"Φτωχή ανθρωπότητα, δεν μπόρεσες ούτε ένα κεφαλαίο να γράψεις ακόμα...": Τάσος Λειβαδίτης

Αλλά τα βράδυα

Και να που φτάσαμε εδώ
Χωρίς αποσκευές
Μα μ' ένα τόσο ωραίο φεγγάρι
Και εγώ ονειρεύτηκα έναν καλύτερο κόσμο
Φτωχή ανθρωπότητα, δεν μπόρεσες
ούτε ένα κεφαλαίο να γράψεις ακόμα
Σα σανίδα από θλιβερό ναυάγιο 
ταξιδεύει η γηραιά μας ήπειρος

Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη

Βέβαια αγάπησε τα ιδανικά της ανθρωπότητας,
αλλά τα πουλιά
πετούσαν πιο πέρα

Σκληρός, άκαρδος κόσμος, 
που δεν άνοιξε ποτέ μιαν ομπρέλα
πάνω απ' το δέντρο που βρέχεται

Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη
Ύστερα ανακάλυψαν την πυξίδα
για να πεθαίνουν κι αλλού και την απληστία
για να μένουν νεκροί για πάντα

Αλλά καθώς βραδιάζει
ένα φλάουτο κάπου
ή ένα άστρο συνηγορεί για όλη την ανθρωπότητα

Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη

Καθώς μένω στο δωμάτιο μου, 
μου 'ρχονται άξαφνα φαεινές ιδέες
Φοράω το σακάκι του πατέρα
κι έτσι είμαστε δυο,
κι αν κάποτε μ' άκουσαν να γαβγίζω
ήταν για να δώσω
έναν αέρα εξοχής στο δωμάτιο

Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη

Κάποτε θα αποδίδουμε δικαιοσύνη
μ' ένα άστρο ή μ' ένα γιασεμί
σαν ένα τραγούδι που καθώς βρέχει
παίρνει το μέρος των φτωχών

Αλλά τα βράδια τι όμορφα
που μυρίζει η γη!

Δως μου το χέρι σου.. 
Δως μου το χέρι σου..

Τάσος Λειβαδίτης (20/4/1922 - 30/10/1988)

Και τραγουδιστά με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε μουσική Γιώργου Τσαγγάρη

Όταν οι λέξεις ταξιδεύουν με τον Εδουάρδο Γκαλεάνο

Μα μπορεί να ταξιδεύουν οι λέξεις; Μπορεί, με τον Εδουάρδο Γκαλεάνο, τον εμπνευσμένο ουρουγουανό συγγραφέα, που σαν γνήσιος λατινοαμερικάνος, μας ταξιδεύει με τις μικρές ιστορίες του για άλλη μια φορά σε κόσμους παραμυθιού και ονείρου. 

Είχα αναφερθεί σε παλιότερη ανάρτηση στο ταξίδι των εναγκαλισμών, που επίσης είχε ιστορίες, απόψεις και στοχασμούς του συγγραφέα πάνω σε διάφορα θέματα. Τώρα, στο βιβλίο του Οι λέξεις ταξιδεύουν: με τα χαρακτικά του Jose Borges, (εκδόσεις Πάπυρος, σε μετάφραση της Ισμήνης Κανσή) που στα ελληνικά εκδόθηκε το Δεκέμβριο 2013 αλλά στα ισπανικά πρωτοκυκλοφότησε το 1993, ο Γκαλεάνο μας αφηγείται τις ιστορίες απλών ανθρώπων με το δικό του ξεχωριστό, σουρεαλιστικό θάλεγα, τρόπο και παράλληλα βρίσκει πάλι την ευκαιρία να μας μιλήσει για τους μύθους και τις παραδόσεις της πατρίδας του της Λατινικής Αμερικής, αλλά και να στοχαστεί φωναχτά και να μιλήσει για μικρά και μεγάλα ζητήματα που τον απασχολούν. 

Το εξώφυλλο της αγγλικής έκδοσης του βιβλίου

Ανάμεσα στις ιστορίες του: Λίγα λόγια για τη λέξη, Η ιστορία με τον κροκόδειλο που είχε τη συνήθεια να τρώει τις γυναίκες του, Λόγια γραμμένα στους τοίχους, Η ανάσταση του παπαγάλου, Πώς ένας τσαγκάρης γλίτωσε από τους τοκογλύφους, Λίγα λόγια για τη μνήμη, Η ιστορία του άνδρα που ήθελε να γεννήσει, Λίγα λόγια για τη μουσική, Λίγα λόγια για την παγκόσμια ιστορία, Μια μέρα στο καφενείο κτλ. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί του ιδιαίτερου στυλ και περιεχομένου των ιστοριών αυτών.

Στην όχθη μιας άλλης θάλασσας, ένας άλλος αγγειοπλάστης αποσύρεται λόγω ηλικίας....

... Ο νέος αγγειοπλάστης δεν φυλάει το όμορφο κεραμεικό σκεύος για να το κοιτάζει και να το θαυμάζει, αλλά το πετάει στο πάτωμα να σπάσει, και μαζεύει τα αμέτρητα μικρά κομματάκια, που τα ανακατεύει μέσα στον δικό του πηλό.

[Λίγα λόγια για τη μνήμη (Ι)]

... Ο ποιητής Σαμπίνο, τροβαδούρος στις υπαίθριες αγορές, στα απομακρυσμένα από την ακτή χωριά, τραγουδούσε τις προφητείες της κόκκινης αγελάδας. Η αγελάδα, που στα όνειρά του πετούσε, του είχε πει ότι η έρημος θα γίνει θάλασσα, κι ότι θα πρασινίσουν τα βροχοτόπια, και πως εκείνοι που ήξεραν, γνώριζαν ότι θα έρθει ο καιρός που θα γεννιέσαι δίχως να πεθαίνεις, κι ότι όλες οι μέρες θα είναι Κυριακή....

