Τίποτα δεν χαρίζεται: ένας οδηγός ανάγνωσης ελληνικής λογοτεχνίας ή η Μάρω Δούκα αυτοβιογραφείται μιλώντας τρυφερά για τους άλλους

Ξημέρωσεν ο δείχτης πάλι Κυριακή.

Έτσι ξεκινά το κείμενό της για το Μανόλη Αναγνωστάκη η Μάρω Δούκα στο τελευταίο της βιβλίο “Τίποτα δεν χαρίζεται”. Είναι στίχος από ποίημα του Αναγνωστάκη, του "ρομαντικού και ονειροπόλου", του "απόλυτου ταξιδευτή της σιωπής και της μοναξιάς", του αγαπημένου της ποιητή με τον οποίο αρχίζει και τελειώνει το βιβλίο. 

Το βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα της συγγραφέα γραμμένα την περίοδο 1993 έως 2005, καθώς και σημερινά, με τα οποία μας εισάγει κάθε φορά στα παλαιότερα αυτά κείμενα. Στα νέα κείμενα αναφέρει στοιχεία από το ιστορικό για τη συγγραφή κάθε παλιότερου κειμένου που ακολουθεί, αναπτύσσει νέα θέματα, ενώ, και μέσα από μια ημερολογιακή καταγραφή,  μας θυμίζει γεγονότα και καταστάσεις της αντίστοιχης εκείνης περιόδου. Είναι εξαιρετικός ο τρόπος γραφής, τα νέα κείμενα εξίσου ενδιαφέροντα με τα παλαιά.

Φαντάζομαι φοιτητικές εργασίες να έχουν ως βάση τούτο το βιβλίο της Μάρως Δούκα μαζί με το προηγούμενό της “Ο πεζογράφος και το πιθάρι του”, και πρώτ' απ' όλα θα ήταν χρήσιμο ένα ευρετήριο των ονομάτων που ανθολογούνται. Γιατί, ναι, μπορεί να το θεωρήσει κανείς ως μια παρουσίαση Ελλήνων λογοτεχνών 19ου και 20ου αιώνα.

Τίποτα δεν χαρίζεται και βρίσκω πως ταιριάζει στο αγαπητικό κλίμα του βιβλίου. Μας μιλά με αγάπη για ανθρώπους που συνάντησε και γι’ αυτούς που κλήθηκε να μιλήσει ή να γράψει. Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος, ασφαλώς αφορά την ίδια, δικά της βιώματα και δικές της εμπειρίες, μπορεί όμως να αφορά και να αγγίζει τον καθένα μας, για τη στάση που έχουμε απέναντι στους ανθρώπους και στα πράγματα. Αν και ήθελε, όπως είχε πει στην παρουσίαση στο πατάρι του Πατάκη, να δώσει τον τίτλο «Η αγάπη έχει πολλές ερωτήσεις», μια κουβέντα που είχε ακούσει από ένα μικρό αγόρι, ο τίτλος αυτός ταιριάζει νομίζω στο περιεχόμενο και στο ύφος των κειμένων, θα έλεγα και στο νόημα που θέλει να δώσει η συγγραφέας στις σχέσεις της με τους ανθρώπους που ανθολογεί.

Συχνές οι αναφορές της στη Τζένη και στο Γιάννη, φίλους της καλούς, στην ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη και στον ποιητή Γιάννη Κοντό που έφυγε νωρίς, πριν από σχεδόν δυο χρόνια. 

Η Μάρω Δούκα διαβάζει πολύ, και αυτό φαίνεται στα βιβλία της. Έχει άποψη για έλληνες και ξένους λογοτέχνες. Ένα μέρος αφιερώνει στα Σταφύλια της οργής του Στάινμπεκ, το βιβλίο που τη σημάδεψε, όπως λέει, που της έδειξε την άλλη όψη του Νέου Κόσμου:

"...Τι είναι ο καπιταλισμός και η εσωτερική μετανάστευση, τι σημαίνει οικονομική κρίση και αγρότης που χάνει τη γη του, τι είναι τα δάνεια και η κατεστραμμένη σοδειά, ποιο είναι το Χρηματιστήριο, ποιο είναι το αφεντικό και τι φοβάται..." 

Πολλές οι αναφορές όχι μόνο στα πρόσωπα για τα οποία έγραψε το άρθρο ή την αφιερωματική ομιλία, αλλά και για πολλούς άλλους που αναφέρονται είτε σε εκείνα τα κείμενα ή στα ενδιάμεσα σημερινά. Γι' αυτό μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε αλλά και σε πολλούς από μας να διαβάσουμε για κάποιους λογοτέχνες που ίσως και να αγνοούσαμε (τυχαία ή και σκόπιμα κάποτε). Ομολογώ πως αρκετούς δεν έχω διαβάσει, ανάμεσά τους και τον Ανδρέα Φραγκιά αν και η Καγκελόπορτα μου είναι πολύ γνωστό έργο του, ήδη αγόρασα για αρχή το Άνθρωποι και σπίτια. Είναι σαν μια αποκάλυψη το κείμενο "Τιμώντας τη μνήμη του Αντρέα Φραγκιά". Και πώς δένει η ιστορία με τον ταχυδρόμο! Τόσο τρυφερή και τόσο ανθρώπινη, μου θύμισε τον ταχυδρόμου του Νερούδα. 

Γράφει ολόκληρα κείμενα ή κάνει αναφορές για τον Σολωμό, για τον Βιζυηνό, ολόκληρη πραγματεία για τον Βιζυηνό, για τον Ρίτσο - ο Ρίτσος δείχνει να βρίσκεται παντού στο έργο της, για τον Τσαρούχη, τον Τσίρκα, τον Ιωάννου, για τον Αλέξανδρο Κοτζιά, τον Τάσο Λειβαδίτη, το Δημήτρη Χατζή, τον Χριστόφορο Λιοντάκη, το Γιώργο Χειμωνά, για τον Καραγάτση, για τον Κώστα Ταχτσή ("περιπατητής θορυβώδης") και τον Άρη Αλεξάνδρου ("αναχωρητής στην πίκρα") και για τόσους άλλους!

Συνάντησε τον Τσαρούχη στο σπίτι του στο Μαρούσι. Μπροστά στον "Σκεπτόμενό" του. Του μίλησε για το μπλε στα έργα του, που το έχουν αντιγράψει λογής λογής. Την κέρασε μέλι με καρυδόψυχα. Η λουίζα άχνιζε στο λευκό φλυτζάνι...

Ολόκληρη η Ελλάδα, της είχε πει ο Ρίτσος, "η οσμή και το σώμα της, ζει και ανασαίνει και διαρκεί μέσα στη ζωγραφική του Τσαρούχη". 

Αποκαθιστά τη σχέση Αναγνωστάκη - Ρίτσου, που δεν ήταν και η καλύτερη ανάμεσα στον "ανανεωτικό" και τον "παραδοσιακό" αριστερό. "Αριστοκρατικός, πατρικός, ελεήμων και απόμακρος" ο Ρίτσος, "οικείος, καθημερινός, κοφτός έως και απότομος" ο Αναγνωστάκης, που όμως, στο τέλος, "έπιασαν τη χαμένη άκρη του ν(ο)ήματος".

Διαβάζοντας τις σκέψεις της, από ποιες αφετηρίες ξεκίνησε για να γράψει τα βιβλία της, ποια ήταν τα στοιχεία που την επηρέασαν, νιώθω πως θέλω να τα ξαναδιαβάσω, να δω και από μια ματιά που δεν είχα στην πρώτη, τόσο μακρινή πια, ανάγνωση. Όπως ας πούμε το “Εις τον πάτο της εικόνας”, με αφορμή το οποίο κάνει λόγο για «την ομαδική, διεστραμμένη στροφή της δεκαετίας από το σημαντικό στο ασήμαντο». Μήπως δεν είναι προφητικό; Μήπως δεν είναι αλήθεια; Βρίσκει την ευκαιρία να τοποθετηθεί με ειλικρίνεια και θάρρος για τα πολιτικοκοινωνικά πράγματα της εποχής και κάνει λόγο για τη “λουσάτη Ελλάδα”. Και για τα πιστεύω της. Όπως η ηρωίδα στην "Αρχαία σκουριά": "Κι ευγνωμονούσα την τύχη μου που έγινα αριστερή. Αριστερή και σε μιαν άκρη, αντιμέτωπη με τους μικρούς θανάτους που με καραδοκούσαν από πάντα, τα σκιάχτρα που με φοβέριζαν..."

Στη μελέτη για τον Βιζυηνό, κάνει μια ενδιαφέρουσα συνοπτική καταγραφή των ιστορικών γεγονότων της εποχής, φτάνοντας στη χρονιά του θανάτου του, το 1896, για να μας θυμίσει ότι την ίδια χρονιά πεθαίνει ο Χαρίλαος Τρικούπης, ότι γίνονται απεργίες στο Λαύριο και ότι ο Γλάρος του Τσέχωφ που ανέβηκε στην Πετρούπολη σημείωσε παταγώδη αποτυχία.

Και πώς γράφει το ιστορικό μυθιστόρημα; Πώς συνομιλεί με την ιστορία, όπως της αρέσει να λέει, και τι σημαίνει ταξίδι στο παρελθόν; Με τις περιπλανήσεις μας στα περασμένα, γράφει, "δεν συντηρούμε μόνο την ιστορική μνήμη, αλλά και ξανακερδίζουμε, παρηγορημένοι, την πίστη μας στο παρόν και την ελπίδα μας στο μέλλον".

