Το τέρας το καλούμενον επιφανής...

Το εξώφυλλο του βιβλίου Αλ. Παπαδιαμάντης, "Χαλασοχώρηδες" και άλλες "δύο αιώνων πρίν" σύγχρονες πολιτικές ιστορίες, της Θεοδοσίας Δασκαλάκη (εκδ. Πολιιστική Εταιρεία Κρήτης-Πυξίδα της Πόλης, 2012).

"... Το τέρας το καλούμενον επιφανής τρέφει την φυγοπονίαν, την θεσιθηρίαν, τον τραμπουκισμόν, τον κουτσαβακισμόν, την εις τους νόμους απείθειαν. Πλάττει αυλήν εξ αχρήστων ανθρώπων, στοιχείων φθοροποιών, τα οποία τον περιστοιχίζουσι, παρασίτων, τα οποία αποζώσιν εξ αυτού, παχυνόμενα επιβλαβώς, σηπόμενα, ζωύφια βλαβερά, ύδατα λιμνάζοντα, παράγοντα αναθυμιάσεις νοσηράς, πληθύνοντα την ακαθαρσίαν..."

"... Ο λόγος, δι’ όν θεωρώ την δωροδοκίαν ως το μικρότερον κακόν είναι ότι ως είδος εκλογικής διαφθοράς την υπάγω εις το γένος της συναλλαγής. Συναλλαγή είναι η εν πρυτανείω σίτησις, αι εκ του δημοσίου ταμείου παροχαί, τα ρουσφέτια. Συναλλαγή είναι και η εις παρανόμους δίκας προστασία. Συναλλαγή είναι και η προς παραγραφήν οφειλομένων φόρων συνδρομή και η παράνομος εξαίρεσις κληρωτών. Συναλλαγή είναι και η δωροδοκία. Τώρα, ποίος προστάτης, ποίος πολιτευόμενος, ποίος βουλευτής είναι ιπποτικώτερος; Εκείνος όστις εκ του ιδίου ταμείου αγοράζει τας ψήφους των εκλογέων ή εκείνος όστις τας αγοράζει εκ του δημοσίου θησαυρού; Εκείνος όστις πληρώνει εκ του θυλακίου του ή εκείνος όστις πληρώνει εκ των χρημάτων του έθνους, χρημάτων ξένων, τα οποία εις την Ελλάδα μάλιστα εσυνηθίσαμεν όλοι να θεωρούμεν έρμα και σκοτεινά; Ποίος είναι πλέον γαλαντόμος; ... Και μεταξύ των δύο αντιπάλων, μετερχομένων την αυτήν διαφθοράν, θα επιτύχει εκείνος, όστις ευπρεπέστερον φορεί το προσωπείον κι επιδεξιώτερον τον κόθορνον..."

Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι από το έργο "Χαλασοχώρηδες" του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην Ακρόπολη το 1892 (λίγο πριν την πτώχευση επί Χαριλάου Τρικούπη).

Αξίζει να διαβαστεί ολόκληρο (υπάρχει στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου:
http://www.sarantakos.com/kibwtos/mazi/ppd_xalaso.html).

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η έκδοση της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης (Πυξίδα της Πόλης, Χανιά) με τίτλο «"Χαλασοχώρηδες" και άλλες "δύο αιώνων πρίν" σύγχρονες πολιτικές ιστορίες», όπου η Θεοδοσία Δασκαλάκη σταχυολογεί διάφορα κείμενα του Παπαδιαμάντη από έργα του, καταδεικνύοντας την ψυχή ενός «σατυριστή και μυκτηριστή της πολιτικής και ηθικής διαφθοράς του καιρού του».

Ποιος δεν συμφωνεί γι' αυτούς τους επιφανείς, που ο μπαρμπα Αλέξανδρος αποκαλεί τέρατα και που με σημαία τη σωτηρία και την ηθική μας γεμίζουν εικόνες νοσηρών αναθυμιάσεων και ακαθαρσίας. Να, όπως πάλι αυτές τις μέρες, μέρες απείρου κάλλους και ηθικού μεγαλείου!!!

Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος

Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος
να `ν’ ήμερος να `ναι άκακος

λίγο φαΐ λίγο κρασί
Χριστούγεννα κι Ανάσταση

κι όπου φωλιάσει και σταθεί
κανείς να μην του φτάνει εκεί

Μα ήρθαν αλλιώς τα πράματα
τονε ξυπνάν χαράματα

τον παν τον φέρνουν πίσω μπρος
του τρώνε και το λίγο βιος

κι από το στόμα την μπουκιά
πάνω στην ώρα τη γλυκιά

του τηνε παίρνουνε κι αυτή
χαρά στους που `ναι οι δυνατοί!

Χαρά στους που `ναι οι Δυνατοί
γι’ αυτούς δεν έχει χόρταση.

(Από τη συλλογή  "Ο ήλιος ο ηλιάτορας" του Οδυσσέα Ελύτη. Σπουδαία η ερμηνεία του Νίκου Δημητράτου στην εμπνευσμένη μελοποίηση του Δημήτρη Λάγιου)

Χρόνια πολλά και καλή δύναμη

                              Τὸ παιδὶ μὲ τὴ σάλπιγγα

                    Ἂν μποροῦσες νὰ ἀκουστεῖς
                     θὰ σοῦ ἔδινα τὴν ψυχή μου
                     νὰ τὴν πᾶς ὡς τὴν ἄκρη τοῦ κόσμου.
                     Νὰ τὴν κάνεις περιπατητικὸ ἀστέρι ἢ ξύλα
                     ἀναμμένα γιὰ τὰ Χριστούγεννα-στὸ τζάκι τοῦ Νέγρου
                     ἢ τοῦ Ἕλληνα χωρικοῦ. Νὰ τὴν κάνεις ἀνθισμένη μηλιὰ
                     στὰ παράθυρα τῶν φυλακισμένων. Ἐγὼ
                     μπορεῖ νὰ μὴν ὑπάρχω ὡς αὔριο.
                     Ἂν μποροῦσες νὰ ἀκουστεῖς
                     θὰ σοῦ ἔδινα τὴν ψυχή μου
                     νὰ τὴν κάνεις τὶς νύχτες
                     ὁρατὲς νότες, ἔγχρωμες,
                     στὸν ἀέρα τοῦ κόσμου.
  
                      Νὰ τὴν κάνεις ἀγάπη.

(Του Νικηφόρου Βρεττάκου. Αντιγραφή από: users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/nikhforos_brettakos_poems.htm)

Καλές γιορτές!  
Καλή δύναμη!

Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 6. Αναφορές για Βιβλιοθήκες και πληροφόρηση

Το Τεχνικό Επιμελητήριο είχε πάντα ένα σταθερό και διαρκές ενδιαφέρον για τις βιβλιοθήκες και γενικά την πληροφόρηση, πράγμα που εξάλλου έγινε ολοφάνερο από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, δημιουργώντας ήδη το 1927 τη δική του Βιβλιοθήκη, την οποία διατηρεί και μέχρι σήμερα (για την πορεία της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ θα ασχοληθώ σε άλλη ανάρτηση αναλυτικά).

Έτσι, ήδη στο πρώτο τεύχος του 1932 δημοσιεύεται η απόφαση της  Διοικούσας Επιτροπής να αγοράσει τη Βιβλιοθήκη του Καθηγητή ΕΜΠ Γ. Κονοπισσόπουλου, μετά από θετική εισήγηση της επιτροπής που συνέστησε προς τούτο ο Πρόεδρος του ΤΕΕ Ν. Κιτσίκης, έχοντας υπόψη "την ανάγκην όπως το Επιμελητήριον αποκτήση βιβλιοθήκην ανάλογον της αποστολής του". Σημειώνεται ότι η συλλογή, αποτελούμενη από 900 τόμους, περιελάμβανε κυρίως μηχανολογικά βιβλία, περιοδικά VDI της περιόδου 1880-1907, 8-10 τόμους από εξάγλωσσο τεχνικό λεξικό, καθώς και "συλλογή αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων επί των φυσικών και μηχανικών θεμάτων". Λίγο αργότερα, η Δ.Ε. αγόρασε επίσης τη Βιβλιοθήκη του Λουδοβίκου Σνάιδερ, η οποία απετελείτο από 700 βιβλία, για θέματα κυρίως Πολιτικών Μηχανικών.


Το ενδιαφέρον συνεχίστηκε και  σχεδόν σε όλα τα τεύχη υπήχαν αποφάσεις, επίκαιρα νέα και άλλες σχετικές ανακοινώσεις, καθώς και βιβλιογραφία ελληνικών και ξενόγλωσσων βιβλίων, συχνά εκδόσεις του ΤΕΕ και με εκτενή παρουσίαση του περιεχομένου τους,  θεωρώντας τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ ως "προάγουσα την τεχνικήν κίνησιν και συμβάλλουσα εις την ανύψωσιν του επιστημονικού επιπέδου". Μάλιστα, στο τεύχος του Αυγούστου δημοσιεύεται η λίστα των περιοδικών της Βιβλιοθήκης. Είναι 47 τίτλοι, από τους οποίους οι 12 είναι ελληνικοί και οι υπόλοιποι κυρίως γερμανικοί και γαλλικοί (υπάρχουν μόνο 4 περιοδικά στην αγγλική γλώσσα).

