Ύμνος στον Παρθενώνα, του Ασημάκη Πανσέληνου

Του απολύτου ωραίου είσαι κορώνα,
το μάρμαρό σου είν’ άσπιλο σαν κρίνο…
(κάτι αν δεν πω για σένα, ω Παρθενώνα,
σπουδαίος ποιητής πώς θες να γίνω;)

Η Ελλάδα η ιερή κι η θεσπεσία
κοιτάει μια εσένα, μια τον αφαλό της,
όλη των Δυνατών η υποκρισία
έχει ανεβάσει εσένα σύμβολό της.

Στο μάρμαρό σου ρέει θείος ιχώρας·
το λέν οι Αμερικάνοι που  'ναι ωραίοι
στο νου και στην ψυχή, οι τρανοί της χώρας
και όλοι οι διεθνείς κατεργαραίοι.

Ο δάσκαλός μου σ’ έβρισκε κολάι
ο γαλονάς για σένα θριαμβεύει
κι ο ποιητής, λεν, όταν καλοφάει,
μονάχα εσένα βλέπει και χωνεύει.

Κι ο μπάρμπα-Γιανακός σα φέρει πράμα,
τραβάει πελάτες γέρους, νιους, κοπέλες,
γιατί σ’ έχει κολλήσει για ρεκλάμα,
σ’ ένα βαρέλι επάνω με σαρδέλλες.

Όχι, το παραπάνω ποίημα δεν γράφτηκε τις προηγούμενες ημέρες για τον ωραίο και υψηλό, Αμερικανό επισκέπτη μας. Γράφτηκε δεκαετίες πριν από τον Ασημάκη Πανσέληνο. Το αντέγραψα από την ποιητική του συλλογή "Ταξίδια με πολλούς ανέμους". Πρωτοκυκλοφόρησε το 1964 από τις εκδόσεις Κέδρος, εγώ έχω τη δεύτερη έκδοση του 1975, με δική του μάλιστα αφιέρωση τον Ιανουάριο 1976. 

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου υπάρχει ένα κείμενο του Κώστα Βάρναλη  που δημοσιεύτηκε στα Ελληνικά Γράμματα το 1945 και στο οποίο χαρακτηρίζει τον Πανσέληνο ως "έναν από τους λίγους σατιρικούς της αριστερής παράταξης". Αναφέρει δε ότι ο "Ύμνος στον Παρθενώνα" μαζί με άλλα έργα του "είναι από τις καλύτερες σάτιρες που έχουμε, ύστερα από του Παλαμά και του Καρυωτάκη". 

Προφανώς το ποίημα είχε ήδη γραφτεί το 1945. Όπως γράφει εξάλλου ο Νίκος Σαραντάκος, το ποίημα προέρχεται από τη συλλογή "Μέρες οργής" του 1945. Έχει ενδιαφέρον μάλιστα ότι στην εκδοχή του 1945 που δημοσιεύει ο Σαραντάκος αναφέρονται οι Ευρωπαίοι ως ωραίοι, ενώ στη νεότερη έκδοση του Κέδρου ωραίοι πια είναι οι Αμερικάνοι. Προφανώς, μπορούμε να ερμηνεύσουμε τη διαφοροποίηση αυτή...

Μακάρι να' τανε τα πάντα αλλιώς...

Θα σου γλιστρήσει από τα χέρια άλλη μια μέρα
θα τις μετράς και θα'ναι οι μισές
θα βλέπεις θάλασσα και θα΄σαι σε μια ξέρα
μόνο τα κύματα θα ακούς και τις φωνές

Κάνει στην άκρη ο καιρός να σε χωρέσει
μια αυταπάτη οι επιλογές
έχεις αφήσει το ταξίδι σου στη μέση
για το χατίρι σου αλλάζουν οι εποχές

Κρύβεις ακόμα μια φορά το πρόσωπό σου
μακάρι να'τανε τα πάντα αλλιώς
μακάρι να'ταν να περνούσε το δικό σου
νιώθεις χαμένος,αλλά είσαι ζωντανός

Σαν ναυαγός που ονειρεύεται καράβια
κρατώντας τη φωτιά του ζωντανή
ψάχνεις ακόμα στον ορίζοντα σημάδια
που θα σε φέρουν πάλι πίσω στη ζωή

Χάνεις αυτό που σου'χει τύχει για να ζήσεις
είναι το σήμερα,αίμα ζεστό
ένα τσιγάρο σου'χει μείνει να καπνίσεις
δεν έχει αλλού,δεν έχει αλλιώς,μόνο εδώ

Σαν ναυαγός. 