Αναφέρεται στο πώς έγραψε το Σκούφο από πορφύρα. Μάθημα γραφής. Ένα εξαιρετικό κείμενο, μάθημα δημιουργικής γραφής για εκκολαπτόμενους συγγραφείς (στο βαθμό, βέβαια, που δεχόμαστε ότι η συγγραφή διδάσκεται).

Δηλώνει πεζογράφος, κι όμως συνεχώς ανατρέχει στην ποίηση. Της αρέσει η ποίηση, της αρέσει αυτό το «ασταμάτητο πάρε δώσε με τις λέξεις» και μας θυμίζει κάποιους από τους ωραιότερους στίχους των ποιητών μας, γιατί "η ζωή μας ανθίζει και ευωδιάζει μόνο κάτω από τον ίσκιο των ποιητών που αγαπήσαμε". Ξεχωρίζει στίχους σαν κι αυτούς:

-ω πάντοτε αγαπήσαμε το παραπάνω της επιθυμίας- 

         (του Γιάννη Ρίτσου)

όλα ήταν λάθος, κι οι δρόμοι που πήραμε και τα λόγια που είπαμε...

        (του Τάσου Λειβαδίτη)

Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ και αγαπημένε

πάντοτ' ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε. 

         (του Διον. Σολωμού)

Κι έτσι μπαίνει ο χρόνος στο ήσυχο βασίλεμά του
         (του ελληνολάτρη Γερμανού ποιητή Χέλντερλιν)

Είναι ωραία η αφήγηση της Μάρως Δούκα, η αναφορά στα προσωπικά της γούστα, στα αρέσει και αγαπώ της, στις συνήθειές της, στη μετάβασή της από τη γραφομηχανή στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, στα του δικού της εαυτού, γιατί, όπως έλεγαν οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου τους οποίους μάλιστα επικαλείται,

«Μιλώντας για τον εαυτό σου και για μας μίλησες

μιλώντας αποκλειστικά για μας

δεν θα μιλούσες για κανένα...»

Και βέβαια, παντού η Κρήτη, παντού τα Χανιά, τα Χανιά των παιδικών της χρόνων και του σχολείου και τα Χανιά σήμερα, όπως τα χαίρεται κάθε καλοκαίρι. Και η Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης πάντα στις αναφορές και στις αγάπες της. 

Και το ΕΚΕΒΙ στις αναφορές της, στην ίδρυση και εξέλιξη του οποίου είχε σημαντική συμβολή. Και η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας, από τις πρωτοπόρες δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας με την εντυπωσιακή ανάπτυξη. Γιατί διαβάζω ένα βιβλίο, αναρωτιέται. Και ποιος ο ρόλος μιας δημόσιας και δημοτικής βιβλιοθήκης; Σκοπός, γράφει, "δεν είναι μόνο η ικανοποίηση των αναγκών του αναγνώστη, αλλά και η διακριτική καθοδήγησή του, όπως επίσης και η συστηματική προσπάθεια για ανανέωση και διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού".

Τελειώνει με Αναγνωστάκη και με τον Ουρανό, τον ουτοπικό όπως τον χαρακτηρίζει. Νιώθω πως σ' αυτό το ποίημα κρύβεται και το δικό της όραμα, η δική της ουτοπία ίσως;

Πρώτα να πιάσω τα χέρια σου

Να ψηλαφίσω το σφυγμό σου

Ύστερα να πάμε μαζί στο δάσος

Ν' αγκαλιάσουμε τα μεγάλα δέντρα

Που στον κάθε κορμό έχουμε χαράξει

Εδώ και χρόνια τα ιερά ονόματα

Να τα συλλαβίσουμε μαζί

Να τα μετρήσουμε ένα ένα

Με τα μάτια ψηλά στον ουρανό σαν προσευχή.

Το δικό μας το δάσος δεν το κρύβει ο ουρανός.

Δεν περνούν από δω ξυλοκόποι.

Επειδή αυτά που έχω σημειώσει και θα μπορούσα να καταγράψω είναι πολλά, θα ολοκληρώσω αυτήν εδώ την αναφορά μου για το βιβλίο της Μάρως Δούκα κάνοντας λόγο για ένα ιδιαίτερο κείμενο με τίτλο "Γιατί διαβάζουμε λογοτεχνία;". Θα έλεγα ότι είναι επίκαιρο (αρχή σχολικής χρονιάς) και θα συνιστούσα να το διαβάσουν τόσο μαθητές όσο και καθηγητές. Πρόκειται για την ομιλία που είχε κάνει σε μαθητές λυκείου τον Μάρτιο του 1996 καλεσμένη στα εκπαιδευτήρια Κωστέα-Γείτονα από τον τότε διευθυντή Σταύρο Ζουμπουλάκη. Το κείμενο όλο είναι ένα μανιφέστο ανάγνωσης λογοτεχνίας, γραμμένο απλά, με λόγο που κυλά τρυφερά, με κατανόηση, με ύφος κατάλληλο για παιδιά στην εφηβεία, όχι ως ειδήμων και παντογνώστης, όχι με πρέπει και πώς, αλλά με σχόλια και απορίες που γεννούν όνειρα και σκέψεις. Όπως για την ποίηση με στίχους του Εμπειρίκου:

Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες

Όταν τ' ανοίγω βλέπω εμπρός μου ό,τι κι αν τύχει

όταν τα κλείνω βλέπω εμπρός μου ό,τι ποθώ!

"Ποιητές και πεζογράφοι οι πρώτοι μου θεοί", λέει στα παιδιά. "Θα τους οφείλω τη γνώση ότι ο άνθρωπος είναι σε θέση να εμφυσήσει με την ανάσα του ζωή στο ανύπαρκτο...". 

Διαβάζω, συνεχίζει, σημαίνει "ανασυνθέτω το παρελθόν μου και αναρωτιέμαι για το μέλλον μου". Κι αυτό, λέει, θέλει ενεργητική συμμετοχή, θέλει προσπάθεια, έχει κανόνες, δεν είναι απλή ψυχαγωγία, δεν ξεμπλέκεις εύκολα. Όπως της έλεγε κάποτε ο βιβλιοθηκάριος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης στα Χανιά, το βιβλίο θέλει σεργιάνι!

Νάνι, το κρίνο της αυγής, της δάφνης το κλωνάρι...

Νάνι, το κρίνο της αυγής και της μηλιάς το μήλο

και το διαμάντι το λαμπρό που θάμπωσε τον ήλιο.

Νάνι του που να το χαρώ σαν η ελιά το φύλλο 

σαν ο γιαλός τα κύματα και τα βουνά τον ήλιο. 

Κοιμήσου, να 'ν' η Μοίρα σου καματερή και πλούσα 

νυχτοδουλεύτρα κι άξια και καλοκουβαλούσα. 

Νάνι του, που ν' αναθραφεί / νάνι του, να μου ζήσει

να φτάσει χρόνους εκατό / κι απ' ύστερα ν' ασπρίσει. 

Νάνι, του δυόσμου το κλαδί, της δάφνης το κλωνάρι 

που δεν τ' ορίζει βασιλιάς να στείλει να το πάρει. 

Κοιμήσου που να θρέφεσαι με μάνα και με κύρη 

σαν το καράβι στο γιαλό με τον καραβοκύρη. 

Κοιμάται το παιδάκι μου κι εγώ το ναναρίζω 

και λέω του παινέματα όσα κι αν εγνωρίζω. 

Κοιμάται το παιδάκι μου στ' άσπρο του μαξιλάρι

κι ο γύρος του προσώπου του λάμπει σαν το φεγγάρι. 

Νανά, που σ' αναθρέφουνε μάνα και δυο γιαγιάδες

με χρυσοϋφαντες φασκιές, με βελουδένιες πάνες. 

Κάνε νανά, 'γγονάκι μου και δυο φορές παιδί μου 

με την ευχή του πάππου σου και με την εδική μου 

'γγονάκι μου, να κοιμηθείς κι άγουρο μη ξυπνήσεις 

μόνο με γέλιο, 'γγόνι μου, ν' ακούσω να γκουίσεις.

Πολύ ωραία εικονογράφηση από την Κατερίνα Βερούτσου

Τα παραπάνω νανουρίσματα τα έχω αντιγράψει από το εξαιρετικό βιβλίο της Ζωής Βαλάση "Νάνι το κρίνο της αυγής: Νανουρίσματα" (Κέδρος, 2011). Μικρά ποιητικά αριστουργήματα έχουν ονομαστεί τα νανουρίσματα, και είναι, αν και, όπως παρατηρεί και προβληματίζεται η συγγραφέας, δεν τυγχάνουν της εκτίμησης που θα έπρεπε, όπως εξάλλου και συνολικά το παιδικό βιβλίο. Η Βαλάση έχει συγκεντρώσει πολύ υλικό έπειτα από πολύχρονη δουλειά, εξάλλου είναι μελετήτρια παραμυθιών και παραμυθού η ίδια και συγγραφέας όμορφων παιδικών βιβλίων, ίσως η πρώτη (εν ζωή) που θα μου ερχόταν στο νου αν επρόκειτο να ερωτηθώ. Το υλικό του βιβλίου έχει ταξινομηθεί σε τέσσερις ενότητες: Πριν κοιμηθεί το παιδί / Ενώ το παιδί κοιμάται / Για να ξυπνήσει το παιδί / Γνωμικά, ενώ στο τέλος παρατίθενται γλωσσάρι και βιβλιογραφικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν.