Εξάλλου, η Επιτροπή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών μελέτησε "το ζήτημα δημιουργίας μικράς και συντόμου τεχνικής βιβλιοθήκης εις την οποίαν ο Μηχανικός να δύναται να προσφεύγει διά τον υπολογισμόν και κατασκευήν τεχνικών έργων συνήθους τύπου". Εκφράστηκε δε η ανάγκη μετάφρασης τεχνικών βιβλίων, κατ' αρχάς γερμανικών, για εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης. Επίσης, κάτω από τον γενικό τίτλο "Οργάνωσις, ενημερότης, στατιστική", το Τμήμα, "προς πληρεστέραν ενημέρωσιν  και μεθοδικωτέραν κατεύθυνσιν των εργασιών του εφ' όλων των ζητημάτων της χώρας", αποφάσισε να καταρτίζει "ειδικούς φακέλους όπου θα συγκεντρωθούν συστηματικώς όλοι οι Νόμοι, Διατάγματα, στατιστικαί πληροφορίαι, πάσης φύσεως διατριβαί...".

Το έργο λοιπόν της τεχνικής πληροφόρησης και τεκμηρίωσης στο ΤΕΕ χρονολογείται από τα πρώτα χρόνια δημιουργίας του ίδιου του ΤΕΕ και απετέλεσε όλα τα χρόνια βασικό πυλώνα της ύπαρξής του.

Είναι όμως εξίσου ενδιαφέρον ότι συνδέεται και συνδυάζεται η λειτουργία της Βιβλιοθήκης και με ζητήματα όπως η χρήση της (τεχνικής) γλώσσας, η ορολογία, η τέχνη της γραφής και η έκδοση και μετάφραση βιβλίων. Ήδη στο 2ο τεύχος του 1932 γίνεται αναφορά στην "τεχνική λογογραφία" (technical/engineering literature;) που βρίσκεται σε εμβρυώδη κατάσταση στην Ελλάδα και στις  προσπάθειες που έχουν ήδη ξεκινήσει για τη δημιουργία τεχνικού λεξιλογίου.

"Εκεί όπου καλλιεργείται το βιβλίον, εκεί απαντώνται και αι ωραιότεραι τεχνοτροπίαι εκφράσεων συντεθειμέναι εκ των ευηχοτέρων, συντομωτέρων και ακριβεστέρων την έννοιαν λέξεων".

Η παραπάνω πρόταση μπορεί να αναγνωσθεί και ως απαρίθμηση κανόνων σχηματισμού όρων (βλέπε εδώ και τις σημερινές, διεθνώς τυποποιημένες αρχές σχηματισμού όρων).

Σχέδιο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών σε κατά μήκος τομή

Πέραν όμως των αναφορών σχετικά με τη διαρκή προβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ μέσα από τα Τεχνικά Χρονικά του 1932, έχει αξία να αναφερθούμε και στο άρθρο για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών γραμμένο από τον επιφανή αρχιτέκτονα Πάτροκλο Καραντινό, ο οποίος είχε εκπονήσει και την αρχιτεκτονική μελέτη του κτιρίου, σύμφωνα με το πρόγραμμα του Δήμου Πατρέων.

Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών: Κάτοψη ισογείου

Στο κείμενο, ο Καραντινός περιγράφει τους χώρους και τις λειτουργίες της Βιβλιοθήκης, ενώ παραθέτει τα σχέδια κατόψεων και τομών όλων των ορόφων, δίνοντας τη δυνατότητα στον αναγνώστη να μελετήσει διεξοδικά όλους τους χώρους όπως τους μελέτησε. 

Έτσι, προβλέπονται στο ισόγειο αίθουσα συγκεντρώσεων και διαλέξεων περιλαμβάνουσα και μικρή σκηνή για παραστάσεις, "διαμέρισμα παραλαβής των βιβλίων, σκάλα υπηρεσίας και ανυψωτήρ διά την χρήσιν των αποθηκών των βιβλίων ως και W.C. διά τα εξωτερικής χρήσεως γραφεία".  Η ιματιοθήκη, οι αποθήκες και η κεντρική θέρμανση τοποθετούνται στο υπόγειο.

Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών: Κάτοψη ημιόροφου

Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών: Κάτοψη του αναγνωστηρίου (1ος όροφος)

Στον ημιόροφο προβλέπεονται τα βιβλιοστάσια, η γαλαρία της αίθουσας διαλέξεων, αναψυκτήριο και η αίθουσα του επιστάτη. Ενώ στον πρώτο όροφο τοποθετεί το αναγνωστήριο, εξασφαλίζοντας σχετική απομόνωση από το θόρυβο των δρόμων. (Περισσότερα για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πάτρας, στη σελίδα της).

Πρέπει να ομολογήσουμε ότι η μελέτη Βιβλιοθήκης του Καραντινού ήταν πρωτοποριακή για την εποχή της. Όμως, ακόμη και σήμερα, πόσες αλήθεια δημοτικές βιβλιοθήκες διαθέτουν τέτοια πολυτέλεια χώρων και υπηρεσιών και τέτοια "πολυτέλεια" αφθονίας... διαθέσιμου προσωπικού για να μπορεί ν' ανταπεξέρχεται στις απαιτήσεις αυτές; Όταν και οι λέξεις χάνουν το νόημά τους και η διαθεσιμότητα γίνεται (οιονεί) συνώνυμο της απαξίωσης, της αχρήστευσης, της απόλυσης!

Και για να επανέλθω στο ΤΕΕ και στη Βιβλιοθήκη του, δεν θάπρεπε να χρειάζεται να πω ότι ο ρόλος που της απέδωσε ο Νίκος Κιτσίκης πριν από 80 χρόνια δεν έχει πάψει να ισχύει, ρόλος ανάλογος της αποστολής του, δηλαδή να προάγει την επιστημονική κίνηση και να συμβάλλει στην ανύψωση του επιστημονικού επιπέδου, δηλαδή να συγκεντρώνει, να τεκμηριώνει και να ενημερώνει συστηματικά και μεθοδικά επί μηχανικών θεμάτων, δηλαδή να συνεχίσει να είναι για τους μηχανικούς (και όχι μόνο) αυτό που ήταν εδώ και 85 χρόνια. Σε τίποτα δεν εξυπηρετεί η απαξίωση των βιβλιοθηκών και των ανθρώπων που δουλεύουν γι' αυτές.

Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 5. Αναφορές για τους σεισμούς και τις αντισεισμικές κατασκευές

Χάρτης των σεισμών της Χαλκιδικής, Σεπτέμβριος 1932 (Πηγή: Τεχνικά Χρονικά, 15/10/1932)

Με αφορμή τους σεισμούς της Χαλικιδικής τον Σεπτέμβριο του 1932, οι οποίοι ακολούθησαν τους σεισμούς στην Εύβοια και στην Κόρινθο και μάλιστα χαρακτηρίστηκαν από τον καθηγητή Αθ. Ρουσόπουλο κατά τι ισχυρότεροι των σεισμών της Κορίνθου του 1928, το Τεχνικό Επιμελητήριο κινητοποιήθηκε άμεσα και τέθηκε στη διάθεση της Κυβέρνησης για την τεχνική αποτύπωση, μελέτη και  αντιμετώπιση των προβλημάτων που προέκυψαν. 

Στο άρθρο του με τίτλο "Η ανάγκη κρατικής οργανώσεως έναντι θεομηνιών", ο Γενικός Γραμματέας του ΤΕΕ Μιχ. Οικονόμου αναφέρεται αρχικά στα προβλήματα που προέκυψαν μετά τους σεισμούς της Κορίνθου αποδίδοντας τη μεγέθυνση του Κορινθιακού δράματος, όπως το ονομάζει, στην έλλειψη οργάνωσης και μεθόδου. (Δυστυχώς, και πάλι μετά από 75 χρόνια τα ίδια πράγματα λέγαμε μετά τις φωτιές στην Ηλεία!)  

Στη συνέχεια περιγράφει την οργάνωση αντίστοιχων δραστηριοτήτων στην Ιταλία μετά τους σεισμούς του 1930 και προτείνει τη σύσταση Κεντρικής Μόνιμης Υπηρεσίας "με προοδευμένας αντιλήψεις", που θα παρέχει τη δυνατότητα γρήγορης και αποτελεσματικής δράσης. Στο μεταξύ, προτείνει σημαντικά μέτρα τόσο για την άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων, όσο και για την οριστική αποκατάσταση αυτών.

Την Έκθεσή του για τους σεισμούς της Χαλκιδικής παρουσιάζει ο καθηγητής ΕΜΠ Αθ. Ρουσόπουλος (ο συγγραφέας, πέραν των άλλων, του σπουδαίου βιβλίου "Προς ουσιαστικόν λογισμόν και τάξιν. Κατασκευάζειν και χαίρειν"), στην οποία περιγράφει τα τεχνικά προβλήματα των κατασκευών και αποδίδει την ύπαρξη νεκρών και τόσων ζημιών στο "ευτελές των δομήσεων". Γράφει: "Η ολότης σχεδόν των οικιών είναι κτισμέναι με χώμα άνευ ασβέστου, τινές και ως ξηρολιθοδομαί." Καταλήγει: "... από σήμερον και εις το εξής δεν επιτρέπεται να κτίζεται σημαντική οικοδομή και οικοδομή εκ σκελετού σιδηροπαγούς σκυροδέματος η οποία να μη είναι αντισεισμική..." και προτείνει "να συνταχθώσι κανονισμοί αντισεισμικής δομικής εξασφαλίσεως καθ' όλον το Κράτος..."

