Λίγες εικόνες όπως αποτύπωσαν τις μέρες τούτες κάποιοι ζωγράφοι, δεν εξαντλούνται εδώ τα έργα, παρέλειψα (χωρίς λόγο, πάντως) τον Λύτρα, τον Σικελιώτη, τον Γραμματόπουλο, τα υπόλοιπα του Βασιλείου και τόσους άλλους.
Στους Δρόμους της Ειρήνης του 1961, στο τεύχος Δεκεμβρίου, δημοσιεύτηκε το ευθυμογράφημα του Μποστ με τίτλο "Τα κάλλαντα" (προσέξτε γραφή εποχής...), όπου όπως γράφει στα περιεχόμενα, "ο Μέντης Μποστανζόγλου, οπλισμένος μ' ένα τρίγωνο, πηγαίνει να πη τα κάλλαντα στο Νιάρχο, στον Ανδρεάδη και άλλους κυρίους".
Βρήκα το κείμενο στις ψηφιοποιημένες συλλογές των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), είναι τρεις σελίδες, το δίνω παρακάτω σε τρεις εικόνες, αξίζει να διαβαστούν, όλο και κάποιες ομοιότητες θα βρούμε, είχαμε από τότε και ... του πουλιού το γάλα:
Τελικά ο καημένος ο Μέντης δεν κατάφερε να πει τα κάλαντα, δεν βρήκε τους μεγάλους να τους πει ν' αγοράσουν ελληνικά νησιά να τα γεμίσουν φασιανούς και πέρδικες και ζαρκάδια ν' ανοίξει ο τόπος ώστε οι νέοι αντί να φεύγουν στα ξένα να μεταναστεύουν στα νησιά, δεν μάζεψε φράγκο, πέρασε και τις γιορτές κρεβατωμένος...
Τα ρούχα τους πληγωμένους και τους σκοτωμένους να τα
πετάξουμε. Αλλά εγιώ έτσι πράμαν εν ημπόρουν να κάμω. Πολλοί που τούτους που
ετραυματίζουνταν επεθανίσκαν τζιόλας τζιαι εν εγένητουν τα ρούχα τους να τα
πετάξεις, για να τα κρούσεις. Εν αμαρτία μεγάλη. Λαλούν γυρίζει η ψυχή του
πεθαμένου, γεμάτη παράπονο, τζιαι εν εβρίσκει ησυχία.Επιανα τζιαι εγιώ τα ρούχα τους σκοτωμένους
κρυφά, έπιανα τζιαι τα παπούτσια τους, εδίπλωνά τα καλά τζιαι επήαινα τζιαι
έθαφκά τα μες στο τζιηπούιν του νοσοκομείου. Έπιανα τα ρούχα τα γαιματωμένα
τζιαι τα παπούτσια τα κότσινα τα φατσημένα τζιαι επήαινα τζιαι έθαφκά τα μαζί.
Εν εξεχώριζα αν ήταν Τούρκου για δικού μας. Έθαφκά τα τζιαι ελάλουν τζιαι μια προσευκή.
Να αναπαυτεί η ψυχούλα του αδρώπου που επέθανε. Έτσι ήτουν το πρέπον.
Πρώτα αυτό, το φωνές από χώμα (Πατάκης, 2017) κι ύστερα το "Πικρία χώρα", δυο
αριστουργήματα από την Κύπρια Κωνσταντία Σωτηρίου. Το δράμα της Κύπρου, το δράμα
των ανθρώπων της Κύπρου κι από τις δυο πλευρές, στην ουσία το δράμα του
πολέμου, της βίας, της απώλειας από δω κι από κει. Σ' αυτό εδώ, Δεκέμβρης του
1963, τότε που οδήγησε στη χάραξη της Πράσινης γραμμής στη Λευκωσία και 13
γυναίκες, από τη μια κι από την άλλη πλευρά, αφηγούνται τα γεγονότα.
