Επιφυλάσσομαι ελπίζοντας ή μια ζωή θα ψειρίζω τη μαϊμού;

Πριν από δυό χρόνια, παραμονές των εκλογών Γενάρη του 2015, παρέθετα σε ανάρτηση με τίτλο "Στο δρόμο της ελπίδας και της αξιοπρέπειας, στο δρόμο της Αριστεράς!" λίγα αποσπάσματα από το βιβλίο των σοφών Γάλλων γεράκων (ας μου επιτραπεί αυτός ο τρυφερός χαρακτηρισμός γιατί έχω μεγάλη εκτίμηση στο πνεύμα και των δύο) Στεφάν Εσσέλ (1917-2013) και Εντγκάρ Μορέν (1921- ) "Ο δρόμος της ελπίδας". 

Οι έννοιες που ξεχωρίζουν στο μικρό αυτό βιβλίο-μανιφέστο είναι ελπίδα, αξιοπρέπεια, αγάπη, συμπόνοια, αλληλεγγύη, κατανόηση, ελευθερία, γνώση, αισθητική, παιδεία.

Αναφέρθηκα σ' αυτό τότε γιατί ένιωθα ότι σε λίγες σελίδες συμπυκνώνονται με απλό τρόπο οι έννοιες και οι ιδέες που (πρέπει να) υπηρετεί η Αριστερά. Και σε αυτές τις ιδέες στηρίξαμε τις ελπίδες μας όσοι ψηφίσαμε τον Σύριζα (και τότε) και σε αυτές τις ιδέες - θέλω να πιστεύω - στηρίζεται η αριστερή Κυβέρνηση του Σύριζα (παρά τις ... παρασπονδίες καμιά φορά).

Σήμερα, δυο χρόνια μετά, ο απολογισμός. Πολύ μελάνι, πολλή πόλωση, πολύς ο χωρισμός και το μίσος, καμιά ανοχή, ενώ, δυστυχώς, υπάρχουν πολλά ακόμη προβλήματα, πολλές ακόμη δυσκολίες, πολλές αδυναμίες, πολλά τα μέτωπα, και υπάρχουν βέβαια επιφυλάξεις, προβληματισμοί, διάφορες απόψεις. Αλλά έτσι είναι η δημοκρατία. Η ελευθερία να έχεις τις απόψεις σου και να μπορείς να τις λες δημόσια και ανοιχτά (σε ορισμένο πλαίσιο βέβαια, όμως μεγάλη κουβέντα αυτή), να μπορείς να διαφωνείς και οι άλλοι να σε ακούνε. Είναι μόνο αυτό όμως; Και το ψέμα, η έπαρση, η άγνοια, η αμορφωσιά (όχι αυτών που δεν έβγαλαν πανεπιστήμια αλλά αυτών που, όπως έλεγε ο πατέρας μου, δεν έχουν "κοινωνική μόρφωση", έννοια που ακόμη αναζητώ να ορίσω...), ο ξερολισμός όσων αρέσκονται να μένουν στην άκρη "ψειρίζοντας τη μαϊμού"; Αυτά, δυστυχώς, είναι κάποια από τα φαινόμενα της πολιτικής μας ζωής τα τελευταία δύο χρόνια.

Δεν θα κάνω εδώ δική μου αποτίμηση για την Κυβέρνηση των δύο χρόνων (παρά το ότι θα είχα θετικά και αρνητικά στοιχεία να επισημάνω, αλλά αυτό μπορώ και σε άλλες ευκαιρίες και δεν έχω πρόβλημα), όμως, επειδή και προβληματισμούς, αλλά και προσδοκίες έχω, θα παραπέμψω σε δυο παλιότερα κείμενα του Δημήτρη Σεβαστάκη, νυν βουλευτή Σάμου του Σύριζα, ο οποίος, πάντα κριτικός και ειλικρινής, θέτει σοβαρά ζητήματα για την Αριστερά, λέει αλήθειες για τις παθογένειες και της Αριστεράς και της ελληνικής κοινωνίας και μακάρι αυτές να εισακούονται (και το σημαντικό είναι ότι αποδέκτες των αληθειών αυτών δεν είναι μόνο οι έχοντες υπεύθυνη διοικητική θέση, αλλά και καθένας και καθεμιά μας, ας μην το παραβλέπουμε και αυτό το στοιχείο). 

Έγραφε λοιπόν τον Σεπτέμβριο του 2014 στην Αυγή ο Σεβαστάκης, τότε που ήδη διαφαινόταν η εκτόξευση του Σύριζα προς κυβερνητικά ποσοστά, για το χαρούμενο και λυπηρό στρίμωγμα της Aριστεράς και με, δυστυχώς, οικεία μας αν και υποθετικά (δήθεν) παραδείγματα έδινε το στίγμα της Αριστεράς και κυρίως του αριστερού!

Παλιότερα, στις 6 Μαϊου του 2012, ημέρα των εκλογών του '12, έγραφε στην Αυγή πώς οραματίζεται την Αριστερά: "ερωτεύσιμη και φρέσκια, αλλά κυρίως έξυπνη και έντιμη". Και καταλήγει: Η αριστερά ή εξασφαλίζει το βαθύ νόημα για τους απαρηγόρητους ή απλώς κάνει καριέρα. Εκείνη, αλλά κι εμείς διαλέγουμε…

(Δεν θα ήθελα εδώ να σκεφτώ "Ακούει κανείς;", εμπιστεύομαι την εντιμότητα και την ανιδιοτέλεια).

Θα ήθελα όμως να παραπέμψω και σε ένα πολύ πρόσφατο κείμενο του μηχανικού Σπύρου Κανιώρη από την Πρέβεζα (δραστήριος μηχανικός, υπήρξε και πρόεδρος της Ν.Ε Πρέβεζας του ΤΕΕ Ηπείρου), ο οποίος σε άρθρο του με τίτλο "Επτά χρόνια αρκετά" στο artinews γράφει :

Τον άλλο κόσμο “τον εφικτό” και «ισορροπημένο» επιζητούμε, αλλά δεν τον βλέπουμε ακόμη, αφού οι άνθρωποι όταν θυμώνουν πολύ, χάνουν τον αυτοέλεγχο (συνήθως μεθοδεύεται) και επιλέγουν …πόλεμο με βαρβαρότητα (θα τον αποφύγουμε;).