Εξάλλου, ο πολιτικός μηχανικός Πλ. Εμμανουηλίδης υποστηρίζει την ανάγκη στροφής στην "ευθηνή αντισεισμική ανοικοδόμηση αγροτικών συνοικισμών" και προτείνει την υιοθέτηση ξύλινων κατασκευών, διατυπώνοντας πλεονεκτήματα, ιδιότητες, τεχνικές και οφέλη από μια τέτοια πολιτική.

Ενδεικτικό της συμβολής των μηχανικών στη μελέτη των σεισμικών δυνάμεων από πολύ νωρίς είναι και το πολυσέλιδο επιστημονικό άρθρο του καθηγητή Αθ. Ρουσόπουλου με τίτλο "Διανομή οριζοντίων δυνάμεων υπό ακάμπτου πλακός εις ολόσωμους εν τω χώρω φορείς : περίπτωσις σεισμικών δυνάμεων - διανομή και δίαιτα αυτών", που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο 1932, συμπτωματικά τον ίδιο μήνα που έγιναν οι σεισμοί της Χαλκιδικής.

Κώστας Βάρναλης: "Να βάζετε στόχους"

1912 στο Κράσι της Κρήτης. Διακρίνονται από αριστερά Γαλάτεια  Καζαντζάκη, Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Νίκος Καζαντζάκης και Χαρίλαος Στεφανίδης.

Σαν σήμερα, στις 16 Δεκέμβρη 1974, έφυγε ο ποιητής Κώστας Βάρναλης. Παρακολουθώντας τη Διδώ Σωτηρίου, τον Κώστα Κουλουφάκο, τον Γιάννη Δάλλα και τους υπόλοιπους να μιλάνε για τον ποιητή στο αφιέρωμα της ΕΤ1 για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του (1984), σκέφτηκα να παρουσιάσω μια πλευρά του ποιητή πιο ... λαϊκή, που με τον τρόπο τους την επεσήμαναν και οι παραπάνω (ολόκληρη η εκπομπή στο αρχείο της ΕΡΤ).

Έτσι, στο βιβλίο του Γιώργου Βοϊκλή με τίτλο "Το τέλος της Άνοιξης: Με τη γενιά των Λαμπράκηδων" (εκδ. Νέα Σύνορα, 1989), περιέχεται η παρακάτω ιστορία με τίτλο "Κώστας Βάρναλης: "Να βάζετε στόχους":

Το 1964 ο Κώστας Βάρναλης γιόρταζε τα ογδόντα χρόνια του.  Μια αντιπροσωπεία της Νεολαίας, αποτελούμενη από έναν εργάτη, έναν υπάλληλο, ένα μαθητή - εμένα - και μια φοιτήτρια επικεφαλής, τον επισκεφθήκαμε στο σπίτι του, στα σκαλοπάτια του Λυκαβηττού, για να του ευχηθούμε. Ήταν εκεί όλη η "διανόηση της Αριστεράς"... Ο Βάρναλης κουβέντιαζε μαζί τους κι εμείς περιμέναμε υπομονετικά σε μια γωνιά. Κάποτε μας πλησιάζει. Η φοιτήτρια μας εκπροσωπεί επάξια:

- Χρόνια πολλά δάσκαλε...

- Ευχαριστώ παιδιά μου, κι εσείς καλή πρόοδο.

- Δάσκαλε, δε θα μας πείτε κάτι; Τα παιδιά ήρθαν να σας ακούσουν.

- Ξέρεις, παιδί μου, εμείς οι καλλιτέχνες μιλάμε με το έργο μας. Αν σας αρέσει, μπορείτε να το διαβάζετε...

- Αυτό κάνουμε, αλλά θέλουμε να μας πείτε κάτι. Κάτι απ' την πείρα σας, απ' τη ζωή σας...

Ενοχλημένος ο Βάρναλης άρχισε να λέει: "Έχω να σας δώσω μια συμβουλή: Στη ζωή σας να βάζετε στόχους. Δε μιλάω για τους μεγάλους και μακρινούς κοινωνικούς στόχους, αλλά για τους ατομικούς, τους καθημερινούς. Μόνο με τέτοιους στόχους θα αξιοποιήσετε όλες τις δυνάμεις που κρύβονται μέσα σας... Θα σας πω ένα παράδειγμα: Κάθε μεσημέρι που σχολάω από την "Αυγή" παίρνω το καπελάκι μου και το μπαστούνι μου κι ανηφορίζω για το σπίτι. Φτάνοντας στα σκαλιά είμαι κατάκοπος. Κάθομαι λοιπόν στο πεζούλι και περιμένω. Είναι η ώρα που σχολάει η γειτόνισσα του επάνω ορόφου. Μια τριαντάρα μπουκιά και συχώριο! Σε λίγο φτάνει προχωρώντας λυγιστή και κουνιστή... Την αφήνω να προχωρήσει τέσσερα πέντε σκαλιά και ξεκινάω πίσω της... Μέχρι να φτάσουμε στην εξώπορτα την έχω προλάβει. Κάνω μια έτσι... και της λέω: Γεια σου γειτόνισσα!"

   Με το "έτσι..." επαναλαμβάνει τη χειρονομία στα ...μαλακά της φοιτήτριας που τσιρίζει ξαφνιασμένη κάνοντας τους παρευρισκόμενους να γυρίσουν παραξενεμένοι προς το πηγαδάκι μας, ενώ ο Δάσκαλος απομακρύνεται χαμογελώντας πονηρά και λέγοντας:

"Αυτό εννοούσα όταν σας έλεγα να βάζετε ατομικούς, καθημερινούς στόχους !"

Στην κηδεία του, ανάμεσα στο πλήθος που τον συνόδευε στα δρομάκια του νεκροταφείου ήταν πολλά ζευγαράκια σφιχταγκαλιασμένα. Σ' άλλες περιπτώσεις μ' ενοχλούν. Σ' αυτήν, όχι... Νομίζω πως ήταν ο πιο ταιριαστός φόρος τιμής στο δημιουργό της "Αληθινής απολογίας του Σωκράτη"...

Η "παιγνιώδης διάθεση" του Κώστα Βάρναλη γίνεται πολύ φανερή και στα κατοχικά χρονογραφήματα που δημοσίευε καθημερινά στη στήλη "Τέχνη και Ζωή" της εφημερίδας "Πρωία" την περίοδο 1941-1944 και που εκδόθηκαν το 2007 από τον Καστανιώτη με τον τίτλο "Φέιγ βολάν της Κατοχής". Ιμπρεσιονιστικά ονομάζει τα κείμενα στην εισαγωγή του ο επιμελητής Γιώργος Ζεβελάκης, που περνάνε το κλίμα της Κατοχής και κυρίως την πείνα, καταδεικνύοντας  τον "απελπισμένο αγώνα των κατοίκων της Αθήνας" για εξεύρεση τροφής, αλλά συχνά με σατιρική διάθεση και με χαλαρό λόγο, "ένα λόγο προσωπικό, άδολο, στοχαστικό".

Αντιγράφω ένα απόσπασμα από το χρονογράφημα με τίτλο "Μισογυνισμός" (στο οποίο μια παντρεμένη γυναίκα διαμαρτύρεται ως "αγνοηθείσα" από τα συσσίτια σύζυγος ):

... Μισογυνισμός δεν υπάρχει ούτε ως φυσιολογικό φαινόμενο, ούτε ως φιλοσοφική θεωρία, ούτε ως πολιτικό δόγμα. Υπάρχει μονάχα ως ... φιλολογία. Μονάχα ποιητές (Ευριπίδης, Στρίντμπεργκ), ή ποιητικίζοντες φιλόσοφοι (Σοπενάουερ, Νίτσε) "εμίσησαν" τις γυναίκες με τα ... λόγια. Γιατί στην πραγματικότητα όλοι όσοι κάνουνε το μισογύνη, αγαπούνε και λατρεύουνε τις γυναίκες˙ και μοναχά γιατί δεν αγαπηθήκανε οι ίδιοι όσο κι όπως θέλανε τις βρίζουν... Επομένως όλο το ζήτημα ανάγεται στην υποδεέστερη κοινωνική και νομική θέση που έχει η γυναίκα στα παλιά και στα νέα κράτη, αφού πρώτα-πρώτα εκυριάρχησε αυτή στις πρωτόγονες κοινωνίες με τη "μητριαρχία" της.

... Οι άντρες δεν πολεμούνε τη γυναίκα. Πολεμούνε μεταξύ τους για τη γυναίκα - για την κατοχή της...

