Του κόψαν τα φτερούδια του, του πήραν τη λαλιά του...

Άκουσα τα θυμωμένα λόγια, τις σπαρακτικές εκκλήσεις του Ιαβέρη το πρωί στο Κόκκινο και συγκλονίστηκα. Είπε ο άνθρωπος:

"Πρέπει να συνειδητοποιήσει η Πολιτεία, τα ΜΜΕ και οι πολίτες ότι οι ηλικίες που "φεύγουν" είναι μεταξύ 15 και 35 ... χτες δύο 23χρονοι, μία 33χρονη, ένα παιδί 3 ετών και ένα βρέφος που δεν γεννήθηκε ... όλοι αυτοί δεν θα κάνουν παιδιά, οι γονείς των νεαρών στην Πόρσε δεν θα δουν εγγονάκια ... αυτό λέγεται μείωση πληθυσμού, γενοκτονία ... Ασχολούμαστε με τη βιωσιμότητα του χρέους όταν κανείς δεν ασχολείται με τη βιωσιμότητα των παιδιών των Ελλήνων ... το εντυπωσιακό ήταν χτες, το χολιγουντιανό παρανάλωμα ... σήμερα που θα βαδίσουν πίσω από τα φέρετρα των παιδιών, εκεί να καταγράψει κάποιος τη δυστυχία και να τη μεταφέρει στους πολίτες, τις συνέπειες μίας αλόγιστης πράξης..."

Είπε πολλά, είπε τ' αυτονόητα, μα ποιος ακούει; 

"... η παιδεία αποκτάται διά της αντιγραφής των προτύπων, βιωματικά, από τον μπαμπά, τη μαμά, τον παππού, τη γιαγιά ... έχει κάποιον με το παιδί στην αγκαλιά της μάνας του σαν αερόσακο κι αυτός είναι ξαπλωμένος χωρίς ζώνη, καπνίζει τσιγάρο, γαμωσταυρίζει όποιον βρει, κορνάρει, μπλοκάρει διασταυρώσεις, κινείται στη ΛΕΑ, το παιδί από πού κι ως πού θα γίνει καλύτερο;..."

Ας τον ακούσομε κάποτε. Χρόνια φωνάζει για το έγκλημα στους δρόμους. Από ανοησία, είπε.

Όλοι έχουμε χάσει ανθρώπους κοντινούς ή έχουμε ακούσει τέτοιες περιπτώσεις γιατί έτρεχε, γιατί δεν φορούσε ζώνη, γιατί δεν φορούσε κράνος, γιατί παραβίασε φωτεινό σηματοδότη, γιατί γιατί γιατί ... Τι κυνηγάμε τρέχοντας, παραβιάζοντας τους κανόνες; Και, φυσικά, δεν διακρίνω τους λεγόμενους στοιχειώδεις κανόνες, δεν υπάρχουν στοιχειώδεις κανόνες ασφαλούς οδήγησης... 

Ακούμε; Όλοι, όχι μόνο η Πολιτεία, αλλά και η Πολιτεία, που καλό είναι, πέρα από την εκπαίδευση και στο σχολείο αλλά και με άλλους τρόπους (τηλεόραση κτλ.), πέρα από τον έλεγχο και την τιμωρία (γιατί όχι, στην Κρήτη παρατηρείται το φαινόμενο των τσικουδοκατανύξεων μέρα μεσημέρι από έφηβους που άντε να πάρουν μετά και το αυτοκίνητο του μπαμπά ή και το τρακτέρ για να σεργιανίσουν χαρούμενα στους δρόμους των ονείρων τους...), να δώσει αυστηρή προτεραιότητα στην κατασκευή ασφαλών δρόμων, αυστηρή προτεραιότητα στον ΒΟΑΚ ας πούμε, τον Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης που χρόνια πολλά τον μελετάνε και τον χαράζουν και τον ξαναχαράζουν στα χαρτιά και χρόνια λιβανίζουμε για την καρμανιόλα της Κρήτης ...

Τα ίδια και τα ίδια. Πάλι μανάδες και πατεράδες θα κλάψουν τα παιδιά τους, γιαγιάδες και παπούδες τα εγγόνια, πάλι παιδιά δεν θα προλάβουν να γνωρίσουν τη ζωή κι αυτά που λίγο πρόλαβαν, έκοψαν το νήμα τόσο γρήγορα...

Κοπήκαν τα φτερούδια τους, κοπήκε η λαλιά τους ...

Γιατί, πουλί, δεν κελαηδείς
`πως κελαηδούσες πρώτα;

Άχ, πώς μπορώ να κελαηδώ
`πως κελαηδούσα πρώτα;

Μου κόψαν τα φτερούδια μου
μου πήραν τη λαλιά μου...

----------------------------------------------------------------------

Σημείωση. Το παραπάνω τραγούδι με τη Σαββίνα Γιαννάτου είναι παραδοσιακό της Ανατολικής Θράκης και αναφέρεται στην άλωση της Πόλης. Μα οι στίχοι τόσο ταιριαστοί για την άλωση των ζωών τόσων ανθρώπων, άλλη μια φορά! Νάταν η τελευταία θε μου ...

Νίκος Κούνδουρος: "ένας εικονολάτρης, που αγάπησε την αναπαράσταση της ζωής πιο πολύ από τη ζωή". Εις μνήμην!

Δεν είναι όνειρο το χθεσινό φευγιό του Νίκου Κούνδουρου. Είναι μια πραγματικότητα, είναι η φυσική κατάληξη του βίου μετά από εννιά γεμάτες δεκαετίες. Κι εμείς θα τον θυμόμαστε με αγάπη και δέος, φέρνοντας στο νου τις εικόνες από τη Μαγική πόλη, το Δράκο, τις Μικρές Αφροδίτες, φέρνοντας στο νου την ίδια την εικόνα του, την εικόνα ενός πολύ ωραίου άντρα, ατίθασου στη μορφή και ντόμπρου στο λόγο, επιδεικνύοντας περήφανα τις αρετές της κρητικής καταγωγής του, τα Σφακιά από τη μια και το Λασίθι από την άλλη.

Ξεφύλλισα το αυτοβιογραφικό του βιβλίο "Ονειρεύτηκα πως πέθανα" (Ίκαρος, 2009) για να θυμηθώ και να ξανανιώσω την ομορφιά από εκείνο το χειμαρρώδη λόγο, όταν αφηγείται τη ζωή του και μαζί τη ζωή άλλων ανθρώπων που ήταν κοντά του αγαπημένοι ή που στο διάβα των τόσων χρόνων άκουσε γι' αυτούς. "Η μνήμη μου ακολουθά τις κατακερματισμένες εικόνες που οροθετούν τη δικιά μου ζωή μέσα στη ζωή των άλλων". Αφήγηση πότε σε πρώτο και πότε σε τρίτο πρόσωπο, πότε να μιλά για τα μικράτα του, για τις γιαγιάδες που του΄λεγαν ιστορίες και παραμύθια, πότε για τα χρόνια της αντίστασης, του εμφυλίου και της εξορίας, πότε για το Μάη του '68, πότε για τον Μάνο τον παντοτινό του φίλο και πότε για τα έργα του, γιατί όπως λέει ο ίδιος, "δεν βρήκα άλλο τρόπο να μιλήσω για τις ατελείωτες ιστορίες του νου μου, μισές αλήθειες και μισές ψέματα".

Ξεκινώντας να περιδιαβαίνω τις σελίδες με τις ατέλειωτες ιστορίες του νου, αλήθειες ή ψέματα δεν ξέρω, αλήθειες θαρρώ, βρίσκομαι πότε στην Κρήτη στο Λασίθι, απ' όπου η μάνα του η Πόπη, η καλόσυρη, γιατί τράβαγε από καλή οικογένεια, πότε στα Σφακιά απ' όπου ο πατέρας του, γνωστή και σπουδαία φαμελιά οι Κούνδουροι, και πότε στην Αθήνα όπου γεννήθηκε κι έζησε, μα και στο Παρίσι, στην Ανκόνα, στη Μόσχα... Λίγες αναφορές θα κάνω μόνο, στη μνήμη του, είναι τόσα πολλά αυτά που λέει, τόσοι πολλοί αυτοί που  έρχονται στο νου του.

Πώς χαρακτηρίζει ο ίδιος τον εαυτό του; Είναι, λέει, "ένας αγράμματος, ένας πλαστογράφος, ένας εικονολάτρης, που αγάπησε την αναπαράσταση της ζωής πιο πολύ από τη ζωή"!

Κι όμως, την αγάπησε την πραγματική ζωή ο Κούνδουρος και αγωνίστηκε γι' αυτήν. Και αυτά μας περιγράφει σε τούτο το βιβλίο, και πώς, νεαρό παιδί 18 χρονών, έζησε το θανατικό των δεκεμβριανών, πώς τραυματίστηκε και χάθηκε από τη μάνα του που τον είχε για πεθαμένο πολύ καιρό, πώς τον βρήκαν σ' ένα νοσοκομείο.