Κι επίσης:

Η Ελληνική κυβέρνηση εύχομαι να συνενωθεί με την κοινωνία και τις πολιτικές δυνάμεις της λογικής, κόντρα στην διαπλοκή και τη διαίρεση (δεν φτάνει ενάμιση κόμμα γι αυτά), γιατί ο κόσμος … καταρρέει και απαιτείται αλήθεια, αυτοπεποίθηση και ενότητα!

Λέει κι άλλες αλήθειες, αξίζει να διαβαστεί όλο και με προσοχή.

Ο Σεβαστάκης, πάλι, τελείωνε το άρθρο του 2014 με τη φράση:

Επιφυλάσσομαι, ελπίζοντας.

Κι εγώ εξακολουθώ να κάνω το ίδιο, γιατί πια βαρέθηκα να ψειρίζω τη μαϊμού, πάλι ψείρες γεμίζει...

Γιατί συμφωνώ με τους σοφούς Γάλλους παππούδες, που έγραφαν:

"Το αστραφτερό μέλλον έχει πεθάνει, μπορούμε όμως ν' ανοίξουμε το δρόμο στο εφικτό μέλλον".

Μακάρι οι νεότεροι να μπορέσουν να βρουν έναν καλύτερο και πιο εύκολο δρόμο, για ένα, γιατί όχι, πιο αστραφτερό μέλλον!

Μαζί τους τότε!

Γιάννης Κοντός (1943-2015)

Με είχε εντυπωσιάσει η ποιητική συλλογή του Γιάννη Κοντού "Ο αθλητής του τίποτα" (Κέδρος 1997) από τον τίτλο ακόμη.

Τρέχει. Τρέχει με αντίθετο άνεμο.

Περνά βουνά, λίμνες, πόλεις. Δυσκολίες
και δυσκολίες. Φωτιές, πολέμους, γκρίνιες, οικογένειες.
Λίγες ομορφιές όταν σταματάει να πιει νερό.
Τις βλέπει για λίγο, τις πιάνει, ξεχνιέται.
Και πάλι το κυνηγητό, η κομμένη ανάσα,
οι αποσπασματικές εικόνες, τραίνα που περνάν
με χαρούμενους ανθρώπους. Και αυτός
σαν κυνηγημένος να προσπαθεί ταυτόχρονα
και άλλα αθλήματα. Να έρχεται τελευταίος
με την ψυχή στο στόμα, να μην τον βλέπει
κανείς, γιατί οι θεατές έχουν ήδη διαλυθεί.
Με βροχές, με χιόνια, με ήλιους, το σώμα
αντέχει, το μυαλό πετάει. Άλλοτε ξεχνάει –
άλλοτε θυμάται. Σε μια στάση για να δει
το φεγγάρι, συνέχεια σκέπτεται: το βιολέ
απόβραδο, τα χάδια και τις υποσχέσεις.
Και τρέχει, τρέχει, ενώ οι άλλοι συναθλητές του
έχουν τερματίσει και σάρωσαν βραβεία
και ιαχές. Αυτός μόνος τον κύκλο
του χρόνου τρέχει. Χρόνος σε ευθεία
ή τεθλασμένη ή σπείρα. Δεν κοιτάζει
πίσω το ποίημα, γιατί τον ακολουθούν μύγες, ακρίδες
και μολυσμένος αέρας του πολιτισμού.
Περνώντας βλέπει δέντρα και ουρανό,
βλέπει πουλιά, χαμογελά και λέει
να δραπετεύσει, να πετάξει.
Αλλά δεν γίνεται, είναι προγραμματισμένος
γι’ αυτόν το ρόλο. Το ρόλο του δρομέα
με το άγνωστο τέρμα.

........................................

Στην ποίησή του όλη αναμετριέται με το χρόνο, με τις μνήμες, με τα δέντρα και τα φυτά, με την καθημερινότητα, με τη μοναξιά και με τους ήχους της πόλης που αγαπά.

Το χρονόμετρο (της Ελπίδας μου)

Όπως γυρίζει η νύχτα μέσα μου
φέρνει πνιγμένους στην επιφάνεια.
-Το στήθος κλείνει για να κρατήσει
ό,τι προλάβει-

Έρχεται η μέρα.
Αλλά τι μέρα –τυλιγμένη σαν μπαμπάκι
γύρω στα δένδρα, σε μια γη
κρεμασμένη από κλωστή που είναι
έτοιμη να σπάσει.

Τραγούδησε για την καθημερινότητα που την ονειρεύεται μακριά από "ψεύτικους ουρανούς και πολιτικές εξουσίες":

Πειραματόζωο

Πίσω από τα καθημερινά πράγματα
υπάρχει ένα καθημερινό όνειρο:
να πάρεις το λεωφορείο, να πιείς καφέ,
να αποστρέψεις τα μάτια από ψεύτικους
ουρανούς, πολιτικές εξουσίες.

Εξουσίες-ξυράφια.

Η λέξη στο μαχαίρι.

Τα μυστικά στους δρόμους.

Γυρνάς την τσέπη σου ανάποδα
και έρχεται το βράδυ καυτή πίσσα.
Βρίσκεσαι σπίτι. Προσπαθείς να στηρίξεις
το ταβάνι με τους καπνούς του τσιγάρου
και την έρμη την ποίηση.

(Στο βίντεο τραγουδά η Αφροδίτη Μάνου, όπου το παραπάνω ποίημα γίνεται το τραγούδι "Πίσω από τα καθημερινά" για το δίσκο "Απόπειρα" σε μουσική Νίκου Καλλίτση, Lyra 1981).