Επίσης, το βιβλίο συνοδεύεται από σιντί, Η μουσική είναι του Ορφέα Ζαφειρόπουλου, ο οποίος μοιράζεται τραγούδι κι ερμηνεία με την Αργυρώ Λογαρά και την Άννα Βυθούλκα. (Με συγκίνηση είδα το όνομα του Ορφέα στους βασικούς συντελεστές του δίσκου γιατί θυμήθηκα τον πατέρα του, τον συνάδελφο και πολύ καλό μου φίλο Μάνθο, που έχει χρόνια φύγει από τη ζωή. Ο νους μου πήγε στις χριστουγεννιάτικες γιορτές που τις οργάνωνε ο Σύλλογος υπαλλήλων, ήταν τότε Πρόεδρος ο Μάνθος, τα παιδιά του έπαιζαν μουσικά όργανα και τραγουδούσαν, έτσι σχημάτιζαν μια μουσική μπάντα κι έπαιζαν για τη γιορτή μας.)

Δεν θυμήθηκα τυχαία τα νανουρίσματα της Βαλάση. Μαζί, ξανατραγούδησα και το τραγούδι των Χαϊνηδων, γιατί, φυσικά, και με τον καινούριο μου εγγονό, πάλι εμείς θα κάνουμε τον κόσμο παραμύθι,

όταν θα του μιλώ ...

... σιργουλευτά

για κείνα και για τ’ άλλα

για βασιλιάδες νιους καλούς
που κάστρα επατούσαν
τσι μάισσες και τα θεριά
σκοτώναν κι ενικούσαν....

Αντώνης Χελιδώνης: η έξοδος!

Δεν μπορώ να το πιστέψω. Είχα μέρες να μπω και ξαφνικά βλέπω στο ιστολόγιο του Άλκμαν (Βασίλη Ζεβελάκη) την ανάρτηση "Αντώνης Χελιδώνης: Τα δεύτερα δικά μου". Ο Αντώνης Χελιδώνης, ο συντάκτης του ιστολογίου "Τετράδιο εξόδου", έφυγε από τη ζωή!

Κλείνει η παρένθεση.
Ανοίγει τις μικρές φτερούγες του
πάνω απ` το πέλαγος.
Με μια κρυφή πληγή
στην λευκή κοιλιά του.

Λες και  ήταν επίτηδες βαλμένοι αυτοί οι στίχοι του Δ. Αργυράκη.

Αυτούς είχε στο τελευταίο του κυριακάτικο "Τα δεύτερα δικά μου". Κάθε Κυριακή κι ένα τέτοιο αφιέρωμα. Κάθε μήνας αφιερωμένος σ' έναν καλλιτέχνη. Κάθε τόσο κι έν' αφιέρωμα, σε ποιητές κυρίως. Του άρεσε η ποίηση. Έγραφε κι ο ίδιος ποίηση. Ήταν ένας διανοούμενος, ένας σκεπτόμενος άνθρωπος όπως έγραψε ο Ζεβελάκης.

Του άρεσε ο Αργύρης Χιόνης, και ο Σαχτούρης, και ο Καρούζος. Και ο Θωμάς Γκόρπας. Έγραφε συχνά για τον Γκόρπα. Σε μια ανάρτηση του 2012 είχαμε και μια σχετική επικοινωνία.

Ήταν Ηρακλειώτης. Δεν τον γνώριζα, θα ήθελα όμως να τον είχα γνωρίσει από κοντά. Διάβαζα τις αναρτήσεις του. Τελευταία του δουλειά ήταν το αφιέρωμα στο Μάνο Λουκάκη. Φιλοξένησε κείμενα και αναρτήσεις άλλων, πέρα από τα δικά του. Τελευταία ανάρτηση ήταν τα κείμενα του Βασίλη Ζεβελάκη.  Στο ίδιο αφιέρωμα είχε φιλοξενήσει και δική μου παλιότερη ανάρτηση για το Λουκάκη. Ήταν από τότε που είχε φύγει ο Λουκάκης, το 2011.

Το ιστολόγιό του μέχρι το 2013 το έλεγε "Εδώ είμαστε", συνέχισε με τον τίτλο "Τετράδιο εξόδου". 

Να ήταν προάγγελος της εξόδου του; 

Τι να γράψω; Δεν ξέρω. Ας αφιερώσω στη μνήμη του ένα ποίημα του Σαχτούρη:

Ένας μπαξὲς γεμάτος αίμα
είν᾿ ο ουρανὸς
και λίγο χιόνι
έσφιξα τα σκοινιά μου
πρέπει και πάλι να ἐλέγξω
τ᾿ αστέρια
εγὼ
κληρονόμος πουλιών
πρέπει
έστω και με σπασμένα φτερὰ
να πετάω.

Μακάρι να βρει πέννα και χαρτὶ εκεί που πάει...

Μου' ρχεται στο στόμα ένα τραγούδι με το Νίκο Παπάζογλου: Εγώ δεν είμαι ποιητής. Κι όμως ήταν, κι οι δυο τους!

Τι να γράψω; Έφυγε πολύ νωρίς, πολύ νέος, πολύ άδικα. Και τι να ευχηθώ στους πολύ κοντινούς του; Μακάρι νὰ βρει πέννα και χαρτὶ εκεί που πάει...

Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων

Νομίζω πήγα για πρώτη φορά στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης μου, τα Χανιά, όταν ήμουν 11 χρονών, για να βρω υλικό να γράψω την έκθεση της αποταμίευσης. Τότε πήρα και το βραβείο, έναν κουμπαρά και ένα βιβλιάριο καταθέσεων στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Συνέχισα να πηγαίνω και στο Γυμνάσιο, κυρίως στις τελευταίες τάξεις, όπου πηγαίναμε για να διαβάσουμε με ησυχία στις προετοιμασίες για τις εισαγωγικές (που ... από πάντα υπήρχαν!). Εκεί διάβασα για πρώτη φορά και Καζαντζάκη, νομίζω ήταν η Ασκητική. Ήταν η εποχή των μεγάλων προβληματισμών, εφηβεία και χούντα. Ο βιβλιοθηκάριος ήταν πολύ αυστηρός, αλλίμονό μας αν κάναμε τον παραμικρό θόρυβο. Τον θυμάμαι να κάθεται σοβαρός απέναντί μας στο μεγάλο τραπέζι του αναγνωστηρίου που έμοιαζε σαν αίθουσα σχολείου.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη λειτουργεί από το 1954. Προηγουμένως, υπήρχε η βιβλιοθήκη του Φιλολογικού Συλλόγου "Χρυσόστομος" η οποία καταστράφηκε στον πόλεμο, καθώς και το Ιστορικό Αρχείο της Κρήτης όπου στεγαζόταν και η Βιβλιοθήκη του Ελευθερίου Βενιζέλου (σήμερα στεγάζεται σε χωριστή αίθουσα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και αξίζει κανείς να περιηγηθεί στα ράφια της και να παρατηρήσει, πέραν των άλλων, και τα ποικίλα αναγνωστικά ενδιαφέροντα του έλληνα πολιτικού).

Κάνω μια μικρή αναδρομή στο ιστορικό ίδρυσης της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Χανίων ξεφυλλίζοντας παλιά τεύχη του περιοδικού "Κρητική Εστία". Στο τεύχος 28, Μάιος-Ιούν. 1952, τονίζεται η ανάγκη να ενδιαφερθεί ο Δήμος για μια λαϊκή βιβλιοθήκη, με αφορμή και την ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας ότι είναι πρόθυμο να συμβάλει "στις επαρχιακές σταυροφορίες για τη συγκρότηση βιβλιοθηκών". Πράγματι, ο τότε Δήμαρχος Ν. Σκουλάς υποστήριξε μια τέτοια προσπάθεια και ήδη ένα χρόνο μετά διαβάζουμε ότι το κτίριο προχωρεί, ενώ τα βιβλία πολλαπλασιάζονται χάρη στις προσπάθειες των Νιαουνάκη και Μανωλικάκη (ο Μανωλικάκης ήταν ο πρώτος Διευθυντής της). 

Στο τεύχος 40 (Δεκ. 1953-Ιαν. 1954), ο συντάκτης άρθρου με τίτλο "Πνευματική προκοπή" υποστηρίζει ότι "η έλλειψη βιβλιοθήκης στα Χανιά είναι η βασική αιτία της πνευματικής μας κακοδαιμονίας". Στο ίδιο τεύχος ανακοινώνεται ότι η Δημοτική Βιβλιοθήκη θα στεγαστεί στον πάνω όροφο του κτιρίου της Πλατείας 1878 (εκεί που είναι σήμερα το Δημαρχείο) και θα συμπεριλάβει όσες μικρές βιβλιοθήκες υπάρχουν στην πόλη, όπως του συλλόγου "Χρυσόστομος", την ιδιωτική του Μάλμου, του Ιστορικού Αρχείου κ.ά. 

Στο τεύχος 41 Φεβρ.-Μάρτ. 1954 διαβάζουμε ότι "σεμνά και απέριττα" έγιναν στις 17 Μαρτίου 1954 τα εγκαίνια της δημοτικής βιβλιοθήκης, με αρχικό πυρήνα 3.000 τόμους βιβλίων. Στο τεύχος 57 Ιαν. 1956, γράφει ότι η Βιβλιοθήκη του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία αριθμεί 8-9 χιλιάδες τόμους, θα μεταφερθεί από το Ιστορικό Αρχείο στη Δημοτική Βιβλιοθήκη (περισσότερα και εδώ).