Ας τα πάρουμε με τη σειρά τα λίγα που θα μεταφέρω εδώ. Κι ας ξεκινήσουμε με τον μεγάλο του έρωτα την Κρήτη. Παντού η Κρήτη, οι τόποι και οι άνθρωποί της, οι ιστορίες και οι αγώνες τους. Και η φύση της Κρήτης, ο έροντας, και μου θύμισε τον πατέρα μου, κι εκείνος γεννημένος το 1926, που έλεγε για τους εροντεμένους...

"Δίκταμο ή έροντας ή σταθάρι. Τσάι κρητικό, φυτρώνει μόνο στις σχισμάδες και στα κακοτράχαλα βουνά της Κρήτης. Έχει δεκαεφτά ονόματα για δεκαεφτά αρρώστιες. Θεραπεύει άμα το βράσεις, μα και μονάχα να το ζεματίσεις με καυτό νερό...Διώχνει τις κακές αρρώστιες και δίνει κουράγιο στους γέρους και ζωή στους λαβωμένους. Μόνο που θέλει κόπο και κουράγιο και κίνδυνο να το μαζώξεις από τις άγριες σχισμάδες και τα βράχια του Ψηλορείτη. Στον πόλεμο η μάνα μαζί με το σταυρό που κρέμαγε στο λαιμό του άντρα ή του γιου έραβε σ' ένα σακουλάκι κοπανιστό δίκταμο, βάλσαμο για τις πληγές κι ευχή της μάνας για τον πολεμιστή, ξόρκι για κάθε λογής κακό ..."

Δίκταμος ή έροντας ή σταθάρι, βάλσαμο για τις ψυχές...

Κι ύστερα, οι Γερμανοί στην Κρήτη, οι Ιταλοί στο Λασίθι, η αντίσταση, οι προδότες, ο εμφύλιος (ποιος είπε ότι δεν υπήρξε και στην Κρήτη), οι Μπαντουβάδες ο φόβος και ο τρόμος στην Ανατολική Κρήτη, η εκτέλεση του καπετάν Ποδιά και όσα ακολούθησαν στο Ηράκλειο και η συνέχεια με τη νεαρή γυναίκα του Ποδιά και το μωρό στην αγκαλιά. Γυρίζει ξανά και ξανά στα ίδια αυτά θέματα, θυμάται τις γιαγιάδες που τούλεγαν τις ιστορίες από κείνα τα χρόνια με το νι και με το σίγμα, κι εμένα μούρχονται στο νου τα δυο τελευταία μυθιστορήματα της Μάρως Δούκα "Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ" κι "Έλα να πούμε ψέματα". 

Και πάμε στο Δεκέμβρη του '44 στην Αθήνα, "στην αρχή του μεγάλου λάθους". Περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τι έγινε, Χημείο, Νομική, Πολυτεχνείο, τι έκανε ο ίδιος, νεαρός Επονίτης, που παρά τα μόλις δεκαοχτώ του χρόνια συμμετείχε ενεργά στα γεγονότα εκείνα.

Κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο οι νέοι, "τα παιδιά με τα τουφέκια", οδοφράγματα γύρω στην Πατησίων, κόσμος πολύς στους δρόμους, νεκροί, πολλοί νεκροί, "ποιοι αψήφισαν τόσο λαό μαζεμένο;" αναλογίζεται. Κι η Πατησίων σιγά σιγά σωπαίνει. Και "απέναντι, το σκοτεινό κτίριο της Casa d' Italia φάνταζε σιωπηλό κι απειλητικό, κατοικημένο από τα φαντάσματα των Γερμανών και κάμποσους Έλληνες δικούς τους  - πόσοι να 'ταν άραγε; - που περιμένανε να καταλαγιάσει η οργή του κόσμου για να παζαρέψουν με το καινούριο κράτος τη ζωή τους".

Προβληματίζεται όμως:

"Το δεκαοχτάχρονο μυαλό μου το τυραννούσαν ερωτήματα χωρίς απάντηση. Ποιοι είναι αυτοί, ποιοι είμαστε εμείς, ποιος είμαι εγώ."

Αφιερώνει πολλές σελίδες στα δεκεμβριανά, και στην αιχμαλωσία του. "Τι σόι αιχμάλωτος ήμουνα, ποιος ήταν ο εχθρός μου, πού έγινε πόλεμος και γιατί ήτανε αιχμάλωτος τούτος ο λαός που σπρωχνότανε τώρα να χωρέσει στο μεγάλο τολ στις ρίζες του Υμηττού..."

Και η συγκινητική αναφορά στον Ισίδωρο, το γιο της θυρωρίνας, τον συμμαθητή του από το δημοτικό, αιχμάλωτος κι αυτός, που ξεψύχισε μπροστά του από τις σφαίρες των άλλων όταν προσπάθησαν ν' αποδράσουν, νεαρά παιδιά μα τόλεγε η ψυχούλα τους. Κι εκείνος λαβώθηκε, ζωντανός ή πεθαμένος δεν μπορούσε να καταλάβει, "πέθανα ξανασκέφτηκα κι αφέθηκα καθησυχασμένος, ό,τι ήτανε να γίνει έχει γίνει".

Και συνεχής ο καημός του για το μακελειό εκείνο:

"Έχω σκεφτεί τόσες φορές αυτή την ιστορία, μια τόση δα ιστορία είναι, ένα τίποτα λέω, μα τότε δεν ήξερα πως μόλις είχε αρχίσει το μακελειό που θα χώριζε τους Έλληνες στα δυο. Τους καλούς και τους κακούς. Κι εγώ χρεώθηκα με τους κακούς και με τους κακούς θα τελειώσω την υπόλοιπη ζωή που μου μένει να ζήσω."

Και την ίδια χρονιά στην Κρήτη, καλοκαίρι του 1944, Αύγουστος ήταν που πιάσανε το θείο του, αδελφό του πατέρα του, το γνωστό δικηγόρο Ρούσσο Κούνδουρο, τον πήγανε στην Αγιά για εκτέλεση, λένε πως δεν έφτασε καν να σταθεί όρθιος στο απόσπασμα, τον σκότωσαν μέσα στο καμιόνι που τον μετέφερε. Εκεί στην Αγιά εκτέλεσαν τόσους και τόσους πατριώτες, εκεί εκτελέστηκε και λίγες μέρες μετά, στα μέσα του Σεπτέμβρη του '44 ο 17χρονος Επονίτης Στέφανος Σκαράκης (μέρα ίδρυσης της ΕΠΟΝ η σημερινή, 23 Φλεβάρη 1943). Τελειώνοντας την ιστορία για το Ρούσσο Κούνδουρο ο γέρος με τη μαγκούρα, του λέει:

"... Δυο κουβέντες ακόμη, ο ήρωας ο μπάρμπας σου ο Ρούσσος ήτονε δικηγόρος και λέω πως όπλο δεν εκράτησε ποτές του."

Και τα χρόνια περνούν. Τον κυνηγούν το '48 και κρύβεται σ' ενα παλιό σπίτι στο Ηράκλειο. Κι ύστερα, από τον ίδιο χρόνο στη Μακρόνησο, ο ξεσηκωμός και το φονικό το Μάρτη του '49, ο Σκαλούμπακας κι ο Βασιλόπουλος, το κουβάλημα της πέτρας, η επίσκεψη των ξένων.

Στη Μακρόνησο με το Θανάση Βέγγο (Πηγή)

Μάρτης του '52, οι εκτελέσεις του Μπελογιάννη και των άλλων. Κι όμως,

"Ο Μπελογιάννης. ο Αργυριάδης και ο Μπάτσης δεν ήταν αντάρτες των βουνών. Σπουδαγμένοι, γραμματιζούμενοι, μέλη κι αυτοί μιας κοινωνίας που θα έστηνε στην Ευρώπη τη νέα τάξη πραγμάτων, δημοκρατική ή ψευτοδημοκρατική κατά περίπτωση".

Πολλά τα θέματα, το είπα από την αρχή. Για τον Αναγνωστάκη και τον Βαγενά, για την ποίηση, για τον Τσιτσάνη, για τα στέκια Λουμίδη και Απότσου, για τον Ελύτη και το Σαμαράκη, για το Βασίλη Διαμαντόπουλο στη δικατορία, για τον Τσε, για τον Γιώργο Γραμματικάκη, για τον Γ. Βακιρτζή το ζωγράφο. Θαύμαζε τον Γιώργο Βακιρτζή, ή καλύτερα τον συνάρπαζε. "Στέκεις με δέος μπροστά στα ζωγραφίσματά του, μπροστά στον φοβερό όγκο από εικόνες... Γιατί οι κόσμοι του Βακιρτζή είναι και δικοί μου κόσμοι. Ο Βακιρζτής τους κατάγραψε, αυτό είναι όλο".