Άνθρω­πος της πό­λης ο Κο­ντός, ποιη­τής και πε­ζο­πό­ρος, μα­κράν του πλή­θους των ε­πο­χού­με­νων, πα­ρα­τη­ρεί στο πε­ζο­δρό­μιο “σε μια στα­λί­τσα χώ­μα”, "ένα φυ­τό του δρό­μου". Έτσι τον περιγράφει η Μάρη Θεοδοσοπούλου σε άρθρο της στην εφημερίδα Εποχή (30/11/2014)  για το βιβλίο του "Μυ­στι­κά το­πία. Κεί­με­να για πρό­σω­πα, για τη ζω­γρα­φι­κή, για το θέ­α­τρο, για βι­βλία" (Τόπος, 2014).

Αντιγράφω από εδώ το ποίημα του Γιάννη Κοντού που υπάρχει εν είδει επιμέτρου στο παραπάνω βιβλίο του:

Ο σκουπιδιάρης
ή
το πρωτογενές πλεόνασμα της οικονομίας

Μήπως είναι αυτός που μες στη νύχτα μαζεύει
τα όνειρά μας σε σακούλες ή χύμα, και τα πετάει
στη μεγάλη χωματερή του ουρανού;
Βράζει ή παγώνει η νύχτα και τον ακολουθεί.
Από κάπου ακούγεται η πρώτη συμφωνία
του Γούσταβ Μάλερ. Οι δρόμοι βρεγμένοι, γεμάτοι
ρακοσυλλέκτες, ταιριάζουν τα ανόμοια.
Ο γαλαξίας κλεισμένος σε παλιά μπουκάλια μπίρας
βγάζει καπνούς, νοσταλγίες και πάει λέγοντας…
Αυτός -ας πούμε- ο θάνατος φωτογραφίζει τοπία
της αγάπης σου και τα ταχυδρομεί στο πουθενά.
Η νύχτα προχωρά, τελειώνει και αυτός ο επίορκος
συσσωρεύει τα σκουπίδια μπροστά σε ένα άγαλμα
του καθημερινού ανθρώπου. Άγαλμα από γυαλί, φως
και παρελθόν. Πώς περνούν οι ώρες;
Πώς μας δείχνουν οι δείχτες ξυράφια την εφορία
και το Υπουργείο Οικονομικών. Οι πεθαμένοι δεν μιλάνε
και αυτός διαλαλεί τον θάνατο και τα κενά του χρόνου
σε ληγμένα γραμμάτια της συμφοράς.

Ο Γιάννης Κοντός έφυγε μια μέρα σαν τη σημερινή πριν από δύο χρόνια. Θα τον θυμόμαστε με το κασκόλ πάντα γύρω από το λαιμό.

Τάκης Καρβέλης (1925-2017)

Πριν από ένα χρόνο, τέτοιες μέρες ήταν, γνώρισα από πιο κοντά μέρος από το έργο του φιλόλογου και ποιητή Τάκη Καρβέλη. Διάβασα τις ποιητικές συλλογές "Μετάφαση" (Κείμενα, 1972) και "Η μνήμη μισοφέγγαρο" (Γνώση, 1983), καθώς και το λογοτεχνικό δοκίμιο "Η γενιά του 1880" (Σαββάλας, 2003).

Η συλλογή "Μετάφαση" περιέχει είκοσι ποιήματα, χωρίς τίτλους, με αρίθμηση ένα έως είκοσι. Γραμμένα μέσα στη δικτατορία, εκφράζουν μια θλίψη, μια απογοήτευση, ίσως σε κάποιους στίχους να βρίσκεις νύξεις για την κατάσταση στον τόπο και στις ψυχές των ανθρώπων εκείνη την εποχή. Γράφει στην αρχή της συλλογής:

Τώρα που χάσαμε την ευθεία οδό

τίποτε πια δε μας σώζει.

Στο ποίημα 1:

... Σ' αυτούς τους δρόμους πώς να περπατήσεις

μες στα διασταυρούμενα συρίγματα των ερπετών

φωνάζεις κι έρχονται πίσω οι λέξεις

αλλοιωμένες κούφιες αντηχήσεις...

Στο ποίημα 2:

Οι δρόμοι αυτοί δεν είναι πια δικοί μου

        ούτε δικοί σας

σαν τους περνάς βρέχουν μια τέτοια θλίψη

οι δρόμοι αυτοί κάπου γυρνούν σαν ίσκιοι...

Στο ποίημα 15:

... Όπου κι αν σκάψεις

και μια μαχαιρωμένη γλυκύτητα.

Και στο 18:

... κ' είν' η ψυχή μου ένα λιβάδι απ' αγκάθια.

Και η μνήμη παίζει τα παιχνίδια της στην ποίηση του Καρβέλη. Γράφει στο ποίημα 3:

Η μνήμη είναι από πηλό

φλεγομένη βάτος

βουίζει μες στην έρημο

στα μάτια μας καμμένη άμμος.

Η μνήμη είναι η ερημιά του χρόνου

μια κατακόρυφη πτώση

στα νεύρα μας.

Στη μνήμη είναι αφιερωμένη και ολόκληρη η συλλογή "Η μνήμη μισοφέγγαρο". Ποιητικά πεζά θα χαρακτήριζα τα κείμενα. Και γράφει:

Το κέφι έχει κατακάτσει κι η μνήμη αρχίζει το σκάψιμο. Έξαφνα νιώθεις πως κάτι μετατοπίζεται μέσα σου· η πλατεία αδειάζει κι εκεί που χόρευαν οι ζωντανοί τώρα πέφτει ασταμάτητα μια σιγανή βροχή.

....

Καθώς το τρένο έστριβε οι κρεμασμένοι φάνηκαν στη θέση τους με το σκοτάδι στο πρόσωπο. Έπειτα το τρένο προχώρησε. Μα η μνήμη μένει, αυτή δεν προχωρεί κόκκινο στίγμα στους εφιάλτες μου.

...

Το χιόνι φυτεύει τη σιωπή

ναρκώνει τις αισθήσεις.

