Καγκουρώ: Είχαν καμήλες τα Χανιά;

Κυριακή 6 Μαρτίου 2022

Είχαν καμήλες τα Χανιά;

Πάντα νόμιζα ότι στα Χανιά υπήρχαν καμήλες, δηλαδή είχα εικόνα από τα παιδικά μου χρόνια μια καμήλα να περπατά στους δρόμους της πόλης και κάποιος να τη σέρνει από το λουρί. Ήταν μάλλον Απόκριες. Έμεινα για χρόνια πολλά με την εικόνα της καμήλας στην πόλη μου και με τη σιγουριά πως την είχα δει, το είχα διηγηθεί σε φίλους (!), την είχα ζήσει, υπήρξε όπως υπήρξε και η αρκούδα με τον αρκουδιάρη. Αλλά, τελικά, μπορεί να ήταν αληθινή καμήλα;

Μεγαλώνοντας, διάβασα για τα έθιμα της Αποκριάς κι εκεί βρήκα την καμήλα μου! Μάλλον αυτήν θυμάμαι, αυτήν που περιγράφουν ο λαογράφος Σταμάτης Αποστολάκης, ο συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης και άλλοι (είδατε, λέω μάλλον, δεν είμαι ακόμη σίγουρη, οι παιδικές εικόνες έχουν τόση δύναμη!).

Αφορμή στάθηκε το ωραίο άρθρο των Δημήτρη Μαριδάκη, Γιάννη Λυβιάκη και Γιάννας Μαρουλοσηφάκη στα Χανιώτικα Νέα της προηγούμενης εβδομάδας με τίτλο «Έθιμα και αναμνήσεις από τις απόκριες του παρελθόντος». Γράφουν για την Καμήλα,«μια διονυσιακή γιορτή απελευθέρωσης» μεταφέροντας στο χαρτί μνήμες από τον δάσκαλο και λαογράφο Σταμάτη Αποστολάκη, τον παλιό δημοσιογράφο και τυπογράφο Γιώργο Μαρουλοσηφάκη και τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Κάινας Μαθιό Σταυρουλάκη:

Το αποκριάτικο έθιμο της “καμήλας” χρονολογείται από τον 19ο αιώνα ενώ οι ρίζες του “κρατάνε” από τον Διόνυσο.
Στην “καμήλα” μπαίνουν συνήθως τρεις άνθρωποι. Ένας κρατάει το κεφάλι στερεωμένο σε ένα ξύλο, και οι άλλοι δύο με τη βοήθεια των καλαθιών σχηματίζουν τις καμπούρες της.

[...] Η “καμήλα” αποτελούσε διαχρονικά μια αφορμή απελευθέρωσης από τις κοινωνικές συμβάσεις και τα “στεγανά” της καθημερινότητας και των υποχρεώσεων. [...] Το έθιμο γίνονταν και γίνεται κάθε Καθαρά Δευτέρα. Έχει διονυσιακές ρίζες και οι άνθρωποι που συμμετείχαν από παλιά και συμμετέχουν και σήμερα νιώθουν σαν να απελευθερώνονται για λίγες στιγμές από τα “πρέπει”.

Η Καμήλα στην Κάινα του Αποκορώνου

Το έθιμο ήταν ιδιαίτερα προσφιλές στην Κάινα του Αποκορώνου και στις Στέρνες Ακρωτηρίου. Αλλά και στην πόλη τριγυρνούσε μια Καμήλα (λέτε αυτήν να θυμάμαι;):

Στα Χανιά μέχρι και τη δεκαετία του 1950 είχαμε και το έθιμο της καμήλας.
Χανιώτες έφτιαχναν μια καμήλα με σκελετό από καλάμια και πάνω έριχναν κουρέλια που έφταναν μέχρι το οδόστρωμα.
Μέσα έμπαιναν δύο άτομα και ο ένας κρατούσε ένα κοντάρι που στην άκρη του είχε δεμένη, μία μεγάλη γαϊδάρου.
Την είχαν μαζέψει από τα ψόφια ζώα που πετούσαν την εποχή εκείνη στον Κλαδισό.
Συνοδοί της καμήλας ήταν ένας Χανιώτης που κτυπώντας ένα ταμπούρλο τραγουδούσε.
Ντε – ντε – ντε καμήλα ντε και αυτοί που ήταν μέσα στη καμήλα χόρευαν.
Μια γυναίκα – συγγενής των καμηλιέρηδων κρατούσε ένα μεγάλο κόσκινο και ζητούσε τον “οβολό” του κοινού.

Η Καμήλα στις Στέρνες Ακρωτηρίου

Τα ίδια γράφει και ο συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης σε παλιότερο κείμενό του για τις Απόκριες στην Κρήτη:

Μια από τις πιο παλιές αποκριάτικες μεταμφιέσεις, διαδεδομένη μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Ένα κρανίο από γάιδαρο ή μουλάρι που με μηχανικό τρόπο ανοιγοκλείνει το στόμα του και ένα παλιό ύφασμα (συνήθως σεντόνι) αρκούν για να δημιουργήσουν ένα τερατοειδές σχήμα. Συνήθως η καμήλα, όπως ονομαζόταν στις περισσότερες περιοχές, βγαίνει σε μια καθιερωμένη ετήσια παρέλαση όχι μόνο στον αγροτικό χώρο αλλά και στις πόλεις. Με ειδικούς χειρισμούς το κρανίο στρέφεται εναντίον των θεατών, η κάτω σιαγόνα που ανοιγοκλείνει μπορεί να «δαγκώσει» κάποιο χέρι ή να «αρπάξει» κάποιο μαντήλι δημιουργώντας πανδαιμόνιο.

Πάντως, ο Πέτρος Μανταίος έγραφε πρόπερσι στην Εφημερίδα των Συντακτών (απ' όπου και η πρώτη εικόνα):

Γνώριζα (έχω υπόψη και σχετικές γκραβούρες) ότι η καμήλα, επί τουρκοκρατίας, αλλά και αργότερα, σε πολλά μέρη της ελεύθερης πλέον χώρας, στην Αθήνα για παράδειγμα ή στο Ναύπλιο, ήταν χρήσιμη στις μεταφορές, όσο και τα άλογα και τα μουλάρια, ιδίως στις ορεινές περιοχές. Ζώο δυνατό, παροιμιώδους υπομονής, αντοχής και λιτοδίαιτο, το συμπάθησαν οι αγωγιάτες και η λαογραφία, με εύρος εθίμων, μιμητικών και παραστατικών, «της καμήλας», Αποκριάς και Καθαρής Δευτέρας.

Πάλι μπερδεύτηκα. Θα το ψάξω. Για την ώρα, μια ευχή: του χρόνου καλύτερα, η Αποκριά να είναι μια γιορτή χαράς κι ελπίδας κι ομορφιάς κι απελευθέρωσης, χωρίς πολέμους, χωρίς πανδημίες, χωρίς στραβά κι ανάποδα...