[Η ιστορία της μοιραίας συνάντησης ανάμεσα στον ληστή της ερήμου και τον μετανιωμένο ποιητή]

"Στον τοίχο μιας ταβέρνας στη Μαδρίτη υπάρχει μια πινακίδα που λέει: "Απαγορεύεται το τραγούδι"

Στον τοίχο του αεροδρομίου του Ρίο ντε Ζανέιρο υπάρχει μια πινακίδα που λέει: "Απαγορεύεται να παίζετε με τα καροτσάκαι"

Με άλλα λόγια: υπάρχει ακόμα κόσμος που τραγουδά, και κόσμος που παίζει"

[Περί απαγορεύσεων]

Αλήθεια , οι λέξεις ταξιδεύουν; Και πού πάνε; Αναρωτιέται κι ο ίδιος ο συγγραφέας:

Ο Χαβιέρ Βιγιαφάνιε μάταια ψάχνει τη λέξη που του έφυγε λίγο πριν προλάβει να την πει. Πού να πήγε αυτή λέξη, που την είχε στην άκρη της γλώσσας του; Να υπάρχει άραγε κάποιο μέρος όπου συγκεντρώνονται οι λέξεις που κατάφεραν να το σκάσουν; Ένα βασίλειο με τις χαμένες λέξεις; Πού σε περιμένουν άραγε οι λέξεις που δεν κατάφερες ν' αρθρώσεις;

[Λίγα λόγια για τη λέξη (V)]

Συνοδοιπόρος και συνυπεύθυνος για το ταξίδι στις λέξεις και στους μύθους, ο καλλιτέχνης από ένα χωριό της βορειοανατολικής Βραζιλίας Χοσέ Μπόρχες. Κι αναρωτιέσαι αν οι ζωγραφιές του χαράκτη Μπόρχες περιγράφουν τις λέξεις του παραμυθά Γκαλεάνο ή το αντίθετο. Αλλά τι σημασία έχει;

Βρίσκεται στον ορίζοντα, λέει ο Φερνάντο Μπίρι. Πλησιάζω δυό βήματα, κι εκείνη απομακρύνεται δυο βήματα. Περπατώ δέκα βήματα, κι ο ορίζοντας κάνει πίσω άλλα δέκα. Όσο κι αν προχωρήσω, δεν θα τη φτάσω ποτέ. Σε τι χρησιμεύει η ουτοπία; Γι' αυτό ακριβώς: για να προχωράμε.

[Λίγα λόγια για την ουτοπία]

Οι βιβλιοθήκες, ο Σύριζα και η βάσανος για μια πρόταση πάνω σε "χειροπιαστά οράματα"

"Σώστε όλες τις βιβλιοθήκες του Λίβερπουλ", γράφει ένα από τα πανώ της διαδήλωσης

Πριν από δύο μέρες διάβασα στην ηλεκτρονική έκδοση της Guardian την είδηση ότι αρκετοί συγγραφείς πρωτοστάτησαν στη διαδήλωση που έγινε στο Λίβερπουλ για να μην κλείσουν οι 11 από τις 18 δημοτικές βιβλιοθήκες, όπως, για οικονομικούς λόγους, αποφάσισε το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης. Και άλλες φορές έχουμε δει τα τελευταία χρόνια διαμαρτυρίες "επωνύμων" αλλά και απλών πολιτών (και ακτιβιστών όπως του Occupy London κ.ά.) στην Αγγλία, όταν επιχειρείται το κλείσιμο βιβλιοθηκών στο πλαίσιο πολιτικών λιτότητας, περιορισμού δαπανών κτλ. 

Και κάθε φορά, θυμάμαι, αναρωτιόμουν ποια μπορεί να ήταν άραγε η αντίδραση αντίστοιχα στον τόπο μας. Οι σκέψεις αυτές μου έρχονται και τώρα πάλι, έχοντας στο μυαλό μου την πρόταση του Σύριζα για τον πολιτισμό, όπου αναφέρεται και στις βιβλιοθήκες. 

Αν και δεν έχω αναστολές στη δημόσια έκφραση της άποψής μου, περίμενα για μερικές μέρες κάποια παρέμβαση, κάποιες αναφορές, ώστε να μην βγαίνω πάλι σαν μαϊντανός να γκρινιάζω δημόσια (σχεδόν) μόνη μου. Κι ενώ, δημόσια έχουν γραφτεί πολλά για την Πρόταση αυτή του Σύριζα, πουθενά όμως και κανείς δεν ασχολείται με τις βιβλιοθήκες. Ακόμη και η ανάρτηση του βιβλιοθηκάριου περιορίστηκε κύρια στους λόγους για τους οποίους σταμάτησε η στήλη του στην Αυγή (επίσης σοβαρό θέμα και πολιτισμού το ίδιο το γεγονός, ελπίζω να μην αποτελεί δείγμα γενικότερης νοοτροπίας και συμπεριφοράς).

Η αλήθεια είναι ότι μόλις ενημερώθηκα (από το Scoop.it της Δημόσιας βιβλιοθήκης Λειβαδιάς) για το κείμενο του Σύριζα, έστειλα (στις 29/9/2014) μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου το παρακάτω κείμενο (πρόχειρα και γρήγορα γραμμένο) σε μερικούς φίλους, με κάποιους από τους οποίους μοιραζόμαστε συχνά τις σκέψεις μας με ένα καφέ.

"Θεωρώ ότι είναι δύο ξεχωριστά θέματα, άλλο το βιβλίο και άλλο οι βιβλιοθήκες. Το βιβλίο έχει να κάνει με αυτά που ήδη αναφέρονται στο κείμενο έτσι κι αλλιώς και κυρίως – καλώς ή κακώς, αλλά πάντως, για να είμαστε και ρεαλιστές, αναγκαία – με ζητήματα οικονομίας, αγοράς κτλ. Οι βιβλιοθήκες  έχουν βέβαια σχέση με το βιβλίο, όχι όμως άμεσα με τα προβλήματα της αγοράς,  επίσης είναι και άλλα πράγματα οι βιβλιοθήκες και θα έπρεπε να έχουμε μπεί ενεργά σε αυτό το διάλογο. Και τα άλλα πράγματα δεν είναι μόνο η ψηφιοποίηση, που στο κάτω κάτω γίνεται. Ένα ζήτημα που δεν θίγεται καθόλου στο κείμενο για τις βιβλιοθήκες είναι οι άνθρωποι. Επίσης, οι βιβλιοθήκες έχουν καθοριστικό ρόλο και  λόγο στον πληροφοριακό αλφαβητισμό, στον ψηφιακό αλφαβητισμό  εμπλέκονται και άλλοι θεσμοί. Το κείμενο για την Εθνική πολιτική βιβλιοθηκών και για το Δίκτυο είναι σύντομο, αναρωτιέμαι αν έχει γίνει πιο αναλυτική επεξεργασία. Η συμβολή των βιβλιοθηκών  στην εκπαίδευση και στην έρευνα είναι καθοριστική επίσης."