Γ. Βακιρτζή, Η απελευθέρωση των Ελλήνων 1944-45 (Πηγή)

Μιλά πολύ για το Μάη του '68 στο Παρίσι, ήταν κι αυτός εκεί. "Κι εμείς κουβαλούσαμε την ντροπή της χωρίς αντίσταση ήττας μας και κοιτάζαμε με ζήλια τους Γάλλους να σηκώνουν την επανάστασή τους απέναντι σε μια αυταρχική αλλά νόμιμη και δημοκρατική εξουσία." Συνεχίζει όμως: "Η γενιά του Μάη δε γνώρισε τον πόλεμο και τις δυστυχίες του και περιορίστηκε να καταγγείλει την κοινωνία της ευημερίας για τις ανισότητές της. Και τους διανοούμενους κάθε λογής για την επηρμένη απομόνωσή τους στους γυάλινους κόσμους της προσωπικής τους φιλαρέσκειας."

Και ύστερα το Πολυτεχνείο του '73, τότε που οι ξεσηκωμένοι φοιτητές "θέλουν να τινάξουν στον αέρα την κοινωνία των πατεράδων τους."

Πολλές σελίδες αφιερώνει στο Μάνο Χατζηδάκι, στη φιλία τους, στις μανάδες τους που τελικά τις έθαψαν δίπλα δίπλα, στην αγάπη του γι' αυτόν "είμαι τυχερός που ήσουνα εσύ ο παιδικός μου φίλους" του ΄γραφε, στην πίκρα του Μάνου "από την αδυναμία μας να βρούμε ένα κοινό σημείο αναφοράς στις περιπέτειες που ταράζουν τη φιλία μας", όπως του 'γραφε ο Μάνος σ' ένα του γράμμα. Τον αγαπούσε το Χατζηδάκι ο Κούνδουρος, ένα χρόνο διαφορά είχαν, "αλλά εκείνος ήταν διακόσια χρόνια πιο μεγάλος". Νιώθω αγάπη και τρυφερότητα στην περιγραφή που κάνει για τον φίλο του το Μάνο:

"Ήταν αγωνιστής ήταν ηρωικός μα τίποτα δεν έμοιαζε πάνω του ηρωικό. Παχουλός, κουτσοδόντης, νωθρός, ξενύχτης, φλύαρος, ήταν όλα αυτά τα καθημερινά, κι έπρεπε να θες να δεις πως δεν ήταν τίποτα απ' όλα αυτά, ούτε νωθρός, ούτε ξενύχτης, ούτε φλύαρος, ούτε καν παχουλός. Ήταν ένα θηρίο..."

Ο Νίκος Κούνδουρος ήταν, τ' ομολογεί ο ίδιος εξάλλου, ανυπότακτος και ονειροπόλος, κληρονόμος των ατέλειωτων παραμυθιών των Σφακιανών παππούδων.

Έγραφε σ' ένα γράμμα του στο Χατζηδάκι:

"Θέλω να διατηρήσω μέχρι το τέλος το δικαίωμα να είμαι με τους άλλους, να ουρλιάζω στα πεζοδρόμια, να είμαι αυτό που ήμουνα, ο φοιτητής με τη γροθιά σηκωμένη στον ουρανό απειλητικά..."

Και τελειώνει το συναξάρι της ζωής του, πρωταπριλιά του 2009, με την κουβέντα της μάνας του:

"Ζήστε για να μας θυμάστε".

Καλό του ταξίδι!

Πολιτική βιβλίου;

(Πηγή εικόνας εδώ)

Τον Ιούλιο του 2016 είχε συσταθεί μια Επιτροπή για το βιβλίο, είχε ανακοινωθεί η σύνθεσή της και αναμενόταν το πόρισμα μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Είχαν τότε δημοσιευτεί άρθρα σε πολλά μέσα, η ανακούφιση ήταν έκδηλη, οι προσδοκίες πολλές και η ελπίδα για αλλαγή σελίδας θα γινόταν πραγματικότητα. Ο τότε Υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς μάλιστα είχε τοποθετηθεί και δημόσια υποστηρίζοντας τη θέση για την ενιαία τιμή βιβλίου. Κι όμως, από τότε δεν έχει ακουστεί τίποτα. Κάνοντας μια αναζήτηση στο Διαδίκτυο, η επιτροπή αυτή χάνεται κάπου μετά το καλοκαίρι του 2016, ενώ στον ιστότοπο του ΥΠΠΟ και ειδικότερα στη σελίδα του Τμήματος Γραμμάτων, Βιβλίου και Ψηφιακού Περιεχομένου δεν υπάρχει καμιά αναφορά, ούτε όμως και η αναζήτηση στον ιστότοπο είναι δυνατή (δεν λειτουργεί!).

(Πηγή εικόνας εδώ)

Έτσι, το άρθρο του Πέτρου Ζούνη με τίτλο "Απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός πολιτικής για το βιβλίο" που δημοσιεύτηκε την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου στην εφημερίδα "Εποχή" είχε ενδιαφέρον γιατί  έδωσε κάποιες πληροφορίες ότι μάλλον κάτι μπορεί να κινείται. Δημοσιεύω εδώ ολόκληρο το κείμενο:

Απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός πολιτικής για το βιβλίο

Αν δεχτούμε ότι η παιδεία και ο πολιτισμός είναι αυτά τα στοιχεία πάνω στα οποία στηρίζεται η συνοχή μιας κοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα και η ανάπτυξή της σε όλα τα επίπεδα. Αν δεχτούμε, ότι η γνώση που αποκτάται στο διάβα της ιστορίας εκτός της μεταφοράς της από γενιά σε γενιά διά του προφορικού λόγου, κυρίως γίνεται διά του γραπτού. Αν λάβουμε επίσης υπ’ όψιν ότι το βιβλίο, σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ έχει χαρακτηριστεί ως πολιτιστικό αγαθό, τότε εύλογα μπαίνει το ερώτημα: «είναι δυνατόν να αντιμετωπίζεται και να συνωστίζεται το πολιτιστικό αγαθό μαζί με τα διάφορα άλλα, και να επαφίεται η τιμή και διακίνησή του στην ελεύθερη αγορά»;

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία κ.λπ. υπάρχει ενιαία τιμή βιβλίου. Με τον τρόπο αυτό προστατεύονται κυρίως τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία και οι εκδότες από τους μεγάλους ανταγωνιστές τους. Μάλιστα κατά τις διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (όπου δεν ισχύει η ενιαία τιμή βιβλίου) σχετικά με τη συμφωνία για τη Διατλαντική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων, γνωστή ως TTIP, ο επικεφαλής των διαπραγματεύσεων της ΕΕ δήλωσε κατηγορηματικά ότι η Ενιαία Τιμή Βιβλίου δεν αποτελεί αντικείμενο συζήτησης.

Το ελληνικό ολιγοπώλιο

Στην Ελλάδα η Ενιαία Τιμή Βιβλίου καθιερώθηκε με το νόμο 2557/24.12.1997. Σύμφωνα με αυτόν, ο εκδότης όριζε τη λιανική τιμή του βιβλίου και κανείς δεν μπορούσε να το διαθέτει σε ψηλότερη ή χαμηλότερη τιμή, πέρα από ένα +/- 10%. Ο νόμος αυτός καταργήθηκε το 2014 από τον κ. Χατζηδάκη. Πρόκειται για μνημονιακό νόμο, ο οποίος ψηφίστηκε στο πλαίσιο της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ. Στόχος ήταν να λειτουργήσει ο ανταγωνισμός στην αγορά και να πέσουν οι τιμές του βιβλίου.

Τα αποτελέσματα δύο χρόνια μετά ήταν, ναι μεν, να πέσουν οι τιμές στα εμπορικά βιβλία, αλλά να ακριβύνουν τα ποιοτικά και μη εμπορικά. Επίσης να περάσει η αγορά σε δύο-τρία βιβλιοπωλεία και πέντε –έξι εκδότες. Ταυτόχρονα, κλείνουν βιβλιοπωλεία μικρά, και κυρίως στην περιφέρεια, τα οποία λειτουργούσαν και ως χώροι πολιτισμού. Όσο το φαινόμενο αυτό θα συνεχίζεται, τόσο πιο πολύ θα υποβαθμίζεται το ποιοτικό βιβλίο. Επίσης, η περίοδος κρίσης που περνάει η χώρα μας και η καθίζηση της κατανάλωσης είναι φανερό ότι οξύνει και επιταχύνει το παραπάνω πρόβλημα, που με τη σειρά του παρασέρνει και σε αύξηση της ανεργίας.