Μέχρι που µου τα πρόφτασε τα μαντάτα ένας Τούρκος που
πουλά μελιτζάνες, ένας χωρικός που πουλά τις καλύτερες μελιτζάνες του κόσμου,
πάντα πηγαίνω τις Τετάρτες σ᾽ εκείνον να πάρω μελιτζάνες και µου ψιθυρίζει στο
αυτί συνταγές για ντομάτες και σκόρδο και όπλα, βάζεις, µου λέει, τις
μελιτζάνες σε νερό να ξεπικρίσουν […]
Μ΄έναν
έξυπνο, πρωτότυπο τρόπο, θεατρικό λες, η Σωτηρίου μπήγει το μαχαίρι στο κόκαλο,
σε κάνει να πονάς, να νιώθεις τι πα να πει "Κυπριακό". Χωρίς να κάνει
μάθημα, χωρίς να υψώνει κανένα δάχτυλο, μια νέα γυναίκα που άκουσε ασφαλώς
ιστορίες από παλιότερους, που νιώθει πως η βία έφερε βία και διάσπαση και έχθρα
και αδιέξοδο, βάζει πρόσωπα, γυναίκες, που έχασαν παιδιά, άντρες, που
σκοτώθηκαν οι ίδιες, τις βάζει ν' αφηγούνται, με φυσικό τρόπο και χωρίς
περιττές εξάρσεις του λόγου, τα μεμονωμένα γεγονότα του χαμού, τα μικρά, και
μας κάνει κοινωνούς των μεγάλων, του μεγάλου δράματος μιας διαμελισμένης,
χωρισμένης, χαμένης στα πολιτικά παιχνίδια αδιέξοδης Κύπρου. Συγκλονιστικός ο
τρόπος της συγγραφέα, πιο συγκλονιστικό αυτό που συμβαίνει.
Τη θυμάμαι εκείνη τη μέρα καλά, γιατί είχα
βγει το πρωί να αγοράσω παπούτσια, εκείνες τις ψηλές γόβες με το λουράκι στο
πλάι, που είχα δει πριν μέρες στη βιτρίνα, σε χρώμα βαθύ κόκκινο, εκείνο που
μοιάζει με τη ζεστή λαμπερή καραμέλα που τρώνε τα παιδιά τα Χριστούγεννα, και
ήτανε Πέμπτη ή Τετάρτη, δεν θυμάμαι, ήτανε πάντως λίγο πριν τις γιορτές των
χριστιανών…
Τα κόκκινα παπούτσια της Κάρεν στο παραμύθι του Άντερσεν, όπως τα φαντάστηκε η Αμερικανίδα καλλιτέχνισσα Alexis Amman (Πηγή εικόνας)
Η Τζεμαλιγιέ μαζί με τον Τουρκοκύπριο εραστή της Ζεκή,
σκοτώθηκαν σ' ένα μπλόκο της αστυνομίας ένα βράδυ του Δεκέμβρη του 1963, αυτό
που αργότερα ονομάστηκε Ματωμένος Δεκέμβριος. Κι ύστερα άρχισαν ταραχές, κι έγινε ύστερα η διχοτόμηση και η Πράσινη γραμμή (που όταν πήγα μια φορά στη Λευκωσία δάκρυσα στη θέα της) και τα γεγονότα του '74 και το κυπριακό ζήτημα που λύση δεν έχει (λίγα για την ιστορία εδώ και για τη θεατρική παράσταση στην Κύπρο εδώ).
Στη μνήμη εκείνης της νεαρής τουρκάλας, της Τζεμαλιγιέ που αγάπησε τον Ζεκή, ας τραγουδήσουμε τα κόκκινα πατίνια μαζί με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά:
Δώσε φωνή στη νύχτα, αναφωνεί ο ποιητής, όπου ψυχές κυκλώνουν αυτό το δείπνο
[...] μα κι άλλες παλιές ψυχές αρίθμητες, μα κι άλλες πολλές ψυχές τη νύχτα όπου γεμίζουν -τι τώρα είναι πιότεροι οι νεκροί κι απ’ όλους της γης τους ζωντανούς-,που από τη ζέστα της σιωπηλής καρδιάς μας τραβηγμένες, καθώς οι πεταλούδες απ’ τις φλόγες τραβιώνται των κεριών, να ξεκινάνε τις νιώθω από παντού, κι αφήσετέ τις να φτάσουνε ως εδώ ,ν’ απλοχερίσουν αόρατες σε τούτο το τραπέζι του Πλούτωνα,σ’ αυτόν τον πυργωμένο νεκρόδειπνον, ω φίλοι αφήσετέ τις να ρθούν εδώ σ' εμάς, να γίνουμ’ ένα . . .
(από τον Ελληνικό Νεκρόδειπνο του Άγγελου Σικελιανού)*
[...] και σμίγουν και χωρίζουν οι άνθρωποι
και δεν παίρνει τίποτα ο ένας απ’ τον άλλον.
Γιατί ο έρωτας είναι ο πιο δύσκολος δρόμος να γνωριστούν.
Γιατί οι άνθρωποι, σύντροφε, ζουν από τη στιγμή
που βρίσκουν μια θέση
στη ζωή των άλλων. [...]
(Τάσος Λειβαδίτης, από τη Συμφωνία αρ. 1)
..............................................
