κατάσταση που βρήκε τόσο γενικά όσο και αναλυτικά κατά θεματικό πεδίο και κατά κατηγορία συλλογών, ενώ επίσης καταθέτει απόψεις, κακοδαιμονίες, προβλήματα, ανεπάρκειες όλων των συντελεστών - πολιτείας, υπαλλήλων, εφόρων κτλ. Εκεί μέσα ο Ροϊδης λέει πολλά, δεν χαρίζεται, είναι ένα επίσημο κείμενο που απευθύνεται στη Βουλή και συγκεκριμένα στο βουλευτή και Έφορο της Βουλής Τιμολέοντα Φιλήμονα, στο οποίο μεταδίδει "πληροφορίας τινάς περί της καταστάσεως της Εθνικής Βιβλιοθήκης πεποιθώς επί τη υμετέρα υποσχέσει να επιστήσετε επ' αυτών την προσοχήν της Βουλής".

Γράφει σε κάποιο σημείο:

"Έλθωμεν ήδη εις τα βιβλιοφάγα έλκη, εξ ών αδύνατος αποβαίνει η ανάρρωσις της βιβλιοθήκης, πριν ή οπωσδήποτε επουλωθώσιν, είναι δε ταύτα κυρίως τρία: η κατάχρησις του δανεισμού, η έλλειψις παγίου καταλόγου και πονηρότερον αμφοτέρων η εξάρτησις εκ της πολιτικής."

Περιγράφει τον ανεξέλεγκτο δανεισμό που γινόταν τις πρώτες δεκαετίες, κάνει λόγο για την "δυστροπίαν των δανειζομένων" και προχωρά σε διατύπωση πολιτικής και κανόνων δανεισμού με αναφορά στις ξεχωριστές περιπτώσεις. Όσο για τον κατάλογο, αναφέρεται στα διαφορετικά συστήματα "ου μόνο δελτιογραφήσεως, αλλά και ορθογραφίας των ξένων γλωσσών" που ακολούθησαν οι προηγούμενοι έφοροι, σε άλλα σχετικά προβλήματα, όπως "αδελτιογράφητα βιβλία ή άβιβλα δελτία", ενώ καταθέτει τον προβληματισμό του για τον έντυπο κατάλογο που χρειάζεται τακτική ανανέωση για να είναι επίκαιρος και κάνει ενδιαφέρουσες αναφορές σε αντίστοιχες δραστηριότητες άλλων χωρών.

Και αφού κάνει τον απολογισμό του τετραμήνου από την ανάληψη καθηκόντων εφόρου, προχωρά με τον γνωστό καυστικό τρόπο στην περιγραφή των εμπλοκών και διαπλοκών για την επιλογή από του εφόρου βιβλιοθήκης "μέχρι του εσχάτου κλητήρος".

"Άλλον βεβαίως διευθυντήν της Βιβλιοθήκης απαιτεί η πολιτική των εσπευσμένων και άλλον η των ηρέμα παρασκευών."

Αυτά και άλλα πολλά σπουδαία έγραφε ο Ροϊδης, αλλά μερικές φορές είναι σαν να διαβάζουμε χθεσινές ή σημερινές καταστάσεις. Αφιερωμένο λοιπόν το κείμενο όλο σε κάθε αρμόδιο για την Εθνική Βιβλιοθήκη!

Τέλος, μιας και ο λόγος για την Εθνική Βιβλιοθήκη, αξίζει ν' ανατρέξει κανείς και στο ενδιαφέρον κείμενο του Τριαντάφυλλου Σκλαβενίτη με τίτλο "Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος: ιστορικό σχεδίασμα", που ετοίμασε με αφορμή την έκθεση για τους Θησαυρούς της Εθνικής Βιβλιοθήκης το 1999. Γράφει για τον Ανδρέα Μουστοξύδη, τον εμπνευστή και πρώτο μαζί με τον Ιωάννη Καποδίστρια δημιουργό της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της "Αποθήκης των βιβλίων" όπως την ονόμασαν, ότι σε αυτήν "θέλουν παλιννοστήσει, ούτως ειπείν, εις τήν πατρίδα των οί παλαιοί μας συγγραφείς, καί συνδιαλέγεσθαι μεθ' ημών προς έκπαίδευσιν τών νέων καί ψυχαγωγίαν τών προβεβηκότων", ενώ επικαλείται "τήν άξιοπρέπειαν καί τόν φωτισμόν τοΰ γένους" όταν το 1829 καταθέτει την άποψή του για τη δημιουργία της.

Αξιοπρέπεια και φωτισμός. Τόσο επίκαιρες οι δύο έννοιες!

*** Είχα έτοιμο το παραπάνω κείμενο για ανάρτηση και μόλις πληροφορήθηκα τον ορισμό νέου Εφορευτικού Συμβουλίου.  Εύχομαι καλή δύναμη στο νέο Πρόεδρο κ. Ζουμπουλάκη, στον κ. Καψάλη και στα άλλα μέλη, ελπίζω να εκπροσωπούνται και οι χώροι των βιβλιοθηκονόμων και των αρχειονόμων, δεν έχω δει ακόμη ονόματα. Αφιερωμένο και σ' αυτούς το κείμενο του Ροϊδη. Και να θυμάστε: Αξιοπρέπεια και φωτισμός!