Το κείμενο της Πρότασης (και) για τις βιβλιοθήκες είναι λες γραμμένο στο πόδι, κάτι σαν συρραφή προτάσεων και δεν ξέρει κανείς ποιοί τις διατύπωσαν, τι έχουν στο μυαλό τους, αν έχουν επεξεργασμένο υλικό στα συρτάρια και τέλος πάντων αν έχουν στη σκέψη τους αρχή, μέση και τέλος για το πώς θα αντιμετωπίσει ο Σύριζα, αν γίνει Κυβέρνηση, και τα ζητήματα των βιβλιοθηκών.

Δεν είναι δυνατόν στην παρούσα ανάρτηση να δώσω πλήρη παρουσίαση των σκέψεων που έκανα διαβάζοντας την Πρόταση (δεν λέω Θέσεις, γιατί υποτίθεται ότι είναι σε διαβούλευση - δεν ξέρω με ποιο τρόπο - αλλά και γιατί δεν μπορεί αυτό το κείμενο να είναι οι Θέσεις του Σύριζα). Έχω ήδη γράψει σε παλιότερες αναρτήσεις κάποιες σκέψεις μου σχετικά με μια Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών (π.χ.: Για μια Εθνική πολιτική βιβλίου και βιβλιοθηκών (μερικές πρώτες σκέψεις και ως συμβολή στις συζητήσεις που έχει ξεκινήσει ο Σύριζα) στις 28/1/2014 και Δημόσιες βιβλιοθήκες και προϋποθέσεις για μια αριστερή πολιτική: συμβολής στο διάλογο συνέχεια... στις 5/2/2014).

Ξεκινώ από τις θέσεις ότι στην Ελλάδα υπάρχουν βιβλιοθήκες, ότι υπάρχουν και πολύ καλά οργανωμένες βιβλιοθήκες, ότι υπάρχουν βιβλιοθήκες διαφόρων κατηγοριών (ακαδημαϊκές, δημόσιες, δημοτικές, ειδικές, ιατρικές, κτλ.), ότι υπάρχει (και) πολύ καλά εκπαιδευμένο προσωπικό, ότι η τεχνογνωσία του προσωπικού (κύρια στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, αλλά όχι μόνο) είναι "ευρωπαϊκού" επιπέδου, ότι έχουν γίνει σημαντικά πράγματα στις βιβλιοθήκες τα τελευταία 20-30 χρόνια (χάρη στη θέληση και στις άοκνες προσπάθειες των ανθρώπων που δούλευαν στο χώρο, αλλά και χάρη στα ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης, που όμως από μόνα τους, όπως φάνηκε, δεν αρκούν αφού δεν εξασφάλισαν τη συνέχιση της απασχόλησης των ανθρώπων και της λειτουργίας πολλών δραστηριοτήτων που είχαν ξεκινήσει). Υπάρχουν βέβαια και αρκετά σημεία με αρνητικό πρόσημο που σε μια άλλη  επεξεργασία θα μπορούσαν να παρουσιαστούν, δεν είναι όμως του παρόντος μια τέτοια αναφορά.

Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι η συγκεκριμένη Πρόταση αφορά τις δημόσιες/δημοτικές (λαϊκές) βιβλιοθήκες αφού είναι πρόταση για τον Πολιτισμό (αν και είναι γνωστό ότι ακόμη και σε αυτό υπάρχει πρόβλημα αρμοδιοτήτων, πολλά εμπλεκόμενα υπουργεία κτλ.). Όμως, αναφέρονται κάπου αλλού οι άλλες κατηγορίες; Και πού τέλος πάντων αντιμετωπίζονται ως ολότητα, όταν το κείμενο ήδη κάνει λόγο για Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών; Τελικά, τι είναι αυτό το Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών; Υπάρχει επεξεργασμένο πρόγραμμα από το Σύριζα; Υπάρχει ομάδα που δουλεύει γι' αυτό; 

Κάναμε λόγο για Εθνικό Δίκτυο Βιβλιοθηκών στις αρχές της δεκαετίας του '80, όμως τότε δεν υπήρχε σχεδόν τίποτα οργανωμένο. Υπάρχει ήδη μια εμπειρία στην Ελλάδα από τη λειτουργία ομάδων βιβλιοθηκών, όπως είναι οι ακαδημαϊκές και οι δημόσιες. Έχουν γίνει κατά καιρού ενέργειες για τις ιατρικές, οικονομικές κτλ. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης έχει το λεγόμενο Εθνικό Δίκτυο Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών (ΕΔΕΤΒ), όπως έχει ονοματίσει το σύνολο των βιβλιοθηκών που συμμετέχουν στο συλλογικό κατάλογο περιοδικών (μια εξαιρετικά σημαντική και χρήσιμη δραστηριότητα του ΕΚΤ για τις βιβλιοθήκες, με πρωτεργάτη το σημερινό Γενικό Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης Φίλιππο Τσιμπόγλου και άλλους καλούς και άξιους βιβλιοθηκονόμους, κάποιοι από τους οποίους το λειτουργούν μέχρι και σήμερα). Δίκτυο έχει δημιουργήσει και το Ίδρυμα Νιάρχου με την ομάδα δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών που συμμετέχουν στο Future Library (ένα θέμα που δεν θίγεται καθόλου στο κείμενο, για το οποίο όμως χρειάζεται μια θέση, όχι απαραίτητα αρνητική, όμως μια θέση για μια στάση απέναντι στους μικρούς και τους μεγάλους χορηγούς και "ευεργέτες"). Πώς δένουν λοιπόν όλα αυτά με το προτεινόμενο Δίκτυο;