Στίχοι: Οδυσσέας Ιωάννου

Μουσική: Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Τραγουδούν: Δημήτρης Μητροπάνος και Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Από την Παρασκευή στο Σάββατο, καταναλωτισμό ή κατανάλωση;

Στο τόσο πανδαιμόνιο για τη λεγόμενη "Μαύρη Παρασκευή", θυμήθηκα το βιβλίο του Πολωνοεβραίου κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν "Ζωή για κατανάλωση" (εκδ. Πολύτροπον, 2008). Ο Μπάουμαν αναλύει το ζήτημα της κατανάλωσης και του καταναλωτισμού, επισημαίνοντας τη σχέση και τη διαφορά ανάμεσα στις δύο έννοιες όπως πραγματώνονται μέσω της κοινωνίας των καταναλωτών. Προτείνει τρεις ιδεότυπους (ideal types στην πρωτότυπη αγγλική έκδοση) τους οποίους και αναλύει: του καταναλωτισμού, της κοινωνίας των καταναλωτών και της κουλτούρας του καταναλωτισμού.

Τα κεφάλαια του βιβλίου, δείγματα και του περιεχομένου του είναι τα παρακάτω, ενώ ακολουθούν πολλές σημειώσεις και βιβλιογραφικές αναφορές:

• Εισαγωγή, ή το εφτασφράγιστο μυστικό της κοινωνίας των καταναλωτών
• 1 Καταναλωτισμός εναντίον κατανάλωσης
• 2 Κοινωνία των καταναλωτών
• 3 Κουλτούρα του καταναλωτισμού
• 4 Παράπλευρες απώλειες του καταναλωτισμού

Μεταξύ των άλλων, αναφέρεται στις μορφές κατανάλωσης που καταλήγουν σε καταναλωτισμό, στη χρήση του Διαδικτύου, στα κοινωνικά δίκτυα, στην πληροφορία (και στην υπερβολή και στο θόρυβο και στο σύστημα των βιβλιογραφικών παραπομπών), στο χρόνο (και στον ελεύθερο χρόνο σε σχέση με τα άτομα και στο χρόνο ζωής σε σχέση με τα αγαθά), στο μετασχηματισμό των καταναλωτών σε εμπορεύματα, στην ανάπτυξη των ανθρώπινων δεσμών σύμφωνα με τους κανόνες της εμπορευματικής αγοράς (επικαλούμενος και τον Anthony Giddens στη Μεταμόρφωση της οικειότητας), σε έννοιες όπως ωφελιμότητα και ευχαρίστηση έναντι φιλίας, αφοσίωσης, αλληλεγγύης και αγάπης.

Ο Μπάουμαν διακρίνει τις φάσεις μετάβασης από την κοινωνία των παραγωγών στην κοινωνία των καταναλωτών, όπου τα χαρακτηριστικά της πρώτης φάσης είναι η εργασία, η ασφάλεια, η ιδιοποίηση και η κτήση, ενώ στη δεύτερη  η κατανάλωση, οι διογκούμενες επιθυμίες και η βραχυβιότητα των αγαθών. Δίνοντας δε τα βασικά διακριτικά χαρακτηριστικά για την κατανάλωση και τον καταναλωτισμό, η κατανάλωση, λέει, είναι γνώρισμα και ασχολία των ατόμων, ενώ ο καταναλωτισμός είναι χαρακτηριστικό της κοινωνίας.

Σημειώνω ότι είχα και παλαιότερα αναφερθεί στον Μπάουμαν σε ανάρτηση με θέμα τις βιβλιοθήκες.

"... Να είναι κανείς μέλος της κοινωνίας των καταναλωτών είναι ένα φοβερό καθήκον, ένας ατέρμονος και επίπονος αγώνας. Ο φόβος της αποτυχίας συμμόρφωσης έχει παραγκωνιστεί από έναν φόβο ανεπάρκειας, δεν έχει γίνει όμως και λιγότερο βασανιστικός γι' αυτό. Οι καταναλωτικές αγορές σπεύδουν να κεφαλαιοποιήσουν επί του φόβου αυτού, ενώ οι εταιρείες που παράγουν καταναλωτικά αγαθά ανταγωνίζονται για τη θέση του πιο αξιόπιστου οδηγού και αρωγού στην ατέρμονη προσπάθεια των πελατών τους να φανούν αντάξιοι της πρόκλησης. Παρέχουν τα "εργαλεία"..."

Για τα καρναβάλια κάνει λόγο επικαλούμενος μάλιστα τον Μπαχτίν, για την "πατριδοδιασκέδαση", για το σμήνος που τείνει να αντικαταστήσει την ομάδα", επικαλούμενος τον Andy Warhol για να περιγράψει τα πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία επαναλαμβάνονται παρόμοια και κινούνται προς την ίδια γενική κατεύθυνση. Είναι, γράφει, "απεριόριστα αντιγραμμένες εικόνες χωρίς πρωτότυπο, ή με ένα πρωτότυπο που εγκαταλείπεται μετά τη χρήση του και δεν είναι δυνατό να ανιχνευθεί και να ανακτηθεί".