Δυνατότητα αναθεώρησης

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, με τους αρμόδιους υπουργούς, Ν. Ξυδάκη και Αριστερίδη Μπαλτά, έχει δηλώσει ότι θα προχωρήσει σε διαδικασία αναθεώρησης της κατάργησης της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η σημερινή υπουργός κ. Κονιόρδου. Το θέμα, όμως, είναι ότι δεν είναι αρμοδιότητα μόνο του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά εμπλέκεται και το υπουργείο Οικονομίας. Επίσης ο νόμος είναι μνημονιακός και χρειάζεται και η γνώμη των θεσμών-δανειστών μας.

Με ερώτηση προς την Κομισιόν ο έλληνας ευρωβουλευτής κ. Γραμματικάκης για την επαναφορά της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου, η επίτροπος άφησε ανοιχτή τη δυνατότητα. Επίσης από το υπουργείο Πολιτισμού έχει τεθεί το θέμα στα τεχνικά κλιμάκια των θεσμών και έγινε δεκτό να συζητηθεί, εφόσον υπάρχει μελέτη που αιτιολογεί την πρόταση αναθεώρησης της κατάργησης της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου.

Αναμένεται μέσα στον Φλεβάρη να δημοπρατηθεί η μελέτη και να ολοκληρωθεί η διαδικασία μέσα στο 2017. Για να έχει αίσιο τέλος αυτή η προσπάθεια, είναι φανερό πως πρέπει να κινητοποιηθούν τα αρμόδια υπουργεία. Το υπουργείο Πολιτισμού θα πρέπει να ζητήσει τη στήριξη των ομόλογων υπουργών στην Ευρώπη, να αξιοποιήσει τη θέση του επικεφαλής διαπραγματευτή της ΕΕ για την TTIP, όπως επίσης και τους συλλόγους εκδοτών της Γερμανίας και της Γαλλίας, που με επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό και τον αρμόδιο υπουργό ζητούν την Ενιαία Τιμή Βιβλίου.

Επίσης για να στηριχθεί και ενισχυθεί η αγορά βιβλίου, χρειάζεται να υπάρξουν και ευρύτερες παρεμβάσεις, που έχουν να κάνουν με τη σύσταση φορέα που θα έχει την αρμοδιότητα να ασχολείται και να διαμορφώνει πολιτική για το βιβλίο, την προώθησή του στην ελληνική, αλλά και την ξένη αγορά. Να υπάρξει εξορθολογισμός στον ΦΠΑ, όπου έχουμε το παράδοξο υπηρεσίες και υλικά να είναι στο 24% και το βιβλίο στο 6%. Ουσιαστικά, χρειάζεται ένας επαναπροσδιορισμός της πολιτικής γι’ αυτό το πολιτιστικό αγαθό που λέγεται Βιβλίο.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση το πόρισμα της επιτροπής θα ήταν πολύ χρήσιμο να υπάρχει και να δημοσιοποιηθεί. Τα θέματα που θα είχε, όπως είχε δημοσιοποιηθεί στα μέσα ενημέρωσης, ήταν:

• Θεσμικό όργανο με αρμοδιότητες για την πολιτική του βιβλίου 
• Προγράμματα υποστήριξης των δημιουργών 
• Προγράμματα υποστήριξης των συντελεστών παραγωγής 
• Προγράμματα για τις βιβλιοθήκες 
• Κοινωνική διάδοση της ανάγνωσης 
• Ειδικά θέματα λειτουργίας της αγοράς βιβλίου 
• Προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό 
• Κλαδικές εκθέσεις βιβλίου 
• Έρευνες και βιβλιογραφική βάση δεδομένων 
• Πνευματικά δικαιώματα και προστασία τους 
• Θεσμικό πλαίσιο για τα Κρατικά Βραβεία

Ποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν είναι, όχι απλά σημαντικά αλλά και υποχρεωτικά απαραίτητα τα παραπάνω ζητήματα για τα οποία πρέπει να διατυπωθούν θέσεις και προτάσεις; Ποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν είναι όχι απλά σημαντικό, αλλά υποχρεωτικά απαραίτητο να έχουμε σαφώς ορισμένη και σαφώς διατυπωμένη πολιτική βιβλίου; 

Εύχομαι και ελπίζω να μην βρεθούμε στην ανάγκη να αναρωτηθούμε κάποια στιγμή: Πολιτική βιβλίου (την είδατε;), τίτλο που αντέγραψα από ένα άρθρο στο περιοδικό της Ένωσης Ελλήνων Βιβλιοθηκαρίων σε τεύχος του 1992. 

Πολιτική βιβλίου (την είδατε;):
άρθρο στο περιοδικό της ΕΕΒ, 1992 (Πηγή εδώ)

Μέρες ραδιοφώνου!

Μέρα ραδιοφώνου η σημερινή. Γλυκύτητα μας φέρνει η σκέψη του ραδιοφώνου. Και μια νοσταλγία για προηγούμενα χρόνια, για ακούσματα που ξεχωρίσαμε και για φωνές που ακόμη θυμόμαστε. Ακόμη έχω το καλώδιο με το ακουστικό για το τρανζιστοράκι που είχα για ν' ακούω μόνη μου, αργά το βράδυ (αργά για εκείνα τα χρόνια της δεκαετίας του '60) το θέατρο στο ραδιόφωνο χωρίς να ενοχλώ.

Και θυμάμαι τις εκπομπές της θείας Λένας (ένα δείγμα εκπομπής εδώ, ενώ αξίζει να πάμε πίσω σ' εκείνα τα χρόνια και μέσα από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη), θυμάμαι τα ραδιοφωνικά σήριαλ "Το σπίτι των ανέμων" (με τους Αφροδίτη Γρηγοριάδου ως Τζοάνα και Βύρωνα Πάλλη ως Λαμπίρη) και το "Πικρή μικρή μου αγάπη" με τους Στέφανο Ληναίο και Έλλη Φωτίου σε σενάριο του Βαγγέλη Γκούφα που απεβίωσε πρόσφατα), 

Από τα παιδικά μου χρόνια, θυμάμαι νοσταλγικά τις εκλογές στο ραδιόφωνο! Ο πατέρας μου ξενυχτούσε το βράδυ των εκλογών ακούγοντας τα αποτελέσματα, χωριό το χωριό, και σημείωνε στα ψηφοδέλτια που είχε για χαρτιά όσα αποτελέσματα τον ενδιέφεραν!

Θυμάμαι αργότερα, μεγαλώνοντας, εκπομπές συγκεκριμένων παραγωγών που δεν έχανα, όπως ήταν οι εκπομπές της Ρηνιώς Παπανικόλα και της Μαριάννας Κορομηλά. Από τη Ρηνιώ Παπανικόλα θυμάμαι την ιδιαίτερη φωνή και την ποιότητα στις μουσικές εκπομπές της. Η φωνή της ακούγεται και στη ραδιοφωνική μεταφορά του μυθιστορήματος «Το τρίρο στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή που μεταδόθηκε σε 78 συνέχειες από το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ το 1979 (ένα επεισόδιο εδώ, δυστυχώς δεν βρήκα να υπάρχει πλήρης διαδικτυακή πρόσβαση στο αρχείο του ραδιοφώνου της ΕΡΤ).  Για τη Ρηνιώ Παπανικόλα έχουν πολύ ενδιαφέρον τα αφιερώματα στο musicpaper.gr και στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου.

Είχε δημοσιεύσει την ποιητική συλλογή "Μπλε" που κυκλοφόρησε σε CD το 2003 με μουσική του Μιχάλη Γρηγορίου και ερμηνεία των Μαρίας Φαραντούρη, Σαβίνας Γιαννάτου και Τάση Χριστογιαννόπουλου. Στο παρακάτω βίντεο, η Φαραντούρη τραγουδά το "Μάτια ολοκαυτώματα". Από το βιβλιαράκι που συνοδεύει το CD, αντιγράφω μέρος από ένα άλλο ποίημα, το "Κάθε μεσημέρι":

Κάθε μεσημέρι φεύγω απ' τους ανθρώπους
και ψάχνω σε λιβάδια σκιερά
κάτω σπ' τα πλατάνια.

Ψάχνοντας το νερό που σε καθρεφτίζει
πηγάδια με νερό δροσερό
όπως στις παιδικές μας ηλικίες.
..................................

Για την Κορομηλά θυμάμαι με πόση λαχτάρα περίμενα ν' ακούσω τις αφηγήσεις της από τα ταξίδια που έκανε στους ελληνικούς τόπους (στην Ελλάδα, αλλά και όπου υπάρχουν ή υπήρξαν ελληνικά στοιχεία, Τουρκία, Συρία κ.ά. Έχω γράψει με αφορμή την καταστροφή της Παλμύρας, έχω διαβάσει τα βιβλία της και πραγματικά αξίζει να ταξιδέψει κανείς στο παρελθόν και το παρόν των τόπων αυτών μέσα από τα λόγια της. Τα παρακάτω βίντεο είναι από εκπομπές στο Α' πρόγραμμα της ΕΡΤ του 1988 και του 1985 αντίστοιχα,  αφιερωμένες στα Ηπειρώτικα γεφύρια (και στον Σπύρο Μαντά για τον οποίο έχω γράψει παλαιότερα με αφορμή το γεφύρι της Πλάκας).