Στο τεύχος Απρ.-Μαίου 1959 ανακοινώνεται ότι αποφασίστηκε η στέγαση της δημοτικής βιβλιοθήκης στον 1ο όροφο του κτιρίου (εκεί δηλαδή που είναι και σήμερα). Τον Αύγουστο του 1960 διαβάζουμε ότι στη μελέτη που έγινε από τον μηχανικό Κ. Κουκούτση προβλέπεται η κατασκευή μεγάλου αναγνωστηρίου για να μελετούν 100 άτομα και μικρότερου για μελετητές (βλέπε πληροφορίες και εδώ). Στο τεύχος Απριλίου 1967, τέλος, αναφέρει ότι η Δημοτική Βιβλιοθήκη των Χανίων περιέχει 30.800 βιβλία, ενώ η Βικελαία του Ηρακλείου περιέχει 51.800 και η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου περιέχει 14.000.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη μέχρι σήμερα εξακολουθεί να είναι μια σημαντική και δραστήρια βιβλιοθήκη στο κέντρο της πόλης που αξίζει κανείς να επισκέπτεται και να χρησιμοποιεί.

Η Μάρω Δούκα πολύ συχνά στα κείμενά της κάνει αναφορές στη Δημοτική Βιβλιοθήκη των Χανίων. Στο τελευταίο βιβλίο της "Τίποτα δεν χαρίζεται", σε ένα κείμενο με τίτλο "Γιατί διαβάζουμε λογοτεχνία;" που απηύθυνε πριν από 20 ακριβώς χρόνια σε μαθητές Λυκείου (ένα εξαιρετικής ποιότητας ως προς το περιεχόμενο αλλά και ως προς το ύφος κείμενο, που θα ήταν ευχάριστο αλλά και χρήσιμο για τους σημερινούς μαθητές επίσης), λέει:

"Ήταν ένα Σάββατο απόγευμα όταν χρειάστηκε να επισκεφθώ τη Δημοτική Βιβλιοθήκη στα Χανιά, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, για μια εργασία που είχα αναλάβει στο σχολείο. Έως τότε οφείλω να σας πω ότι δεν είχα κανένα ενδιαφέρον για το βιβλίο, όσο για τη λογοτεχνία, όπως μας τη δίδασκαν εκείνα τα χρόνια, μου ήταν αφόρητα πληκτική....

.............................................................

Μας έχει στρώσει, λοιπόν, στη δουλειά, αναθέτοντάς μας εργασίες [η φιλόλογος της τρίτης γυμνασίου]. Πήγα βαρυγκομώντας για πρώτη φορά στη Βιβλιοθήκη, αναζητώντας τον Άγγελο Σικελιανό, κι έμεινα έκθαμβη. Από τότε τα πιο πολλά απογεύματά μου τα περνούσα εκεί. Ανυπομονούσα να σχολάσουμε, να τρέξω στο σπίτι, να φάω κι αμέσως με τη σάκα μου να καταφύγω στο αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης...

............................................................

Κι είχα την τύχη στα χρόνια που θα ακολουθούσαν να έχω δίπλα μου, για να με συμβουλεύει και να μου ξεδιαλέγει ποια βιβλία να διαβάσω, έναν ηλικιωμένο βιβλιοθηκάριο, λάτρη της λογοτεχνίας. Το βιβλίο δεν είναι αυτοσκοπός, μου έλεγε, χρόνια δουλεύω εδώ. Σου το λέω. Το βιβλίο είναι για να μας ανοίγει τα μάτια, διαβάζω σημαίνει οξύνω την παρατήρηση και τη σκέψη μου, προκαλώ και τροφοδοτώ τη φαντασία μου, αναπτερώνω το ηθικό μου. Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου, είπε ο Σολωμός..."

Η Μάρω Δούκα θα είναι αύριο στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων. Σίγουρα εκείνος ο ηλικιωμένος βιβλιοθηκάριος δεν θα είναι, και το αναγνωστήριο δεν είναι όπως παλιά. Τώρα υπάρχουν μικρά τραπέζια με υπολογιστές και μεγάλες χαμηλές πολυθρόνες. Το βιβλίο θέλει σεργιάνι, της έλεγε ο ηλικωμένος βιβλιοθηκάριος. Για τούτο το σεργιάνι θα μιλήσει και για την αγάπη που έχει πολλές ερωτήσεις, όπως της είχε πει ενα μικρό παιδί κάποτε...

Αλλά για το βιβλίο, θα τα ξαναπούμε. Τώρα, μιλήσαμε για την πρώτη μας στη Βιβλιοθήκη. Όπως του μπόμπιρα των φωτογραφιών. Για το καλωσόρισμα στο σεργιάνι!

Η πασχαλινή εξέγερση της Ιρλανδίας πριν από 100 χρόνια

Αυτές οι μέρες είναι γεμάτες μνήμες και εικόνες για τις Πρωτομαγιές σε όλο τον κόσμο και για την Πρωτομαγιά του 1944 με την εκτέλεση των 200 κομμουνιστών στην Καισαριανή. Σαν σήμερα επίσης, πριν από 100 χρόνια στην Ιρλανδία  ξεκίνησαν οι εκτελέσεις των επαναστατών που ηγήθηκαν εξέγερσης για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας από τους Βρετανούς. Η εξέγερση αυτή είναι γνωστή ως Εξέγερση του Πάσχα 1916 (Eastern Risng 1916) γιατί έλαβε χώρα τη βδομάδα του Πάσχα στο Δουβλίνο, ξεκινώντας από την Κυριακή 23 Απριλίου 1916 (βλέπε επίσης πληροφορίες εδώ και εδώ). 

Στην εξέγερση συμμετείχαν έξι οργανώσεις, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η γυναικεία οργάνωση Cumann na mBan (λέγεται ότι στην εξέγερση συμμετείχαν περίπου 300 γυναίκες, βλέπε ενδιαφέροντα στοιχεία και εδώ). Η εξέγερση απέτυχε, οι Βρετανοί ήταν πολύ καλά εξοπλισμένοι και τα θύματα, νεκροί και τραυματίες, πολλά. Οι Βρετανοί προχώρησαν στην εκτέλεση των ηγετών της εξέγερσης, ξεκινώντας από τις 3 Μαίου του 2016. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν μέχρι τις 12 Μαϊου. Τα ονόματα και λοιπά στοιχεία των εκτελεσμένων υπάρχουν εδώ.

Η Kathleen Lynn, δραστήριο γυναικείο μέλος των επαναστατών της Πασχαλινής Εξέγερσης,
μια από τις πρώτες γυναίκες γιατρούς στην Ιρλανδία

Οι πληροφορίες που μπορεί να βρει κανείς είναι πολλές. Πέραν του ιστορικού και πολιτικού ενδιαφέροντος για την περίοδο αυτή στην Ιρλανδία, μια χώρα για την οποία συχνά αναζητούμε ή και εντοπίζουμε κοινά σημεία με την Ελλάδα, βρίσκω ενδιαφέρον και στον τρόπο με τον οποίο προβάλλονται τα γεγονότα και τα διάφορα ντοκουμέντα που αφορούν την περίοδο αυτή, αξιοποιώντας και την τεχνολογία, μέσα από προγράμματα και τη συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και άλλων φορέων. Έτσι, έχει π.χ. ενδιαφέρον ο οδηγός εκπαιδευτικού υλικού με θέμα τις γυναίκες της Πασχαλινής Εξέγερσης (Women & the 1916 Rising: an educational resource). 

Πέραν των ιστοτόπων που ήδη έδωσα παραπάνω, αξίζει να περιηγηθεί κανείς στο έργο που έχει υλοποιηθεί από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιρλανδίας για τα 100 χρόνια, καθώς και στη συλλογή επιστολών που γράφτηκαν από τον Νοέμβριο του 1915 μέχρι τον Οκτώβριο του 2016.

Η επιστολή που έστειλε ο Patrick Pearse, ένας από τους βασικούς ηγέτες της εξέγερσης, την ημέρα της εκτέλεσης στη μητέρα του. (Πηγή: http://letters1916.maynoothuniversity.ie/explore/letters/1580)

 Εδώ, αξίζει ν' αναφερθώ και σε ένα άλλο στοιχείο της περιόδου που ακολούθησε. Το Σιν Φέιν έπαιζε καθοριστικό ρόλο στα πράγματα, το 1919 είχαμε τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας και ακολούθησε η Συνθήκη Ειρήνης με την Αγγλία, την οποία όμως δεν υποστήριζαν όλοι στην Ιρλανδία. Ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος και ένα από τα θύματα της εμφύλιας διαμάχης ήταν το "γελαστό παιδί" (the laughing boy). Ναι, το γελαστό παιδί που έκανε τραγούδι ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρεται αρχικά στον Michael Collins, έναν από τους αγωνιστές της Πασχαλινής Εξέγερσης, που γλύτωσε την εκτέλεση  από τους Βρετανούς το 1916, συνέχισε τους αγώνες για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας, εκτελέστηκε όμως από πρώην συντρόφους του το 1922. Και μάλιστα, στις πολλές πληροφορίες που διαβάζουμε εδώ, γράφει ότι αρχικά το τραγούδι έγραφε "... σκοτώσαν οι δικοί μας το γελαστό παιδί..."  (βλέπε και εδώ). Το τραγούδι γράφτηκε από τον Brendan Behan και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Βασίλη Ρώτα. Σε κάθε περίπτωση, αυτός είναι ο εμφύλιος, παντού και πάντα...