Πώς και γιατί ενεπλάκη η Βιβλιοθήκη της Βουλής στο ρόλο του συντονιστή μαζί με την Εθνική Βιβλιοθήκη; Και αν γίνει αυτό (που κατά τη γνώμη μου δεν χρειάζεται), ποιος θα είναι ο ρόλος της; Και μάλιστα, να σημειώσω εδώ ότι προτείνεται οι δύο αυτές βιβλιοθήκες "να λειτουργούν καθοδηγητικά για όλες τις υπόλοιπες, χωρίς όμως να τις υποκαθιστούν και να τις υποβαθμίζουν". Μα σε ποια εποχή βρισκόμαστε; Πώς θεωρούμε ότι λειτουργούν οι θεσμοί και οι άνθρωποι; Είναι δυνατόν ακόμη και η Εθνική Βιβλιοθήκη να καθοδηγεί; Ας το θεωρήσω κακή χρήση της ελληνικής γλώσσας (που δεν συγχωρείται βέβαια σε ένα τέτοιο κείμενο, γιατί φοβάμαι μην εκφράζει αντίληψη και οπωσδήποτε ελλιπή γνώση ή και άγνοια της κατάστασης).

Παρακάτω:

Τι σημαίνει "χάραξη και υλοποίηση Εθνικής Πολιτικής για τις Βιβλιοθήκες της χώρας" (μα αυτήν περίμενα να διατυπώνεται στην Πρόταση)

Τι σημαίνει "εφαρμογή των διεθνών προτύπων και πρακτικών" (εδώ πιάνω και αδιάβαστο τον συντάκτη, οι βιβλιοθήκες δεν μπορούν πλέον να δουλεύουν χωρίς την εφαρμογή προτύπων και αυτό κάνουν)

Τι σημαίνει "οργάνωση μιας πλατφόρμας συνεργασίας, συντονισμού και δικτύωσης όλων των κατηγοριών των βιβλιοθηκών μέσα στα όρια κάθε περιφέρειας και μέσα στο πλαίσιο αρμοδιοτήτων του Περιφερειάρχη της"  (!!!!)

Και το κεφάλαιο για τις Βιβλιοθήκες τελειώνει με ένα ευχολόγιο για τη χάραξη Εθνικής Πολιτικής, με τις βιβλιοθήκες ως 

"έργου βασικής υποδομής

·                  για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης,
·                  τη διά βίου εκπαίδευση των πολιτών,
·                  την επαγγελματική πληροφόρηση και ενημέρωση,
·                  τον ψηφιακό αλφαβητισμό και την εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες,
·                  την πολιτισμική και πολιτιστική καλλιέργεια των πολιτών."

Αυτά για τις βιβλιοθήκες, παρακάτω όμως στις Νομοθετικές παρεμβάσεις για την εκδοτική αγορά, το κείμενο ξαναθυμάται τις βιβλιοθήκες:

"§     ψηφιοποίηση αρχείων-βιβλιοθηκών

§     διασφάλιση της δημόσιας διαχείρισης ψηφιακού υλικού Αρχείων – Βιβλιοθηκών"

§     ψηφιοποίηση αρχείων-βιβλιοθηκών
§     διασφάλιση της δημόσιας διαχείρισης ψηφιακού υλικού Αρχείων – Βιβλιοθηκών
- See more at: http://left.gr/news/i-protasi-toy-syriza-gia-ton-politismo#sthash.C1iFIE0b.dpuf

Ως κατακλείδα, πιστεύω ότι ο Σύριζα είναι καλό να δει με σοβαρότητα τον τομέα των βιβλιοθηκών (αν και ... "απλοϊκά" σκεπτόμενη, παραπέμπω και στην ανάρτηση  Ο Λένιν και οι βιβλιοθήκες: μία σχέση βαθειά και διαρκής, 21/1/2014), να τον δει χωριστά και ανεξάρτητα από τον τομέα του βιβλίου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιοχές με επικαλύψεις και κοινά ζητήματα. Αυτά θα φανούν στην πορεία και θα αντιμετωπίζονται από κοινού. Η αφετηρία όμως πρέπει να είναι διαφορετική. Επίσης, καλό είναι να μη δειλιάζει να ακού(σ)ει τους ανθρώπους του χώρου των βιβλιοθηκών (και όχι μόνο βέβαια), να έχει ανοιχτή και δημοκρατική ματιά στα πράγματα. Και ένα σημείο ακόμη: το Google δεν υποκατέστησε τις βιβλιοθήκες (όπως πολλοί, εκπαιδευτικοί και άλλοι λένε), όμως αυτό τι σημαίνει; Ξέρουμε;

Και για να επιστρέψω στην εικόνα από το Λίβερπουλ, πώς θα ήταν δυνατόν κι εμείς να κάνουμε το ίδιο, και να κάνουμε σημαία το σύνθημα "Πάμε βιβλιοθήκη"; Να μια ιδέα για την Εθνική ή όπως αλλιώς θέλετε να την πείτε Πολιτική Βιβλιοθηκών.