Μιλάω όταν η σιωπή περσεύει γύρω μου.

Τότε βγαίνουν στην επιφάνεια

πρόσωπα, παγιδευμένα

ανοίγουν χάσματα

που ευθύς γεμίζουν άνθη εφηβικά.

...

Στο βιβλίο για τη γενιά του 1880, ο συγγραφέας ασχολείται με τη γενιά που προέκυψε, όπως γράφει, ύστερα από 50 χρόνια στασιμότητας και η οποία αναπτύχθηκε κάτω από την επιρροή του δημοτικιστικού κινήματος και προετοίμασε το έδαφος για τη γενιά του 1930. Το βιβλίο έχει πολύ ενδιαφέρον γιατί ασχολείται με τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής και της γενιάς του 1880 (ονομασία που έδωσε ο Κλέων Παράσχος, χαρακτηρίζοντας όσους προσπάθησαν ν' ανοίξουν δρόμους στην ποίηση, την πεζογραφία και την κριτική), αλλά και με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των επιμέρους εκπροσώπων της (αλλά και των επιγόνων της). 

Αναφέρεται στα προηγούμενα 50 χρόνια, όπου κυριαρχεί ο ρομαντισμός και για τούτο ανθίζει περισσότερο η ποίηση και πολύ λιγότερο η πεζογραφία, ενώ αφιερώνει μεγάλο μέρος στη γλώσσα και στη διχοτόμηση της πεζογραφικής γενιάς, καθώς και στην ηθογραφία (ο συγγραφέας παραπέμπει στον ορισμό της από τον Π. Μουλλά, ενώ εγώ, με την ευκαιρία, πολύ ταπεινά, θα παραπέμψω συμπληρωματικά και στις αναφορές που έκανε για το θέμα η πρόωρα και ξαφνικά θανούσα Μάρη Θεοδοσοπούλου στην Εποχή 24/1/2016).

Ο Τάκης Καρβέλης κάνει κρίσεις για τους λογοτέχνες της εποχής, γράφοντας π.χ. για τον Σουρή ότι ανήκει σε αυτούς που δεν έχουν ιδιαίτερη ανησυχία για την ποιότητα της ποίησής τους και για τον Πολέμη ότι είναι ο ποιητής του κοινού γούστου, με αποτέλεσμα τη δυσαρμονία "ανάμεσα στο κοινό αίσθημα που θέλγεται από τη ρηχή ποίηση Σουρή, Πολέμη και δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις συντελούμενες αλλαγές στο χώρο της ποίησης (Παλαμάς, Σικελιανός)".

Συγκρίνοντας Δροσίνη με Παλαμά, υπογραμμίζει ότι "ο πρώτος δεν τόλμησε να καινοτομήσει όπως ο άλλος, δεν ριψοκινδύνευε σε εκφραστικά ανοίγματα".

Αφιερώνει μεγάλο μέρος στον Παπαδιαμάντη, στο έργο του οποίου κεντρικό ρόλο παίζει η μνήμη (συγκρίνοντας με τον Καρκαβίτσα όπου είναι η παρατήρηση, ενώ και για τους δύο γράφει ότι συνέβαλαν, μαζί με το Βιζυηνό, "στην απαγκίστρωση της πεζογραφίας από την ειδυλλιακή φάση για να περάσει στη ρεαλιστική"), ενώ επίσης γράφει για Μητσάκη, Καμπά, Κονδυλάκη, Βλαχογιάννη, Εφταλιώτη, Μωραϊτίδη, Πορφύρα, Χατζόπουλο και πολλούς άλλους. 

Ταγός της γενιάς του 1880 για τον Καρβέλη είναι ο Κωστής Παλαμάς, "πνεύμα ανήσυχο και αναζητητικό". Τον θεωρεί ως τον πιο αξιόλογο Έλληνα ποιητή και ηγέτη στον αγώνα για την επικράτηση της δημοτικής και το άνοιγμα της ελληνικής λογοτεχνίας προς τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα.

Αξιολογώντας τη γενιά του 1880, ο Τάκης Καρβέλης γράφει ότι πρέπει να εκτιμηθεί η προσφορά και η δυναμική της. Η προσφορά της έχει σχέση με το άνοιγμα στην ευρωπαϊκή πνευματική παραγωγή, στη φιλοσοφία, στην επιστήμη και στη λογοτεχνία, καθώς και με το κίνημα του δημοτικισμού, έναν "δυναμογόνο μοχλό εναντίον της προγονοπληξίας και του λογιοτατισμού". Η δε δυναμική της εκτείνεται μέχρι το 1930, θεωρώντας ότι το ηθογραφικό διήγημα που καλλιέργησαν οι Θεοτόκης και Χατζόπουλος και ενθαρρύνθηκε από τη "σοσιαλιστική ιδεολογία", είχε και ως αρνητική συνέπεια την επιβράδυνση καλλιέργειας του μυθιστορηματικού είδους επικεντρωμένου στο αστικό περιβάλλον.

Αν και όχι ειδική στα θεωρητικά της φιλολογίας, καταθέτω τα παραπάνω στη μνήμη του Τάκη Καρβέλη, που έφυγε χθες στα 92 του χρόνια.

.................................................

Σημ. Με την ευκαιρία, θα ήθελα να σημειώσω θετικά την ταχύτητα ενημέρωσης της βάσης Biblionet για τον θάνατο του Τάκη Καρβέλη (αν και, όμως, δεν είναι ενημερωμένη για όλο το έργο του, όπως συμβαίνει και σε πολλά άλλα λήμματα συγγραφέων). Επίσης, να παραπέμψω στο πολύ καλό σημείωμα για τον ποιητή που υπάρχει στον ιστότοπο της Παπαχαραλαμπείου Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου (ο Τάκης Καρβέλης καταγόταν από το Αιτωλικό).