Κάθε τόπος έχει την ιστορία του και τους ήρωές του.

Οι πόνοι της Παναγιάς, του Κώστα Βάρναλη

Φωτογραφία: Κώστας Μπαλάφας (Μουσείο Μπενάκη)

Που να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;
Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιαν κορφήν ερημική;
Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ' άδικο φωνάξεις.
Ξέρω, πως θα 'χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,
που μες στα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.

Συ θα 'χεις μάτια γαλανά, θα 'χεις κορμάκι τρυφερό,
θα σε φυλάω από ματιά κακή κι από κακόν καιρό,
από το πρώτο ξάφνιασμα της ξυπνημένης νιότης.
Δεν είσαι συ για μαχητές, δεν είσαι συ για το σταυρό.
Εσύ νοικοκερόπουλο, όχι σκλάβος ή προδότης.

Φωτογραφία: Βούλα Παπαϊωάννου (Μουσείο Μπενάκη) 

Τη νύχτα θα σηκώνομαι κι αγάλια θα νυχοπατώ,
να σκύβω την ανάσα σου ν' ακώ, πουλάκι μου ζεστό,
να σου τοιμάζω στη φωτιά γάλα και χαμομήλι
κι ύστερ' απ' το παράθυρο με καρδιοχτύπι θα κοιτώ
που θα πηγαίνεις στο σκολειό με πλάκα και κοντύλι...

Χαρακτικό σε πέτρα: Βάσω Κατράκη (Μουσείο Βάσως Κατράκη)

Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,
κι η Αλήθεια σού χτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην τα πεις.
Θεριά οι άνθρωποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν.
Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.
Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν.

Käthe Kollwitz (Käthe-Kollwitz-Museum Berlin)

Ώχου, μου μπήγεις στην καρδιά, χίλια μαχαίρια και σπαθιά.
Στη γλώσσα μου ξεραίνεται το σάλιο, σαν πικρή αψιθιά!
- Ω! πώς βελάζεις ήσυχα, κοπάδι εσύ βουνίσο...-
Βοηθάτε, ουράνιες δύναμες, κι ανοίχτε μου την πιο βαθιά
την άβυσσο, μακριά απ' τους λύκους να κρυφογεννήσω!

Σε αναζήτηση (εθνικής) πολιτικής για τις βιβλιοθήκες

Στην Αυγή της περασμένης Κυριακής 17 Απριλίου, δημοσιεύτηκε ένα ολοσέλιδο άρθρο του Υφυπουργού Παιδείας κ. Θεοδόση Πελεγρίνη με τίτλο "Δημόσιες βιβλιοθήκες, μέλλον και προοπτικές". Θα ήθελα καταρχάς να επισημάνω ότι είναι ίσως η πρώτη φορά στη χώρα μας που υπουργός τοποθετείται δημόσια για τις βιβλιοθήκες και μάλιστα τοποθετείται για την (εθνική) πολιτική βιβλιοθηκών ως αρμόδιος υπουργός επί των βιβλιοθηκών (αν φυσικά κάνω λάθος ως προς τα πρωτεία, αποδέχομαι τη διόρθωση).

Από κει και πέρα, ας μου επιτραπεί να διατυπώσω λίγες σκέψεις και ελπίζω να μην τρέξουν οι φίλοι και συνάδελφοι και λοιποί αρμόδιοι και υπεύθυνοι να πουν πως μιλώ από μακριά και εκ του ασφαλούς. Οι σκέψεις είναι για προβληματισμό και συζήτηση και, βέβαια, δεν αφορούν (μόνο) το κείμενο του υπουργού. Έτσι κι αλλιώς, στον τύπο δημοσιεύονται διάφορα από δω και από κει, συχνά χωρίς αρχή και τέλος, χωρίς να γνωρίζουμε την πηγή και χωρίς να είμαστε σίγουροι για την αξιοπιστία τους, κάτι σαν ένα μυστήριο να πλανάται γύρω από τις βιβλιοθήκες, για το τι σχεδιάζεται από τους διάφορους αρμόδιους - φορείς και πρόσωπα.

Ο κ. Πελεγρίνης ξεκαθαρίζει ότι είναι αρμόδιος για τις 45 δημόσιες βιβλιοθήκες. Αυτό βέβαια έτσι κι αλλιώς δεν συνιστά δυνατότητα ή αρμοδιότητα άσκησης εθνικής πολιτικής. Και τι θα πει εθνική πολιτική για τις βιβλιοθήκες; Όπως έγραφα πριν από ένα χρόνο, "η εθνική πολιτική βιβλιοθηκών είναι το πλαίσιο για τη σχεδιασμένη και συντονισμένη ανάπτυξη των βιβλιοθηκών μιας χώρας, το οποίο προτείνεται ή/και υιοθετείται από μια κυβέρνηση". Θα μου πείτε, γενικός ορισμός και ποιος κυβερνητικός φορέας θα υλοποιήσει μια τέτοια πολιτική; Ωραία, αν ένας τέτοιος ορισμός είναι αποδεκτός, προχωρούμε παραπέρα και σκεφτόμαστε τι θα πει  σχεδιασμένη και συντονισμένη ανάπτυξη. Δηλαδή, χρειαζόμαστε ένα σχέδιο (τι σημαίνει εθνική πολιτική, τι περιλαμβάνει) και ένας συντονισμός των μερών που περιλαμβάνονται στο σχέδιο. Ωραία τα λες αγαπητή, ασκήσεις επί χάρτου και θεωρίες... Μα ... στο χαρτί πρέπει να γίνουν πρώτα, να συζητηθούν και να καταγραφούν όλα τα ζητήματα και ύστερα να προχωρήσει η υλοποίηση. Μπορεί και να 'χουν γίνει βέβαια όλ' αυτά και γω πράγματι να θεωρητικολογώ. Μακάρι, και πρώτη θα το επισημάνω (αν και, τουλάχιστον σε επίπεδο διαβούλευσης, δεν θυμάμαι να έχουν γίνει και σπουδαία πράγματα).

Ας ξαναγυρίσω στο κείμενο του κ. Πελεγρίνη, ο οποίος γράφει στην αρχή:

"Μελετώντας πιο συστηματικά τον θεσμό και συνεργαζόμενοι με τις βιβλιοθήκες, έγινε σαφές ότι τα θέματα που χρήζουν άμεσης διευθέτησης αφορούν αφενός τις διαδικασίες ανάπτυξης μιας εθνικής πολιτικής των βιβλιοθηκών, αφετέρου την ενδυνάμωση της μεταξύ τους συνεργασίας, με την Εθνική Βιβλιοθήκη να εποπτεύει, να συντονίζει και να υποστηρίζει ουσιαστικά την ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών."

Δηλαδή, αναγνωρίζει την ανάγκη εθνικής πολιτικής και αναγνωρίζει το ρόλο που πρέπει να παίξει η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ωραία, άρα χρειάζεται πράγματι ανάπτυξη εθνικής πολιτικής με σχεδιασμό και συντονισμό.

Παρακάτω γράφει ο κ. Πελεγρίνης:

"Σήμερα, παρά την καταρχάς θεσμική επάρκεια που διέπει τις Δ.Β. και τις αξιόλογες προσπάθειες του προσωπικού τους, στην πλειονότητά τους δεν έχουν επιτύχει την προσδοκώμενη διείσδυση στις τοπικές κοινωνίες..."

Εδώ, θα μου επιτραπεί να παρατηρήσω ότι η διείσδυση στις τοπικές κοινωνίες, πράγμα που όντως είναι πολύ σοβαρό και σπουδαίο ζήτημα και συμφωνώ με τη διαπίστωση της τυχόν έλλειψης, γίνεται τόσο από τις δημόσιες όσο και από τις δημοτικές βιβλιοθήκες κάθε περιοχής. Και πρέπει να πούμε ότι οι δημοτικές είναι πολύ περισσότερες και ότι λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ικανοποιητικά (αν όχι πολύ καλά) και παρά τα όσα ή τυχόν προβλήματα οικονομικής δυσπραγίας, υποστελέχωσης, υποτίμησης κτλ. Άρα, κι εδώ είναι φανερή η ανάγκη να λάβει υπόψη της η Πολιτεία, κεντρικά, και τις βιβλιοθήκες αυτές σε έναν σχεδιασμό εθνικής πολιτικής. Εξάλλου, είναι καλό να έχουμε ως δεδομένο ότι υπάρχουν (δανειστικές) βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και ότι έχουν να επιδείξουν σημαντικό έργο, καμιά φορά μακριά και από τα εκτυφλωτικά φώτα της δημοσιότητας.

Παρακάτω, ο κ. Υπουργός αναφέρεται σε ζητήματα σχετικά με "την ενεργοποίηση θεσμικών οργάνων για τη χάραξη εθνικής πολιτικής βιβλιοθηκών και την ανάπτυξη του δικτύου των δημοσίων βιβλιοθηκών". Πάλι τα μπερδέψαμε... Από τη μια εθνική πολιτική και από την άλλη δίκτυο δημοσίων βιβλιοθηκών.