Υστερόγραφο

Πριν από ένα χρόνο, συγκεντρωθήκαμε κάποιοι άνθρωποι, εκτός κομματικών μηχανισμών και διαβουλεύσεων, με σκοπό και θέληση να δούμε τα ζητήματα αυτά (όπως κάναμε παλιά) με λεπτομέρειες, ώστε να είμαστε σε θέση να διατυπώσουμε (και να δώσουμε) κάποιες προτάσεις. Δυστυχώς δεν ενθαρρυνθήκαμε, αντίθετα μάλιστα, πήραμε ξαφνικά ένα απόγευμα την είδηση (πάλι από αλλού) ότι ο Σύριζα διοργανώνει από την επόμενη ημέρα ένα τριήμερο για το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες. Έγινε κι εκεί μια συζήτηση, δεν υπήρξε όμως συνέχεια, και τελικά δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο η Πρόταση για τις βιβλιοθήκες! Κάτι δεν πάει καλά στο βασίλειο... Αγαπητέ βιβλιοθηκάριε, δεν φταίει (μόνο) η τυχόν έλλειψη συντονιστή. Δεν θα λύσει το πρόβλημα ένα περιοδικό. Εκεί που θα συμφωνήσω μαζί σου είναι ότι λείπουν οι συνεργασίες και οι επεξεργασίες. Τα χειροπιαστά οράματα (τί ωραία έκφραση, αλήθεια, την αντιγράφω κι εγώ κι ευγνωμονώ την καλή φίλη που πρώτη την είπε) θέλουν δουλειά, θέλουν μέτρο, θέλουν ήθος, θέλουν ανιδιοτέλεια, θέλουν δουλειά!

Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν ένας «ζηλωτής της γλώσσας»

Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν ένας «ζηλωτής της γλώσσας»: λίγες αναφορές γι’ αυτόν [1]

 

«Είδα τον Κριαρά με τα ίδια μου τα μάτια!», αναφώνησε μια φοιτήτρια γεμάτη θαυμασμό  το Μάρτιο του 2001, όταν το  Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο  τίμησε στην Αθήνα  το  μεγάλο δάσκαλο.  Το αναφέρει ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, καθηγητής Γλωσσολογίας στο ΕΚΠΑ,  σε άρθρο του  στο Βήμα, υποστηρίζοντας ότι ο Εμμ. Κριαράς έχει καταστεί ένας θρύλος στη συνείδηση πολλών Νεοελλήνων.[2] 

Ο Εμμανουήλ Κριαράς, που έφυγε πλήρης ημερών τον περασμένο Αύγουστο,  έζησε όλες τις πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και επιστημονικές εξελίξεις και μεταβολές στον αιώνα που πέρασε, μα  πρόλαβε να γευτεί και τις δυσκολίες που έφερε ο καινούριος αιώνας. Και αν αυτός ανήκε στην ομάδα των «τυχερών» νέων που ταξίδεψαν με το Ματαρόα το 1945 για καλύτερες μέρες στη Γαλλία, προέτρεπε πρόσφατα τους νέους της πατρίδας του να προσπαθήσουν να μείνουν και να αγωνιστούν. 

Και το έκανε με τη νηφαλιότητα που πάντα τον χαρακτήριζε και για την οποία ο Γιώργος Παπαναστασίου, διευθυντής  του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη,  σημειώνει: «Αυτή η νηφαλιότητα, νομίζω, τον συνδέει στενά και με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη, τον άνθρωπο από τον οποίο άντλησε σε μεγάλο βαθμό την έμπνευσή του για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί το γλωσσικό και το γενικότερο εκπαιδευτικό ζήτημα του τόπου. Η νηφαλιότητα του Κριαρά είναι συνέχεια της νηφαλιότητας του Τριανταφυλλίδη και την προϋποθέτει. Και νηφαλιότητα δεν σημαίνει έλλειψη αγωνιστικότητας - ίσα ίσα και οι δύο, ο διδάξας Τριανταφυλλίδης και ο διδαχθείς Κριαράς, υπήρξαν σε όλη τους τη ζωή μαχητικοί αγωνιστές. Με επιχειρήματα, με τη σιγουριά που δίνει η βαθιά γνώση και επίσης με όραμα, με συναίσθηση της υψηλής αποστολής τους, με σεβασμό προς το επιστημονικό τους αντικείμενο, τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, αλλά και προς το υποκείμενο του αγώνα, τον φορέα της γλώσσας, τον άνθρωπο και κυρίως τις νεότερες γενιές, που γι' αυτές γίνεται κάθε φορά ο αγώνας.»[3]

Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήταν ένας σπουδαίος φιλόλογος και νεοελληνιστής, ένας πρωτοπόρος λεξικογράφος, ένας βαθύς γνώστης της μεσαιωνικής γλώσσας και φιλολογίας, ένας ακάματος ερευνητής, ένας σοφός Δάσκαλος του Γένους. Όπως έγραψε πρόσφατα ο Ερατωσθένης Καψωμένος, ήταν μια προσωπικότητα «που βρίσκεται στον αντίποδα των αγοραίων προτύπων της παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας του σημερινού τηλεθεατή-καταναλωτή», ήταν ο άνθρωπος «που σ’ όλη τη διάρκεια της μακράς ζωής του, ενσάρκωσε ένα πρότυπο ισορροπίας και μέτρου, όπου εναρμονίζονταν, απλά και σαν αυτονόητα, η απόλυτη αφοσίωση στην επιστημονική έρευνα με την αγωνιστική κοινωνική εγρήγορση· τα μεγάλα οράματα και τα υπεράνθρωπα έργα με το σεμνό ήθος και την οικεία και φιλέταιρη συμπεριφορά· η ασκητική προσήλωση στην πνευματική δημιουργία με την αταλάντευτη κατάφαση στις αξίες της ζωής...»[4]

 Η συνεισφορά του ιδιαίτερα στα θέματα της γλώσσας, όχι μόνο στη λεξικογραφία αλλά και στην υποστήριξη και καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και του μονοτονικού συστήματος είναι τόσο σημαντική ώστε δίκαια να θέλουμε να τον αποκαλούμε ζηλωτή της γλώσσας, όπως τον χαρακτήρισε ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης στο παραπάνω άρθρο. Μάλιστα, στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο με τίτλο «Μακράς ζωής αγωνίσματα», ο Εμμ. Κριαράς  περιγράφοντας τα φοιτητικά του χρόνια 1924-1929, ταξινομεί τους καθηγητές του ανάλογα με τις γλωσσικές τους αντιλήψεις, ενώ οι δικές του γλωσσικές αντιλήψεις φαίνεται να  διαμορφώθηκαν πολύ νωρίτερα κατά την περίοδο που ζούσε ως μαθητής στα Χανιά και από τα διαβάσματα που έκανε την περίοδο εκείνη.[5]

Για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο, ο Μ. Κριαράς  διαφωνούσε γιατί, όπως έλεγε «η ταυτόχρονη διδασκαλία νέων και αρχαίων ελληνικών στην πράξη προκαλεί σύγχυση, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι μαθητές να είναι γλωσσικά ακατάρτιστοι», ενώ «πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την αυτοτέλεια της  νέας μας γλώσσας από την αρχαία».