Πολιτική βιβλιοθηκών στην Ελλάδα: λίγα σχόλια με αφορμή μια συνέντευξη

Πολύ ενδιαφέρουσα και μεστή η συνέντευξη του κ. Κωνσταντίνου Στάικου στο περιοδικό «ο αναγνώστης» και στο Γιάννη Μπασκόζο και δεν θα μπορούσε να μην είναι άλλωστε. Είναι ο άνθρωπος, ο ακάματος ερευνητής της ιστορίας του βιβλίου και των βιβλιοθηκών, που μας έχει φωτίσει με τον πλούτο που κουβαλούν οι βιβλιοθήκες στο διάβα των αιώνων. Θα ήθελα εδώ, με κάθε σεβασμό στην άποψη και στο έργο του, να παραθέσω, ως αφορμή, λίγα σύντομα και καλοπροαίρετα σχόλια: 

• Συμφωνώ απόλυτα ότι η ελληνική πολιτεία δεν υποστήριξε τις βιβλιοθήκες ουσιαστικά, δεν υπήρξε εθνική πολιτική βιβλιοθηκών ποτέ (ακόμη και τότε που έρεαν τα χρήματα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα) και φτάσαμε σήμερα ν' αναρωτιόμαστε ποιος είναι ο ρόλος των βιβλιοθηκών (σήμερα βέβαια είναι ένα υπαρκτό ερώτημα και θα έπρεπε κι εμείς να έχουμε σοβαρούς προβληματισμούς όντως), αν πρέπει να πηγαίνουμε σε βιβλιοθήκη ή σε βιβλιοπωλείο κτλ. κτλ. 

• Συμφωνώ ότι οι ελληνικές βιβλιοθήκες δεν έχουν όλο τον πλούτο που χρειάζονται οι ερευνητές. Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσαν κιόλας, φαντάζομαι ότι δεν εννοεί αυτό ακριβώς ο κ. Στάικος, άλλωστε γι' αυτό οι βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο κάνουν λόγο για την ανάγκη επικοινωνίας, δικτύων κτλ. Ας μην υποτιμούμε πάντως την ανάγκη συγκέντρωσης και διάσωσης της "τοπικής βιβλιογραφικής παράδοσης", που όντως, όπως κι ο ίδιος λέει, μπορεί να είναι ελλιπής σε πολλές περιπτώσεις (ή αναξιοποίητη σε περισσότερες, δυστυχώς). Πάντως, για να μην παρεξηγούμαστε, οι δημόσιες βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο δεν είναι και δεν (μπορούν να) έχουν ως μοντέλο τη New York Public Library. 

• Σχετικά με τη μεταφορά της Εθνικής Βιβλιοθήκης και όλο αυτό το πανηγύρι, νομίζω νωρίτερα, χρόνια πριν, τότε έστω που παρουσιαζόταν η άποψη (ως δεδομένη όμως, και χωρίς ουσιαστική διαβούλευση) στα αμφιθέατρα (ΕΙΕ π.χ.), τότε θα μπορούσε κάτι να γίνει. Τώρα, νομίζω θα πρέπει όλοι να υποστηρίξουμε καταρχάς το προσωπικό και το Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης που έχουν επωμιστεί τεράστιο έργο και που η τυχόν αποτυχία του θα βαρύνει τις δικές τους πλάτες (η εύκολη λύση), να δηλώσουμε διαθέσιμοι και αυτοί να βρουν τρόπους να αξιοποιήσουν όσες δυνάμεις θέλουν και μπορούν! Μακάρι και η Πολιτεία να το έχει αντιληφθεί αυτό (επί της ουσίας, όχι - μόνο - ως υποχρέωση στον χορηγό).

• Ας μου επιτραπεί επίσης ένα σχολιάκι στην πρόταση «Η γλώσσα μας συνεχώς συρρικνώνεται, όμως, η αρχαιότητα εξακολουθεί να παραμένει στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος σε κάθε επίπεδο: αρχαιολογικό, λογοτεχνικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό κ.α.». Αν και είναι μεγάλο θέμα και δεν είμαι καθόλου ειδική να μιλήσω για τις σπουδές που σχετίζονται με την αρχαιότητα, θα ήθελα μόνο να επισημάνω ότι το σημείο «συρρίκνωση μιας γλώσσας» θέλει βασάνισμα, ότι η μη χρήση της εθνικής γλώσσας στη διεθνή έρευνα δεν είναι ελληνικό φαινόμενο και να παραπέμψω, ως ενδεικτικό παράδειγμα, στην ημερίδα και στα συμπεράσματά της που οργανώθηκε στην Αθήνα το 2013 από την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ) και την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Ένωση (EAFT) με θέμα "Οι Εθνικές Γλώσσες και η Ορολογία στην Ανώτατη Εκπαίδευση, στην Επιστήμη και στην Τεχνολογία" (σύντομη παρουσίαση εδώ). Δυστυχώς, το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο (και δείτε τώρα με το Brexit που απασχολεί τι θα γίνει με την αγγλική γλώσσα!!!).

Αλλά, για να ξαναγυρίσω στις βιβλιοθήκες και στη συνέντευξη του κ. Στάικου, επειδή, δυστυχώς, λέει αλήθειες, καλό θα ήταν να τις πάρουμε υπόψη (σε επίπεδο πολιτείας, αλλά και σε επίπεδο βιβλιοθήκης, δεν είπε κανείς ότι όλα και παντού τα πράγματα λειτουργούν ρολόι). Αυτό που λείπει νομίζω είναι να γνωρίζουμε και να καταλήξουμε τι θέλουμε και/ή τι μπορούμε ν’ αντέξουμε. Το κάνουμε;

Επίσης, ας μου επιτραπεί ένα τελευταίο σχόλιο, τώρα στο (πολύ καλό κατά τη γνώμη μου) περιοδικό. Ο τίτλος "Κ. Στάικος: Οι δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας ήταν πάντα ανεπαρκείς (συνέντευξη στον Γ.Ν.Μπασκόζο)" νομίζω αδικεί και τον κ. Στάικο και το περιοδικό και στέλνει ένα πολύ αρνητικό νόημα. Αναρωτιέμαι αν αυτό ήθελε να βγάλει ο συνεντευξιαζόμενος ή το περιοδικό.