Και γράφει παρακάτω για το δίκτυο των δημοσίων βιβλιοθηκών ότι: "θα αλληλεπιδρά με άλλα αντίστοιχα δίκτυα βιβλιοθηκών της χώρας, όπως το δίκτυο των δημοτικών βιβλιοθηκών, των ακαδημαϊκών και ερευνητικών βιβλιοθηκών, στοχεύοντας στην ανάπτυξη ενός ενιαίου εθνικού δικτύου πληροφοριών και γνώσης με πρωταγωνιστές τις βιβλιοθήκες". 

Συμφωνώ απόλυτα, μάλλον όχι ακριβώς, γιατί ξεχάστηκαν κάποιες κατηγορίες βιβλιοθηκών, όπως είναι οι ("καημένες") οι ειδικές (τεχνικές, ιατρικές, οικονομικές κτλ.), κάποιες από τις οποίες είναι σε δυσχερέστερη θέση ως προς τον εθνικό σχεδιασμό και συντονισμό γιατί ανήκουν σε διάφορους και διαφορετικούς θεσμικούς φορείς (υπουργεία, δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κτλ.). Μόνο που και αυτά όλα σαν τις δικές μου "ασκήσεις επί χάρτου" ακούγονται. Καταρχάς, να ξανασημειώσουμε ότι υπάρχουν βιβλιοθήκες, ότι υπάρχει παράδοση και εμπειρία, υπάρχουν (κάποιες) υποδομές, υπάρχει πλούτος συσσωρευμένης γνώσης και πληροφορίας και προπάντων υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν ...

Η αναφορά στις ακαδημαϊκές και ερευνητικές βιβλιοθήκες μαζί έχει ενδιαφέρον γιατί η αλήθεια είναι ότι στα σχετικά νομοθετήματα δεν έχω δει καμιά αναφορά και μάλιστα για τις ερευνητικές που φοβάμαι ότι έχουν πληγεί περισσότερο, όχι μόνο από την κρίση αλλά ίσως και από την αδιαφορία (και όχι μόνο της Πολιτείας...).

Και, ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Μια ιδέα από αυτά που έγραφα λίγο παλιότερα:

"Η Πολιτική αυτή πρέπει να πάρει υπόψη της όλες τις κατηγορίες βιβλιοθηκών, τα ζητήματα εκπαίδευσης του προσωπικού τους, αλλά και εκπαίδευσης των πολιτών ως χρηστών τους (με ιδιαίτερη βαρύτητα στις μικρές ηλικίες αλλά και στο χώρο της εκπαίδευσης και της έρευνας). Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι δεν αφορά ένα συγκεκριμένο υπουργείο και γι’ αυτό η παρακολούθηση της υλοποίησής της δεν μπορεί να ενταχθεί κάτω από τη μία ή την άλλη Διεύθυνση Γραμμάτων οποιουδήποτε Υπουργείου. "

Ο Υπουργός τελειώνει το άρθρο του ως εξής:

"Οι Δ.Β. πρέπει και μπορούν να αναλάβουν δράσεις για την αντιμετώπιση ζητημάτων με μεγάλο κοινωνικό αντίκτυπο που αφορούν την εκπαίδευση, την υγεία, την οικονομία, την τεχνολογία, τις δημογραφικές αλλαγές, το περιβάλλον και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε το απαραίτητο θεσμικό και τεχνολογικό περιβάλλον, καθώς επίσης να αναπτύξουμε την κατάλληλη εθνική στρατηγική ώστε η κοινωνική τους παρέμβαση να είναι ουσιαστική και αποτελεσματική."

Θα έλεγα βαρύ το φορτίο για τις δημόσιες βιβλιοθήκες μιας χώρας. Βέβαια, γίνεται πολύς λόγος για τις βιβλιοθήκες τον 21ο αιώνα, για τον μετασχηματισμό τους, για τους (νέους) ρόλους τους, για την βιβλιοθήκη ως τόπο και ως χώρο Όμως, πέραν του ότι ακόμη και έναν τέτοιο ρόλο παίζουν τόσο οι δημόσιες όσο και οι δημοτικές βιβλιοθήκες (στην ελληνική έχουμε έναν ωραίο όρο που θα μπορούσε να περιλάβει και τις δύο κατηγορίες, οι λαϊκές βιβλιοθήκες), ας μου επιτραπεί να παρατηρήσω ότι δεν υπάρχει πουθενά στο κείμενο η λέξη ανάγνωση, η λέξη βιβλίο και η λέξη παιδιά. Δεν υπάρχει ο αναγνώστης, η αναγνώστρια, που βέβαια δεν είναι  μόνο τα παιδιά, όμως εκεί, κατά τη γνώμη μου, χρειάζεται να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση. Ίσως αυτό είναι και το ζήτημα, όχι στο κείμενο ή στην πολιτική του υπουργείου, αλλά στη ζωή. Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες, ή γενικότερα για να πάμε και στους νέους ρόλους, οι χρήστες των βιβλιοθηκών.

Είναι και μήνας του βιβλίου ο Απρίλης, αλλά οι γιορτές αρκούν τελικά;

Εύχομαι να ήταν τα λόγια μου μόνο λόγια επί χάρτου.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημείωση 1. Η παραπάνω εικόνα είναι το λογότυπο της βιβλιοθήκης του ΤΕΕ, γι' αυτό και το υδατογράφημα, ήταν σχέδιο του φίλου και συναδέλφου Κώστα Α. πάνω σε μια ιδέα δική μου, θέλοντας να δείξουμε ότι πλέον οι βιβλιοθήκες εκτός από βιβλία είναι και τεχνολογία.

Σημείωση 2. Σαν σήμερα; Θυμάμαι που ψάχναμε στα στρώματα Αυγές να τις εξαφανίσουμε. Και θυμάμαι τη δασκάλα που έκλαιγε... 21 Απριλίου 1967, αποφράδα μέρα.

Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά, του Λεονάρδο Παδούρα

Ο "Άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά" (Καστανιώτης, 2011, σε μετάφραση Κώστα Αθανασίου), το μυθιστόρημα του Κουβανού συγγραφέα Λεονάρδο Παδούρα είναι η ιστορία δολοφονίας του Τρότσκι από τους ανθρώπους του Στάλιν μετά από εντολή του. Και πάνω από αυτό, μια ανατομία του σταλινικού μοντέλου όπως εκφράστηκε καταρχάς μέσα στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση, τόσο όσο ζούσε ο Στάλιν κύρια στη δεκαετία του '30 με τις ανατριχιαστικές και αποτρόπαιες στην ιδέα και στην υλοποίηση δίκες της Μόσχας, όσο και μετά το θάνατό του όταν η σκιά του απλωνόταν στις δομές και στις αντιλήψεις των επιγόνων του, αλλά και αλλού όπου μπόρεσε να επηρεάσει και να μπολιάσει (δυστυχώς) με το σαράκι της καχυποψίας, της ανελευθερίας, του αυταρχισμού, της δίωξης του διαφορετικού ή απλά του άλλου ...

Έτσι, ο Παδούρα μας δίνει μια εκπληκτική παρουσίαση αυτής της εικόνας στην Ισπανία την περίοδο του εμφυλίου (80 χρόνια φέτος από την έναρξή του), της Κούβας μετά την επανάσταση αλλά και μετά την πτώση και την παύση της βοήθειας από τη Σοβιετική Ένωση. Είναι ευρηματικός ο τρόπος δομής του μυθιστορήματος, τρεις ιστορίες σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, που όμως όλα δένονται μεταξύ τους πολύ καλά.

Η ιστορία του Ιβάν στην Κούβα, δεκαετία του '70 και αργότερα, η πείνα μετά το '89, ο θάνατος της γυναίκας του μάλλον από αβιταμίνωση, οι προσπάθειες αλλά και οι συντηρητικές αντιλήψεις της κουβανικής κυβέρνησης, το κυνηγητό στους αντιφρονούντες και στους ομοφυλόφιλους. Η γνωριμία του Ιβάν με τον Ραμόν Μερκαντέρ.
Η ιστορία του Ραμόν Μερκαντέρ, του δραστήριου μαχητή του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στην Ισπανία, ο ισπανικός εμφύλιος, η πείνα, οι ουρές για ψωμί, η άνοδος του φασισμού, οι διαμάχες κομμουνιστών με αναρχικούς, οι σχέσεις με το σοβιετικό καθεστώς. Η ανάθεση δολοφονίας του Τρότσκι.
Η ιστορία του Τρότσκι, οι περιπλανήσεις του, από τη Σοβιετική Ένωση όπου ήταν ανεπιθύμητος, στην Τουρκία, στη Γαλλία, στη Δανία, στην Αμερική, στο Μεξικό, στιγμές από την καθημερινή ζωή και δράση του, στοιχεία του χαρακτήρα του, εικόνες από την οικογένειά του και τις επιπτώσεις των κυνηγητών πάνω στη δική τους ζωή, η φιλία με Φρίντα Κάλο και Ντιέγκο Ριβέρα.

Ο Τρότσκι δολοφονήθηκε το 1940. Ο Μερκαντέρ βρέθηκε στη Σοβιετική Ένωση, ξαναγύρισε στην Αμερική, πέθανε στην Κούβα το 1978. Θα ήθελα να διαβάσω και το βιβλίο του Σεμπρούν "Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ".