Andy Warhol, Mao
(Πληροφορίες εδώ: http://collection.warhol.org/view/objects/asitem/items@:34339)

"Φροντίστε να σωθείτε, να σωθούμε", έλεγε στο Μονόγραμμα της ΕΡΤ ο Γιάννης Γαϊτης
περιγράφοντας τα έργα με τα μοναχικά ανθρωπάκια του.
(Πηγή της παραπάνω σύνθεσης: Εθνική Πινακοθήκη)

Επιστρέφοντας στο σήμερα, δηλαδή στη χθεσινή μέρα, τι σημαίνει αλήθεια πραγματικά η μέρα αυτή, πέρα από τη φρενίτιδα του καταναλωτισμού που πάει, με μεθοδευμένες πολιτικές μάρκετινγκ και προπαγάνδας, να απλωθεί σε όλο τον κόσμο; Η "Μαύρη Παρασκευή" ακολουθεί την "Ημέρα των Ευχαριστιών" (Thanksgiving Day) στις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Μερικά στοιχεία μπορεί να βρει κανείς στον ιστότοπο της Μονάδας Ορολογικού Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου TermCoord, καθώς και αλλού (π.χ. εδώ), όπου η προέλευση της ονομασίας "Black Friday" δείχνει να μην είναι ξεκάθαρη. Έτσι, αλλού αποδίδεται στο γεγονός ότι εκείνη την ημέρα, την Παρασκευή δηλαδή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών, οι Ευρωπαίοι εισβολείς πουλούσαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς ως σκλάβους, αλλού σε άλλους λόγους και καθιερώθηκαν κάποια χρονική στιγμή, όπως π.χ. το 1896 όταν σε μια περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσης τα καταστήματα προχώρησαν σε εκπτώσεις και κατάφεραν να έχουν κέρδη ή το 1951 όταν οι εργαζόμενοι επικαλούνταν ασθένεια για να απουσιάσουν την επομένη της Ημέρας των Ευχαριστιών κτλ.

Στην ίδια την Αμερική πάντως, πέρα από την καταναλωτική παραζάλη, δίνεται ευκαιρία για κουβέντα γύρω από το ρόλο των Ευρωπαίων εισβολέων στην εξαφάνιση των αυτόχθονων αμερικανικών κοινοτήτων, την εγκατάσταση της αποικιοκρατίας, την πραγματική αμερικανική ιστορία, το "μύθο" της Ημέρας των Ευχαριστιών κτλ. Χαρακτηριστικό είναι και ένα βίντεο που κυκλοφόρησε πέρυσι από το MTV με το θέμα αυτό. 

Έτσι, για πολλούς είναι ημέρα πένθους, όπως εξηγεί σε συνέντευξή της η Αμερικανίδα ιστορικός και ακτιβίστρια Roxanne Dunbar-Ortiz, ημέρα πένθους για τους αυτόχθονες πληθυσμούς που γνώρισαν την απαξίωση, τη σκλαβιά και τελικά τον αφανισμό μέσα στις διαδρομές αιώνων της αμερικανικής ιστορίας από τον Κολόμβο μέχρι και σήμερα. Και αναφέρεται παραδειγματικά στους αγώνες που κάνουν σήμερα για το νερό κοινότητες ιθαγενών στην περιοχή της Ντακότα (βλ. πρόσφατη κινητοποίηση εδώ).

Και τελικά, μήπως καταλάβαμε ποια η σχέση όλων αυτών με τη χθεσινή φρενίτιδα και στα μεγάλα καταστήματα της Αθήνας; Στα μεγάλα, γιατί όλο αυτό το πανηγύρι αυτά αφορά. Στην Αγγλία, τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία αντέδρασαν στη "Μαύρη Παρασκευή" προτείνοντας το "Πολιτισμένο Σάββατο" (Civilised Saturday). Εμείς, είπαν, προτιμούμε τον Όμηρο από τον ¨Ομηρο Σίμπσον" (Homer to Homer Simpson). Αν και δεν είναι απαραίτητο να ενοχοποιούμε το συμπαθητικό αμερικανικό καρτούν, είναι ένας τρόπος να εκδηλωθεί η κατεύθυνση της δικής τους καμπάνιας, την οποία ονομάζουν BAMB (Books are my Bag - Τα βιβλία είναι η σάκα μου) και δεν βασίζεται στις εκπτώσεις αλλά στην ανάπτυξη σχέσεων ανάμεσα στα βιβλία, τα βιβλιοπωλεία και τους βιβλιόφιλους. Και σε τι διαφέρει; Ε, όσο νάναι, στο Σαββατιανό κάλεσμα έχουμε κατανάλωση, όμως σε αυτό της Παρασκευής έχουμε παγκοσμιοποιημένο καταναλωτισμό! Ο Μπάουμαν μίλησε για τους ιδιότυπους αυτούς...