                      Ο Κώστας Βάρναλης κυνηγήθηκε αρχικά ως "μαλλιαρός" γιατί ήταν δημοτικιστής και αργότερα ως κομμουνιστής. Και  βρέθηκε στην εξορία με το Γληνό, το Ρίτσο και άλλους ... ανυπάκουους. Εδώ, στις 25 Οκ.  1935, στο βαπόρι «Μαρία Λ.» που τον μετέφερε, μαζί με άλλους εξόριστους, στον Αϊ-Στράτη. Κάτω πρώτη σειρά από αριστερά, δεύτερος ο Γληνός, τέταρτος ο Βάρναλης.

 Ω!  πόσο βάσανο μεγάλο, το βάσανο είναι της ζωής... 

Υ.Γ. Για την εκδήλωση που είχαμε οργανώσει στο Πολιτιστικό του ΕΜΠ στη μνήμη του, έχω γράψει σε προηγούμενη ανάρτηση.

Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 4: Αναφορές για τα παραγωγικά έργα

Σημαντικός αριθμός δημοσιευμάτων στα Τεχνικά Χρονικά του 1932 αναφέρονται στα αντιπλημμυρικά και αποξηραντικά  έργα. Κάποιοι τίτλοι είναι οι παρακάτω:

• Η οικονομική αποδοτικότης και εκμετάλλευσις των αποξηραινόμενων γαιών εξ απόψεως γεωργικής οικονομίας.
• Πώς πρέπει να γίνη η γεωργική εκμετάλλευσις των αποξηραινομένων γαιών.
• Εθνική οικονομία και κράτος.
• Η εκμετάλλευσις των αποξηρανθησόμενων γαιών
• Διακανονισμός της παροχής πλημμυρών των χειμαρρωδών ποταμών
• Τα παραγωγικά έργα και η εξυγίανσις
• Τα παραγωγικά έργα Στρυμόνος και Αξιού από απόψεως προϋπολογισμού και εθνικής οικονομίας.
• Η σημασία της μηχανικής καλλιέργειας των αποξηραινομένων εκτάσεων.
• Επί της αρδεύσεως των αποξηραινομένων γαιών του Αξιού.
• Σκέψεις και εντυπώσεις εκ της διερευνήσεως των παραγωγικών έργων.
• Τα παραγωγικά έργα : η χρηματοδότησις και εκμετάλλευσις αυτών.
• Τεχνικαί και οικονομικαί σκέψεις επί της γεωργικής εκμεταλλεύσεως των παραγωγικών έργων.

Δεν είναι τυχαίο, αφού με τα έργα αυτά, για τα οποία είχαν ξεκινήσει οι αναθέσεις μελετών από τα τέλη της δεκαετίας του '20, ανεμένετο η απόδοση καλλιεργήσιμης γης για εκμετάλλευση (μην ξεχνάμε την ανάγκη τακτοποίησης και των χιλιάδων προσφύγων), ενώ συγχρόνως αντιμετωπιζόταν η ελονοσία που μάστιζε τις αγροτικές περιοχές και φυσικά δινόταν ευκαιρία αντιμετώπισης του μεγάλου οικονομικού προβλήματο της χώρας.

Διατάξεις χειμάρρων (Πηγή: http://library.tee.gr/digital/techr/1932/techr_1932_1_2_93.pdf)

 Τα περισσότερα δημοσιεύματα προέρχονται από τις ομιλίες διακεκριμένων επιστημόνων της εποχής (μηχανικών, γεωπόνων, οικονομολόγων κτλ.) που έγιναν στο πλαίσιο των διαλέξεων που διοργάνωσε το ΤΕΕ το χειμώνα του 1931 για τα τεχνικά ζητήματα, στο ειδικό μέρος αφιερωμένο στα παραγωγικά έργα.

Ο πολιτευτής και δημοσιολόγος Γ. Πεσμαζόγλου αναφέρεται διεξοδικά στη χρηματοδότηση και εκμετάλλευση των παραγωγικών έργων, στα οποία περιλαμβάνει τα αποξηραντικά έργα και τα έργα οδοποιίας. Τα πρώτα δε χωρίζονται σε τρεις ομάδες: στα έργα της πεδιάδος Θεσσαλονίκης, των πεδιάδων Σερρών - Δράμας και στα υδραυλικά έργα Ηπείρου, Θεσσαλίας, Κρήτης και Βοιωτικού Κηφισσού.

Ο Πεσμαζόγλου, αν και θεωρεί ότι τα έργα αυτά είναι επωφελή για την εθνική οικονομία και την αντιμετώπιση της ανεργίας, εν τούτοις κάνει κριτική στον τρόπο διαχείρισης των σχετικών ζητημάτων από την Κυβέρνηση μετά το 1928, υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε τα έργα να γίνονται τμηματικά και αφού έχουν εξασφαλιστεί τα απαιτούμενα κάθε φορά κεφάλαια. Κάνει λόγο για "θεμελιώδη σφάλματα" λέγοντας:

"Είναι όμως απορίας άξιον πώς υπεύθυνοι Κυβερνήται ήτο ποτέ δυνατόν, να εμπλακώσιν εις την εκτέλεσιν νέων παραγωγικών έργων χωρίς να έχουν εξασφαλίσει τους πόρους, διά των οποίων ηδύνατο να φέρουν εις πέρας τα αρξάμενα τοιαύτα".

Άλλο "κεφαλαιώδες" σφάλμα είναι ότι "ουδέν συγκεκριμένον σχέδιον υπάρχει μέχρις ώρας τουλάχιστον, περί της συντηρήσεως, του τρόπου της διαθέσεως των αποδιδομένων εις την καλλιέργειαν γαιών, του συστήματος και των μέσων της καλλιεργείας αυτών". Αναφέρεται επίσης στην εταιρεία Foundation που είχε αναλάβει από το 1925 τα έργα της Θεσσαλονίκης και, αν και είχε συμβατική υποχρέωση μετά την αποπεράτωση των  να συστήσει ανώνυμη ελληνική εταιρεία για την συντήρησή τους, αυτό δεν είχε γίνει ακόμη αλλά και η Κυβέρνηση δεν προέβη σε καμία ενέργεια.

Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος παρενέβη και πάλι (όπως και μετά την εισήγηση του Νίκου Κιτσίκη),  υποστηρίζοντας τη θέση της Κυβέρνησής του και διαβεβαιώνοντας  "την εκλεκτήν ταύτην ομήγυριν" ότι "πηγαίνομεν εις καλυτέρας ημέρας".

Βέβαια είναι σοβαρό το ζήτημα της αξιοποίησης των εδαφών που αποκαλύπτονται μετά την αποξήρανση. Ο γεωπόνος Χρ. Ευελπίδης ("Η εκμετάλλευσις των αποξηρανθησόμενων γαιών") υποστηρίζει ότι πέρα από την αύξηση του εθνικού εισοδήματος πρέπει να εξεταστεί και η κοινωνική ωφέλεια των έργων αυτών. Αναφέρει είδη καλλιεργειών που θα μπορούσαν να επιλεγούν (βαμβάκι, σιτάρι κτλ.), ενώ διερευνά τα συστήματα εκμετάλλευσης των νέων εδαφών που έχουν προταθεί, όπως οι εταιρείες, οι συνεταιρισμοί και ο κρατικός εποικισμός, διατυπώνοντας τη γνώμη του "από τεχνικής, οικονομικής και υγιεινής απόψεως".  Στις απόψεις του Ευελπίδη απαντούν διαφωνώντας είτε σε ομιλίες τους ή σε άρθρα και επιστολές στα Τ.Χ. άλλοι επιστήμονες (Μαργέτης, Παπαδόπουλος κ.ά.).

Για την οικονομική αποδοτικότητα μίλησε ο μηχανικός γεωπόνος Β. Σιμωνίδης,  περιγράφοντας με λεπτομέρειες και δίνοντας συγκεκριμένα οικονομικά στοιχεία που μπορεί να προκύψουν από τα διάφορα συστήματα και είδη καλλιεργειών. Αντίστοιχα σε άρθρο με τίτλο "Πώς πρέπει να γίνη η γεωργική εκμετάλλευσις των αποξηραινομένων γαιών", ο γεωπόνος Δημ. Μαργέτης, έχοντας την άποψη ότι πρέπει "να βασανισθή το πρόβλημα συνδυασμένον από πάσης απόψεως", παρουσιάζει τις απόψεις ξένων ειδικών και τα συστήματα που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες. Περιγράφει δε και συνιστά το ιταλικό σύστημα καλλιέργειας mezzadria ως κατάλληλο και για τη χώρα μας, σύστημα που όπως λέει εφάρμοσε με επιτυχία ο τότε "γεωργολάτρης Κυβερνήτης της Ιταλίας "  Μπενίτο Μουσολίνι (απαντώντας μάλιστα σε ισχυρισμό του Ευελπίδη περί ακαταλληλότητας καλλιέργειας σιτηρών και προκειμένου να υποστηρίξει δική του άποψη, αναφέρεται σε δήλωση του ... σοφού δικτάτορα ότι "η νεωτέρα γεωργική επιστήμη είναι ικανή διά κάθε θαύμα"!).