Ο Παδούρα επισκέφθηκε τη χώρα μας το 2013 και στις 26 Ιουνίου τον είχαμε παρακολουθήσει στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Καστανιώτη. Η απλή αναφορά δεν αρκεί για τον σπουδαίο Ανταίο Χρυσοστομίδη που τόσο πρόωρα έφυγε το περασμένο καλοκαίρι, ψυχή της εκπομπής "Οι κεραίες της εποχής μας" μαζί με την Μικέλα Χαρτουλάρη και συγγραφέα των ομώνυμων βιβλίων από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Και φυσικά δεν πρέπει να παραλείψουμε την αναφορά στον Κώστα Αθανασίου, τον πολύ καλό μεταφραστή ισπανόφωνης λογοτεχνίας, που με τη μετάφρασή του, κάνει λες λογοτεχνία μέσω της μετάφρασης (εξάλλου, στη μετάφραση λογοτεχνίας, αυτό είναι το ζήτημα ή και το ζητούμενο πολλές φορές).

Και με την ευκαιρία, επειδή δίνονται πολλές πληροφορίες και λεπτομέρειες για τη διαμονή του Τρότσκι στο Μεξικό, παραθέτω κάποιες πληροφορίες. Σημαντικές πληροφορίες βρήκα εδώ. Όταν έφτασε ο Τρότσκι με τη γυναίκα του στο Μεξικό, αρχικά έμειναν στο Μπλε Σπίτι (Casa Azul) της Φρίντα Κάλο και του Ντιέγκο Ριβέρα. Το Μπλε Σπίτι  σήμερα είναι Μουσείο Φρίντα Κάλο, στο οποίο μπορεί κανείς να κάνει και μια εικονική περιήγηση. 

Αργότερα, μετακόμισαν παρακάτω, στο σπίτι όπου έμεινε μέχρι το τέλος, δολοφονημένος από τον Ραμόν Μερκαντέρ. Το σπίτι αυτό είναι σήμερα Μουσείο Λέον Τρότσκι, όπου μπορεί κανείς επίσης να βρει ενδιαφέρονατα πράγματα.

Επιστρέφοντας στο, εμβληματικό για μένα, μυθιστόρημα του Παδούρα και σημειώνοντας ότι είναι πολλά τα σημεία στα οποία θα μπορούσα να σταθώ, ας μεταφέρω μόνο τις εικόνες των προσφύγων που περιγράφει όταν ο Μερκαντέρ έφυγε από την Ισπανία για τη Γαλλία, τότε που έπεσε η Βαρκελώνη, στα τέλη του '38 με αρχές του '39, και 

"... έφτασε σ' ένα ύψωμα που τον υποδέχτηκε η νοσηρή δυσωδία της ήττας και όπου τα πρόσωπα οδηγούσαν σαν κοπάδια οι Σενεγαλέζοι στρατιώτες οι οποίοι έλεγχαν τους πρόσφυγες".

Και συνεχίζει:

"Μια παλίρροια από ανθρώπους, καλυμμένους με κουρελιασμένα πανιά, που ταξίδευαν πάνω σε κάποια, λίγα, αυτοκίνητα ή στοιβαγμένοι σε σαραβαλιασμένα αμάξια, που τα τραβούσαν λιμοκτονούντα άλογα, ή απλώς πήγαιναν περπατώντας, σέρνοντας βαλίτσες και μπόγους όπου είχαν συσσωρεύσει όλα τα υπάρχοντα της ζωής τους, δέχονταν σιωπηλά διαταγές ακατανόητες γι' αυτούς, που τις κραύγαζαν στα γαλλικά και τις τόνιζαν με εκφοβιστικές χειρονομίες και απειλητικά ρόπαλα. Ήταν κόσμος που είχε ριχτεί σε μια έξοδο βιβλικών διαστάσεων, σπρωγμένος μόνο από τη θέληση να επιβιώσει, πλάσματα που κουβαλούσαν ένα τεράστιο φορτίο από απογοητεύσεις και απώλειες, ολοφάνερες σε κάτι βλέμματα από τα οποία είχε χαθεί ακόμα και η αξιοπρέπεια".

Υστερόγραφο: 

Μήπως μας ξενίζει η περιγραφή; Ή μήπως μας φαίνεται οικεία; Να σημειώσω ότι το παραπάνω αναφέρεται στο χειμώνα 1938-39 και ότι το βιβλίο του Παδούρα πρωτοκυκλοφόρησε το 2009. Ο άνθρωπος δεν είχε δει τη Λέσβο, ούτε την Ειδομένη, ούτε τον Πειραιά, ούτε τη Λαμπεντούζα, ούτε την Πύλο. Τελικά, εικόνες με ανθρώπους "περπατώντας, σέρνοντας βαλίτσες και μπόγους όπου είχαν συσσωρεύσει όλα τα υπάρχοντα της ζωής τους" είναι εικόνες του πολιτισμού μας, φαίνεται... Φοβάμαι μην τις συνηθίσουμε, μην τις συνηθίσουν και τα παιδιά μας και τα παιδιά των παιδιών μας...

Ο Σαίξπηρ πάλι - με αφορμή την παράσταση του Άμλετ από το 4ο ΓΕΛ Χανίων

Μια αξιοπρόσεκτη παράσταση είδα στα Χανιά πριν από λίγες ημέρες. Οι μαθητές και οι μαθήτριες του 4ου Γενικού Λυκείου Χανίων ανέβασαν Άμλετ! Και ήταν ένας εξαιρετικός Άμλετ. Τα παιδιά ήταν όλα πολύ καλά, πλούσιο έργο, δύσκολο θα έλεγα, και δυό ώρες χωρίς διάλειμμα, χωρίς ανάσα, χωρίς και να σκεφτούμε όμως πότε να τελειώνει. 

Δεν έχασαν τα λόγια τους, μετέφεραν το κλίμα της εποχής, τις σχέσεις και τις διαπλοκές της εξουσίας, ακόμη περισσότερο μετέφεραν το δράμα του τραγικού πρωταγωνιστή, του Άμλετ και όλα αυτά μέσα από μια παράσταση πλούσια σε λόγο, σε τραγούδια, σε κοστούμια, σε κίνηση, σε χορό. Ναι, ο χορός ήταν κάτι το ιδιαίτερο στην παράσταση (και... όχι μόνο γιατί χορεύει η ανηψιά μου η Μαριάννα βέβαια). Τα κορίτσια του χορού, με μάσκες, σε μια χορογραφία αέρινη και συνάμα γήινη, συμμετείχαν με τις κινήσεις τους στη μεταφορά της τραγικότητας που έχει το έργο του μεγάλου δραματουργού. 

Όλα αυτά έγιναν χάρη στην πολλή δουλειά που έκαναν τα παιδιά, αλλά φυσικά και χάρη στην αγάπη και στη γνώση και στο μεράκι της φιλολόγου Αριάδνης Παπιδάκη που έκανε τη διασκευή και τη σκηνοθεσία και είχε όλη τη φροντίδα και όλη την ευθύνη της παράστασης. Και τα παιδιά στο τέλος, όλα μαζί, με αυθόρμητο νεανικό ενθουσιασμό, περικύκλωσαν την καθηγήτριά τους πάνω στη σκηνή, δείχνοντας την αγάπη τους και την ικανοποίηση από την ωραία ομαδική δουλειά που είχαν καταφέρει. Ωραία σκηνή!

Μας είπε η κ. Παπιδάκη ότι τα ηχητικά και τα φωτιστικά της παράστασης έγιναν από έναν πρώην μαθητή του σχολείου που τώρα σπουδάζει στο Ρέθυμνο στο σχετικό τμήμα του ΤΕΙ Κρήτης. Και είπε επίσης ότι η χορογραφία έγινε πάλι από έναν πρώην μαθητή του σχολείου που τώρα σπουδάζει χορό στην Αμερική, τον Αλέξανδρο Καραμπατσάκη (ο οποίος, να σημειώσω, έχει ήδη στο ενεργητικό του χορευτικές παραστάσεις και αξίζει, με την ευκαιρία, να τον δει κανείς σε μια σόλο παράσταση εδώ).

Οι ρόλοι ήταν όλοι ξεχωριστοί, και ο Άμλετ και η τραγουδίστρια και ο τρελός και η Οφηλία και ο Οράτιος και ο χορός των δαιμονίων και όλοι οι άλλοι. Μπράβο στα παιδιά, μπράβο στο σχολείο!

Για τη συγκεκριμένη παράσταση, χρησιμοποιήθηκαν ως βάση τα κείμενα από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά. Στη βιβλιοθήκη μου έχω τη μετάφραση του Βασίλη Ρώτα από τις εκδόσεις Επικαιρότητα (1994). Δανείστηκα το βιβλίο με μετάφραση Χειμωνά (Κέδρος, 1988) από τη βιβλιοθήκη της γειτονιάς μου. Γράφει ο Χειμωνάς στην εισαγωγή:

"... Ποτέ στην λογοτεχνία, κανένα άλλο πλάσμα δεν μίλησε τόσο ωμά, άκαμπτα, βάναυσα, για θέματα ουσίας του ανθρώπου όπως μίλησε ο Άμλετ, αυτό το ξένο πρόσωπο, που ως το τέλος θα μείνει ξένο και που το δράμα δεν το γεννά: το παρασύρει και το εμπλέκει· το αποσπά από το χάος όπου ανήκει και το χρησιμοποιεί στην κίνησή του, προορίζοντάς το, από την αρχή, για την αναγκαία πράξη - αυτήν που ωφελεί το δράμα και το εκπληρώνει...

