Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο «Κωστής Παλαμάς: Σημειώματα στο
περιθώριο» (εκδόσεις Στιγμή, 2017) βρίσκεσαι στον κόσμο του σπουδαίου Κωστή Παλαμά,
ενός κόσμου που δεν έχει μόνο την ποίηση στις αποσκευές του, καλύτερα δεν έχει
την ποίηση στεγνή από ιδέες, από γνώσεις, από γνώμες και απόψεις. Ξεδιπλώνεται η
προσωπικότητα του Κωστή Παλαμά που δείχνει να διαβάζει τα πάντα, ό,τι
κυκλοφορεί στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και να έχει άποψη γι’ αυτά. Διαβάζει
φιλοσοφία, γνωρίζει την αρχαία ελληνική γραμματεία, γνωρίζει τους σύγχρονούς
τους Ευρωπαίους διανοητές, γνωρίζει τι γράφουν οι Έλληνες και οι Ευρωπαίοι
συνάδελφοί του. Και αγαπά την ελληνική γλώσσα, είναι μαχητής στους αγώνες της
εποχής (αρχές του 20ου αιώνα) για την επικράτηση της δημοτικής
(γνωστά τα κυνηγητά που του στοίχισαν απομάκρυνση από τη θέση που κατείχε ως
γραμματέας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και λιθοβολισμούς στο ίδιο του το
σπίτι...).
Το βιβλίο, με επιμέλεια, πρόλογο και σημειώσεις από τη
Μαρία Μπαλοπούλου και επίμετρο από τον Κώστα Ανδρουλιδάκη, περιέχει κείμενα
γραμμένα στα περιθώρια βιβλίων για θέματα που φαίνεται να απασχολούν τον
ποιητή. Εντύπωση προκαλούν οι πολλές αναφορές σε ξένη βιβλιογραφία που δείχνουν
έναν Παλαμά στο πνεύμα των ευρωπαϊκών προβληματισμών του 19ου και
των αρχών του 20ου αιώνα. Και τι δεν γράφει.
Για το 1821:
«Το Εικοσιένα.
Έχουμε ως την ώρα την ιστορία του; Φοβάμαι πως όχι. Τη μυθολογία του; Φοβάμαι
πως ναι.»
(Έχουν περάσει τόσα χρόνια. Και σκέφτομαι τον Κωστή
Παπαγιώργη και τον Βασίλη Ραφαηλίδη με όλες τους τις πιθανές υπερβολές...)
Για την πολιτική:
«... Η πολιτική δεν
είναι τίποτε άλλο παρά η ιδέα που εφαρμόζει το νόμο το μεγάλο της κυριαρχίας
του δυνατότερου με τα μέσα ή της αφομοίωσης ή του αφανσιμού που λειτουργούσε
παντού, και πρώτ’ απ’ όλα στην ιστορία...»
Κάνει διάκριση ανάμεσα στον Ελληνισμό και τη Ρωμιοσύνη,
μιλά για «ψώρα ευρωπαϊσμού και ψώρα
πατριωτισμού».
Κάνει πολλές αναφορές στον Κάντ, στον Έμερσον, στον
Σαίξπηρ, στον Ίψεν, στον Σπινόζα, στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, στο
Θουκυδίδη και τον Ηράκλειτο, στον «Δοστογέφσκη», σε όλους τους γνωστούς Ευρωπαίους
φιλοσόφους, ποιητές και πεζογράφους, στο μεγάλο αμερικανό ποιητή Ουίτμαν.
Διαβάζοντας τρία βιβλία «βιογραφικά ή
εξομολογητικά» των Γκαίτε, Τολστόη και Σπένσερ, «αυτογραφίες» τα ονομάζει, καταγράφει
«τη μελέτη τριών εγώ: του μεγάλου
αρμονιστή, του μεγάλου θετικιστή και του μεγάλου κοινωνιστή...».