Θυμάμαι εκπομπές του Μάνου Χατζηδάκι στο τρίτο Πρόγραμμα και τα σχόλιά του που μπορεί κανείς να διαβάσει στο βιβλίο "Τα σχόλια του Τρίτου" (Εξάντας, 1980). Δυστυχώς έχει εξαντληθεί, όμως αξίζει να το αναζητήσει κανείς, τα περιεχόμενα είναι εδώ, το βιβλίο συνοδευτόταν και με ένα CD με τα κείμενα: Το πρόσωπο του τέρατος κι o φόβος μήπως το συνηθίσουμε, Ο λαχειοπώλης τ' ουρανού και Όταν ελευθερωθούμε από τη δυναστεία των τεχνών και από τη δυστυχία των καλλιτεχνών. Γράφει το 1978 ο Χατζηδάκις για το Τρίτο:

"Είναι το Τρίτο, θάλεγα:

Σαν αγορά υποδημάτων για παιδιά, που ακόμη δεν 

     έχουν ενηλικιωθεί.

Είναι  σαν σμήνος πελαργών  ή μελαγχολικών περιστε-

     ριών.

Σαν ακροβάτες που κινούνται σε φανταστικά σκοινιά.

Σαν κέντημα γριάς από την Κρήτη.

Είναι φωταγωγός

     Φωτός αγωγός

       Προαγωγός

         Άρχων

          Εξάρχων

            Ιδαλγός

Και όπως θάλεγεν ο Σουρής επιτυχώς:

     Το Τρίτο τους ελέφαντες διώκει

     Και τιμήν επιδιώκει..."

Αλήθεια, κεντά σήμερα το Τρίτο; 

Βέβαια, οι θύμισες δεν σταματούν σε τούτα τα ονόματα και οι τωρινές προτιμήσεις δεν είναι λίγες, όχι μόνο από τα ραδιόφωνα της ΕΡΤ, αλλά και άλλων σταθμών. Για να αποφύγω το λάθος να παραλείψω κάποιους, θα κάνω μνεία μόνο στο Γιώργο Ξυλούρη που έφυγε ξαφνικά πέρυσι και άφησε, χωρίς υπερβολή, ένα μεγάλο κενό στο είδος των μουσικών εκπομπών που έκανε.

Θυμάμαι κι άλλα ραδιοφωνικά. Όταν βρέθηκα στο Λονδίνο για ένα χρόνο και κάτι, την περίοδο 1991-1992, το ραδιόφωνο μου κρατούσε συντροφιά τις ώρες που ήμουν στο σπίτι. Θυμάμαι άκουγα έναν λονδρέζικο σταθμό, νομίζω λεγόταν Easy listening radio, πάντως από το σταθμό αυτό όχι μόνο άκουγα πολύ όμορφα τραγούδια (του γούστου μου), αλλά και είχα γράψει άπειρες κασέτες που ακόμη τις έχω και τις ακούω. Άκουγα επίσης τον ελληνικό ραδιοφωνικό σταθμό, το London Greek Radio, (θυμάμαι εκείνο το ... παχύ LGR). Ο σταθμός αυτός είχε συχνότερη σύνδεση με την Κύπρο και μου δημιούργησε μια απορία που από τότε δεν έχω καταφέρει να ξεδιαλύνω. Είχε κάθε πρωί, στις 9.15 αν θυμάμαι καλά, τις αστρολογικές προβλέψεις της ημέρας, οι οποίες μεταδίδονταν με απευθείας τηλεφωνική επικοινωνία με τη Λευκωσία! Είχα λοιπόν πάντα την απορία, ως εντελώς ανίδεη, αν τα άστρα επιδρούν με τον ίδιο τρόπο σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη... (Εσείς τι λέτε αλήθεα;)

Άκουσα χθες βράδυ στην εκπομπή του Γιάννη Τζουανόπουλου στο Δεύτερο (εκπομπή που κάνει εδώ και 26 χρόνια για τον απόδημο ελληνισμό) ένα τραγούδι από τον Βασίλη Γισδάκη (ήταν καλεσμένος του) σε στίχους Αγαθής Δημητρούκα και μουσική Γιώργου Φιλιππάκη (των "Χάνομαι γιατί ρεμβάζω"). Είναι το τραγούδι "Για την κυρά - Γεωργία". Ομολογώ δεν το γνώριζα. Απολαύστε το!

Πού ’ν’ αυτά τα σπίτια,
που ’χαν τις αυλές
και φτερούγιζαν σπουργίτια
σ’ ανεμόσκαλες;

Στα παράθυρά τους
κρέμονταν παιδιά,
που κεντούσαν τα φτερά τους
με τραγούδι κι ευωδιά.
....................................

Διεθνής Ημέρα για τις Γυναίκες στην Επιστήμη: αναφορά σε μια ελληνίδα χημικό μηχανικό

Η Βασιλική Κότσιρα-Δούκα το 1956 στην πρώτη της δουλειά στη ΔΕΦΑ (Γκάζι)

Το φυσικό αέριο στην Ελλάδα έχει ονοματεπώνυμο: Βασιλική Κότσιρα-Δούκα. Αυτός ήταν ο τίτλος του αφιερώματος που είχε το Ενημερωτικό Δελτίο του ΤΕΕ (τ. 2558, 2/11/2009) στη σειρά "Οι μηχανικοί: η ζωή και το έργο τους" για τη Βασιλική Κότσιρα-Δούκα, μια από τις πλέον γνωστές, δραστήριες και μαχητικές ελληνίδες χημικούς μηχανικούς.

Η Βασιλική Κότσιρα-Δούκα έχει να επιδείξει πάνω από πέντε δεκαετίες συνεχούς και επιτυχημένης επαγγελματικής και επιστημονικής σταδιοδρομίας, με σημαντική προσφορά στους τομείς Ανάπτυξης της Ενέργειας, του Περιβάλλοντος και της Βιομηχανίας στην χώρα μας. Από τη θέση της ως στέλεχος μεγάλων ενεργειακών οργανισμών, ως επιστημονικός σύμβουλος της πολιτείας και ως δραστήριο μέλος της Μόνιμης Επιτροπής Ενέργειας ΤΕΕ συνέβαλε αποφασιστικά ώστε η εισαγωγή του φυσικού αερίου στην Ελλάδανα γίνει πραγματικότητα.

Στο πλαίσιο σειράς συνεντεύξεων που έπαιρνα από παλαίμαχους μηχανικούς για την καταγραφή της Ιστορίας των Ελλήνων μηχανικών από το ΤΕΕ πριν από μερικά χρόνια, είχα μιλήσει και με τη Βασιλική Κότσιρα-Δούκα, την Κούλα Δούκα όπως τη λέμε για συντομία οι πιο κοντινοί, όσοι την είχαμε γνωρίσει και από παλιότερα και τη θεωρούσαμε, οι νεώτεροι και οι νεώτερες τότε στο χώρο των χημικών μηχανικών, από τις πλέον καθοριστικές και εμβληματικές φιγούρες (μαζί με το Μίμη Σαραντάκο).

Η Βασιλική Κότσιρα-Δούκα μιλά στο Μεγάλο Αμφιθέατρο των Χημικών Μηχανικών

Τελείωσε τη Σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ το 1955, βρήκε αμέσως δουλειά στη Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών, το γνωστό μας Γκάζι, όπου έμεινε μέχρι το 1958, συνέχισε στα Διυλιστήρια του Ασπροπύργου και έκτοτε η επαγγελματική της πορεία ήταν ανοδική, αλλά και εξαιρετικά χρήσιμη όχι μόνο για την ίδια αλλά και, κυρίως, για τον τόπο. Όπως φαίνεται και στο σύντομο βιογραφικό που μας έδωσε τότε για τη σχετική σελίδα στον ιστότοπο του ΤΕΕ, η επαγγελματική και επιστημονική της συνεισφορά ήταν πάντα και σχεδόν αποκλειστικά συνυφασμένη με τα ζητήματα της ενέργειας.

Και βέβαια, καθοριστική στιγμή για την ίδια και για τον τόπο ήταν η υπογραφή για την κατασκευή του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου στην Ελλάδα (έγινε το 1990 επί υπουργού Σταύρου Δήμα, αποφασιστικός όμως ήταν ο ρόλος του προηγούμενου Υπουργού Αναστ. Πεπονή, όπως η ίδια τονίζει με έμφαση). Σημειώνεται δε ότι ήδη στο πρώτο Ενεργειακό Συνέδριο του ΤΕΕ τον Μάιο του 1977 παρουσίασε εισήγηση για το φυσικό αέριο με μια πολυσέλιδη και τεκμηριωμένη μελέτη με τίτλο «Δυνατότητες και σκοπιμότητα συμμετοχής των αερίων καυσίμων στο ενεργειακό ισοζύγιο της Ελλάδος σε συσχετισμό με τις διεθνείς συνθήκες ανάπτυξης τους», όπου υποστήριζε σθεναρά τη θέση ότι το φυσικό αέριο αποτελεί πηγή ενέργειας ενδιαφέρουσα τόσο από οικονομική όσο και περιβαλλοντική άποψη.