* αντέγραψα το απόσπασμα από τον τόμο αφιέρωμα στον Άγγελο Δεληβοριά με τίτλο "Άγγελος Δεληβορριάς. Το διαρκές παρόν του πολιτισμού" (Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, 2020), περιέχεται στην ομιλία του Νίκου Ξυδάκη.
Στην εφημερίδα Εποχή αυτού του Σαββατοκύριακου ο μόνιμος αρθρογράφος της δεύτερης σελίδας και ποιητής Θωμάς Τσαλαπάτης υπογράφει το άρθρο με τίτλο "Η ομορφιά του κύκνου". Αφορμή βρίσκει από το ποίημα της αμερικανίδας ποιήτριας Ρουθ Σβαρτς (Ruth L. Schwartz, 1962-) "Ο κύκνος στο Έτζγουντ Παρκ" που μετέφρασε ο ίδιος όπως παραπάνω.* Αναλύοντας το ποιητικό "τέχνασμα" της Σβαρτς όπου δείχνει να μεταπηδά από τον κύκνο στη Λόρυ και πίσω πάλι, γράφει για την ομορφιά που μας ξεφεύγει, "την ομορφιά του καθημερινού μόχθου και της εξάντλησης" και καταλήγει:
Η αισθητική μας, η αντίληψή μας περνά μέσα από χίλια φίλτρα. Από ωραιοποιημένες συνθήκες μαις τεχνητής εικονοποιίας, εκεί όπου κάθε τι οφείλει να είναι όμορφο με τον πιο ακίνδυνο τρόπο. Φίλτρα ομορφιάς, τηλεοπτικές άνευρες αφηγήσεις, προκρούστιες ομαδοποιήσεις εξωτερικών χαρακτηριστικών.
Και όμως, μέσα στη ζωή γύρω μας φωλιάζει μια άλλη ομορφιά. Των ανθρώπων που προσπαθούν και απογοητεύονται, των ανθρώπων που αστοχούν, συγχωρούν και αποδέχονται. Η ομορφιά της ζωής όπως ήταν πάντα, μέσα στην αφοπλιστική ρουτίνα της και τον κυνικό της ρεαλισμό. Μέσα στις διαρκείς πτώσεις της και τις απρόσμενες άρσεις της. Η ζωή χωρίς δεκανίκια και οι άνθρωποι χωρίς αστερίσκους. Ακόμα και δίπλα σε ένα άσχημο περιβάλλον και μια μολυσμένη ακτογραμμή. Ή μάλλον ακριβώς αυτό.
Είναι οι κύκνοι της δικής μας κατάφασης.
Αναζητώ κάποια ακόμη ποιήματα με για κύκνους. Θυμίζομαι τον κύκνο της μυθολογίας, αυτόν που πλάνεψε με βία τη Λήδα κι εκείνη γέννησε την Κλυταιμνήστρα και την Ελένη κι έγραψε ο Γέιτς (W. B. Yeats) το σονέτο "Η Λήδα και ο Κύκνος" για να πει πως η βία φέρνει βία και καταστροφές. **
Ξάφνου ριπή: φτερά τρανά φτεροκοπούν ακόμη πάν’ από κόρη ανήμπορη, τους μηρούς της χαϊδεύουν μαύρες μεμβράνες, το ραμφί το σβέρκο της δαγκώνει τ' ανήμπορα τα στήθη της στο στέρνο του παλεύουν.
Λιγνά χέρια τρεμάμενα πως τάχα ν’ απωθήσουν το μεγαλείο το φτερωτό απ’ τους μηρούς που λύνουν; Και πώς μπορεί το σώμα της, σαν άσπρες ορμές τ’ ωθήσουν, ν’ αδιαφορήσει στους παλμούς που την καρδιά του δέρνουν;
Ένας των λαγονιών σπασμός δημιουργεί εκειπέρα σπασμένο τείχος, πυρκαγιά τρανής στέγης και πύργου, τον Αγαμέμνονα νεκρό. Τόσο γερά πιασμένη, κι υποταγμένη απόλυτα στ’ άγριο αίμα του αέρα, τη γνώση και τη δύναμη απόχτησε του κύκνου προτού τ’ αδιάφορο ραμφί την είχε αφημένη;
Και γυρνώ στον Τζέημς Μέριλ (James Merrill 1926-1995, αμερικανός ποιητής) που γράφει για τον Μαύρο Κύκνο (στην ομώνυμη συλλογή, στα ελληνικά δίγλωσση έκδοση από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη το 2015, σε μετάφραση Βασίλη Βασιλικού και Γιώργου Χαλδέζου):
Μαύρος σ' ακύμαντα νερά τραβώντας πέρα απ' το γρασίδι Με τα μανουσάκια, ο μαύρος κύκνος σέρνει Ένα ιδιωτικό χάος κελαρυστά στο πέρασμά του, Φορώντας, σαν τέταρτη διάσταση, μεγαλείο Τέτοιο που τραβά το παιδί με λευκές ιδέες κύκνων Πιο κοντά σε αυτήν την πράσινη λίμνη Όπου κάθε παράδοξο σημαίνει θαύμα.