Αμέρικους, του Λώρενς Φερλινγκέτι

Συνεχίζοντας την αναφορά στην Αμερική των Ηνωμένων Πολιτειών, θα σταθώ στον Λώρενς Φερλινγκέτι, τον 97χρονο σήμερα Αμερικανό ποιητή, εκδότη, βιβλιοπώλη, καλλιτέχνη, αλλά και ακτιβιστή της γενιάς των μπητ, ειρηνιστή, προοδευτικό και ενεργό ακόμη διανοούμενο της εποχής. Είχα ήδη ασχοληθεί και σε παλιότερη ανάρτηση παρουσιάζοντας μερικά ποιήματά του και τη δράση του στον εκδοτικό οίκο και το βιβλιοπωλείο City Lights στο Σαν Φρανσίσκο. (Στο παρακάτω βίντεο, ο Φερλινγκέτι διαβάζει στο βιβλιοπωλείο του, το 2012, 93 ετών τότε, από το "Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρά ηλικία" του Τζέημς Τζόυς - ελλ. έκδοση από τις εκδ. Πατάκη σε μετάφραση Άρη Μπερλή, 2013).

Εδώ, θα παρουσιάσω το ποίημα Americus (εκδ,. οδός Πανός 2008 σε μετάφραση Ειρήνης Βρης). Πρόκειται, όπως γράφει η μεταφράστρια στην Εισαγωγή, για ένα ποίημα - ντοκουμέντο, όπου ο Φερλινγκέτι "επιχειρεί να ξεδιπλώσει την ιστορία της Αμερικής μέσ' από την ποίησή της ... ταξιδεύει μέσ' απ' τα λογοτεχνικά και πολιτικά τοπία του παρελθόντος και του παρόντος, συνθέτοντας μια τοιχογραφία της ιστορίας της Αμερικής, μια αυτοβιογραφία της Αμερικάνικης συνείδησης".

Γράφτηκε το 2004 και είναι το πιο πρόσφατο ποίημά του. Παρακάτω παραθέτω λίγα αποσπάσματα, αξίζει όμως να διαβαστεί ολόκληρο, παρακολουθώντας και τις χρήσιμες σημειώσεις τόσο του ίδιου του ποιητή (όπου δίνει τις αναφορές από έργα άλλων ποιητών, άρθρα σε περιοδικά κτλ. που σχετίζονται με συγκεκριμένους στίχους), όσο και της μεταφράστριας (όπου επεξηγεί σημεία που δεν είναι κατανοητά ή γνωστά στον αναγνώστη, π.χ. ότι Έιμπ είναι το παρατσούκλι του Αβραάμ Λίνκολν). Δεν θα με ενδιέφερε να αναζητήσω τα χαρακτηριστικά ενός αριστουργήματος, περισσότερο βλέπω μια κραυγή και μια αγωνία για την Αμερική και για τον Αμερικανό Άνθρωπο, μια άλλη εκδοχή της εικόνας του Homo Americanus. Έτσι κατά τη γνώμη μου διαβάζεται αυτό το ποίημα.

................................
Ήχος του αιώνιου διαλόγου
που αντηχεί μες στους αιώνες
όλων των φωνών που τραγούδησαν ή έγραψαν
(φορείς της συνείδησής μας)
............................................
Λουλούδια που ανοίγουν εκτός εποχής
Ήχος και κλάματα πέρα από κάθε λογική
Ένας πιανίστας που παίζει στα ερείπια της Πράγας
Ομίχλη του Λονδίνου
...............................................
Θηλαστικό μεταλλαγμένο σε πολλά χρώματα
Επεξεργασμένο από το σκοτάδι στη μητέρα του πολύ πριν
από το σκοτάδι της αρχαίας Ευρώπης
Ευρω άντρας και Ευρω γυναίκα
στο αμπάρι ενός ναυλωμένου φορτηγού
με τον Αμέρικους στη μήτρα
να γεννιέται δίπλα στον ποταμό Χάντσον και τον Τύμβο του Γκραντ
.............................................................
"Δαίμονας ή πουλί! (είπε η ψυχή του αγοριού)"
Ήρωας ή αντιήρωας
Άνδρας απόλυτης δράσης ή Υπόγειος Άνδρας
άνδρας "υψηλής συνείδησης"
ή ψυχεδελικός μυστικιστής
Σκλάβος αφέντης ή ουτοπικός ονειροπόλος
Απόκληρος του Μπάουρι ή ευλογημένος λυτρωτής
Αδελφή του ελέους ή καθ' έξιν δολοφόνος
Ποιητής ή μαστρωπός του αμνού
Μπάτσος του Κήστοουν ή ο ανθρωπάκος του Τσάπλιν
.............................................
Αμερική το μεγαλύτερο πείραμα του κόσμου
......................................................
Αυτός ο ταξιδευτής ποιητής
στον Ανοιχτό δρόμο
Αυτός ο Έιμπ ο ξυλοκόπος
Και ο Άχαμπ ο φαλαινοθήρας
Και ο Σεβάχ ο Θαλασσινός
Και ο Θόρο στη  Λίμνη Ουόλντεν
.......................................
Και ήρθε ο Όμηρος
που έμοιαζε με τον Οδυσσέα
ταξιδεύοντας πάνω από ωκεανούς κι οργωμένα χωράφια
με ξερά φύλλα που ψιθύριζαν καθώς περνούσε
Και μίλησε με alta voce
σε άγρια δαιμονική
δημοτική ελληνική είπε
με τη γλώσσα ν' ακουμπάει στο μάγουλο:
"Ο Ουόλτ Ουίτμαν ο μεγαλύτερος των όσων μίλησαν στην ψυχή σας
........................................
Και οι αφηρημένοι Εξπρεσιονιστές της Νέας Υόρκης
με τις πρωτογενείς μη αντικειμενικές εικόνες τους
να καταστρέφουν την παράδοση των καλών τεχνών
των Ευρωπατέρων τους
.................................................
Μια μπάντα γυμνασίου του Νιου Τζέρσεϋ παίζει
τον "Ϋμνο της Μάχης της Δημοκρατίας"
Τη σκότωσαν πάλι
.........................................