 

 

Έργα για τη διευθέτηση των χειμάρρων (Πηγή: http://library.tee.gr/digital/techr/1932/techr_1932_1_2_93.pdf)

 Υπάρχουν επίσης δημοσιεύματα σχετικά με τα τεχνικά ζητήματα που προκύπτουν από την αποξήρανση, με τα ζητήματα διευθέτησης των ποταμών και των χειμάρρων τους, με τα ζητήματα άρδευσης,  αντιμετώπισης των αλμυρών εδαφών, μηχανικής καλλιέργειας και χρήσης σύγχρονων μηχανημάτων. Γενικά, η συζήτηση που αναπτύχθηκε ήταν ιδιαίτερα ζωηρή, αλλά και χρήσιμη και έγινε σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη, οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά, περίοδο για την Ελλάδα (αλλά και για την Ευρώπη και τον κόσμο όλο). Η συμβολή του ΤΕΕ, όπως καταδεικνύεται και στις αναφορές αυτές, ήταν παραπάνω από καθοριστική στη συζήτηση αυτή.

Μηχάνημα για το ξερίζωμα των καλαμιών (Πηγή: http://library.tee.gr/digital/techr/1932/techr_1932_1_5_238.pdf)

Μηχάνημα "Γκρέδερ" με λεπίδα... (Πηγή: http://library.tee.gr/digital/techr/1932/techr_1932_1_5_238.pdf)

Τρακτέρ
(Πηγή: http://library.tee.gr/digital/techr/1932/techr_1932_1_5_238.pdf)

Προηγούμενες αναρτήσεις:

• Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 1: Αναφορές σε Κιτσίκη, Βενιζέλο και Γερμανία
• Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 2: Αναφορές για Ταμείο Μηχανικών, Δημόσια Έργα, Αρχιτεκτονική
• Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 3: Αναφορές για το Κτηματολόγιο!

Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 3: Αναφορές για το Κτηματολόγιο!

Συνεχίζοντας το ξεφύλλισμα στα Τεχνικά Χρονικά του 1932, θα ασχοληθώ σήμερα με τις αναφορές στο (... πολύπαθο και πολυπόθητο) Κτηματολόγιο.

Ο Δ. Ν. Λαμπαδάριος, Ακαδημαϊκός, Πρύτανης και Καθηγητής Γεωδαισίας του ΕΜΠ, ξεκινώντας το άρθρο του με τίτλο "Το πρόβλημα του ελληνικού κτηματολογίου" (Τεχνικά Χρονικά, 15 Οκτωβρίου 1932, τεύχος 20), αναφέρεται στο ζήτημα "το οποίον από εκατό ετών περίπου απησχόλησεν Κυβερνήσεις και Υπηρεσίας...", δηλαδή στο ζήτημα που ακόμη σήμερα, εδώ και 180 χρόνια δηλαδή, συζητάμε ότι πρέπει να έχουμε!

Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή για το κτηματολόγιο στην Ελλάδα, αναφέρεται κατ' αρχήν στις ενέργειες κτηματογράφησης σε περιοχές της Πελοποννήσου από τους Ενετούς τον 17ο αιώνα. Μετά την επανάσταση του 1821, ήδη το 1836 δημοσιεύτηκε το διάταγμα “Περί Κτηματολογίων”, σε μια προσπάθεια μεταφοράς του γερμανικού θεσμού κτηματολογίου από τους Βαυαρούς στην Ελλάδα. Αν και το διάταγμα στην ουσία, όπως λέει ο συντάκτης του άρθρου, αφορούσε μόνο κατάρτιση κτηματικών καταλόγων, δεν εφαρμόστηκε και μόνο το 1888, στην Κυβέρνηση Τρικούπη, εκδηλώθηκε η ανάγκη σύνταξης του “Γενικού Επιτελικού Χάρτη της χώρας” (“αποδεικτικού κτηματολογίου”, όπως επίσης το ονομάζει). Όμως και τότε, αν και πρόθεση του Τρικούπη ήταν η σύνταξη Κτηματολογίου του Δημοσίου (μόνο) το οποίο θα ήταν “αφετηρία της συντάξεως του Γενικού Κτηματολογίου του Κράτους”, ούτε αυτό τελικά ψηφίστηκε.

Στη συνέχεια, το άρθρο αναφέρεται στη συνεργασία με την αυστροουγγρική κυβέρνηση, στη βοήθεια για την οργάνωση των τμημάτων Γεωδαισίας, Χαρτογραφίας και Κτηματολογίου της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού, στις συνεννοήσεις του ειδικού περί Κτηματολογίων Κ.Δ. Καρούσου με τους ειδικούς από ινστιτούτα της άλλης πλευράς, και εν τέλει στην αυστριακή αποστολή που έμεινε στην Ελλάδα από το 1889 μέχρι το 1897 και στην οποία οφείλεται, με “ιδιαιτέραν ευγνωμοσύνην” όπως τονίζει, η ελληνική γεωδαιτική επιστήμη.

Έχει ενδιαφέρον η εξιστόρηση των γεγονότων και των ενεργειών των μετέπειτα κυβερνήσεων που οδήγησαν στην ίδρυση “Ειδικού Ταμείου Κτηματολογίου” καθώς και της Ανωτάτης Σχολής Τοπογράφων Μηχανικών στο ΕΜΠ. Στην ουσία όμως, το Κράτος ουδέποτε απέκτησε Κτηματολόγιο και για τούτο αναλύει τους λόγους αποτυχίας του, ενώ προτείνει και τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.

Απόσπασμα διανομής στο συνοικισμό Καλλίφυτον της Δράμας (Πηγή: http://library.tee.gr/digital/techr/1932/techr_1932_2_21_1056.pdf)

Αμέσως παρακάτω στο ίδιο τεύχος δημοσιεύεται άρθρο για την τακτοποίηση και παγίωση της αγροτικής ιδιοκτησίας από τον Γ. Ξένο, Προϊστάμενο της Τοπογραφικής Υπηρεσίας του Υπ. Γεωργίας. Εδώ, αναδεικνύονται από τον συντάκτη του άρθρου οι κοινωνικές, νομικές και τεχνικές πλευρές του ζητήματος, ενώ θεωρεί προβληματικό μια μικροϊδιοκτησία να απαρτίζεται  από πολλά και διεσπαρμένα αγροτεμάχια. Όταν μάλιστα τονίζει ότι “είναι άκρως δυσάρεστον όσω και επιζήμιον το να διέρχεται ο μικροϊδιοκτήτης διά των ξένων αγρών ίνα μεταβή και εργασθή εις την ιδιοκτησίαν του”, σκέφτομαι ότι αυτό συμβαίνει κατά κόρον ακόμη σήμερα (και ότι κι εγώ για να φτάσω τις 20 ρίζες ελιές που έχω κληρονομήσει από τον πατέρα μου σε μια θέση του χωριού θα πρέπει να διασχίσω τρία κτήματα, άλλα τόσα ή τέσσερα, δε θυμάμαι καλά, θα διασχίσω για το επόμενο κτηματάκι με 10 ρίζες, ενώ έχω 9 ακόμη ρίζες μέσα σε ξένα κτήματα, που... πια τις έχω ξεχάσει).

Εξαιρετικά ενδιαφέρον και αναλυτικό είναι επίσης το τρίτο άρθρο για το ίδιο θέμα του Χρ. Παπαστράτου με τίτλο "Περί των διανομών Μακεδονίας - Θεσσαλίας και της ανάγκης καταρτισμού υπηρεσίας κτηματολογίου" (1 Νοεμβρίου 1932, τεύχος 21), ο οποίος, αναφερόμενος ειδικότερα στις περιοχές Μακεδονίας και Θεσσαλίας και στην ανάγκη απελευθέρωσης των κολλήγων από την "δουλοπαροικία των τσιφλικάδων", περιέγραψε τον τρόπο που λειτούργησαν οι τοπογραφικές και κτηματογραφικές υπηρεσίες για υλοποίηση των παραπάνω, λαμβάνοντας υπόψη και την αποκατάσταση των προσφύγων του '22 (μόνο στη Μακεδονία κατέφθασαν 120 χιλιάδες γεωργικές και ημιγεωργικές οικογένειες, όπως λέει, μετά τη μικρασιατική καταστροφή, οι οποίες εγκαταστάθηκαν "εις γαίας ανταλλαξίμους, καταληφθείσας ή απαλλοτριωθείσας"). Διακρίνει το κτηματολόγιο σε αγροτικό και αστικό και  διατυπώνει συγκεκριμένες προτάσεις για την οργάνωση, στελέχωση, λειτουργία και παρακολούθηση των υπηρεσιών που απαιτούνται.

 

Ορίζει δε το Κτηματολόγιο ως  "το σύνολον των στοιχείων διατεταγμένων και εις σχήματα (σχέδια) και εις πίνακας  κατά τρόπον απλούν, σαφή και ευμεταχείριστον δια των οποίων ορίζεται εις εκάστην στιγμήν η θέσις, το σχήμα, η έκτασις και ο ιδιοκτήτης ακινήτου ιδιοκτησίας αγροτικής ή αστικής και την παρακολούθησιν των μεταβολών των στοιχείων τούτων ώστε εις εκάστην στιγμήν να παριστώσι την πραγματικότητα".