Σε κάθε περίπτωση, ένα θαύμα συμβαίνει καθημερινά και στη λιμνούλα του Δημοτικού κήπου Χανίων με τους κύκνους που μεγαλώνουν μαζί με γενιές και γενιές παιδιών:
Σωστά νομίζω γράφει ο Τσαλαπάτης ότι αυτό που έχει σημασία στην ποίηση δεν είναι τόσο
τα συμπεράσματα, όσο η περιπλάνηση, και κυρίως όσα παίρνεις μαζί σου κι
όσα "επανέρχονται με το ξάφνιασμα μιας εκ νέου τυχαίας συνάντησης". Σαν ετούτη τη σημερνή συνάντηση με το άρθρο του για τον κύκνο, μάλλον όχι, για την ομορφιά στην καθημερινή ζωή που δεν βλέπουμε γιατί ... γιατί αλήθεια;
Σκέψεις σκόρπιες, η ομορφιά μπορεί να βρίσκεται και στα απλά καθημερινά, στα διπλανά μας, χωρίς φίλτρα, χωρίς στρας και πλουμίδια. Πόσο σοφός, σκέφτομαι, ήταν εκείνος ο Άντερσεν ο παραμυθάς που έγραψε για το άσχημο παπί...
* Ο τίτλος του ποιήματος στο πρωτότυπο είναι "The Swan at Edgewater Park" και μπορεί κανείς να το διαβάσει από τη σελίδα της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.
** Το αντέγραψα από την έκδοση "Ποιήματα" (ΜΙΕΤ 2015), είναι σε μετάφραση από Μάριο Βύρωνα Ραΐζη, ενώ αναφέρεται ότι η πρώτη δημοσίευση είχε γίνει στην έκδοση "Αγγλόφωνη φιλολογία" το 1980 από τις εκδόσεις Κέδρος. Μια ανάλυση του ποιήματος υπάρχει στον ιστότοπο Πυξίς. Ψηφιακή Αρχαιοθήκη του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.
Αρχίζει σήμερα το 13ο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας "Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία" (11-13 Νοεμβρίου 2021). Τα συνέδρια της ΕΛΕΤΟ διεξάγονται ανελλιπώς κάθε δύο χρόνια από το 1997, ενώ είχε προηγηθεί το 1992 διήμερο συνέδριο με θέμα «Τυποποίηση Ορολογίας» σε συνεργασία με το ΤΕΕ και τον ΕΛΟΤ. Τα συνέδρια έχουν ως αντικείμενο την παρουσίαση ζητημάτων σχετικών με τη γλώσσα και την ορολογία, με εργασίες τόσο ερευνητικές όσο και εφαρμογών στα οποία συμμετέχουν γλωσσολόγοι, φιλόλογοι, μεταφραστές, ορολόγοι, αλλά και επιστήμονες από άλλα ειδικά θεματικά πεδία, ιστορικοί, μηχανικοί, γιατροί κτλ. Η Ορολογία, ως επιστημονικό πεδίο, ασχολείται με τις έννοιες που ανήκουν σε ένα ειδικό επιστημονικό πεδίο, τα χαρακτηριστικά και τους ορισμούς τους, τις σχέσεις μεταξύ τους, τις αποδόσεις τους με όρους και άλλες κατασημάνσεις (ονόματα, σύμβολα) στις διάφορες γλώσσες και την εναρμόνιση μεταξύ γλωσσών, τις εργασίες για τη συγκέντρωση, επεξεργασία και παρουσίασή τους (λεξικά, γλωσσάρια, βάσεις δεδομένων κτλ). Οι δραστηριότητες σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι πλούσιες και η Ελλάδα, μέσω της ΕΛΕΤΟ, αλλά και άλλων φορέων (Ελληνικό Δίκτυο Ορολογίας, Τεχνικές Επιτροπές ΕΛΟΤ, Πανεπιστήμια, Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου, Ενώσεις μεταφραστών κτλ.) κάνει σοβαρές προσπάθειες στον τομέα αυτό. Όλες οι πληροφορίες και οι ανακοινώσεις από τα συνέδρια της ΕΛΕΤΟ έχουν αναρτηθεί και είναι ελεύθερα προσβάσιμες από την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.eleto.gr/gr/conferences.htm. Κύριος συνδιοργανωτής στο φετινό συνέδριο είναι το Πανεπιστήμιο Κύπρου, στον ηλεκτρονικό χώρο του οποίου φιλοξενείται αφού ολόκληρο θα διεξαχθεί μόνο διαδικτυακά και για τούτο η εικόνα στην αφίσα είναι από την εξαιρετική Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου. Το πρόγραμμα εργασιών και οι λοιπές πληροφορίες είναι εδώ: http://www.eleto.gr/gr/Conference13.html. Το Συνέδριο είναι αφιερωμένο στον Ιωάννη Καποδίστρια. Σήμερα το απόγευμα θα διεξαχθεί η εναρκτήρια συνεδρία με κεντρικό ομιλητή τον κ. Γεράσιμο Παγκράτη, ιστορικό, καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Ο Ιωάννης Καποδίστριας πριν από τον κυβερνήτη». Αύριο στην πρωινή συνεδρία θα μιλήσει ο προσκεκλημένος ομιλητής κ. Παντελής Βουτουρής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου, με θέμα «Ἡμεῖς ἐδῶ διασκεδάζομεν à merveille... Όψεις του γλωσσικού ζητήματος και σάτιρα (1800–1850)».