Ο Φερλινγκέτι όμως είναι και ζωγράφος, εδώ κι εξήντα χρόνια όπως λέει ο ίδιος. Συχνά διοργανώνονται εκθέσεις έργων του, πολλά από τα οποία, όπως τα παρακάτω, εκφράζουν με τον τρόπο του καλλιτέχνη την κοινωνική διαμαρτυρία.

Liberty on Earth (Liberty #1)
(Πηγή: http://renabranstengallery.com/artists/works/lawrence-ferlinghetti/ferlinghetti-1992-liberty-on-earth-liberty1)

Για τον πίνακα Liberty on Earth (Liberty #1), ο Φερλινγκέτι λέει ότι δεν είναι απλά ένας ιδεαλιστικός πίνακας για το άγαλμα της Ελευθερίας, αλλά το βλέπουμε να στέκει στη Μέση Ανατολή ενώ μαύροι σταυροί αιωρούνται στ' αριστερά και, συνεχίζει, αν διαβάσουμε την "Ιστορία του Λαού των Ηνωμένων Πολιτειών - 1492 έως σήμερα" του Χάουαρντ Ζιν (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αιώρα), ξέρουμε ότι το άγαλμα γίνεται σύμβολο του εχθρού γιατί κάθε νίκη του καπιταλισμού είναι ήττα για τους φτωχούς.

The Upper Classes
(Πηγή: http://renabranstengallery.com/artists/works/lawrence-ferlinghetti/ferlinghetti-1992-the-upper-classes)

Ο πίνακας The Upper Classes είναι άλλο ένα από τα έργα κοινωνικής διαμαρτυρίας του Φερλινγκέτι, στον οποίο τα πρόσωπα εμφανίζονται να είναι τυφλά, ενώ διακρίνονται στοιχεία επιρροής από την Γκερνίκα του Πικάσο (βλέπε άρθρο στην Huffington Post του Οκτωβρίου).

Swan Song
(Πηγή: http://renabranstengallery.com/artists/works/lawrence-ferlinghetti/ferlinghetti-1992-swan-song)

Για το έργο του Swan Song (το τραγούδι του κύκνου) που βασίζεται στο μύθο της Λήδας με τον Κύκνο, ο καλλιτέχνης μας καλεί να το διαβάσουμε υπό το πρίσμα του φεμινισμού.

The Howl
(Πηγή: http://renabranstengallery.com/artists/works/lawrence-ferlinghetti/ferlinghetti-2002-2013-the-howl)

Στο έργο του The Howl (Η κραυγή) βλέπουμε την Κραυγή του Μούνκ αλλά και το ομώνυμο ποίημα του Γκίνσμπεργκ που εξέδωσε ο Φερλινγκέτι στο City Lights στα μέσα της δεκαετίας του '50.

This is not a man
(Πηγή: https://www.poetryfoundation.org/poetrymagazine/articles/detail/69832)

Homo Americanus, του Γιώργου Παπασωτηρίου

Ποιος είναι ο "Αμερικανός Άνθρωπος" και ποιος ο "Αμερικανός Θεός"; 

Με αφορμή την επίσκεψη Ομπάμα και τα ανάκατα αισθήματα που αναγκαστικά ζώνουν τις σκέψεις και τις διαθέσεις μας (είναι και μέρες Πολυτεχνείου, είναι και οι πόλεμοι στη Συρία, στο Ιράκ και σε τόσα άλλα μέρη του κόσμου, είναι και λίγες μέρες από την εκλογή του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, έχουμε και υψηλό επισκέπτη τον ... γιατί όχι έως και συμπαθητικό κ. Ομπάμα), θυμήθηκα τον Homo Americanus. Αυτόν τον ιδιαίτερο τύπο ανθρώπου που αναλύει ο δημοσιογράφος Γιώργος Παπασωτηρίου στο ομώνυμο βιβλίο του. (Homo Americanus: Τα χαρακτηριστικά της αμερικανικής ιδιαιτερότητας, Καστανιώτης, 2008).