"Εάν υπάρχει σήμερα Φυσικό Αέριο στην Ελλάδα, τα πλεονεκτήματα του οποίου αντιλαμβανόμαστε πια όλοι, αυτό οφείλεται, τολμώ να πω και μόνο, στην αποφασιστικότητα και τις μάχες που έδωσε ο Υπουργός κ. Αναστάσης Πεπονής. και έτσι έγινε το Φυσικό Αέριο μέρος της ζωής μας όπως ήταν και είναι μέρος της ζωής όλης της Ευρώπης.

... Οσον αφορά εμένα, η πιο σημαντική στιγμή της τόσων ετών επαγγελματικής μου ζωής ήταν και παραμένει η στιγμή που υπέγραφα την Συμφωνία για την Κατασκευή του Αγωγού Μεταφοράς του Φ.Α. Η ικανοποίηση ότι, όσο και να ήταν ελάχιστη η συμβολή μου, είχα πάντως συμβάλει σε αυτό το δύσκολα αναστρέψιμο γεγονός, ήταν μοναδική."

Η Βασιλική Κότσιρα-Δούκα στη Σιβηρία

Στο αφιέρωμα του Ενημερωτικού Δελτίου μπορεί κανείς να διαβάσει για τη ζωή της και λεπτομέρειες για την επαγγελματική της δραστηριότητα. Εδώ, θα παραθέσω ένα μικρό μόνο μέρος από τη συζήτηση που κάναμε τότε. Μου μίλησε όχι μόνο για τα επαγγελματικά αλλά και για την προσωπική και οικογενειακή της ιστορία, που επίσης έχει πολύ ενδιαφέρον (η οικογένεια Κότσιρα από τη μεριά του πατέρα της αγωνίστηκαν στις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, από τις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας, Παγκράτι Καισαριανή κτλ., άλλοι εκτελέστηκαν, ένας είναι στους 200 της Καισαριανής, άλλοι  εστάλησαν στη Γερμανία ή εξορίστηκαν). Και να έχουμε υπόψη μας επίσης ότι η συζήτηση αυτή έγινε το 2009 (αυτό κυρίως για τις εξελίξεις στα ενεργειακά και για το πώς αλλάζουν οι καιροί...):

Β.Κ.Δ.: Εγώ την ιστορία της οικογένειας την έχω ζήσει στιγμή προς στιγμή. Όταν ήμουν μικρή, ζούσα μέσα σε μια ωραία και πολύ ενδιαφέρουσα οικογένεια. Αλλά όταν έγινε ο πόλεμος και μετά η Αντίσταση που συμμετείχαν οι δικοί μου άλλαξε η ζωή μας. Από τα επτά παιδιά του παππού και της γιαγιάς, τον πατέρα μου και τους έξι θείους μου, που ζούσαμε όλοι μαζί στο ίδιο σπίτι, σκοτώθηκαν, με φοβερούς τρόπους οι τέσσερις, τέσσερις νέοι άνθρωποι…Η οικογένεια μου είχε επιλέξει το δύσκολο δρόμο αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που θα είχε αυτό για τις ζωές όλων μας. Τον Δεκέμβρη που φύγαμε, έφευγε ο ΕΛΑΣ, με πήρε ο πατέρας μου ανήλικη και πηδήξαμε τον Υμηττό και έφτασα στη Λάρισα χωρίς τότε να καταλαβαίνω και πολύ, παιδί ήμουνα δεκατριών χρονών. Δώδεκα το ’44. Έζησα όλο αυτό το δράμα των προσφύγων που φύγανε, έτσι ωρίμασα και έμαθα ξαφνικά και απότομα. Λοιπόν, όλα αυτά μέχρι κάποτε τα ήξερα μέρα-μέρα. Τώρα αρχίζουν και απαλύνουν αλλά πρέπει κάπως σε περίληψη – έστω τηλεγραφικά- να καταγραφούν για να τα ξέρουν και τα ανίψια μου…..

Δηλαδή η ουσία είναι ότι αυτό που είμαι σήμερα διαμορφώθηκε μέχρι τα δεκατρία μου.

Κ.Τ.: Αυτό είναι πολύ σημαντικό, που λες τώρα.

Β.Κ.Δ.: Στο έχω πει. Οι αρχές μου, τα πιστεύω μου, ο τρόπος που δρω σαν άνθρωπος έχει διαμορφωθεί από τότε. Από τότε έχω την αίσθηση του δικαίου που πιστεύω, γιατί μπορεί να μην είναι ίδια με άλλους, δεν ξέρω. Έχω το αίσθημα της ελευθερίας, το αίσθημα δηλαδή της συμμετοχής στα κοινωνικά, στην προσπάθεια να κάνεις καλύτερη τη ζωή και τη δική σου και των άλλων. Και πιστεύω ότι στη ζωή μου δεν έκανα πράγματα που να γυρίσω πίσω να τα ιδώ και να μετανιώσω πως ξέφυγα από τις βασικές μου αρχές. Οι βασικές αρχές μου είναι ίδιες, τέρμα. Δεν μπορώ να τις αλλάξω, μου έχουν γίνει βίωμα πια.

...

Κ.Τ.: Να σε ρωτήσω για το λιθάνθρακα, την κουβέντα που γίνεται.

Β.Κ.Δ.: Τι είναι ο λιθάνθρακας; Θεωρώ ότι και ρυπαίνει και εισαγόμενη πηγή ενέργειας είναι, άρα κι αυτός εξάρτηση είναι. Εγώ θεωρώ ότι είναι σημαντικό που το φυσικό αέριο είναι ας πούμε σαν τρίτη πηγή ενέργειας για την χώρα μας. Πρώτα είναι ο λιγνίτης μας, μετά είναι τα υδροηλεκτρικά. 

Κ.Τ.: Για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;

Β.Κ.Δ.: Ανανεώσιμες, όλα αυτά δεν φτάνουνε μόνες τους, θες και κάτι άλλο. Το κάτι άλλο σαν τρίτη πηγή ενέργειας, πολύ σωστά είναι το φυσικό αέριο. Ομως πιστεύω ότι δεν θα μπορούσε να προωθηθεί η εισαγωγή του Φυσικού Αερίου στη χώρα μας αν ο Υπουργός Αναστάσης Πεπονής δεν είχε δώσει με επιμονή και αποφασιστικότητα τις μεγάλες μάχες για να πραγματοποιηθεί αυτή η απόφαση εισαγωγής του Φυσικού Αερίου όπως προβλεπότανε από τη Διακρατική Συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και ΕΣΣΔ και στη συνέχεια και άλλες μάχες για την προώθηση και ολοκλήρωση του Εργου του Φ.Α.

...

Κ.Τ.: Τώρα σε σχέση με αυτό που και σήμερα γίνονται κουβέντες, για τον αγωγό Μπουργκάς Αλεξανδρούπολη. που λέει τώρα η κυβέρνηση… 

Β.Κ.Δ.: Αυτή τη στιγμή η Συμφωνία για τον αγωγό Μπουργκάς Αλεξανδρούπολη έχει υπογραφεί. Το θέμα είναι ότι προχώραγε αργά τα πρώτα χρόνια και σε αυτό ευθύνεται και η στάση της Βουλγαρίας. Ο αγωγός αυτός καλύπτει ένα μέρος των αναγκών για εισαγωγές της Ευρώπης για αργό πετρέλαιο από τις χώρες τις Κασπίας αλλά και πιθανόν και από άλλες χώρες της περιοχής. Προφανώς δεν θα είναι ο μοναδικός αγωγός από αυτή την περιοχή όμως είναι σημαντικό να υπάρξει ένας τέτοιος αγωγός μέσω της χώρας μας έστω και σχετικά μέτριας δυναμικότητας. Υπάρχουν ακόμα άλλοι δύο αγωγοί φυσικού αερίου που μπορεί και θα ήταν σημαντικό να περάσουν από τη χώρα μας ο γνωστός ITGI και ο South Stream για τον οποίο υπάρχουν και τόσες συζητήσεις. Και οι δύο πρόκειται να περάσουν αν γίνουν μέσω Ελλάδας για να καταλήξουν στην Ιταλία.. Και οι δύο αγωγοί είναι πολύ σημαντικοί νομίζω για τη χώρα μας και θα έπρεπε να προσπαθούμε να πραγματοποιηθούν και οι δύο. Δηλαδή ο South Stream θα είναι ένας τρίτος αγωγός και η ύπαρξη τριών ενεργειακών αγωγών δίνει πολλά αυτονόητα πλεονεκτήματα στη χώρα μας. Επομένως, είναι σημαντικές αυτές οι εξελίξεις για την Ελλάδα, αν πραγματοποιηθούν ποτέ. Ελπίζω ότι θα πραγματοποιηθούν και τα τρία έργα.