Διαβάσματα 2016

Γεώργιος Ιακωβίδης, Το κορίτσι που διαβάζει, 1882

Κάνοντας τον αναγνωστικό απολογισμό της χρονιάς, κατέγραψα βιβλία που διάβασα το 2016 (ή και ξαναδιάβασα για διάφορους λόγους, π.χ. με αφορμή το έτος Σαίξπηρ, την επίσκεψη Ομπάμα στην Αθήνα, την παρουσίαση βιβλίου για την ανάγνωση κτλ.). Η καταγραφή με βοηθά να ξαναθυμηθώ τι διάβασα και να αναστοχαστώ πάνω στα διαβάσματα αυτά, ξεφυλλίζοντας παράλληλα και τις χειρόγραφες σημειώσεις που κρατώ για κάθε βιβλίο.

Δεν ξέρω αν και πόσο είναι χρήσιμη η λίστα αυτή για τους άλλους. Ίσως το κάνω, ορμώμενη από τη δική μου διάθεση να παρακολουθώ σ' εφημερίδες και περιοδικά, αλλά και σε ιστολόγια και σε λέσχες ανάγνωσης κτλ., τα αφιερώματα για βιβλία (λίστες νέων εκδόσεων, ανάγνωσης, θεματικές και άλλες). Θα είχε πάντως ενδιαφέρον να άνοιγε συζήτηση είτε γενική σχετικά με τις λίστες βιβλίων ή ειδική για οποιοδήποτε από τα βιβλία που διάβασα. Για μερικά από αυτά έχω κάνει ολόκληρη ανάρτηση ή απλή αναφορά με αφορμή κάποιο θέμα που αναπτύσσω. Φυσικά, δεν διεκδικώ δάφνες φιλόλογου (δεν είμαι), ούτε κριτικού (δεν είμαι), μια απλή αναγνώστρια είμαι που επέλεξα να εξωτερικεύω και να δημοσιοποιώ κάποια πράγματα που είναι στο κεφάλι μου (συχνά πάντως αναρωτιέμαι αν ήταν και απαραίτητο, αλλά αυτή είναι μια άλλη κουβέντα, μάλλον ... φιλοσοφικοκοινωνικοϋπαρξιακής υφής).

Από τα βιβλία που διάβασα, παραπάνω από τα δύο τρίτα είναι δικά μου, αγορασμένα σε διάφορες περιόδους με το παλιότερο να είναι από το 1981, ενώ περίπου 20 βιβλία είχα δανειστεί από βιβλιοθήκες ή φίλους. Θα ήθελα να σημειώσω επίσης, και για να προλάβω τυχόν ... βιβλιοθηκονομικές παρατηρήσεις, ότι η λίστα που παραθέτω δεν ακολουθεί τους τυποποιημένους κανόνες μιας βιβλιογραφικής λίστας (σειρά: συγγραφέας-τίτλος-πληροφορίες έκδοσης, άρθρα στην αρχή του τίτλου εκτός αλφαβητικής κατάταξης, τίτλος σε πλάγια ή εντονότυπη γραφή) γιατί έκρινα ότι με τον τρόπο αυτό είναι πιο εύκολο να διατρέξει κανείς τους τίτλους που καταγράφονται (χωρίς να επιμένω ότι είναι και ο καλύτερος), αλλά και γιατί το όχι και τόσο καταπληκτικό τελικά πρόγραμμα που χρησιμοποιώ για την οργάνωση της προσωπικής μου βιβλιοθήκης δεν έχει πολλές δυνατότητες και θα έπρεπε να δουλέψω με το χέρι(!).

Franz Dvorak (1862–1927), Thoughtful Reader (Πηγή εδώ)