Ο Παπασωτηρίου δίνει μεγάλη έκταση στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει "η θρησκεία στη διαμόρφωση της αμερικανικής ταυτότητας και στη λειτουργία της κοινωνίας, αλλά και στη νοηματοδότηση της ζωής των ανθρώπων μ' ένα συγκεκριμένο τρόπο". Κάνει μάλιστα λόγο για την "αμερικανοποίηση του Θεού" και για τον Deus Americanus "που συνδιαμορφώνεται και ταυτίζεται από ένα σημείο και ύστερα με τον Homo Americanus, τον Αμερικανό Άνθρωπο".

Έχει ενδιαφέρον η ανάλυση των χαρακτηριστικών του Αμερικανού Ανθρώπου, που είναι το Άτομο και η ελευθερία του, συνδέοντας το δεύτερο με "την κατάχρηση από ένα ακραίο και αχαλίνωτο Εγώ". Γράφει:

... Η αμερικανική κοινωνία βασίζεται στη "λατρεία του Εγώ", του Ατόμου, και την υπό όρους ελευθερία του, αλλά και η λατρεία αυτή δεν ήταν πάντα όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Διότι μια ορισμένη λατρεία του Εγώ, όπως εκφράστηκε από τον Χ. Θορώ, τον Χ. Τζέημς, αλλά προπάντων από τον Ουώλτ Ουίτμαν, και η οποία έδωσε έμφαση στους "αποτυχημένους" (γι' αυτό και η προτίμησή της από την αμερικανική Αριστερά), θα ηττηθεί από τη λατρεία του πανίσχυρου και επιτυχημένου Εγώ, την οποία προώθησε με δύναμη η πρωτοφανής καπιταλιστική συσσώρευση...

Και συνεχίζει κάνοντας λόγο για τον "καπιταλισμό-καζίνο".

Η αμερικανική κοινωνία, γράφει, είναι πατριωτική και βιβλική μαζί, είναι η κοινωνία της συμπόνιας προς τα μέσα και του ρατσισμού και του φανατικού φονταμενταλισμού προς τα έξω.

Το ένα πρόσωπο του αγάλματος της Ελευθερίας είναι αγαπητικό, αφού κοιτάζει "αυτούς που είναι μαζί μας" και το άλλο φοβερό, ένα σκιάχτρο για να φοβίζει τους εχθρούς, αυτούς που, αφού δεν είναι μαζί μας, "είναι εναντίον μας".

Και η Αριστερά; Και τα κινήματα; Είναι αυστηρός ο Παπασωτηρίου. Τα καλύτερα μυαλά της γενιάς του '60, γράφει, χάθηκαν όχι από την πολιτική ήττα της εξέγερσής τους, αλλά από τα ναρκωτικά, οι αριστεροί Αμερικανοί δεν αρνούνταν την κοινωνία, αλλά το κορμί τους και πιο συγκεκριμένα το κεφάλι τους. 

Ό,τι απέμεινε από το κίνημα της δεκαετίας του 1960, του αντιπολεμικού και αντικαπιταλιστικού αγώνα, από το όργιο των Γούντστοκ είναι μια φυλή που κάνει τζόκινγκ ή κια φυλή που κάνει μπόντι μπίλντινγκ. Εν μέρει, διότι η συντριπτική πλειοψηφία της φυλής του Homo Americanus συνεχίζει να εκστασιάζεται μέχρι οργιαστικού παραληρήματος στις διάφορες εκκλησίες της "Αγάπης", όπως πριν από αιώνες στα δάση και αργότερα στα Γούντστοκ, προσπαθώντας να χάσει βάρος με τη βοήθεια του Θεού.

Αυστηρός; Άδικος; Υπερβολικός; Μονομερώς αρνητικός; Ίσως σ'έναν βαθμό. Αλλά, μήπως δεν λέει αλήθειες;

Αριστερή εγωπάθεια, υπερτροφική Ατομικότητα είναι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιεί για να καταδείξει την αδυναμία της αμερικανικής αριστεράς να διαμορφώσει έναν άλλο λόγο πέραν του ατομικού Εγώ, "να αντιληφθεί το λόγο των εμφύλιων συγκρούσεων των κάτω και την ανάγκη άμβλυνσης των επιμέρους διαφορών τους που διογκώνονταν σκόπιμα από τους πάνω."

Σ' αυτό το σημείο, θυμάμαι το "Αμερικανικό Ειδύλλιο" του Φίλιπ Ροθ, όπου ο διαρκώς προβληματιζόμενος συγγραφέας αναφέρεται ακριβώς σ' αυτή την "αμερικανική τρέλα" που δεν αφήνει τους ανθρώπους να ζήσουν το όνειρο.