...

Κ.Τ.: Τι θα ήθελες να πεις να πεις στους νέους μηχανικούς;

Β.Κ.Δ.: Το πρώτο πράγμα είναι να αγαπάνε τη δουλειά τους, αλλά όχι μόνο τη δουλειά τους. Μέσα από εκεί να βλέπουν την ολότητα, τι μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία. Και βασικό είναι το να μπορείς να έχεις ιδανικά, να μην είσαι μόνο ΄δος ημίν σήμερον’. Με ρωτάνε καμιά φορά κάποιοι επικριτές, και τι κατάλαβαν οι θείοι σου που χάσανε τη ζωή τους; Εγώ πιστεύω, και η απάντηση μου αυτή είναι, ότι το λιθαράκι αυτό που βάλανε αυτοί και τόσοι άλλοι έλληνες με τη θυσία τους υπάρχει. Κι αν σήμερα λόγω όλων αυτών που περάσαμε και περνάμε, η επιρροή που ασκούν στη διαμόρφωση απόψεων και ιδεών τόσο η καταναλωτική κοινωνία μέσα στην οποία μας μάθανε να ζούμε όσο και οι προβαλλόμενοι συνεχώς στα ΜΜΕ σαν νέοι και σπουδαίοι τρόποι ζωής είναι τόσο μεγάλη που καταλήγει να είμαστε σε μια κατάσταση που έχουν χαθεί τα ιδανικά, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ο σπόρος, και το λιθαράκι που υπάρχει και που πάντα την κατάλληλη στιγμή θα προσφέρει και θα.. ξέρω εγώ…θα ξαναβρούμε την ανθρωπιά μας, να πούμε έτσι;

Η Βασιλική Κότσιρα-Δούκα ήταν Πρόεδρος της ΔΕΠΑ την περίοδο 1989-1991

Είχα γνωρίσει τη Δούκα για πρώτη φορά ως φοιτήτρια το 1977. Στο μάθημα ΤΟΜΧΒ όπως το λέγαμε, δηλαδή Τεχνικοοικονομική Μελέτη Χημικών Βιομηχανιών (για το μάθημα και το σχετικό Εργαστήριο κάνουν λόγο οι Καλογήρου, Διακουλάκη και Μανδαράκα εδώ στη σελ. 257), η ομάδα μου είχε πάρει ως θέμα το Φωταέριο και είχαμε την Δούκα διδάσκουσα, μας έκανε μάλιστα μάθημα στο Γκάζι. Στη συνέχεια, ως μέλος του ΤΕΕ, η πρώτη μου συμμετοχή σε επιστημονική εργασία του ήταν στη μελέτη με τίτλο "Ενεργειακές ανάγκες για την ανάπτυξη της χώρας. Συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας στην παραγωγή και μετατροπή ενέργειας", όπου συμμετείχε η Δούκα μαζί με άλλους σημαντικούς και έμπειρους μηχανικούς (εγώ βέβαια ήμουν ο ... σπόρος της ομάδας τότε, εξάλλου, τότε, το 1981, ήταν και η χρονιά που έκανα στροφή στα επιστημονικά και επαγγελματικά μου ενδιαφέροντα). 

Είναι από τις λίγες γυναίκες μηχανικούς (εννοώ κυρίως στους περισσότερο ανδροκρατούμενους κλάδους χημικών, μηχανολόγων, ηλεκτρολόγων και ναυπηγών μηχανικών) που είχαν λαμπρή επαγγελματική σταδιοδρομία, με άριστη βέβαια επιστημονική επάρκεια, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στα αναπτυξιακά και τεχνολογικά ζητήματα της χώρας και που είχαν κερδίσει την εκτίμηση, την εμπιστοσύνη και την αναγνώριση των συνεργατών της (που στην πλειονότητα ήταν άνδρες, άλλωστε αν δούμε φωτογραφίες, σπάνια - μάλλον ποτέ - υπάρχει δεύτερη γυναίκα στο κάδρο).

Η ανάρτηση έγινε γιατί η Unesco έχει ορίσει τη σημερινή μέρα ως Διεθνή Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη σε μια προσπάθεια να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη συμμετοχή των γυναικών στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Στοιχεία από σχετικές έρευνες μπορεί κανείς να βρει εδώ και εδώ, τα οποία πάντως δεν είναι ενθαρρυντικά ούτε για τη χώρα μας ούτε για άλλες περισσότερο ή λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Είναι αλήθεια επίσης ότι η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει ακόμη περισσότερο επιδεινώσει την κατάσταση και γνωρίζουμε ότι οι προοπτικές όχι καριέρας όπως της Βασιλικής Κότσιρα-Δούκα, αλλά απλής επαγγελματικής απασχόλησης είναι δυστυχώς δυσοίωνες...

Νάσαι καλά, γερή και δυνατή Κούλα...

Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρής: ο ... "παρ' ολίγον μοντέρνος" Χανιώτης ζωγράφος

Στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου "Χρυσόστομος" στα Χανιά, βρίσκονται σε μόνιμη έκθεση πίνακες του Χανιώτη ζωγράφου Ανδρέα Γεωργιάδη (1892-1981, ο ίδιος ήθελε να ονομάζεται Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρης).

Από την έκθεση ξεχώρισα τέσσερα πορτραίτα ανδρών που απεικονίζουν τέσσερις διαφορετικές ιδιότητες: έναν μηχανικό, έναν νομικό, έναν ποιητή και έναν πολίτη του κόσμου. Μου κίνησαν την περιέργεια κυρίως τα δύο πρώτα, γιατί δείχνουν την αντίληψη του καλλιτέχνη, αλλά όχι μόνο θα έλεγα, για την εμφάνιση των εκπροσώπων των δύο αυτών επαγγελματικών κατηγοριών. Με απλή σπορ εμφάνιση ο μηχανικός (αφήνει μάλιστα να φανεί και το λευκό φανελάκι του), με κοστούμι, γιλέκο και γραβάτα ο νομικός. Δύο κόσμοι; Άλλοι κόσμοι... Και τώρα; 

Πορτραίτο μηχανικού (λάδι σε μουσαμά, 1946)

Πορτραίτο νομικού (λάδι σε μουσαμά 1947)

Ο ποιητής (λάδι σε μουσαμά, 1954)

Πολίτης του κόσμου (λάδι σε μουσαμά, 1966)

Βέβαια, στο έργο του Γεωργιάδη συνολικά, πέρα από τα πολύ περισσότερα πορτραίτα, μπορεί κανείς να βρει και άλλα χαρακτηριστικά, όπως τη μεγάλη επίδραση από τους Γκρέκο και Ρούμπενς που φαίνεται και με τη δημιουργία έργων αντιγράφων των καλλιτεχνών της Αναγέννησης. Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον ζωγράφο και το έργο του δίνονται στη σελίδα της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων από τους Αντώνη Πετρουλάκη, ζωγράφο και Κωνσταντίνο Πρώιμο, κριτικό τέχνης, στο πλαίσιο της έκθεσης που είχε διοργανωθεί στα Χανιά το 2007 με τίτλο: "Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρης : Το πολύπτυχο της μνήμης". 

Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου τον είχε χαρακτηρίσει ως έναν "παρ' ολίγον μοντέρνο" και οι ειδήμονες μπορούν να το ερμηνεύσουν. Όπως γράφει ο Αντώνης Πετρουλάκης παραπάνω:

...[η επίδραση Γκρέκο και Ρούμπενς] είναι ένα παράδοξο της ζωγραφικής του Γεωργιάδη το οποίο έχει επισημανθεί από τους περισσότερους και επιφανέστερους μελετητές του, τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, την Αγγέλα Ταμβάκη, τον Στέλιο Λυδάκη, τον Μιχάλη Δουλγερίδη και άλλους, το γεγονός ότι ο ζωγράφος ο οποίος ζει την κατακλυσμιαία επιβολή της μοντέρνας τέχνης στη γενιάς του 30, ζωγραφίζει με κύριες πηγές έμπνευσης τον μανιερισμό και το μπαρόκ...

Πληροφορίες για τον Γεωργιάδη μπορούν επίσης να αντληθούν, ενδεικτικά, από την ανάρτηση "Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρης …1892 - 11 Αυγούστου 1981", από ιστολόγιο με πληροφορίες ειδικά για το ζωγράφο, καθώς και από τη Βικιπαίδεια. Επίσης, από το βιβλίο "Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρής: 1892-1981" του Στέλιου Λυδάκη, έκδοση Φιλολογικού. Συλλόγου Χανίων Ο Χρυσόστομος, Χανιά, 1999.