Άντιγράφω ένα απόσπασμα από το κείμενο του Ε. Καψωμένου σχετικά με τη συμβολή του Εμμ. Κριαρά στο γλωσσικό ζήτημα:

«Όπου οι νέες κοινωνικές συνθήκες το επιβάλλουν, πρωτοπορεί, προτείνοντας τολμηρές καινοτομίες τόσο στη χρήση της γλώσσας (γραπτής και προφορικής) όσο και στο γλωσσοεκπαιδευτικό σύστημα. Οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις σ’ αυτό το πεδίο από το 1976 και εξής έγιναν με τη συμμετοχή ή την υποστήριξη του Κριαρά. Και οι πιο ρηξικέλευθες λύσεις σε ζητήματα γλωσσικής ορθοέπειας ή λεξιλογικά, μορφολογικά και συντακτικά προβλήματα, ανήκουν στον Κριαρά. Σε όλα τα κρίσιμα προβλήματα που προέκυψαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες πήρε δημόσια και υπεύθυνη θέση. Πολλά απ’ αυτά εντόπισε στη γένεσή τους και έσπευσε να τα επισημάνει και να προτείνει για την αντιμετώπισή τους τρόπους ρεαλιστικούς αλλά και μοντέρνους. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα: α) Στο κρίσιμο ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στην αρχαία και τη νέα ελληνική γλώσσα, όπως αυτό εμφανίζεται στον τομέα της εκπαίδευσης, ο Κριαράς υποδείχνει το ορθό μέτρο: «η διδασκαλία της αρχαίας γλώσσας και της αρχαίας γραμματείας είναι ανάγκη, κοντά στα άλλα, να εξυπηρετεί μιαν ουσιαστικότερη κατάκτηση της νέας μας γλώσσας». β) Ο Κριαράς έσπευσε από πολύ νωρίς (από τη δεκαετία του ’70) να επισημάνει τους κινδύνους από τις γλωσσικές ατασθαλίες των εκφωνητών των Μ.Μ.Ε. και να υπογραμμίσει την ανάγκη καθώς και τους τρόπους για την αντιμετώπιση του προβλήματος. γ) Υπήρξε επίσης από τους λίγους που επισήμαναν και αντιμετώπισαν με σοβαρότητα το φαινόμενο της πληθωρικής και αναρχούμενης εισβολής ξένων λέξεων και εκφράσεων μέσω της τηλεόρασης και της διαφήμισης και περιέγραψε τις μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειές του.

Ο Κριαράς φαίνεται να έχει πλήρη συνείδηση ότι γλώσσα και πολιτισμός, γλώσσα και εθνική ταυτότητα είναι αλληλένδετα και αξεχώριστα. Η γλώσσα διαμορφώνει τον τρόπο αντίληψης και κατανόησης του κόσμου, την πολιτισμική ιδιοσυστασία ενός λαού και διαμορφώνεται απ’ αυτήν. Έξω απ’ αυτή τη διαλεκτική δεν μπορεί να υπάρξει ελληνικός πολιτισμός και ελληνική ταυτότητα. Γι’ αυτό και υποστηρίζει ότι η διδασκαλία της γλώσσας οφείλει να αξιοποιεί στο μέγιστο βαθμό τη νεοελληνική λογοτεχνία.»

Σημειώσεις

[1] Το παρόν σημείωμα αποτελεί την ελάχιστη συνεισφορά στην παρουσίαση μιας σπάνιας προσωπικότητας που πέρασε από τον τόπο μας και άφησε γνώση, μα επίσης ήθος, γλύκα και έρωτα για τη ζωή και τους ανθρώπους. Περισσότερα έχουν δημοσιευτεί σε πολλούς έντυπους και ηλεκτρονικούς τόπους.  Πλήρης ενημέρωση για το έργο του στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας http://www.greek-language.gr/greekLang/portal/blog/archive/2014/08/25/5998.html.

[2]  Χαραλαμπάκης Χριστόφορος, Κριαράς Εμμανουήλ: ο ζηλωτής της γλώσσας, Το Βήμα, 1/11/2009,

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=296958.

[3] Παπαναστασίου Γιώργος, Ο Εμμανουήλ Κριαράς και ο 20ός αιώνας, Η Αυγή, 1/9/2014, http://www.avgi.gr/article/3832208/o-emmanouil-kriaras-kai-o-20os-aionas.

[4] Καψωμένος Ερατοσθένης, Το επιστημονικό έργο του Εμμανουήλ Κριαρά, Χανιώτικα Νέα, 27/8/2014, http://www.haniotika-nea.gr/epistimoniko-ergo-tou-emmanouil-kriara/. Το κείμενο δημοσιεύεται επίσης στον ιστότοπο της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών http://www.eks-ik.eu/dimosieyseis-ekdoseis/arthra-meletes/128-emmanouil-kriaras-1906-2014-to-epistimoniko-tou-ergo, περιλαμβάνοντας και συμπληρωματική σχετική βιβλιογραφία.

[5] Κριαράς, Εμμανουήλ, 1906-2014, Μακράς ζωής αγωνίσματα, Οι Φίλοι του περιοδικού «Αντί»,  2009. Παρουσίαση του βιβλίου γίνεται από την δημοσιογράφο Μάρη Θεοδοσοπούλου στο ιστολόγιο ExLibris  http://maritheodo.blogspot.gr/2009/07/blog-post_6004.html.

------------------------------------------------------------

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στο Ορόγραμμα, αρ. 128, Σεπτ. - Οκτ. 2014.