Ξεθωριάζουν πίσω μας τα περασμένα;

Ρίγησε τάφε
ο θρήνος μου τ' αγέρι
του φθινοπώρου

Τούτο το Φθινόπωρο
γερασμένα μοιάζουν
τα πουλιά και τα σύννεφα

Τόσα όνειρα
αγριόχορτα στον τάφο
του στρατιώτη

(Από τα χαϊκού του φθινοπώρου του Matsu Basho στο: Haiku "Το ραβδί του οδοιπόρου", εκδ. Αιώρα, 2011).

Ο θάνατος.

Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή· ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός· κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος.... "Μην πεθάνεις, για να μην πεθάνουμε!" φωνάζουν μέσα σου οι νεκροί... 

(Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική, εκδ. Ελένης Καζαντζάκη, 1971).

Και η λήθη.

Η λήθη των νεκρών, που τόσο αξεπέραστα ύμνησε ο Λορέντζος Μαβίλης στο ομώνυμο ποίημα:

Kαλότυχοι οι νεκροί, που λησμονάνε
Tην πίκρια της ζωής...

Και η λήθη των ζωντανών που διατρέχει όλο το έργο της Κικής Δημουλά  :

Πόσο εύκολα γυρίζει η κλειδαριά των αισθημάτων
μ' ένα οποιοδήποτε κλειδί της λησμονιάς.

(Από το Λίγο του Κόσμου, εκδ. στιγμή, 1990)

Η λήθη και η μνήμη:

Αν δεν υπήρχες εσύ απόσταση
θα πέρναγε πολύ ευκολότερα 
πιο γρήγορα εν μια νυκτί η λήθη
τη δύσκολη παρατεταμένη εφηβεία της
αυτό που χάριν ευφωνίας ονομάζουμε μνήμη...

(Από το "Η εφηβεία της Λήθης", εκδ. στιγμή, 1994)

Και η φωτογραφία:

Νέα σου δεν έχω.
Η φωτογραφία σου στάσιμη.
Όπως βρέχει χωρίς να βρέχει.

(από το ποίημα "Απροσδοκίες", της συλλογής Χαίρε ποτέ", εκδ. στιγμή, 1991)

Και τελικά

Κυλάει ο καιρός
ξεθωριάζουν πίσω μας
τα περασμένα

(χαϊκού του φθινοπώρου του Yosa Buson)


Ο θάνατος, η λήθη και η μνήμη, ζούμε για να ζούν... Πάνε 23 χρόνια...
Εις μνήμην...

Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 2: Αναφορές για Ταμείο Μηχανικών, Δημόσια Έργα, Αρχιτεκτονική

Συνεχίζω το ξεφύλλισμα των Τεχνικών Χρονικών του 1932 που ήταν η πρώτη χρονιά έκδοσής τους και όπου καταδεικνύεται ο ρόλος και η απήχηση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας τόσο μέσα στη χώρα όσο και στην Ευρώπη (προηγούμενη ανάρτηση με αναφορές σε Κιτσίκη, Βενιζέλο και Γερμανία). Αφιερώνω την ανάρτηση στους συναδέλφους μου στο ΤΕΕ που απεργούν για το αυτονόητο, το δικαίωμα στη δουλειά!

Ταμείο Συντάξεων μηχανικών και εργοληπτών

Από το πρώτο ήδη τεύχος δημοσιεύτηκε άρθρο σχετικά με τις ενέργειες της Διοίκησης του ΤΕΕ υπό τον Νικόλαο Κιτσίκη να ιδρύσει ασφαλιστικό οργανισμό για τα μέλη του. Στο πλαίσιο αυτό, το ΤΕΕ ανέπτυξε και υποστήριξε πρωτοβουλίες για την κατάρτιση εναλλακτικών Σχεδίων Νόμου προκειμένου να ληφθεί οριστική απόφαση για το νέο Ταμείο. Σε επόμενο τεύχος εξάλλου, δημοσιεύεται η ανταλλαγή αλληλογραφίαας ανάμεσα στη Διοίκηση του ΤΕΕ και στο μηχανικό Ν. Ψιλόπουλο σχετικά με τη στάση του ΤΕΕ απέναντι στο ταμείο εργοληπτών δημοσίων έργων. Σημειώνεται πάντως ότι, παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις της Αντιπροσωπείς του ΤΕΕ ότι με το Ταμείο Συντάξεων Μηχανικών  «τα μέλη θα επεβαρύνονταο δια καταθλιπτικών υπό τας σημερινάς συνθήκας εισφορών»,  τελικά συμφώνησε με τη δημιουργία του κοινού Ταμείου Μηχανικών και Εργοληπτών Μηχανικών (το σημερινό ή ... μέχρι πρότινος ΤΣΜΕΔΕ).

Νόμος για τα Δημόσια Έργα

Την ψήφιση του Νόμου "Περί εκτελέσεως δημοσίων έργων", σε αντικατάσταση Προεδρικού Διατάγματος του 1929. Μάλιστα, όπως αναφέρεται στο τεύχος 7 του 1932, σ. 384-388, ο τελικά ψηφισθείς νόμος ήταν αποτέλεσμα επίμονου, άοκνου και ανένδοτου αγώνα του ΤΕΕ και ειδικά του Προέδρου Νίκου Κιτσίκη, ώστε το αρχικώς κατατεθέν σχέδιο νόμου "όπερ εν τη πρωταρχική αυτού μορφή απέβαινε καταστρεπτικόν δια τα συμφέροντα των εργοληπτών δημοσίων έργων" να τροποποιηθεί με όρους ευνοϊκούς για τους εργολήπτες μηχανικούς, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη και την οικονομική κρίση της εποχής. Σε προηγούμενο τεύχος των Τεχνικών Χρονικών (15 Ιανουαρίου 1932), περιγράφονται οι δραστηριότητες και οι παρεμβάσεις του ΤΕΕ προκειμένου να γίνουν οι αναγκαίες τροποποιήσεις και βελτιώσεις του αρχικού νομοσχεδίου. Το κείμενο του Νόμου 5615 δημοσιεύτηκε στο τεύχος 18, 15 Σεπτεμβρίου 1932.

Αρχιτεκτονική

 Το ενδιαφέρον του ΤΕΕ για την αρχιτεκτονική, τους δημιουργούς και τα νέα ρεύματα ήταν πάντα ξεχωριστό και αυτό μαρτυρούν τα ποικίλα δημοσιεύματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του περιοδικού. Για το 1932 ξεχωρίζω καταρχήν το άρθρο που γράφτηκε ειδικά για τα Τεχνικά Χρονικά από τον Alberto Sartoris, Ιταλοελβετό αρχιτέκτονα πρωτοπόρο στο κίνημα του μοντερνισμού και της ορθολογικής αρχιτεκτονικής, καθηγητή στο Πολυτεχνείο της Λωζάννης  (Το νέον πνεύμα εις την αρχιτεκτονική / μελέτη ειδικώς γραφείσα δια τα "Τεχνικά Χρονικά", 15 Μαρτίου 1932 ; έτ. Α', τ. 1, τεύχ. 6 , σ. 285-288). 

Οίκος επαγγελματιών (από σχέδιο του Sartoris)

Η νέα αρχιτεκτονική την οποία παρουσιάζει ο Sartoris είναι η «ορθολογική ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, άμεσον παράγωγον του νέου πολιτισμού», η οποία «θέτει σταθεράς βάσεις, ικανάς ν’ ανανεώσουν την αστυδομικήν και πλαστικήν τέχνην». Αντιδιαστέλλει την «καθαράν αρχιτεκτονικήν» από την «διακοσμητικήν αρχιτεκτονικήν» και τονίζει στοιχεία που χαρακτηρίζουν το νέο κίνημα, όπως είναι η τοποθέτηση της αρχιτεκτονικής εις το πραγματικό της επίπεδο σε σχέση με το τοπίο, το κλίμα, τις ειδικές ανάγκες κάθε τόπου και τα μέσα που παρέχει η τεχνολογία, καθώς και η χωρική ισορροπία για την αποφυγή «υπερτροφικών συνθέσεων και ακροτήτων».  Μάλιστα ολοκληρώνει την παρουσίαση με την αναφορά του στη σχέση της πλαστικής τάξης και της πλαστικής ωραιότητας με τους αριθμούς και την γεωμετρική λαμπρότητα, επικαλούμενος τον Πυθαγόρα ο οποίος «είχε παρατηρήσει ότι κάθε αρμονία εξαρτάται από μίαν αναλογίαν, από μίαν αριθμητικήν σχέσιν, πράγμα αληθές και δι’ ημάς...».