Πολλά και άξια ιδιαίτερης προσοχής τα σημειώματα για τη
γλώσσα, για τη δημοτική, για τον «μαλλιαρισμό»
που βαφτίζουν έτσι «μυγιάγγιχτοι
δημοσιογράφοι κάθε προσπάθεια πλουτισμού της κοινής γλώσσας», τους «μαλλιαρούς» όπως τον Ευριπίδη που «έκραζε»
το «Κόμποι και λόγων ευμορφίαι» (στον Κύκλωπα), για την ορθογραφία, για τις μεταφράσεις,
για «τις αχώνευτες ελληνικούρες με τα
ωμότερα της ξενομανίας αλαμπουρνέζικα».
Ο Κωστής Παλαμάς λέει ότι δεν είναι ούτε φιλόσοφος ούτε
κριτικός, απλά μόνο «ρίχνει λόγια»,
που εύχεται να ξυπνούν την κρίση ή να φυτρώνουν στοχασμούς σε όσους τα διαβάζουν. Θα παραθέσω ένα μόνο
σημείωμα (αρ. 86 στο βιβλίο) που δείχνουν τη σκέψη του:
«Γιατ’ είμαι
σκεπτικιστής, ας πούμε, κι απορώ κι απιστώ και ρωτώ· γι ‘ αυτό κι εκείνα που με
πείθουν πως είναι αλήθειες, έχω διάθεση να τα κηρύξω και να τα διαλαλήσω,
φανατισμένα, στα τετραπέρατα. Όσα πιστεύω ο άπιστος, τα πιστεύω χίλιες φορές
πιο πολύ από άλλους ευκολόπιστους. Παράδειγμα, το γλωσσικό μας ζήτημα
Τελειώνοντας, δεν μπορώ να παραλείψω μια αναφορά στο
ιστορικό εκδοτικό Στιγμή και στον εκδότη του Αιμίλιο Καλιακάτσο, που χρόνια
πολλά επιμένει να μας δίνει σοβαρές, καλαίσθητες, ιδιαίτερες εκδόσεις. Εύχομαι
να είναι καλοτάξιδο και τούτο το βιβλίο.
Υστερόγραφο 1
Εσείς γράφετε στα περιθώρια των βιβλίων; Τα δικά μου
βιβλία συχνά είναι γεμάτα ίχνη από τις εντυπώσεις που μου έκαναν τα συγκεκριμένα
σημειωμένα εδάφια τη συγκεκριμένη στιγμή που τα διάβασα. Έχει σημασία η αναφορά
της συγκεκριμένης στιγμής, και αυτό φαίνεται όταν ξαναξεφυλλίζω το βιβλίο
αργότερα και από τη μια ενημερώνομαι αμέσως για το περιεχόμενο αλλά και
ξαναγυρνώ στην πρόσληψη εκείνης της προηγούμενης στιγμής που μπορεί και να
διαφέρει αν το ξαναδιαβάσω. Τα δικά μου ίχνη μπορεί να είναι σημαδάκια που
δείχνουν συμφωνία ή απορία για το συγκεκριμένο κείμενο ή απλά υποδεικνύουν την
ανάγκη να το προσέξω όταν ξαναξεφυλλίσω το βιβλίο ή κείμενα - φράσεις με
αντίστοιχο περιεχόμενο.
Υστερόγραφο 2
Για να ξαναγυρίσω στον Κωστή Παλαμά, θα ήθελα να σημειώσω
ότι το φετινό 11ο συνέδριο «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία» (Νοέμβριο 2017) της Ελληνικής Εταιρείας
Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ) που διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια κι έχει ως αντικείμενο τα
ειδικά θέματα γλώσσας και ορολογίας, είναι αφιερωμένο στον Κωστή Παλαμά για την
ένθερμη και μαχητική συμβολή του στην υποστήριξη της γλώσσας που μιλά ο κάθε άνθρωπος
του τόπου τούτου.
Υστερόγραφο 3
Για τον Κωστή Παλαμά είχα ξαναγράψει και παλιότερα όπως παρακάτω:
Υστερόγραφο 3
Για τον Κωστή Παλαμά είχα ξαναγράψει και παλιότερα όπως παρακάτω:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου