Μια φορά κι έναν καιρό ήταν...

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας βασιλιάς που μια μέρα μάζεψε όλους τους σοφούς και τους είπε:

- Θέλω να μου βρείτε όλη τη σοφία του κόσμου και να τη χωρέσετε στο πιο μικρό δωμάτιο του παλατιού.

Κι εκείνοι σκέφτηκαν, διαβουλεύτηκαν, συμφώνησαν, διαφώνησαν και κουβεντιάζαν για καιρό, ώσπου κάποτε κατάληξαν σ' έναν κατάλογο βιβλίων και γέμισαν το πιο μικρό δωμάτιο του παλατιού με τόμους από το πάτωμα ως το ταβάνι, που είχαν όλη τη σοφία του κόσμου.

Όμως, ο βασιλιάς βρήκε πως ήτανε πολλά όλα εκείνα τα βιβλία.

- Θέλω να πυκνώσετε όλη τη σοφία του κόσμου τόσο, που να χωράει σ' έναν μονάχα τόμο.

Και οι σοφοί σκέφτηκαν και διαβουλεύτηκαν. Και μετά συμφώνησαν κι ύστερα διαφώνησαν και κατάληξαν, μετά από πολύ καιρό, σ' ένα μονάχα βιβλίο.

Όμως είχανε περάσει τα χρόνια κι όταν ο βασιλιάς πήρε στα χέρια του το βιβλίο που περιείχε πυκνή πυκνή όλη τη σοφία του κόσμου, τους είπε:

- Είναι πολύ μεγάλο. Δεν προλαβαίνω να το μελετήσω, όπως θα 'θελα. Θέλω να βάλετε όλη τη σοφία του κόσμου σ' ένα μονάχα κεφάλαιο.

...

[Και πέρασαν τα χρόνια κι ο βασιλιάς ήταν πολύ γέρος όταν του φέρανε τις λίγες σελίδες με όλη τη σοφία του κόσμου, όπως είχε ζητήσει. Δεν μπορούσε πια να διαβάσει και κάλεσε τον πιο σοφό από τους σοφούς γέρους  να του πει με λίγες λέξεις ποια είναι όλη η σοφία του κόσμου.]

Κι ο πιο σοφός απ' τους σοφούς, χωρίς καθόλου να σκεφτεί, έσκυψε πάνω στο προσκέφαλο του βασιλιά και του ψιθύρισε στ' αυτί:

- Βασιλιά, όλη η σοφία του κόσμου είναι να ζεις την κάθε στιγμή!...

Αυτό ήταν ένα από τα έντεκα, δηλαδή από τα δέκα  και ένα, παραμύθια της Λίλης Λαμπρέλλη που περιέχονται στο μικρό καλαίσθητο βιβλίο της "Δέκα και ένα παραμύθια σοφίας για καιρούς κρίσης και άλλων δεινών" (Πατάκης, 2012/2019). Είναι το παραμύθι "Η σοφία του κόσμου".  Ενδεικτικά, αναφέρω μερικούς ακόμη τίτλους παραμυθιών: "Η καλή ερώτηση", "Η φωνή της άμμου", "Το μπαστούνι του Σελίμ", "Ελευθερίας εγκώμιο", "Οι δυο ποντικίνες", "Τα χνάρια" κ.ά.

Παραμύθια για μικρούς και μεγάλους "για να ενισχύσουν και να μερέψουν όσους θα ζήσουν ανατροπές", γράφει στην Εισαγωγή η συγγραφέας.

Είναι όλα απολαυστικά, διαβάστε τα, θα μερέψουν οι καρδιές σας, πιστέψτε με κι αλήθεια λέω!

"Καλησπέρα της αφεντιάς σας!"

Υμνώ τον χρόνο που περνά και τον χρόνο που έρχεται...

Ήταν μια φορά νόμος να σκοτώνουν τους γέρους. Όμως ένα παιδί αγαπούσε τον πατέρα του πολύ και τον έκρυψε. Εκείνο τον καιρόν ετελείωσε ο σπόρος και δεν μπορούσαν να βρουν σπόρο να σπείρουν τα χωράφια. Ο βασιλιάς είπε στον υπάλληλό του «να βρήτε, οπωσδήποτε σπόρο γιατί αλλιώς θα σας σφάξω» Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά ήσαν στενοχωρημένοι τι να κάμουν. Ο πατέρας του παιδιού είδε το γυιό του στενοχωρημένο και τον ρωτά: «Τί στενοχωριέσαι παιδί μου, τί έχεις;» Λέει του όλη την ιστορία «Αν δεν βρούμε σπόρο να σπείρωμε τα χωράφια, θα μας σφάξη ο βασιλιάς». Τότε ο γέρος του λέει «Να πάρετε κασμάδες και να σκάψετε όπου έχει μυρμηκιές (φωλιές μυρμηκιών) κ’ εκεί θα βρήτε σιτάρι». Το είπε και στους άλλους και επήγαν όλοι και έσκαψαν και βρήκαν σπόρο. Επήγαν στο βασιλιά. Εκείνος τους ερωτά πού τον βρήκαν. Όλοι του είπαν τότε πως ο τάδε μας είπε να πάμε να σκάψωμε στις μυρμηκιές. Ο βασιλιάς αμέσως τον εφώναξε και του είπε «πώς το εσκέφθηκες αυτό;» Αυτό εφοβότανε να πη ότι ο πατέρας του τον εσυμβούλεψε. Ο βασιλιάς τον φοβερίζει και αυτός αναγκάστηκε να του πη την αλήθεια δηλαδή ό,τι του είπε ο πατέρας του. Από τότε είπε ο βασιλιάς ότι μας χρειάζονται οι γέροι και έπαυσαν να τους σκοτώνουν.

Έτσι καταγράφεται το παραμύθι για την γεροντοκτονία στον ιστότοπο του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Σε καλύτερη παραλλαγή το άκουσα χθες να το αφηγείται ο Μάρκος (κατά κόσμον Νίκος Κουρής), όπως του το αφηγούνταν η γιαγιά του, όπως είπε, στην ταινία "Λιμουζίνα" του Νίκου Παναγιωτόπουλου (ΕΡΤ2). (Εκεί, ο γέρος έσωσε τον γιο από τα τρία κακά, τον λιμό, τον σεισμό, την τρέλα στα νερά).

Πώς μου 'ρθε τώρα το παραμύθι για την γεροντοκτονία...  Ίσως άλλα διαβάσματα που έκανα πρόσφατα.

Ο γέρος είναι φορέας πολιτιστικής κληρονομιάς, γνωρίζει από την εμπειρία του αυτό που δεν ξέρουν αλλά έχουν ανάγκη να μάθουν στη σφαίρα της ηθικής, των ηθών, των τεχνικών επιβίωσης.

Παροιμιώδης η φιγούρα του γέρου landator temporis acti*:  όταν μιλά για το παρελθόν ο γέρος αναστενάζει: "Στην εποχή μου!".  όταν κρίνει το παρόν, καταριέται: "Τί εποχή κι αυτή!"

Και όσο προχωρούν τα χρόνια, "μένει ακίνητος ανάμεσα σε δυο αποξενώσεις, την πρώτη σε σχέση με το προηγούμενο, τη δεύτερη σε σχέση με το επόμενο".
Όπως έγραφε και ο Jean Amery**, ο γέρος μένει πιστός στο σύστημα αρχών και αξιών που έμαθε γιατί δεν καταλαβαίνει το καινούριο και δεν έχει διάθεση να το καταλάβει.

Αυτά κι άλλα πολλά είναι λόγια από διάφορες περιστάσεις, συγκεντρωμένα σ' ένα βιβλίο, του Ιταλού διανοούμενου της Αριστεράς Νορμπέρτο Μπόμπιο, καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο και ισόβιου γερουσιαστή της Ιταλικής Δημοκρατίας. Το βιβλίο έχει τίτλο "Γερνώντας και άλλα αυτοβιογραφικά κείμενα" (Πόλις, 1998) και περιλαμβάνει το κείμενο "Γερνώντας" το οποίο αποτελείται από την ομιλία που είχε εκφωνήσει το 1994 σε τιμητική εκδήλωση για το πρόσωπό του, συμπληρωμένο με ένα κείμενο γραμμένο για το παρόν βιβλίο, ενώ στο δεύτερο μέρος του περιέχονται αυτοβιογραφικά κείμενα που έχουν χαρακτήρα κυρίως συγκέντρωσης και απολογισμού του έργου του. Ο Μπόμπιο πέθανε το 2004 σε ηλικία 95 ετών και η έκδοση αυτή στην Ιταλία έγινε το 1996.

"Όποιος υμνεί τα γηρατειά, την όψη τους δεν είδε", έλεγε ο Έρασμος και σ' αυτό συμβάλλει "η χαρούμενη επιστήμη της γηριατρικής", συμπληρώνει ο Μπόμπιο. Και τονίζει ότι αυτό που χαρακτηρίζει τα γηρατειά είναι η αργή κίνηση, αναφέρεται στη μνήμη και στο χρόνο, σημειώνει τη δυσκολία ν' αποδεχτεί τα όριά του. 

Κοντεύοντας τα ενενήντα, ο Ιταλός διανοούμενος ανατρέχει στη ζωή του, στο παρελθόν που "ξαναζεί μέσα στις μνήμες", απαριθμεί τις ικανοποιήσεις από "τον υπέροχο αυτό κόσμο [...] που σε βοηθάει να καταφεύγεις στον εαυτό σου, να ξαναφτιάχνεις την ταυτότητά σου, [...] , σε βοηθά να επιβιώσεις".

Όμως, το βιβλίο δεν το διάλεξα βέβαια μόνο για τις αναφορές στα γηρατειά, σαν μια προσπάθεια θα 'λεγε κανείς να δικαιολογήσει και τη δική μου - του καθενός - ύπαρξη, αλλά και γιατί έχουν ενδιαφέρον και τα άλλα κείμενα, αυτά που γράφει για τη χώρα του, την Ιταλία, για την προσωπική του πορεία σ' αυτήν, για τους κλασικούς, για τον πολιτισμό, για την Ευρώπη.

Αφιερώνει πολλές σελίδες στον γενέθλιο τόπο, το Τορίνο και στους ανθρώπους που συνέβαλαν στην εξέλιξη της πόλης. Αναφέρεται στον θετικισμό και τον σοσιαλισμό που κυριαρχούσαν, όπως λέει, από τα μέσα του 19ου αιώνα, στην ανάπτυξη της πόλης που την κατέστησε τη μεγαλύτερη βιομηχανική πόλη της Ιταλίας, αλλά για την οποία γράφει επίσης: "Στο κατώφλι της νέας εποχής η συμβολή της στην ιταλική ιστορία δεν υπήρξε η δημιουργία ενός περιοδικού αλλά η ίδρυση της Φίατ. Ειπώθηκε ότι η ιταλική ιντελιγκέντσια δεν ανταποκρίθηκε στο καθήκον της να συνοδεύσει την οικονομική ανάπτυξη της χώρας με μια προσαρμοσμένη στις ανάγκες της εποχής πολιτιστική ζωή..."

Αφιέρωσε, γράφει, μεγάλο μέρος της ζωής του στο διάβασμα, αξιοποιούσε και τα μικρότερα διαστήματα της μέρας για να μην χάνει χρόνο. "Τώρα πια έχω αποκτήσει την ήσυχη πλην δυστυχισμένη συνείδηση πως έφτασα μόνο στα πόδια του δέντρου της γνώσης".

Οι αρετές του λαϊκού, όπως χαρακτηρίζει και τον εαυτό του, είναι: "η κριτική αυστηρότητα, η μεθοδική αμφιβολία, η μετριοπάθεια, η μη κατάχρηση, η ανεκτικότητα, ο σεβασμός στις ιδέες του άλλου". Τα άλλα δύο βιβλία του που επίσης έχω διαβάσει, Δεξιά και αριστερά και  Εγκώμιο της πραότητας, αποτελούν καλά δείγματα των παραπάνω.

Παραπέμπει στους Έλληνες που διέκριναν τα πράγματα σε "κατά φύσιν" και σε καθ' έξιν", τοποθετώντας τα γηρατειά στα δεύτερα. Παραπέμπει και στον Μακιαβέλι που τα διακρίνει σε αρετή και τύχη, τοποθετώντας τα γηρατειά στην τύχη, συμπληρώνοντας ότι

"μπορεί να είναι αρετή η προσπάθεια να αποθησαυρίσεις ό,τι περισσότερο μπορείς απ' την τύχη".

Υστερόγραφο

Επιστρέφοντας στο παραμύθι με το γέρο, που η καταγραφή του έγινε στο χωριό Μαργαρίτα της Πέλλας το 1961 (όπως αναφέρεται στη σχετική εγγραφή της Ακαδημίας),  έχει ενδιαφέρον ότι βρήκα το ίδιο παραμύθι να περιλαμβάνεται στη συλλογή παραμυθιών της Στ' τάξης του Δημοτικού Σχολείου Φανερωμένης της Λευκωσίας. Εκεί αναφέρεται ότι το παραμύθι προέρχεται από τη Βουλγαρία. Το παραπάνω σκίτσο περιέχεται στη συλλογή αυτή και έγινε από τον Μιχάλη Ροσένοβ.

----------------------------------------------

Σημειώσεις

* υμνητής του χρόνου που περνά

** Ο Ζαν Αμερύ ήταν Αυστριακός συγγραφέας, πήρε μέρος στην Αντίσταση κατά των ναζί, κλείστηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέζησε, αλλά είχε την τραγική μοίρα πολλών άλλων σαν αυτόν, δεν άντεξε το βάρος του να είναι Εβραίος, διωγμένος, θύμα του ναζισμού και αυτοκτόνησε το 1978. Δυστυχώς στα ελληνικά κυκλοφορεί μόνο ένα βιβλίο του, με τίτλο "Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση: απόπειρες ενός εκμηδενισμένου να υπερβεί το ανυπέρβλητο" (Άγρα, 2010), το οποίο είναι συγκλονιστικό και αξίζει να διαβαστεί. Εδώ ο Μπόμπιο αναφέρεται στο βιβλίο του Αμερύ με τίτλο στα ελληνικά "Εξέγερση και παραίτηση. Γύρω από τα γεράματα", την ιταλική έκδοση του οποίου, μάλιστα, προλογίζει ο Κλαούντιο Μάγκρις, άλλος σπουδαίος Ιταλός συγγραφέας (ο δημιουργός, ανάμεσα στα άλλα, του μνημειώδους "Δούναβης", αναζητήστε το κι αυτό).

Πάντ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής της: Μάρω Δούκα

Στη Μάρω Δούκα απονέμεται το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το έτος 2019 για τη συνολική προσφορά της στα Γράμματα. Ύψιστη τιμή για μια γυναίκα παρούσα και δυναμική, διαρκώς παρούσα και διαρκώς παρεμβατική, με το έργο της, με τον λόγο της, με τη δράση της.

"Πάντ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου" έλεγε ο στίχος του Διονυσίου Σολωμού κι έγραφε η Μάρω Δούκα στο αφιέρωμα του περιοδικού Λέξη για το Σολωμό (τεύχος 142, 1997):

Εκείνα τα χρόνια που προσπαθούσα να ορίσω τη θέση μου στον κόσμο, τι ήταν αυτό που με γοήτευε στον Σολωμό;  Πάντ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου - όταν πρωτοαντέγραφα τον στίχο δεν ήξερα ούτε για τις αισθητικές αναζητήσεις του ούτε για την πάλη του Καλού με το Κακό. Με παρηγορούσε απλώς η ιδέα του ανθρώπου που δεν αφήνει την ψυχή του να αποκοιμηθεί.

Και γράφει σε άλλο σημείο:

Σήμερα που συναγωνιζόμαστε στα μεγάλα λόγια και στους εύκολους πατριωτισμούς . Ποια θέση θα μπορούσε να έχει ο Διονύσιος Σολωμός που δεν "εθεάτρισε" ποτέ τα εθνικά του φρονήματα και που μας κληροδότησε σε μιαν επιστολή του: Το έθνος να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι Αληθές.

Αυτή είναι η Μάρω Δούκα. Και άλλα πολλά. Εμείς ξέρουμε ότι τίποτα δεν χαρίζεται, όπως ονόμασε η ίδια (ασφαλώς για τον εαυτό της, αλλά μας αφορά) και ένα από τα καλύτερα βιβλία της, το "Τίποτα δεν χαρίζεται", στο οποίο φανερώνεται, όχι μόνο η πολύ καλή συγγραφέας, αλλά και ο ευαίσθητος, σκεπτόμενος, προβληματιζόμενος, καλλιεργημένος, αλληλέγγυος διπλανός μας άνθρωπος, ένας οικουμενικός άνθρωπος της Αριστεράς. 

Αυτή είναι η Μάρω Δούκα, με άγρυπνα πάντα και ανοιχτά τα μάτια της ψυχής της!

Καλό μήνα!

----------------------------------------------------------------------------------

 

Σημειώσεις

* Η παραπάνω εικόνα με μέρος του κειμένου από το αφιέρωμα του περιοδικού Λέξη στο ιδιόχειρο σημείωμα της συγγραφέα είναι από το περιοδικό Πόρφυρας (τεύχος 161, 2016: Σελίδες για τη Μάρω Δούκα). Περιλαμβάνεται στο άρθρο του Δημήτρη Κοκκόρη με τίτλο "Εις τον πάτο της εικόνας: Ο σολωμικός στοχασμός ως κλειδί μοντέρνας ή μεταμοντέρνας αφήγησης;" Σημειώνεται ότι τα κείμενα του αφιερώματος στον Πόρφυρα είναι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του τριήμερου για τις τρεις Κρητικές συγγραφείς Ρέα Γαλανάκη - Μάρω Δούκα - Ιωάννα Καρυστιάνη στην Κέρκυρα, 13-15 Νοεμβρίου 2015 (είχα γράψει εδώ: https://katerinatoraki.blogspot.com/2015/12/blog-post_3.html).

* Κι επειδή ακόμη δεν έγραψα κάτι για το πιο πρόσφατο βιβλίο της "Πύλη εισόδου", εξαιρετικό, ανθρώπινο και ιδιαίτερα πρωτότυπο και πρωτοποριακό, ας μην το αφήσω κι άλλο, πόσο πια να περιμένει την αφεντιά μου η Αφεντούλα ή μήπως η Αίθρα ή η Καίτη Καλή; Μπερδεύτηκα...

* Η Μάρω Δούκα είναι Χανιώτισσα, με καταγωγή από το Σέλινο και από τα Σφακιά. Πώς να μην είμαστε διπλά χαρούμενες και περήφανες;

 

Το φανταστικό μουσείο του Νάνου Βαλαωρίτη

Κολάζ του Νάνου Βαλαωρίτη που συνοδεύει το ποίημα "Οικοδόμοι και αποδομιστές" (Πηγή)

Στον έναν δίνεται δώρον άδωρον
Το Κάστρο του Βοριά τριώροφο
Στον δεύτερο ο άκτιστος Πύργος
Μ' ένα δυάρι ισόγειο

Βγαίνει στον εξώστη αστέρι
Ο νέος Πρωθυπουργός
Κι από την πίσω πόρτα σβησμένος
Δραπέτευσε ο παλιός

Κι οι δυο τους φτάνουν ίσαμε
Περίπου στο μισό του μπόι
Του γίγαντα που ξεπροβάλλει
Από αλουμίνιο γυαλιστερός

Σε μια κρεμάστρα καρφωμένος
Τα δυο του μπράτσα μάλλινα
Το κεφάλι του ένας γάντζος
Κρέμεται στου ντουλαπιού το άνοιγμα

Από πάνω ως κάτω φτάνει
Ένα πράσινο στο πάτωμα φουστάνι
Κάποιος τόβαψε καταλάθος
Χωρίς να ξέρει με τι ταιριάζει

Βλέπω τα χρώματα όλα μαζί
Δυο δυο και χωριστά το βυσσινί
Το κόκκινο το γαλάζιο το κίτρινο
Με ζαλίζουν και κλείνω τα μάτια

Πριν από λίγο ήμουν κάπου
Τώρα δεν είμαι πουθενά
Τίποτα δεν μου πηγαίνει καλά
Γεννήθηκα στον κόσμο ανάποδα

Και χάλασε το έργο του ο Θεός
Τον πανύψηλο Πύργο του γκρέμισε
Το δυάρι ισοπεδώθηκε εντελώς
Και το τριώροφο αφανίστηκε

Τώρα τρέχουν στην πεδιάδα
Λιοντάρια ελάφια και ζαρκάδια
Βουνοκορφές εδώ δεν υπάρχουν
Τον ουρανό ψηλά να βαστάξουν.

Κολάζ του Νάνου Βαλαωρίτη με τίτλο "Αλφάβητος των Κωφαλάλων" (Πηγή)

Το παραπάνω είναι το πρώτο μέρος από το ποίημα "Οικοδόμοι και αποδομιστές" του Νάνου Βαλαωρίτη  που απήγγειλε ο ίδιος στη διάρκεια συνομιλίας του με την Φωτεινή Μαργαρίτη, αρχιτέκτονα και διδάσκουσα στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Όλα τα υλικά του σεμιναρίου που πραγματοποιήθηκε το 2007 στον Βόλο περιλήφθηκαν στο βιβλίο "Το εργαστήρι του συγγραφέα, το εργαστήρι του αρχιτέκτονα και μια συνομιλία με τον Νάνο Βαλαωρίτη: Ένα δοκίμιο με κείμενα και εικόνες" (Καστανιώτης, 2007), απ' όπου και αντέγραψα το παραπάνω.

 

Τα κολάζ αυτά του Νάνου Βαλαωρίτη περιέχονται στο βιβλίο του μαζί με τα ποιήματα με τίτλο "Μια αλφάβητος κωφαλάλων",  (μαζί και το παραπάνω ποίημα). Διαβάζουμε στη σελίδα του βιβλίου στην Βιβλιονέτ:

 

Τα κολάζ αυτά έγιναν τη δεκαετία του 1970 στην Καλιφόρνια κι είχαν εκτεθεί σε μια μικρή γκαλερί του Σαν Φρανσίσκο και μερικά παρουσιάστηκαν στο περιοδικό "Androgyne". Η ιδέα ήταν να φτιαχτεί ένα αλφάβητο κωφαλάλων σε συνδυασμό με ορισμένες εικόνες, έτσι ώστε να μιλάνε με την άηχη εικαστική γλώσσα που να υποβάλλει προοπτικές. Σ' αυτή τη σειρά έρχονται τώρα να προστεθούν και ποιήματα, που δεν αντιστοιχούν μεν θεματικά αλλά που απηχούν λεπτομέρειες στις εικόνες έτσι ώστε ο αναγνώστης να τις συλλαμβάνει μόνος του. Η ονειρική ατμόσφαιρά τους γίνεται τότε εικονολεκτική. 

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2003 από τις εκδόσεις Άγκυρα. Την ίδια εποχή πραγματοποιήθηκε έκθεση στην αίθουσα "Αστρολάβος - Δεξαμενή" με έργα τα 27 κολάζ του ποιητή που περιέχονται και στο βιβλίο.

Δανείζομαι τον τίτλο της ανάρτησης από τη Φωτεινή Μαργαρίτη που έγραψε για τη διάσταση του χώρου στο έργο του ιδιότυπου αυτού συλλέκτη, όπως χαρακτηρίζει τον ποιητή, στο αφιέρωμα του περιοδικού Διαβάζω (2010, τεύχος 511, σελ. 84-89) :

Το σύνολο του έργου του θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί ένα τέτοιο φανταστικό μουσείο ["μια σύνοψη του κόσμου που μπορεί να είναι και ο κόσμος του συλλέκτη ποιητή", γράφει παραπάνω], μια συλλογή όπου κατοικούν ετερόκλιτα αντικείμενα και εποχές σαν αποσπάσματα.

Θα έρχομαι, του Γιώργη Παυλόπουλου

Στάθηκε στο πίσω μέρος του σπιτιού
Κοντά στο φράχτη
Και είδε τ’ απλωμένα ρούχα
Το ποδήλατο, την αξίνα
Το λάστιχο του ποτίσματος
Και το πιθάρι πλαγιασμένο στο χορτάρι.

Ύστερα μπήκε στον κήπο.

Πλησίασε στο παράθυρο της κουζίνας
και είδε από το τζάμι
τον άντρα της γυναίκας του
να παίζει με τα παιδιά.
Εκείνη μαγείρευε και τους χαμογελούσε.

Ας με ξεχνάνε, είπε.

Εγώ θα έρχομαι να τους βλέπω
Θέλω να τους βλέπω συχνά.
Δεν μπορώ να συνηθίσω
Το σκοτάδι εκεί κάτω.

 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Το ποίημα "Θα έρχομαι" του Γιώργη Παυλόπουλου είναι από τη συλλογή "Πού είναι τα πουλιά;" και περιέχεται στον συγκεντρωτικό τόμο Ποιήματα 1943-2008 (Κίχλη, ,2017). Μια "μεγάλη ελάσσονα φωνή της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς", διαβάζω στο απόκομμα που βρήκα φυλαγμένο στις σελίδες του βιβλίου με ένα περιεκτικό κείμενο του Αριστοτοτέλη Σαϊνη για τον ποιητή (Εφημερίδα των Συντακτών 25-11-2017). Ηλείος, όπως οι φίλοι και συνοδοιπόροι Νίκος Καχτίτσης και Τάκης Σινόπουλος, όπως και ο άλλος συνοδοιπόρος, ο "μινιμαλιστής στρατηγός" Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος. Το επίμετρο μαζί με το εργοβιογραφικό κείμενο του Γιάννη Ξούρια μας δίνει σημαντικές πληροφορίες γνωριμίας με τον ποιητή.