• Homo Americanus: Τα χαρακτηριστικά της αμερικανικής ιδιαιτερότητας, Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008.
• Trolls, Rolf Lidberg, Jan Lööf, Kari Engen (transl.), 1991.
• Αμέρικους, Lawrence Ferlinghetti, Οδός Πανός, 2008 (μτφρ. Ειρήνη Α. Βρης).
• Άμλετ, William Shakespeare, Επικαιρότητα, 1994 (μτφρ. Βασίλης Ρώτας).
• Άμλετ, Πρίγκηπας της Δανίας: Δράμα σε πέντε πράξεις και είκοσι σκηνές, William Shakespeare, Κέδρος, 1988 (μτφρ. Γιώργος Χειμωνάς).
• Αντιδάνεια: Ξένες λέξεις με ελληνική καταγωγή, Άννα Ιορδανίδου, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2013.
• Αντίδωρο για τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, Μικέλα Χαρτουλάρη (επιμ.), Άγρα, 2016.
• Άνω τελεία, Κική Δημουλά, Ίκαρος, 2016.
• Βγερού γλυκά φανού, Γιώργος Χατζόπουλος, Αιώρα, 2015.
• Γεώργιος Σαμαρτζής: από τις συλλογές της Κέρκυρας, Πινακοθήκη Δήμου Κέρκυρας, 2015.
• Γκιακ, Δημοσθένης Παπαμάρκος, Αντίποδες, 2014.
• Δεκατρείς τρόποι να κοιτάς ένα κοτσύφι και άλλα ποιήματα, Adagia: Θραύσματα ποιητικής, Wallace Stevens, Άγρα, 2007 (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός).
• Η αναγκαιότητα της ανάγνωσης, Νίκος Σιδέρης, Σιδέρη Μιχάλη, 2016.
• Η γενιά του 1880, Τάκης Καρβέλης, Σαββάλας, 2003.
• Η γιασεμιά και τ' αστεράκια, Ευδοκία Σκορδαλά – Κακατσάκη, Κόκκινη Κλωστή Δεμένη, 2016.
• Η κρητική διάλεκτος: Ιστορία - εξέλιξη και νεώτερη μορφή της στο γραπτό και προφορικό λόγο. Συνημμένη βιβλιογραφία, Κοντοσόπουλος Νικόλαος Γ., Βιβλιοεπιλογή, 2015.
• Η λήθη: Ψιχία δοκιμίου, Georges Banu, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013 (μτφρ. Δημήτρης Κοσμίδης, Δηώ Καγγελάρη).
• Η μνήμη μισοφέγγαρο, Τάκης Καρβέλης, Γνώση, 1983.
• Η νεοκρητική λογοτεχνική σχολή, Αντώνης Κ Σανουδάκης, Κνωσός, 1978.
• Η πρώτη φλέβα, Γιάννης Μακριδάκης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016.
• Η τέχνη της ανάγνωσης: προσέγγιση και αποδοχή του κειμένου, Το Δέντρο, 2005.
• Ισλαμικές αδελφότητες στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, Χρήστος Π Φραδέλλος, CaptainBook.gr, 2015.
• Ισλανδικές σάγκες, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989 (μτφρ. Σωκράτης Λ. Σκαρτσής).
• Ιστορία ευνούχου, Μάνος Κοντολέων, Εκδόσεις Πατάκη, 2000.
• Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, Νικόλαος Π. Ανδριώτης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2005.
• Ιστορία του γερασμένου παιδιού, Jenny Erpenbeck, Ίνδικτος, 2004 (μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης).
• Καρυότυπος, Άκης Παπαντώνης, Κίχλη, 2014.
• Κατεβαίνει ο Καμουζάς στους φούρνους, Μαριλένα Παπαϊωάννου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016.
• Κέρκυρα, Νινέττα Χ Λάσκαρι, Ποταμός, 2016.
• Λόγιοι και δημοτικισμός, Εμμανουήλ Κριαράς, Εκδοτική Αθηνών, 1987.
• Μετάφαση, Τάκης Καρβέλης, Κείμενα, 1972.
• Μικρό ερμηνευτικό λεξικό της ξύλινης γλώσσας, Αριστείδης Γ Ρωμανός, Ποταμός, 2010.
• Μίλα μου για γλώσσα, Φοίβος Παναγιωτίδης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2013.
• Μόνο ο αέρας ακουγόταν, Ευγενία Μπογιάνου, Μεταίχμιο, 2016.
• Μουτζουρωτής χαρτιών, Μαρινέλλα Βλαχάκη, Βιολέττα, 2013.
• Νανουρίσματα, ταχταρίσματα, παιχνιδάκια: ανθολόγημα με σημειώσεις Φανής Σαρεγιάννη, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη , 1953.
• Νεκροταφείο πιάνων, Jose Luis Peixoto, Ελληνικά Γράμματα, 2009 (μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά).
• Ο αχός της εποχής, Julian Barnes, Μεταίχμιο, 2016 (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης).
• Ο Κρητικός τραγουδιστής, Παντελής Π Βαβουλές, Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης, 2003.
• Ο λαγός με τα κεχριμπαρένια μάτια, Edmund Arthur Lowndes de Waal, Gema, 2013 (μτφρ. Τίλλα Μπαλλή).
• Ο μικρός ναυτίλος, Οδυσσέας Ελύτης, Ίκαρος, 1992.
• Ο πατέρας, August Strindberg, Δωδώνη, 1985 (μτφρ. Ανδρέας Μαραγκός).
• Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης και η μεταπολεμική αριστερή διανόηση, Εκδόσεις διαπολιτισμός-Μελέτες, 2016.
• Ο Σαίξπηρ πάλι: Επιφυλλίδες στην εφημερίδα Το Βήμα, 1948-1964, Διονύσης Καψάλης (επιμ.), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2014 (φυλλάδιο Αντί ευχών).
• Ο Τράικο: αφήγημα, Βικτωρία Θεοδώρου, Κέδρος, 1982.
• Οι απροσανατόλιστοι, Amin Maalouf, Εκδόσεις Πατάκη, 2015 (μτφρ. Νίκη Καρακίτσου - Dougé, Μαρία Κασαμπαλόγλου – Ρομπλέν).
• Οι δώδεκα, Aleksandr Aleksandrovich Blok, Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 1997 (μτφρ. Πέτρος Κολακλίδης).
• Παραμύθια από την Κρήτη, Αγλαΐα Κυρμιζάκη, Νόβολι, 2011.
• Περιπέτειες του βιβλίου στην Ελλάδα 1880-1940, Αγγελική Πασσιά, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, 1998.
• Ποιήματα, Edward Estlin Cummings, Ηριδανός, 2007 (μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς).
• Πορτοκαλί παραμύθια, Θούλη Στάικου, Εύμαρος, 2015.
• Ριπ Βαν Ουίνκλ. Ο μύθος της κοιμισμένης κοιλάδας, Washington Irving, Στοχαστής, 1982 (μτφρ. Θάνος Σακκέτας).
• Σαν ένα μυθιστόρημα, Daniel Pennac. Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999 (μτφρ. Ρένα Χατχούτ).
• Σε ποιον ανήκει η Κέρκυρα;, Ευγένιος Αρανίτσης, Νεφέλη, 1999.
• Συνοπτική ιστορία της Κέρκυρας, Ανδρέας Μ. Ιδρωμένος, Απόστροφος, 1999.
• Τέσσαρα διηγήματα, Anton Pavlovich Chekhov, Δόμος, 2002 (μτφρ. Αλ. Παπαδιαμάντης).
• Τέτοια ζωή!...: διήγημα, Εμμανουήλ Κριαράς, Γιώργος Πιτσιτάκης (επιμ.), Χανιώτικα Νέα, 2015.
• Τίποτα δεν χαρίζεται, Μάρω Δούκα, Εκδόσεις Πατάκη, 2016.
• Το βιβλίο των βιβλίων, Κυριάκος Ντελόπουλος, Σοφία Ζαραμπούκα (εικ.), Κέδρος, 1981.
• Το καντήλι της Ουμ Χασίμ, Γιάχια Χάκι, Μαΐστρος, 2015 (μτφρ. Ελένη Καπετανάκη).
• Το λογοτεχνικό Ηράκλειο του μεσοπολέμου: Κείμενα, έντυπα, δημιουργοί, Αντώνης Καρτσάκης, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2014.
• Το μέγα ύδωρ, Emily Dickinson, Άγρα, 2004 (μτφρ. Διονύσης Καψάλης.).
• Το μυθιστόρημα του δον Σανδάλιο, σκακιστή, Miguel de Unamuno, Άγρα, 2015 (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης).
• Το παγοδρόμιο, Roberto Bolaño, Άγρα, 2016 (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος).
• Το ταξίδι στην Ελλάδα, Δημήτρης Νόλλας, Ίκαρος, 2013.
• Το τραγούδι του εαυτού μου, Walt Whitman, Ηριδανός, 2006 (μτφρ. Ζωή Ν. Νικολοπούλου).
• Τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο: Γλώσσα, πολιτική και το δικαίωμα του ανήκειν, Judith Butler, Gayatri-Chakravorty Spivak, Τόπος, 2015 (μτφρ. Μίνα Καραβαντά).
• Χανιά 1898-2008: Ύπατοι αρμοστές, γενικοί Διοικητές, Νομάρχες, Αντώνης Μυρ. Βαρουχάκης, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, 2009.
• Χτίζω λέξεις: Πώς σχηματίζονται οι νεοελληνικές λέξεις, Άννα Ιορδανίδου, Κοντύλι, 2010.
• Ψηλαφίζοντας το γραπτό και προφορικό λόγο στην Ανατολική Κρήτη: Πρακτικά 1ης μέρας του συνεδρίου "Η λαϊκή ποίηση και η λογοτεχνία στην Ανατολική Κρήτη", Σητεία (31/7/2015), Δήμος Σητείας, 2015.
• Ψυχολογία του αναγνώστη, ψυχολογία της ανάγνωσης, Μαρία Γρ. Καζάζη, Έλλην, 2003.