Ο Κατάδεσμος, του Θωμά Κοροβίνη

Κατάδεσμος είναι τα μαγικά, τα ξόρκια που ένας άνθρωπος απευθύνει σε κάποιον άλλο για να του κάνει κακό. Στα λεξικά διαβάζουμε ότι είναι η μαγική πράξη που πιστεύεται ότι προκαλεί εμπόδιο ή βλάβη σε κάποιον ή ότι τον αναγκάζει να κάνει κάτι (Λεξικό Μπαμπινιώτη), ότι είναι η μαγική ενέργεια που έχει ως σκοπό να βλάψει κάποιον ή να αποτρέψει κάποιο κακό (Λεξικό Τριανταφυλλίδη). Είναι δηλαδή τα μάγια με τα οποία κανείς δένει κάποιον άλλο, όχι βέβαια για καλό (τον έδεσε με τα μάγια της, λένε...).

Στο τελευταίο βιβλίο του Θωμά Κοροβίνη "Κατάδεσμος" (Άγρα, 2016), μια γυναίκα απευθύνει έναν χειμαρρώδη μονόλογο στον άντρα της και του αποδίδει όλα τα κακά του κόσμου. Όχι βέβαια πως ήταν καλύτερη κι αυτή, όμως ... "καλύτερα πουτάνα παρά πουριτάνα", ήταν και ... αριστερή (λέμε τώρα) κι έτσι δικαιολογούσε όλες τις δικές της πράξεις.

Ζηνοβία τ' όνομά της. Αναρωτιέμαι αν τυχαία έδωσε το όνομα αυτό στην ηρωίδα του ο Κοροβίνης. Αλλά μάλλον θέλει να δηλώσει αντιστοιχίες με τη δυναμική, μα καθόλου "φρόνιμη" βασίλισσα της Παλμύρας Ζηνοβία.

Πολύ ευχάριστος αλλά και χαρακτηριστικός ο διάλογος ανάμεσα στον Χαμουραμπί, τον παλιάνθρωπο, τον δημόσιο κίνδυνο, τον μπατιρόσπορο, τον χασοβράκη, τον φαρισαίο (και με χίλιους δυο ακόμη τολμηρούς για τον ... "πουριτανισμό" μου χαρακτηρισμούς, αλλά ομολογουμένως έξυπνους στο λόγο και στην επινόηση), στον σύζυγο καλέ, που κάνει και τον κουλτουριάρη και στη Ζηνοβία, τη σύζυγο, που δεν είναι σαν "κάτι ανεπρόκοπες και κάτι χαρχάλες", αλλά είναι γυναίκα με τα ούλα της, "θεωρητικιά, ευγενής, κοινωνική, φωνάρα και ... [μπιπ]":

-Να καλέ, σε πήρα ένα δώρο, έργο τέχνης! – Τί τέχνης; - Καλέ έναν Βιετκόγκ, τί να σε ψώνιζα! – Τί; Βιετκόγκ; - Για πάρτη σου έφαγα τον κόσμο να σου βρω κάτι καλό. Και μ’ έστειλε ένας φίλος μου στο Καπάνι, σ’ ένα ψιλικατζίδικο, απ’ αυτά που πουλάνε κατσαρολικά και λεκάνες και ανθοδέσμες πλαστικές μαζί με έργα τέχνης. – Μάλιστα! – Παρακαλώ, λέω, με δίνετε έναν Βιετκόγκ! – Ορίστε, με λέει, και μου κοτσάρει έναν Βιετκόγκ με το κομμένο αυτί, που είναι τραυματισμένος, με το μούσι. – Όχι, τον λέω, όχι αυτόν με το κομμένο αυτί, με είχε ορμηνέψει από πριν το φιλαράκι μου, δε θέλω αυτόν, θέλω τον άλλο τον Βιετκόγκ, εκείνον με την πίπα. Τον πλήρωσα μια πενηντάρα. Και ιδού!

Κόπρε, κόπρε, κόπρε! Άσχετε και αδιόρθωτε! Όλα ίδια τά ‘χεις εσύ! Τι Βαν Γκόγκ, τι Βιετκόγκ, τι Κινγκ Κόνγκ!

"Θέλω τον άλλο τον Βιετκόγκ, εκείνον με την πίπα..." (Πηγή εικόνας)

Τον ήξερε τον Βαν Γκογκ λοιπόν η Ζηνοβία. Του δημοτικού ήταν, μάλλον δευτέρα γυμνασίου στα μισά τα παράτησε...

Έλα όμως που μ’ έκοψε το ξερό μου και αξιοποίησα τα λίγα μου κολυβογράμματα και το ΄ριξα στην ανάγνωση, και στη μελέτη, οτιδήποτε σε σύγγραμμα και εφημερίδα πέσει στα χέρια μου, ακόμη και αθλητικές, και κατινίστικες, και περιοδικά κομμωτηρίου, έντυπα έστω γάμα διαλογής, χώρια το τί τσιμπάω από δανειστικές βιβλιοθήκες, και χώρια από γειτόνισσες ημιεγγράμματες και κάθε δεκαπέντε μέρες ενημέρωση στου «Ραγιά» το βιβλιοπωλείο, όπου ξόδευα πάντοτε σεβαστό ποσό απ’ τον ταπεινό μου κορβανά. Έτσι με βλέπεις και χρησιμοποιώ αραιά και πού φράσεις μεγάλων συγγραφέων, όχι για επίδειξη, αλλά να, απλά όπως μιλάω, και βέβαια παροιμίες του ελληνικού λαού. Μαζί με μπόλικα μπινελίκια που ρίχνω...

Κι ενώ προχωρούσα την ανάγνωση, όλο και περισσότερα στοιχεία έβρισκα για να αιτιολογήσω το όνομα της ηρωίδας, τελικά την πήρα την απάντηση από τον συγγραφέα μέσω των ηρώων του. Λίγο πριν το τέλος του κατάδεσμου, ο σύζυγος συγκρίνει τη Ζένια, τη Ζενούλα του με τη Ζηνοβία της Φλαμύρας και τη βγάζει βέβαια ... καλύτερη (ας μην μεταφέρω τον ακριβή χαρακτηρισμό εδώ!),

«γαμώ τη μαύρη μου τη μοίρα, είδα, λέει το άγαλμά της σε φωτογραφία και ήταν κούκλα η αρχαία βασίλισσα με τα πολλά τα μενταγιόν, μα εσύ την τρως λάχανο, μουράκλα μου...»

"Κούκλα η αρχαία βασίλισσα"
(εδώ, η Ζηνοβία ατενίζει για τελευταία φορά την Παλμύρα στον πίνακα του Herbert Schmalz - Πηγή εικόνας)

Δεν τον καταριέται ακριβώς τον άντρα της η Ζηνοβία, γι’ αυτό και τον κατάδεσμο για να του σούρνει «όσα δε σέρνει η σκούπα» και θα συνεχίσω να το κάνω, λέει, «για να ξεφορτωθώ από πάνω μου αυτό το άχθος, ώ, άχθος αρούρης εσύ, το σαμάρι που μου φόρτωσες...». *

Εντέλει, αυτό που απολαμβάνει κανείς σ’ αυτό το βιβλίο είναι ο χειμαρρώδης λόγος, οι ευρηματικοί χαρακτηρισμοί, οι έξυπνες μεταφορές, η εκπληκτική ικανότητα του Κοροβίνη για έναν συνεχή, ασταμάτητο, ασθμαίνοντα, τολμηρό, σαρκαστικό, θυμωμένο (;) λόγο, γεμάτο αναφορές και νύξεις σε στιγμές της ιστορίας και σε κακοδαιμονίες της κοινωνίας μας. Προσωπικά, μερικές φορές ένιωθα να "μπούκωνα" από τον τόσο τολμηρό του λόγο (και  ... μην βιαστείτε να με πείτε πουριτάνα, πολύ τολμηρός σας λέω), αλλά ήταν σαν νάθελε, μέσα από αυτή την υπερβολή του λόγου του, να θίξει καταστάσεις που υπάρχουν. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Ενδιαφέρουσα η αναφορά της φράσης "΄άχθος αρούρης" που θα πει ο τεμπέλης, ο άχρηστος, ο χαραμοφάης (στην κυριολεξία είναι το βάρος, το φορτίο της γης, από τα άχθος - βάρος - και άρουρα - γη, χώμα), θυμίζοντάς μου τον πολύ καλό μου φίλο, συνάδελφο και συναγωνιστή Μίμη Σαραντάκο (εδώ σχετικά για τον "Άχθο Αρούρη" του από τον γιο του Νίκο, καθώς και δημοσίευση σε συνέχειες εδώ).