Βρέχει αιώνια στάχτη και τίποτα δεν βλέπω πια.

Όλη μου η γνώση είναι άχρηστη.

Εκείνο μόνο που μου έμεινε

είναι η αγάπη μου για Σένα.

Κι εσύ δεν είσαι δω να μου κρατάς το χέρι.

Ύπνος, όνειρα, μνήμες, εικόνες, ίσκιοι, σκόνη και στάχτη, χρόνος στην ποίηση του Γιώργη Παυλόπουλου.

"Με ενδιαφέρει η ποίηση του Γ.Π. γιατί είναι αποτελεσματική χωρίς ψιμύθια" είχε σχολιάσει ο Σεφέρης όπως αναφέρει ο Σαϊνης. Αλήθεια, τι θα πει "αποτελεσματική ποίηση"; Ίσως απαντά ο ίδιος ο ποιητής στο ποίημά του "Οι τρεις":

Αυτός που γράφει το ποίημα

κι εκείνος που θα το διαβάσει

μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο

με κάποιον που το ονειρεύτηκε.

Μάσκες

Τα παιδιά φτιάχνουν και ζωγραφίζουν μάσκες (Πηγή εδώ)

Η παραπάνω ζωγραφιά είναι από ένα εργαστήριο μάσκας που είχε διοργανώσει το 2016 το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού (με τότε πρόεδρο την Μυρσίνη Ζορμπά) για τα προσφυγόπουλα στις δομές Σχιστού κι Ελληνικού. Από το αποτέλεσμα της δουλειάς αυτής, μάλιστα, προέκυψε έκθεση φωτογραφίας του Νίκου Κολοβού. Στο παρακάτω βίντεο υπάρχουν κι άλλες εικόνες των παιδιών με τις μάσκες.

Ζωγραφιές με μάσκες κάνουν και σήμερα τα παιδιά, όπως αυτή παρακάτω που προέκυψε από σχετική δράση των προσκόπων. 

Παιδική ζωγραφιά από δράση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων (Πηγή)

Μάσκες ζωγραφίζουν και οι γκραφιτάδες σε όλο τον κόσμο.

Σας ευχαριστούμε, γράφει το γκράφιτι στον τοίχο ενός νοσοκομείου του Μπέργκαμο (Πηγή)

Keep calm, είναι το θέμα του γκράφιτι σε δρόμο του Μουμπάι στην Ινδία (Πηγή)

Τριδιάστατης τεχνικής γκράφιτι στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης (Πηγή)

Μάσκες φέραμε και από κάποιο ταξίδι μας στη Βενετία...

Μάσκες αγοράσαμε και σε κάποιες μακρινές Απόκριες...

Πόσοι γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα χωριό στα Πιέρια, η Μελίκη, που διαθέτει το Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη  Μελίκη - Κέντρο Έρευνας Μάσκας; (Πληροφορίες στη σελίδα του Κέντρου https://www.facebook.com/GeorgeMelikisMuseum/).

Από τη συλλογή του Εθνογραφικού Κέντρου Γιώργη Μελίκη (Πηγή)

Οι μάσκες που φορούν οι ηθοποιοί του Ιαπωνικού θεάτρου Νο έχουν μακρά ιστορία, αφού ξεκίνησαν τον 14ο αιώνα. Εδώ η μάσκα μιας μεσήλικης γυναίκας από τις δεκάδες που περιγράφονται στη σχετική βάση δεδομένων του Θεάτρου (http://www.the-noh.com/en/world/mask.html).

Και στο δικό μας αρχαίο θέατρο οι υποκριτές και τα μέλη του χορού φορούσαν μάσκες, τα προσωπεία.

Ομοίωμα θεατρικής μάσκας ηθοποιού από τη Θήβα, 3ος αι. π.Χ. (Πηγή)

Και στο σύγχρονο θέατρο οι μάσκες παίζουν το ρόλο τους. Έχει ενδιαφέρον μια αναζήτηση στον ιστότοπο του ΕΛΙΑ με ψηφιοποιημένες συλλογές προγραμμάτων και άλλου σχετικού υλικού από τον 19ο και 20ο αιώνα (http://eliaserver.elia.org.gr:8080/lselia/geniki.aspx).