Το αμερικανικό όνειρο που έχει προδοθεί, το αμερικανικό κύρος που έχει απωλεσθεί, οι "θυμωμένοι άνθρωποι" που ζουν στην ανασφάλεια κι επιθυμούν να επιστρέψουν σε μια μορφή "καθαρότητας" και οι συγκρούσεις που αν εδραιωθούν και σκληρυνθούν μέσα στο πολιτικό αδιέξοδο, "τότε το έδαφος θα είναι και πάλι έτοιμο για την πολιτική παρόρμηση που είναι γνωστή ως φασισμός". Με αυτά (τα προφητικά;) ασχολείται ο Παπασωτηρίου στο τελευταίο κεφάλαιο με τον τίτλο "Παρακμή".

Το βιβλίο αναλύει σκέψεις, ιδέες και λόγια διανοητών (π.χ, Μποντριγιάρ), αναφέρεται σε λογοτέχνες και στα έργα τους (πολλή αναφορά κάνει π.χ. στον Μέηλερ), ενώ έχει πολλές αναφορές από δημοσιεύματα στα οποία παραπέμπει. Είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε όταν η κρίση στην Αμερική είχε ήδη αρχίσει, όπου τα προβλήματα στον κόσμο δεν είχαν πάρει ακόμα τη σημερινή έκταση, κι έτσι μας δίνεται μια ευκαιρία να ερμηνεύσουμε και να προβληματιστούμε για όσα συμβαίνουν σήμερα. Και φυσικά, να δούμε τον "Αμερικανικό Άνθρωπο" μέσα από τη σκοπιά που τον παρουσιάζει ο Γιώργος Παπασωτηρίου. Αξίζει η ανάγνωσή του.

Μια εκδοχή του Homo Americanus από τον σύγχρονο Αμερικανό καλλιτέχνη Raymond Pettibon
(Εξώφυλλο του βιβλίου Raymond Pettibon: Homo Americanus: Collected Works, David Zwirner Books, 2016. Για το βιβλίο βλέπε εδώ και εδώ).

Democracy is coming to the USA: Leonard Cohen

(Πηγή φωτογραφίας: https://i1.wp.com/www.brainpickings.org/wp-content/uploads/2016/11/leonardcohen.jpg?resize=768%2C635&ssl=1)

Άγιο της θλίψης και της λύτρωσης αποκαλεί τον Λέοναρντ Κοέν η Maria Popova σε πολύ ενδιαφέρον άρθρο της στο ηλεκτρονικό περιοδικό Brain Pickings. Αναλύει τους στίχους και τις σκέψεις του σπουδαίου τροβαδούρου που έφυγε στις 10 Νοεμβρίου, χρησιμοποιώντας τα δικά του λόγια, προφητικά λόγια από παλαιότερες συνεντεύξεις του, για τον κόσμο της Δύσης και της Ανατολής, για τη δημοκρατία, για την Αμερική. Το ίδιο το γράψιμο των τραγουδιών, έλεγε ο Κοέν, ήταν γι' αυτόν ένα εργαστήρι διαλόγου για τη δημοκρατία. 

Η Πόποβα, μεταξύ των άλλων, παραπέμπει και σε πρόσφατο άρθρο (17 Οκτωβρίου) του περιοδικού The New Yorker, στο οποίο δημοσιεύονται πλήρη βιογραφικά και άλλα στοιχεία για τον Κοέν.

"It's coming through a hole in the air,
From those nights in Tiananmen Square.
It's coming from the feel
That this ain't exactly real,
Or it's real, but it ain't exactly there.
From the wars against disorder,
From the sirens night and day,
From the fires of the homeless,
From the ashes of the gay:
Democracy is coming to the U.S.A.
It's coming through a crack in the wall
On a visionary flood of alcohol
From the staggering account
Of the Sermon on the Mount
Which I don't pretend to understand at all.
It's coming from the silence
On the dock of the bay,
From the brave, the bold, the battered
Heart of Chevrolet
Democracy is coming to the U.S.A.

It's coming from the sorrow in the street,
The holy places where the races meet
From the homicidal bitchin'
That goes down in every kitchen
To determine who will serve and who will eat.
From the wells of disappointment
Where the women kneel to pray
For the grace of God in the desert here
And the desert far away:
Democracy is coming to the U.S.A.

Sail on, sail on
O mighty Ship of State!
To the Shores of Need
Past the Reefs of Greed
Through the Squalls of Hate
Sail on, sail on, sail on, sail on.

It's coming to America first,
The cradle of the best and of the worst.
It's here they got the range
And the machinery for change
And it's here they got the spiritual thirst.
It's here the family's broken
And it's here the lonely say
That the heart has got to open
In a fundamental way:
Democracy is coming to the U.S.A.

It's coming from the women and the men.
O baby, we'll be making love again.
We'll be going down so deep
The river's going to weep,
And the mountain's going to shout Amen!
It's coming like the tidal flood
Beneath the lunar sway,
Imperial, mysterious,
In amorous array
Democracy is coming to the U.S.A.

Sail on, sail on 

I'm sentimental, if you know what I mean
I love the country but I can't stand the scene.
And I'm neither left or right
I'm just staying home tonight,
Getting lost in that hopeless little screen.
But I'm stubborn as those garbage bags
That Time cannot decay,
I'm junk but I'm still holding up
This little wild bouquet
Democracy is coming to the U.S.A."

Το τραγούδι του Κοέν "Δημοκρατία", αν και γραμμένο πολλά χρόνια πριν, είναι και τόσο σημερινό. Δεν είναι ειρωνικό τραγούδι, έλεγε ο Κοέν. Αυτή είναι η Αμερική όπου συναντούνται και συνομιλούν μεταξύ τους οι διαφορετικότητες, οι φυλές, οι τάξεις, τα φύλα, οι σεξουαλικοί προσανατολισμοί.

Ένα εργαστήρι δημοκρατίας η Αμερική του Λέοναρντ Κοέν.

Και τι γίνεται σήμερα, αναρωτιέται η Πόποβα. Σήμερα που ξεχειλίζει οργή και αντιπαράθεση στους ανθρώπους, σήμερα που "ή μεγαλύτερη υπερδύναμη του κόσμου εκλέγει για Πρόεδρο έναν φανατικό νταή με φασιστικές τάσεις";

Τι γίνεται αλήθεια;

Όνειρο δεμένο στο μουράγιο, πικρή μικρή μου αγάπη ... Βαγγέλης Γκούφας ή Βρανάς

Τα χέρια του είν’ η φωνή, 
φωνή δυνατή που δεν λέει πως πονεί,
χιόνια και βροχή,
η ματιά του θολή και κλεισμένοι ουρανοί.

Στην ξενιτειά, οι σκιές τον βαραίνουν,
λίγα λιόδεντρα, μαύρο ψωμί,
χιόνια και νερά
και χαμένη χαρά, το παράπονο υφαίνουν.

Μάνα μου, μαύρο μαντήλι, πόρτα, στον ήλιο, ανοιχτή,
κράτησες δυόσμο στα χείλη, αύριο έρχεται γιορτή,
θα `ρθω στο θέρος, στον τρύγο, θάμπος τ’ αλώνι ξανά,
όλο κινάω για να φύγω, τα χέρια μου αδειανά.

Ψεύτρα η προκοπή,
δεν του το `χανε πει, κι ο καημός του ντροπή,
πίσω στα παλιά,
δάκρυα και φιλιά, κελαηδούν τα πουλιά.

Το κυπαρίσσι που δέρνουν οι ανέμοι,
στου πατέρα την πέτρα, φωτιά,
κλείσε την πληγή, ο καιρός που αργεί
κι η καρδιά περιμένει.

Μάνα μου, μαύρο μαντήλι, πόρτα, στον ήλιο, ανοιχτή,
κράτησες δυόσμο στα χείλη, αύριο έρχεται γιορτή,
θα `ρθω στο θέρος, στον τρύγο, θάμπος τ’ αλώνι ξανά,
όλο κινάω για να φύγω, τα χέρια μου αδειανά.

Το παραπάνω τραγούδι με τίτλο "Ο Μετανάστης" είναι σε στίχους του Βαγγέλη Γκούφα και μουσική του Joe Dassin. Τραγουδά η Μελίνα Μερκούρη. 

Ο Βαγγέλης Γκούφας ήταν πολύ γνωστός στιχουργός, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος. Μεγαλώσαμε ακούγοντας από το ραδιόφωνο σε συνέχειες την "Πικρή, μικρή μου αγάπη" με τον Στέφανο Ληναίο και την Έλλη Φωτίου. Και οι γονείς μας τραγουδούσαν μαζί με τον Πάνο Γαβαλά και τη Ρία Κούρτη "Όνειρο δεμένο στο μουράγιο, πόρτα μου κλεισμένη στο νοτιά...". Ο Βαγγέλης Γκούφας πέθανε σήμερα στα 91 του χρόνια.

Ήταν παλιός φίλος και συναγωνιστής του Γιάννη Ρίτσου. Ήταν ο Βρανάς,  τότε στις δύσκολες δεκαετίες του '40 και του '50...

"... Πάντα σε θυμάμαι, Καιτούλα, με πολλή πολλή αγάπη. Χαιρετισμούς στο Βρανά...", έλεγε από τον Άη Στράτη εξόριστος ο Γιάννης Ρίτσος σε γράμμα του προς την Καίτη Δρόσου το 1952. Βρανάς ήταν ο Βαγγέλης Γκούφας, είχε κάνει κι αυτός εξορία στην Ικαρία και στη Μακρόνησο... (Πηγή: Τροχιές σε διασταύρωση)