Ο Άμλετ (έχει κατά κόρον ειπωθεί) μπορεί να είναι ένα έργο πολιτικό ή φιλοσοφικό ή ποιητικό ή όλα μαζί ή τίποτε από αυτά, πλήρες ή ατελές, συγκλονιστικό ή αποτυχημένο - όμως, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε, όπως και να τον μεταχειρισθούμε, να αμελήσουμε αυτήν την ταραγμένη όσο και έντονα αισθητή σχέση του με το απόλυτο, που είπα πριν. Το κεντρικό, θαρρώ, ερώτημα του Άμλετ να ζεις ή να μη ζεις, που συμπυκνώενι (και θα έλεγα ακυρώνει, αναβάλλει) όλη του την αγωνία, υποκρύπτει ένα άλλο πιο θεμελιώδες, πολύ πιο αγωνιώδες - θα το όριζα πρακτικό - ερώτημα: πώς να ζεις..."

Αντιγράφω ένα κομμάτι από τα λόγια του Άμλετ, όταν βγαίνει ο αυλικός Όσρικ από τη σκηνή και ο Οράτιος, ο καλός του φίλος, λέει: "Επιτέλους, αυτός ο τσαλαπετεινός ξαναφόρεσε το λοφίο του κι έφυγε":

"Τα ίδια τσακίσματα θα έκαμνε και πριν βυζάνει
την μάνα του. Δεν είναι μονάχα αυτός. Ολόκληρη αγέλη
σαν κι αυτόν φιλάρεσκοι και τρομαγμένοι αυλικοί
μιας Αυλής που δεν είχε ποτέ βασιληά. Δεν θα τους δεχθεί
ποτέ ο βασιληάς. Τους τρέφει και τους ευνοεί, τους χαίρεται
η ετοιμόρροπη εποχή. Παν κι έρχονται όπου τους πάει το ρεύμα
Η σκέψη τους ένας φλοίσβος. Επιπλέουν πάντα σαν τον αφρό
Φουσκάλες που σκάζουν μόλις φυσήξει αέρας."

Η παράσταση ήταν για τα 400 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Σαίξπηρ. Σαίξπηρ λοιπόν πάλι και πάλι... Ο Σαίξπηρ πάλι. Αυτός ήταν και ο τίτλος του "Αντί ευχών" φυλλαδίου που κυκλοφόρησε το ΜΙΕΤ τον Δεκέμβριο του 2014 για τα 450 χρόνια από τη γέννησή του! Το φυλλάδιο περιέχει κείμενα του Κ.Θ. Δημαρά από τις επιφυλλίδες που δημοσίευσε στο Βήμα την περίοδο 1948-1964. Ο Σαίξπηρ πάλι ήταν ο τίτλος μιας επιφυλλίδας του 1959. Ο Δημαράς, στα σημειώματα αυτά, ασχολείται κυρίως με την παρουσία και τις μεταφράσεις του σαιξπηρικού έργου στην Ελλάδα (μέχρι τότε φυσικά). Γράφει σε ένα από τα κείμενα, με την ευκαιρία της αναφοράς σε μια μια συγκεκριμένη νέα μετάφραση:

"... Πρέπει να διαβάζουμε και  να ξαναδιαβάζουμε τον Σαίξπηρ. Τις ημέρες αυτές, ετοιμάζοντας το σημερινό μου σημείωμα, κάνοντας δειγματοληψίες, συγκρίνοντας την μετάφραση αυτήν με άλλες, είχα την ευκαιρία να ξαναμπώ στην μαγική ατμόσφαιρα την οποία δημιουργεί ο άνθρωπος αυτός με το σκηνικό του έργο. Φαντασία, γνώση του ανθρώπου, λυρισμός, θυμοσοφία, πείρα της ζωής, όλα αυτά εναλλάσσονται και μας συνεπαίρνουν όταν διαβάζουμε το θέατρο του Σαίξπηρ. Αυτό το ξεχείλισμα του σκηνικού του πλούτου ίσως είναι αδευτέρωτο..."

Πλάι στα κείμενα του Δημαρά, πολύ ενδιαφέρον έχει επίσης το Υστερόγραφο του Διονύση Καψάλη, όπου καταπιάνεται, πέρα από το ζήτημα της μετάφρασης στη λογοτεχνία, στην ανάγνωση της λογοτεχνίας γενικότερα και στη σημασία της για "τη συνεχιζόμενη πάλη της ανθρωπότητας κατά της άγνοιας, της δεισιδαιμονίας, της τυραννίας, της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού, του ολοκληρωτισμού..."

Επιστρέφοντας στον Βασίλη Ρώτα (για τον οποίο έχω και μια γλυκειά, νεανική ανάμνηση), διαβάζω από τη δική του Εισαγωγή:

"...Ο Σαίξπηρ δίνοντας την εικόνα της εποχής του με την κοσμοθεωρία της, που 'ναι ακόμα ολότελα θρησκευτική, την περιβάλλει με το δέος και την ευλάβεια και την πίστη σε ανώτερη τάξη που τραβάει τους δρόμους της και ξετελειώνει τους σκοπούς της, ρυθμίζοντας και την κοσμικήν ιεραρχία των αξιών. Ωστόσο στο έργο τούτο κάνει αισθητή την εμφάνισή της και μια πίκρα, μια απογοήτεψη από τη ζωή, ..."

Στο τέλος, παρατίθενται σημειώσεις του που επεξηγούν τμήματα του κειμένου ή δίνουν γενικότερες πληροφορίες (π.χ με αφορμή την αναφορά στη Βιττεμβέργη), καθώς και φωτογραφίες από ιστορικές παραστάσεις του Άμλετ (με Αλέξη Μινωτή, Αικατερίνη Βερώνη, Σοφία Ταβουλάρη, Λόρενς Ολιβιέ, Σάρα Μπερνάρ κ.ά.). Ο Ρώτας σημειώνει ότι η μετάφραση αυτή έγινε το 1937 για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου (η παράσταση ανέβηκε το 1937 σε σκηνοθεσία Ροντήρη με πρωταγωνιστή τον Μινωτή).


Για περισσότερα γύρω από το έτος Σαίξπηρ, ιδιαίτερα στη Μεγάλη Βρετανία, μπορεί κανείς να επισκεφθεί τον ιστότοπο Shakespeare400, με όλες τις σχετικές δράσεις, αλλά και τη σελίδα του εκδοτικού οίκου Cambridge University Press όπου, ανάμεσα στα άλλα, δημοσιεύονται διάφορα κείμενα, αποσπάσματα από βιβλία κτλ. Αλλά και στον τόπο μας γίνονται διάφορα. Ας αναφέρω μόνο την εκπομπή του Γιάννη Ευσταθιάδη στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ με τίτλο "Εσύ που είσαι μουσική". Τίτλος παρμένος από το 8ο σονέτο του ποιητή και εκπομπή γεμάτη μουσικές και λόγια από παραστάσεις έργων του Σαίξπηρ.

Εδώ, μια στροφή από το 8ο σονέτο σε μετάφραση του Διονύση Καψάλη:

Εσύ που είσαι μουσική, γιατί θλιμμένα
τη μουσική ακούς; Η χάρη με τη χάρη
κι η γλύκα με τη γλύκα χαίρονται. Κι εσένα
της ηδονής η θλίψη σ’ έχει συνεπάρει;

Ο Σαίξπηρ πάλι και για πάντα!
Και μην ξεχνάμε: το ερώτημα είναι πώς να ζεις!

Μια φορά κι ένα καιρό ήταν ...

Μια φορά κι ένα καιρό ήτανε δυο ποντικάκια που ήταν φίλοι, το ένα ζούσε στο χωριό και το άλλο στην πόλη. Μια μέρα, το ποντικάκι της πόλης επισκέφθηκε τον φίλο του στο χωριό. Εκείνος τον υποδέχτηκε με πολλή χαρά, του έκανε τραπέζι και ύστερα του έστρωσε ένα όμορφο κρεβάτι και κοιμήθηκε... 

Την άλλη μέρα, πήγανε για πικνίκ στο δάσος. Έστρωσαν μια πετσέτα χάμω και άπλωσαν τα φαγητά που είχαν φέρει, κεφτεδάκια, ψωμί, τυρί και ντομάτες. Αφού έφαγαν, ο ποντικός του χωριού πήγε να κόψει φρούτα. Έφερε φράουλες, κεράσια, μήλα και σταφύλια....

Το επόμενο πρωί, ο ποντικός του χωριού είχε να κάνει δουλειές. Πήρε τα μηχανήματα και τα εργαλεία του και πήγε στο χωράφι. Ο ποντικός της πόλης ...

.............................................................................................................................................................

... Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!

Έχει κι άλλα λόγια το παραμύθι στο ενδιάμεσο, άλλα που δείχνουν οι εικόνες του βιβλίου κι άλλα που έχουμε επινοήσει εμείς. Βάζομε τη φαντασία να δουλέψει, κάνουμε κουβέντα, μιλάμε για την πόλη και για το χωριό.

Και μόλις τελειώσει το παραμύθι, πάμε αμέσως σε άλλο, στο επινοημένο τώρα. Να πούμε το πιθηκάκι. Δεν έχουμε βιβλίο, έχουμε φτιάξει μια ιστορία και τη διηγούμαστε. Για το πιθηκάκι που θέλει ν' ανεβεί ψηλά στο δέντρο κτλ κτλ.

Και η κουβέντα συνεχίζεται. Έχουμε τόσα πολλά να πούμε...