Φυλλάδια για θέατρο και τέχνη από το Λαϊκό Θέατρο Αθηνών του Βασίλη Ρώτα (Πηγή)

Γράφει η Δήμητρα Μήττα στη μελέτη της για τις Μάσκες που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/masks/masks.html):

Προσωπείο φορά ο θεός, λ.χ. ο Διόνυσος, ο νεκρός, ο πιστός, ο μύστης, ο ηθοποιός, ο κλόουν, ο δήμιος, ο μεταμφιεσμένος του καρναβαλιού. Μιλούμε ακόμη για μάσκα ομορφιάς, αυτή δηλαδή που θα επιτρέψει τη διατήρηση μιας κατάστασης και την ανάσχεση του χρόνου, για μάσκα οξυγόνου που δίνει ζωή. μιλούμε για μάσκες προστατευτικές από αέρια, για μάσκα ξιφασκίας, τεχνιτών όπως οι οξυγονοκολλλητές, πυροσβεστών, δυτών αλλά και για τις μάσκες του αθλητισμού, εννοώντας τα φάρμακα ή τα φαρμάκια που μπορεί να πάρει ένας αθλητής για να ανεβάσει την απόδοσή του αλλά και που δρουν στα νεφρά σαν φίλτρο μη επιτρέποντας την ανίχνευση στα ούρα των απαγορευμένων ουσιών κατά τον αντιντόπινγκ έλεγχο. Μάσκα ονομάζεται και το κυρτό μέρος της πλώρης ενός σκάφους από την καρίνα μέχρι το ανώτερο κατάστρωμα, όπου χτυπούν τα κύματα κατά την κίνηση του πλοίου. Μιλούμε ακόμη για μασκάρισμα στη φωτογραφία –επιτρέπει στον φωτογράφο να σκιάσει περισσότερο ένα μέρος της φωτογραφίας και να φωτίσει ένα άλλο, να αναδείξει κάτι σκοτεινιάζοντας κάτι άλλο-, μιλούμε για το προσωπείο της Κου Κλουξ Κλαν, του κλέφτη και του τρομοκράτη, του καταδότη, του χούλιγκαν και των ράμπο, για τον άνθρωπο με το σιδερένιο προσωπείο, τον Ζορό και το Φάντασμα της Όπερας που κρύβει το παραμορφωμένο πρόσωπό του πίσω από μια μάσκα.

Κι επειδή το θέμα είναι ανεξάντλητο, θα τελειώσω με την αναφορά στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Νίκης Τρουλλινού - οδοιπορικό στην Αβινιόν του 14ου αιώνα, στο τοπίο των ποταμών, των αμπελιών και της λεβάντας, στην πόλη που σάρωσε η πανούκλα στο Μεσαίωνα  (https://www.efsyn.gr/nisides/241560_i-arrostia-ston-hrono).  "Η αρρώστια στο χρόνο" επιγράφεται το άρθρο και αναφέρεται στον "μαύρο θάνατο" που έπληξε την Ευρώπη για τρεις αιώνες και σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους. Γράφει για τις μάσκες:

Στις πανούκλες του Μεσαίωνα οι μάσκες που φορέθηκαν ήταν εξαιρετικά ευφάνταστες κυρίως όσον αφορούσε τη μορφή των πουλιών. Λογής προσωπίδες με τις μορφές των πουλιών κατασκευάζονται και είναι πολύτιμο εμπόρευμα. Στα χειρόγραφα της εποχής απεικονίζονται κάπως τρομακτικά, πάνω από τα μακριά ενδύματα, συχνά πολυτελέστατα, η μουτσούνα–ράμφος ενός αρπακτικού πουλιού. Λες και ήταν ένας τρόπος να απομακρυνθεί από την επιθυμία το κάθε είδος φιλιού. Και για να μην ξεχάσουμε τον Βοκάκιο, όχι μόνο η δική του Φλωρεντία ερήμωσε στον θάνατο της πανούκλας αλλά και συνεχώς, μετά τη γνωριμία τους, καθώς ακολουθούσε τον Πετράρχη, δεν μπορεί, είχε και προβηγκιανές προσλαμβάνουσες. Κι ύστερα, μπορεί μαζί να ξεγελούσαν τον Θάνατο. Να τον μαστιγώνουν με τις λέξεις.

Γιατρός του 17ου αιώνα κυνηγώντας τον "μαύρο θάνατο"

Ποιος θα το 'λεγε πως η μάσκα θα 'μπαινε για καλά στη ζωή μας τη φετινή Άνοιξη!  

Άσχημη μάλλον διάλεξα εποχή
μάσκες πουλάνε στο παζάρι...