Το "ωραιότατον σχέδιον δημοτικού σχολείου επί επικλινούς εδάφους" του Δημ. Πικιώνη

 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι  «Ταξιδιωτικαί σημειώσεις απο την Ελλάδα» του Heinrich Lauterbach, οι οποίες δημοσιεύθηκαν αρχικά στο βερολινέζικο περιοδικό Die Forme. Ο Γερμανός αρχιτέκτονας παρουσιάζει με ιδιαίτερα θετικό τρόπο την αρχιτεκτονική κίνηση στην Ελλάδα, τόσο με λόγια όσο και με φωτογραφίες αντίστοιχων έργων. Έτσι, δεσπόζουν οι αναφορές στο έργο του Πάτροκλου Καραντινού, του Δημήτρη Πικιώνη, του Μητσάκη και άλλων εμβληματικών μέχρι σήμερα μορφών της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Μάλιστα, ολοκληρώνει την παρουσίασή του σημειώνοντας:

«... Η εντύπωσις ήν δημιουργεί η πρόχειρος επαφή με την εργασίαν των νεωτέρων Ελλήνων αρχιτεκτόνων, είναι ότι η εργασία αύτη συντελείται μετά μεγίστης σοβαρότητος προς ικανοποίησιν των επιδιωκομένων σκοπών, απηλλαγμένη από προσωπικάς φιλοδοξίας¸ επηρεαζομένη από αίσθημα κλασσικισμού... Αι παρατηρήσεις αύται έχουν τοσούτον μεγαλυτέραν αξίαν, εάν υπολογίση τις ότι οι αρχιτέκτονες έχουν πρωτίστως να αντιδράσουν κατά της προτιμήσεως του κοινού προς τους κίνοας, κιονόκρανα και λοιπούς κλασσικούς αρχιτεκτονικούς τύπους. ΟΙ Έλληνες αρχιτέκτονες τελούσιν ευτυχώς εις στενήν επαφήν μετά της οικοδομικής παραδόσεως των νήσων του Αιγαίου, εις ήν αποδίδουσιν αξίαν αρχής προς δημιουργίαν και ουχί συμβατικήν τοιαύτην...»

Το Στρατιωτικό Νοσκομείο Πατρών, έργο του αρχιτέκτονα Ανδρ. Κριεζή

Είχε επίσης άρθρα του αρχιτέκτονα Ανδρέα Κριεζή για το στρατιωτικό νοσοκομείο Πατρών και των αρχιτεκτόνων Β. Κασσάνδρα και Λ. Μπόνη για  «το κινηματοθέατρον του Μετοχικού Ταμείου Στρατού», και στις δύο περιπτώσεις με λεπτομερή σχέδια των επιμέρους τμημάτων τους.

Στο άρθρο περιέχονται κατόψεις και τομές του Κινηματοθεάτρου που περικλείεται από τους δρόμους Πανεπιστημίου, Αμερικής, Βουκουρεστίου και Σταδίου. Εδώ, η κάτοψη της πλατείας.

*** Οι παραπάνω πληροφορίες και οι εικόνες έχουν ληφθεί από την ψηφιοποιημένη συλλογή των Τεχνικών Χρονικών που έχει γίνει από τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ.                                                                                                                                          

Χρόνης Μίσσιος: Δεν έχουμε πια το δικαίωμα της συγγνωστής πλάνης

"... Ζήσαμε την ομορφιά των πιο γενναιόδωρων ιδεολογιών και χάσαμε τον άνθρωπο μέσα στον ουμανισμό τους... Δεν μπορούμε πια ν' αποδεχτούμε τη μακιαβελική αντίληψη της ιστορίας, ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, γιατί εμείς ξέρουμε πια ότι ο πιο γενναιόδωρος ανθρωπιστικός σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα, αλλά αντίθετα προδίδεται απ' αυτά. Είναι οδυνηρά βιωμένο ιστορικά ότι δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε καμιά κατεύθυνση ανθρώπινου πολιτισμού, όταν δεν επαγρυπνούμε και δεν υπερασπιζόμαστε αδιάλλακτα την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, την ατομική ελευθερία του ανθρώπου, το σεβασμό της ιδιαιτερότητάς του, τις διαφορετικές φιλοσοφικές, θρησκευτικές και ιδεολογικές του πεποιθήσεις, αν δε διασφαλίζουμε σε κάθε βήμα και σε κάθε στιγμή τις διαδικασίες εκείνες που θα επιτρέπουν την εκρηκτική άνθηση της προσωπικότητας του ατόμου, την ελεύθερη ανάπτυξη αυτού του ιδιαίτερου και μοναδικού κόσμου που είναι ο καθένας από μας... Έχει δικαιολογηθεί τόση βία και τόση βαρβαρότητα εν ονόματι των ανθρωπιστικών ιδανικών και των απελευθερωτικών επαναστάσεων, ώστε δεν έχουμε πια το δικαίωμα της συγγνωστής πλάνης, δεν μπορούμε να μιλάμε για σύνολα και για αριθμούς, αλλά να αναζητούμε, να εξετάζουμε κάθε φορά τη "μοίρα" του ατόμου μέσα στο ιστορικό γεγονός...Διαφιρετικά, δεν μπορούμε να μιλάμε για ανθρώπινο πολιτισμό, για τη δυνατότητα ανανέωσης και εξέλιξής του...Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε μια κοινωνία που θα βιώνει τον πολιτισμό του ανθρώπου, όπου δεν θα υπάρχει η έννοια του λάθους, όπου ιδανικό της θα είναι η ομοιομορφία και όχι η διαφορά, γιατί τότε θα βρεθούμε σε μια κοινωνία όπου η έννοια του διανοείσθαι, αυτή η κατεξοχήν ανθρώπινη ιδιαιτερότητα μέσα στο φυσικό κόσμο, θα καταργηθεί και θα αντικατασταθεί από τη λειτουργία του ενστίκτου... Η γενιά μας, αγαπητέ μου, εβίωσε με το δραματικότερο τρόπο τους εφιαλτικούς κύκλους της ιστορίας, αυτού του Καιάδα των ανθρώπινων συναισθημάτων, όπου οι δήμιοι μετατρέπονται σε θύματα και τα θύματα σε δημίους..."

(Από το βιβλίο Χρόνης Μίσσιος, "Χαμογέλα, ρε... Τι σου ζητάνε;", Γράμματα, 1988)

Ποταμός ο λόγος του Χρόνη Μίσσιου. Έφυγε σήμερα στα 82 του χρόνια. Καλή πατρίδα σύντροφε!

17 Νοεμβρίου: Στη μνήμη του καθηγητή Θεόδωρου Σκουλικίδη

Όσοι περάσαμε από τους χημικούς μηχανικούς στο Μετσόβιο, θυμόμαστε το Σκουλικίδη με τη βαρειά βραχνή φωνή, τα μεγάλα δυσκολοδιάβαστα βιβλία και την καλοσυνάτη αποδοχή για όλους τους φοιτητές του. Σχεδόν όλοι περάσαμε από τα εργαστήριά του.Τα θέματά του Φυσικοχημεία, Ηλεκτροχημεία, Διάβρωση, Προστασία μνημείων, Ακρόπολη. Το έργο του για τη σωτηρία των μαρμάρων στην Ακρόπολη είναι πρωτοποριακό και με παγκόσμια αναγνώριση.

Μα ο Σκουλικίδης ήταν και ο δάσκαλος, που τις μαύρες μέρες του Νοέμβρη του 73 και μετά στάθηκε δίπλα στους φοιτητές του και για τη στάση του αυτή κλείστηκε για σαράντα μέρες στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Ήταν ήταν ένας από τους καθηγητές του Πολυτεχνείου (όπως και ο Θεοδόσης Τάσιος στους πολιτικούς μηχανικούς) που κράτησαν γενναία στάση απέναντι στη χούντα και στους εγκάθετούς της.

Στη μνήμη του, κι επειδή ήταν ο καθηγητής στον οποίο έκανα κι εγώ τη διπλωματική μου ("Μηχανισμός σχηματισμού ενεργού δρόμου κατά την διάβρωση υπό μηχανική καταπόνηση κραμάτων αλουμινίου"), παραθέτω λίγες αναφορές για τη στάση του αυτή.

Το 2007 διοργανώθηκε στο ΤΕΕ ημερίδα στη μνήμη του. Ανάμεσα στους ομιλητές, η Εύη Παπακωνσταντίνου, χημικός μηχανικός, από τους ενεργούς φοιτητές του Πολυτεχνείου εκείνο το Νοέμβρη του '73 στον αγώνα ενάντια στη χούντα (και να σημειώσω η πρώτη γυναίκα μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του ΤΕΕ αργότερα) είπε για το δάσκαλό της και μετέπειτα συνεργάτη στα έργα της Ακρόπολης:

"... Από τα μαθητικά του χρόνια συμμετείχε ενεργά στους κοινωνικούς αγώνες. Για την αντιστασιακή του δράση στην Κατοχή φυλακίστηκε το 1942 σε ηλικία κάτω των 18 ετών στις φυλακές Αβέρωφ.

Στη διάρκεια της Δικτατορίας όταν οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί σιωπούσαν, αυτός ήταν ο συμπαραστάτης των αγωνιζομένων φοιτητών και ο προστάτης των διωκόμενων. Για αυτό μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 φυλακίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Και μέσα από το κελλί του κυριολεκτικά χλεύαζε το καθεστώς με απίστευτη τόλμη και σαρκασμό. Αυτά δεν μπορούν να ξεχαστούν..."

Στη συνέντευξη  που είχε δώσει για την εκπομπή Ρεπορτάζ χωρίς Σύνορα και προβλήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2005, ο καθηγητής είπε ανάμεσα στα άλλα:

".....

Εκείνο που θέλω να τονίσω είναι το εξής. Πρώτον δεν εμφανίζω τον εαυτό μου ως αντιστασιακό, όταν έγιναν τόσο μεγάλες πράξεις αυτοθυσίας και αξιοπρέπειας από άλλους. Θέλω επίσης να τονίσω και να εξάρω το ήθος και την μαχητικότητα των σπουδαστών οι οποίοι μας δώσανε την δυνατότητα να κρατήσουμε κι εμείς την αξιοπρέπεια των ανωτάτων ιδρυμάτων....

...

Όχι για μένα, όλο το τετράγωνο ήτανε πιασμένο. Η πόρτα η δική μου έβλεπε στην οδό Ηρακλείου και ήτανε δίπλα στο πολυτεχνείο και τα είχανε κλείσει αυτά γύρω-γύρω. Και του Τάσιου δίπλα και παρακολουθούσαμε από μακριά. Κάποιοι σπουδαστές που προσπάθησαν να το σκάσουν τους βάλαμε μέσα στην πόρτα της πολυκατοικίας και φύγανε αργότερα και γενικά ήτανε μία νύχτα πολύ, πάρα πολύ έντονη και για τους σπουδαστές και για μας.

...

Και ψάξαμε σπουδαστές μας και είδαμε ότι φρουρούσαν τα εργαστήρια. Και σας είπα μέχρι την τελευταία στιγμή δεν είχε γίνει καμία ζημιά. Μετά εμφανιστήκανε ζημιές. Μόνο το γραφείο του Επιτρόπου. Σπάσανε την πόρτα και πήρανε μέσα τους καταλόγους που κατέγραφε για τον καθένα δικός μας αντίθετος, φανατικός, φαρμάκι και κάτι τέτοια πράγματα.

...

 Βέβαια το θέμα ήτανε να πούμε ποιοι ήτανε σπουδαστές μέσα ονόματα. Και δε λέγαμε βέβαια προφανώς ονόματα. Και είπα μάλιστα στο Σπανό ότι κύριε Σπανέ εσείς έχετε τη μισή ΕΣΑ μέσα και δεν μπορείτε να ξέρετε ποιοι ήτανε; Στην ΕΣΑ όπως ξέρετε έγραφε απάνω η επιγραφή “καλώς ήρθατε”. Εκεί μας πήγανε και ήτανε ο καλός και ο κακός ερχότανε, κύριε Καθηγητά τι θέλετε ευχαρίστως, θέλω τσιγάρα μου τελειώσανε, καλά εντάξει. Ερχότανε ο άλλος το πίστεψες λέει ότι θα σου φέρει τσιγάρα; Σήκω επάνω κάτσε κάτω και τα λοιπά τέτοια πράγματα.

Αλλά δεν μας κακοποίησαν έτσι κι αλλιώς, διότι είχε ξεσηκωθεί η παγκόσμια κοινή γνώμη και κυρίως οι Καθηγητές μας που είχαμε σπουδάσει έξω, η Διεθνής Επιτροπή Διαβρώσεως στην οποία ήμουνα μέλος και τα λοιπά. Κι έτσι ήτανε απ΄ αυτήν την άποψη ήρεμη η κατάσταση μέσα σε ένα κελί που δεν μπορούσαμε να περπατήσουμε. Περπατούσαμε απάνω στο κρεβάτι μόνοι μας, μας βγάζανε πέντε λεπτά έξω και ερχότανε κάτι δήθεν γιατροί μας ρωτάγανε πως πάμε. Να λέω έχω ένα κομπολόι και παίζω. Μόλις φεύγανε φωνάζανε τον λοχία, ερχότανε ο λοχίας έχεις ένα κομπολόι; Φέρτο εδώ. Ασκούσαν ψυχολογική βία λίγο πριν την ανάκριση και στην ανάκριση κατεβαίναμε κάτω στο ΕΑΤ-ΕΣΑ και εκεί πέρα ξανά ρωτούσανε τα ίδια και τα ίδια και κάποια στιγμή εμφανίστηκε ένας Εισαγγελέας ο οποίος απήγγειλε κατηγορία για εσχάτη προδοσία.

Αυτό διότι λέει το κίνημα αυτό ξεκίνησε από τους ιταλούς κομμουνιστές και ούτω καθεξής. Βέβαια δεν προχώρησε αυτό γιατί μας απέλυσαν στο τέλος εκεί αρχές πρωτοχρονιάς πριν τα Χριστούγεννα, δηλαδή μείναμε ένα μικρό διάστημα. Στο ΕΑΤ-ΕΣΑ βέβαια ήτανε τραγική η κατάσταση. Είχανε φρουρούς οι οποίοι πρέπει να ήτανε άρρωστοι οι άνθρωποι, τους είχανε ντρεσάρει και αν θέλανε κάποιον να τον μεταχειριστούν κατά τρόπο άλλο τους φωνάζανε και αυτοί μπαίνανε μέσα και σε σπάγανε στο ξύλο. Αυτοί εξαφανίστηκαν, μετά δεν τους είδαμε. Αλλά είχε και εσατζήδες που υπηρετούσαν και για να πάει κανείς στην τουαλέτα εσατζήδες κανονικοί με ξιφολόγχες φρουρούσανε τον κρατούμενο από τους φύλακες αυτούς οι οποίοι βεβαίως ήθελαν να του επιτεθούν.

Και υπήρχε και άλλο ένα θέμα ότι ακούγαμε φωνές και βασανίζανε και εμένα τουλάχιστον και στους άλλους λέγανε ότι ξέρεις βασανίζουμε τον τάδε σπουδαστή σου και επομένως πρέπει να μας πεις κάτι, αλλιώς θα συνεχίσουμε. Βέβαια αυτό ήταν ένα μεγάλο δίλημμα, αλλά τελικά είπα βασανίστε τον είναι νέο παιδί, θα αντέξει. Αυτά δε ότι δεν κάνουνε τέτοιες βιαιοπραγίες, εκ των υστέρων όταν είδαμε τους σπουδαστές μας χτυπημένους και κρεμασμένους από τα χέρια από τη φάλαγγα εδώ και τα λοιπά, τότε πιστοποιήσαμε ότι είχανε πάρα πολύ βασανιστεί. Τους βγάλανε κι αυτούς μαζί με μας και μετά τους ξαναπιάσανε. Και το θέμα ακόμα είναι να τελειώσω ότι την ημέρα που είχα μάθημα αφήνανε οι σπουδαστές ένα γαρύφαλλο επάνω ή ένα τριαντάφυλλο στην έδρα.

...

Καλά παλιά στην κατοχή όταν ήμουνα δεκάξι χρονών έμεινα οχτώ μήνες στο Αβέρωφ και εκεί ήτανε τραγικές οι συνθήκες διότι τουφεκίζανε και ανθρώπους που δεν είχανε καν δικαστεί. Ήτανε οι περίφημοι σαράντα όμηροι όταν γινότανε κάτι εναντίον των γερμανών και παίρνανε από τα κελιά μέσα. Τέλος πάντων και παρά τα δεκαέξι χρόνια μπόρεσε κανείς να αντέξει σε αυτά. Αλλά δεν υπήρχε αυτό το δίλημμα να σου βάζουνε τον τρίτο να τον βασανίζουνε για σένα. Εμένα με χτυπήσανε οι ιταλοί και έμεινα ένα μήνα στο νοσοκομείο. Είναι ακόμα τα σημάδια στο κεφάλι που μου σπάγανε καρέκλες στο κεφάλι και τα λοιπά. Αλλά αυτό το δίλημμα το τελευταίο ότι τον χτυπάμε για να μιλήσεις ήτανε πραγματικά καινούριο. Καινούρια εφεύρεση.

.............

Ήμουνα στη δίκη των κατηγορούμενων για το πραξικόπημα αυτό, όπου και κατέθεσα ότι τα εργαστήρια μείνανε ανέπαφα, ότι ήτανε μέσα της ΕΣΑ άνθρωποι που παρακολουθούσανε και με ρωτήσανε διάφορα παραπειστικά οι διάφοροι δικηγόροι και απαντούσα εκεί. Ήτανε μια περίεργη δίκη, ήταν ο περίφημος Εισαγγελέας που το ξεχνάω το όνομά του..

...........

Την ώρα που περικύκλωσαν το πολυτεχνείο ο στρατός οι πυροβολισμοί ήτανε κυρίως για να κλείσουμε τα παράθυρα να μη βλέπουμε γύρω-γύρω τι γίνεται. Τώρα, πυροβολισμοί υπήρχανε διότι απέξω γινόταν ένα είδος μάχης. Αν μιλάμε για νεκρούς, ήτανε μερικοί που τους πήρανε απέξω τραυματισμένους και πεθάνανε μέσα. Μέσα στο πολυτεχνείο ένας ελέχθη τότε στη δίκη ότι είχε τραυματιστεί στο λαιμό από μία σφαίρα. Κατά τα άλλα στις γιορτές του πολυτεχνείου εμφανιζότανε μητέρες και βέβαια ρωτήσαμε τι γίνεται γιατί κλαίει, τι είχε. Αλλά δεν ήθελε να πει, ήτανε τρομοκρατία τότε. Και πιστεύω ότι μερικοί σπουδαστές, δεν ξέρω αν μέσα έγινε αυτό όταν μπήκε ο στρατός ή απέξω, πάντως είχανε σκοτωθεί."

Ο Θεόδωρος Σκουλικίδης έφυγε από τη ζωή τον Μάρτιο του 2005 σε ηλικία 80 ετών.