"Ο άρχοντας των μυγών", του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

Διάβασα τον Άρχοντα των Μυγών στην έκδοση του Καστανιώτη σε μετάφραση από τη Ρένα Χατχούτ

Το μυθιστόρημα του Βρετανού συγγραφέα Γουίλιαμ Γκόλντινγκ αναφέρεται στις περιπέτειες για τη διαβίωσή τους μιας παρέας παιδιών που είναι οι μόνοι επιζώντες όταν αεροπλάνο στο οποίο επέβαιναν έπεσε σ' ένα έρημο νησί. Τα παιδιά, ως μικροί Ροβινσώνες (αρχικά), πασχίζουν να οργανώσουν τη ζωή τους, αναζητούν τροφή και καταφύγιο. Ορίζεται ο αρχηγός, υπάρχουν διαδικασίες στις συναντήσεις, τηρούνται ιεραρχίες. Και στην πορεία, διαμορφώνονται σχέσεις ανταγωνισμού, εμφανίζονται συμπεριφορές όπως στους μεγάλους, με πολύ κακά αποτελέσματα. Η παιδικότητα εξαφανίζεται, ή μάλλον καλύπτεται από τις συμπεριφορές αυτές, αν και αρκετές φορές τα παιδιά αναπολούν στιγμές της "κανονικής" ζωής τους.

Σχηματίζονται φατρίες με ξεχωριστούς αρχηγούς, γίνονται "άγριοι" και βάφουν τα πρόσωπά τους λες και αντιγράφουν ταινίες που έχουν δει ή βιβλία που έχουν διαβάσει, κυνηγιούνται, χτυπιούνται, οδηγούνται σε φόνους και όλα αυτά αναζητώντας το θεριό, πού τι είναι, μια γουρουνοκεφαλή! Ανατριχιαστικό. Αναρωτιέμαι, πώς μπορούν τα παιδιά να φτάνουν σε τέτοιες σκηνές βίας! Η αλήθεια είναι ότι σήμερα παρατηρούνται σε μεγάλη έκταση καταστάσεις βίας ανάμεσα στα παιδιά, και τα αποτελέσματα σε πολλές περιπτώσεις είναι τραγικά.

Όμως, το βιβλίο γράφτηκε το 1954, η τηλεόραση δεν είχε απλώσει τα πλοκάμια της ακόμη, ο κινηματογράφος δεν έδινε ταινίες βίας (τουλάχιστον σε σύγκριση με μερικές δεκαετίες αργότερα), όμως φαίνεται ο Παγκόσμιος πόλεμος που ήταν λίγα χρόνια πριν και οι "ψυχροί" και "θερμοί" πόλεμοι της δεκαετίας του '50 έκαναν κι αυτοί τη δουλειά τους. Ή μήπως ισχύει αυτό που ο ίδιος ο συγγραφέας είχε πει: «ο άνθρωπος παράγει το κακό όπως η μέλισσα παράγει το μέλι»; Θυμάμαι τις ίδιες πάνω κάτω σκέψεις είχα κάνει όταν πριν πολλά χρόνια διάβασα το "νεαρό Τέρλες" του Μούζιλ (εκεί βέβαια, αναδεικνύονται και άλλα στοιχεία της συμπεριφοράς των αγοριών πέραν της βίας). 

Πάντως, το βιβλίο έχει εντυπωσιακές περιγραφές, με λεπτομέρειες που λες κι ο συγγραφέας έζησε μια τέτοια εμπειρία και έζησε σε τόπο σαν αυτό που περιγράφει. Αξίζει να διαβαστεί. Και ο προβληματισμός παραμένει. Τα παιδιά αντιγράφουν τον κόσμο των μεγάλων, κι ο κόσμος αυτός είναι κόσμος διχασμού και βίας;

Για το Νίκο Πλουμπίδη: Σε τούτη την πατρίδα τί γυρεύω, με μισθοφόρους και πραιτωριανούς...

Αρχείο οικογένειας Νίκου Πλουμπίδη, επιμέλεια: Αλέκος Π. Ζάννας, Μουσείο Μπενάκη, 2008

Το αρχείο του Νίκου Πλουμπίδη δόθηκε στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη το 2005 από τον γιο του Δημήτρη. Ήταν το αρχείο που φύλαγε η μητέρα του Ιουλία Παπαχρήστου - Πλουμπίδη μετά την εκτέλεσή του το 1954.

Όπως γράφει ο Ζάννας στην εισαγωγή, μέσα από τα έγγραφα διαφαίνεται η φροντίδα αλλά και "η αγωνία της οικογένειας για τη διάσωση του υλικού, που θα επέτρεπε την αποκατάσταση του ονόματός του". Αναφέρεται επίσης στις τρεις ξεχωριστές προσωπικότητες, Βελουχιώτη, Μπελογιάννη και Πλουμπίδη, για τους οποίους γράφει ότι ανήκουν "στο μεταπολεμικό πάνθεον των μαρτύρων της κομμουνιστικής αριστεράς" και ότι "στην προσωπική τους ιστορία εμφανίζεται στην πράξη αυτό που ονομάζουμε σταλινισμό".

Το βιβλίο περιέχει χρονολόγιο, περιγραφή του αρχείου και φωτογραφίες.

.....................................

Κινήσαμε για μακρινό ταξίδι
κι η νύχτα φαρμακώνει τα φιλιά
ποιος κόσμος μας κρατάει και ποιο σανίδι
απόψε που δικάζουν τον Πλουμπίδη.
Οι λύκοι αγκαλιά με τα σκυλιά, οι λύκοι αγκαλιά με τα σκυλιά.

Σε τούτη την πατρίδα τί γυρεύω,
με μισθοφόρους και πραιτωριανούς.

(από τα Τροπάρια για φονιάδες, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και μουσική του Θάνου Μικρούτσικου. Ολόκληρος ο δίσκος εδώ) 

Σαν αύριο, 14 Αυγούστου, εκτελέστηκε ο Νίκος Πλουμπίδης, πριν από εξήντα χρόνια, στο Δαφνί. Νωρίτερα, πριν από δύο χρόνια, είχε προσπαθήσει να γλυτώσει το Νίκο Μπελογιάννη από την εκτέλεση. Ήταν μια εξαιρετική περίπτωση ανιδιοτελούς σύντροφου αγωνιστή.

Αγαπητέ μου Γιάννη... Γιάννης Τσαρούχης, Γιάννης Μόραλης.

Αγαπητέ μου Γιάννη... Τρία γράμματα. Γιάννης Τσαρούχης. Γιάννης Μόραλης. Ίκαρος, 1997

Μικρό βιβλίο, 66 σελίδων, περιλαμβάνει επιστολές που αντάλλαξαν οι Γιάννης Μόραλης και Γιάννης Τσαρούχης το 1958, όταν ο Τσαρούχης βρισκόταν στο Ντάλας του Τέξας για την παράσταση της Μήδειας με τη Μαρία Κάλλας.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η συζήτηση που περιέχεται στην αρχή του βιβλίου ανάμεσα στον Διονύση Φωτόπουλο και τον Γιάννη Μόραλη και που πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβριο 1996 στο πατάρι του Ίκαρου. Ο Μόραλης θυμάται τα παιδικά του χρόνια, τα χρόνια στη σχολή, τη γνωριμία του με τον Τσαρούχη. Στην Αθήνα είχαν έρθει το 1927, ήταν 11 χρονών τότε. Θυμάται ότι τις Κυριακές, όταν ήταν 15 χρονών, πήγαινε με τον πατέρα του στο Πολυτεχνείο που είχε το “Κυριακάτικο Σχολείο” με καθηγητή τον Λάντζα. Δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το Μετσόβιο, διηγούμενος τις εμπειρίες του εκείνες στο Φωτόπουλο: 

“Στο κεντρικό κτίριο, μπαίνοντας, στο Αβερώφειο, κάνοντας αριστερά και αμέσως δεξιά, ήταν αίθουσες τις οποίες είχε η Σχολή Καλών Τεχνών, και μόνον όταν ήρθε ο πόλεμος μας τα πήρανε, και αυτός ήτανε ο καυγάς με το Πολυτεχνείο. Γιατί το ισόγειο, το μισό ήταν δικό μας, ο πάνω όροφος ήταν των αρχιτεκτόνων, ο μισός και δεξιά ήταν η Πινακοθήκη και στο βάθος το Ιστορικό Μουσείο. Στο ισόγειο, όπου το μισό αριστερά είχε η Σχολή Καλών Τεχνών, όπως σου είπα, το άλλο μισό δεξιά ήταν Πολυτεχνείο, Χημικοί Μηχανικοί. Λοιπόν εκεί, πώς ήταν τότε το μάθημα. Ήταν κάτι πάγκοι που καθόσουν και άλλος ένας πάγκος μπροστά σου, προς τον τοίχο, στον οποίο ήταν ακουμπισμένα διάφορα γύψινα εκμαγεία από άκανθες, από τμήματα αγαλμάτων, μέλη κλπ...”. 

Συνάντησε τον Νικολάου, τον Καπράλο, τον Διαμαντόπουλο, τον Εγγονόπουλο. Μιλά για τους καθηγητές που γνώρισε, τον Κεφαλληνό, τον Δημητριάδη, τον Παρθένη. Μιλάει όμορφα για τον Τσαρούχη με τον οποίο έκαναν πολλή παρέα. 

 

Τσαρούχης, Σπιτέρης, Σώχος, Μόραλης, στη Βενετία το 1958

“Όταν μιλάγαμε με το Γιάννη, έτσι για αστειάκι και διαφωνούσαμε, έλεγε “Πάψε μικρέ”. Αλλά βέβαια, αυτός με εισήγαγε στα ρεμπέτικα και πηγαίναμε στην οδό Δούρου όπου ήτανε η Εσκενάζυ. Ήταν ένα στενό μαγαζί και είχε στο βάθος το πατάρι για τους μουσικούς, και στο μέσον ήταν η Εσκενάζυ και τραγουδούσε, και ήταν και μια σειρά τραπεζιών”. 

 

Ο φάκελος επιστολής του Τσαρούχη στο Μόραλη

Οι επιστολές ανταλλάχτηκαν το φθινόπωρο του 1958, όταν ο Τσαρούχης είχε μεταβεί στο Ντάλας για τα σκηνικά της παράστασης “Μήδεια” του Ευριπίδη με τη Μαρία Κάλλας, τον Αλέξη Μινωτή και την Teresa Berganza. Ο Μόραλης τον πληροφορούσε για τα νέα στην Αθήνα και για το σπίτι του, ενώ ο Τσαρούχης έδινε πληροφορίες για τις εργασίες κατασκευής των σκηνικών (και τις συνήθειες των εργαζομένων εκεί) και για την παράσταση στην οποία αποθεώθηκαν: 

“Η Κάλλας έκλαιγε και μοίραζε από αμηχανία τα τριαντάφυλλα σε όλους τους συνεργάτες της. Ήταν μεγάλη όσο ο Γκρέκο, έδωσε την ιδιοφυία και την αξιοπρέπεια της φυλής, την πεμπτουσία αυτής της αξιοπρέπειας, για να ζωντανέψει ένα παλιό ξεχασμένο έργο και να το κάνει αγνώριστο...” 

 

Μινωτής, Κάλλας, Μόραλης, Ντάλας 1958

Κάνει όμως παρατηρήσεις και για την πόλη που έδωσαν την παράσταση, το Ντάλας: 

“Νεοπλουτισμός και αντιθέσεις, δίπλα ένα κομμάτι από τη Νέα Υόρκη, ακριβώς δίπλα βλέπεις το Μοσχάτο με τα βενζινάδικα. Η Ελευσίνα με τα χαλασμένα τραίνα δίπλα στα τραίνα που πετάνε, όλο αλουμίνιο. Ωραία σπίτια νεοκλασικά να σε παίρνουν τα κλάματα από την ομορφιά. Μια ιδιοτυπία της Αμερικής, τα Μορτίσιανς. Μεγάλες πανέμορφες βίλες νεοκλασικές ή μοντέρνες, που είναι για τους πεθαμένους...”