Η Γιασεμιά και τ’ αστεράκια, της Ευδοκίας Σκορδαλά - Κακατσάκη

"Μια φορά κι έναν καιρό ένας άνθρωπος φύτεψε στην άκρη του κήπου του, πλάι σ' έναν γέρο ξύλινο φράχτη, μια μικρή γιασεμιά... Ο φράχτης καταχάρηκε που την είδε. Άρχισε μάλιστα να κάνει όνειρα. Φαντάστηκε το κλαράκι να μεγαλώνει, να πετάει φύλλα και κλαριά, να ψηλώνει, να ανθίζει, να σκαρφαλώνει πάνω του ...."

Γη και ουρανός, πουλιά και λουλούδια, τ’ αστέρια και το φεγγάρι… κι η άνοιξη. Όλα συνυπάρχουν αρμονικά σε τούτο το παραμύθι, που περιγράφει τη ζωή μιας γιασεμιάς, την τρυφερή φιλία της μ’ έναν γέρο ξύλινο φράχτη κι έναν μικρούλη ονειροπόλο άνεμο… και μας αποκαλύπτει τα όνειρα, τις προσδοκίες και τις λαχτάρες τους. Ο φράχτης, λέει, λαχταρά να νιώσει πάλι όμορφα, όπως μια φορά που ήταν δέντρο στο δάσος… Ο μικρούλης άνεμος ονειρεύεται να γίνει ποιητής. Κι η Γιασεμιά; Χμ… η Γιασεμιά όχι μόνο λαχταρά και ονειρεύεται, αλλά είναι σίγουρη ότι κάποια νύχτα θα πέσει στην αγκαλιά της ένα … αστέρι! [*]

Χιλιάδες πεφταστέρια σήμερα στον ουρανό, σαν τ' αστεράκια της Γιασεμιάς που κατεβαίνουν στη γη και κάνουν παρέα στα παιδιά του κόσμου!

Στα παιδιά του κόσμου που κάνουν όνειρα. Και γιορτάζουν.

Όπως γιορτάζει το φεγγάρι που έχει γενέθλια κι έρχονται να του ευχηθούν. Και όπως τα λουλούδια του κήπου που κάνουν διαγωνισμό για το πιο όμορφο απ΄όλα, έχοντας σαν κριτική επιτροπή μια γριά Ελιά, έναν χοντρό Κάκτο κι έναν σγουρό Βασιλικό.

Και τι μυρωδιές, τι χρώματα, πόση ομορφιά και πόση αγάπη! Πόσα όνειρα δεν κάνουν τα παιδιά!

Η Γιασεμιά και τ' αστεράκια. Άλλο ένα όμορφο παραμύθι από την Ευδοκία Σκορδαλά - Κακατσάκη (Κόκκινη κλωστή δεμένη, 2016), που θα ταξιδέψει τα παιδιά σε κόσμο ονειρικό και αγαπητικό, σε κόσμο με όνειρα όμορφα και χρωματιστά. Και μην ξεχάσω να παραλείψω την ιδιαίτερα πλούσια σε ιδέες, σε χρώματα και σε ομορφιά εικονογράφηση της Κριστίν Μενάρ.

Νύχτα με πεφταστέρια η αποψινή, άραγε θα πέσει και στη δική μας αγκαλιά κάποιο από τ' αστεράκια της Γιασεμιάς;

Θα πέσει, θα πέσει, είπαν στη Γιασεμιά οι φίλοι της.
Και τι θα γίνει τότε;

Αλήθεια, τι θα γίνει;

Ας κάνουμε μια ευχή. Απόψε, λέει, οι ευχές μας πιάνουν.

Ας ευχηθούμε αγάπη...
Ας ευχηθούμε ειρήνη...
Ας ευχηθούμε ανθρωπιά...
Ας ευχηθούμε ταπεινότητα...

----------------------------------------------------------------------------------------
[*] Το κείμενο της παραγράφου αυτής είναι αντιγραφή από το οπισθόφυλλο του βιβλίου