Το απόγευμα του Σαββάτου διεξάγεται, όπως πάντα, Ανοικτή συζήτηση σε ένα ειδικό θέμα.Για το φετινό συνέδριο και στο πλαίσιο των συζητήσεων και στοχασμών γύρω από την Ελληνική Επανάσταση, το θέμα είναι «Ο επιστημονικός λόγος κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού». Συντονιστής θα είναι ο καθηγητής κ. Τάσιος και θα συμμετέχουν οι:
Τιτίκα Δημητρούλια, καθηγήτρια Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Συντονίστρια Γαλλοφωνίας: Μεταφραστικές και ορολογικές πρακτικές με εκπαιδευτική στόχευση στον Διαφωτισμό
Αλεξάνδρα Σφοίνη, κύρια ερευνήτρια, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: Επιστημονική ορολογία και μετάφραση την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού
Άννα Ταμπάκη, ομότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ: Δημιουργία κρίσιμων νεολογισμών και κοραϊκή ‘μετακένωση’
Τέλης Τύμπας, καθηγητής Ιστορίας της Τεχνολογίας στους Νεότερους Χρόνους, ΕΚΠΑ: Από τις υλικότητες στις έννοιες της νεωτερικότητας: Η εισαγωγή της ‘επικίνδυνης’ έννοιας ‘τεχνολογία’ στην ελληνική γλώσσα
Κώστας Βαλεοντής, φυσικός-ηλεκτρονικός, Πρόεδρος της ΕΛΕΤΟ: Γλώσσα και ορολογία στο βιβλίο Φυσικής απάνθισμα του Ρήγα Φεραίου
Σημειώνεται ότι η Εναρκτήρια Συνεδρία (Σήμερα Πέμπτη 11/11/21, ώρα 19.00), η ομιλία του προσκεκλημένου ομιλητή (Παρασκευή 12/11/21, ώρα 10.30)
και η Ανοικτή Συζήτηση (Σάββατο 13/11/21, ώρα 17.00) θα μεταδοθούν ζωντανά με ελεύθερη πρόσβαση στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.facebook.com/Glossologia.
Κι επειδή οι άνθρωποι από την Κύπρο αγκάλιασαν ζεστά το Συνέδριο και δουλεύουν ακάματα εδώ και πολύ καιρό για την επιτυχία του, εδώ είναι ένα από τα βίντεο που έφτιαξαν. Αξίζει και αξίζουν συγχαρητήρια (και ιδιαίτερα στην καθηγήτρια Μαριάννα Κατσογιάννου που εμπνέει και συντονίζει όλη τους την προσπάθεια).
Έγρεο, φίλα μάτερ, αναφωνούσαν Ευρωπαίοι και Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχνες θέλοντας να δώσουν το σύνθημα ξεσηκωμού για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον οθωμανικό ζυγό. Αυτό το σύνθημα, που θα πεί Σήκω, αγαπημένη μητέρα, αναζητεί στο βιβλίο του "Έγρεο, φίλα μάτερ: Προσωποποιήσεις της Ελλάδας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας" (ΜΙΕΤ, 2018) ο Γιάννης Κόκκωνας, καθηγητής στο Τμήμα Αρχειονομίας Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Αναζητεί, συγκεκριμένα, τις προσωποποιήσεις της Ελλάδας όπως αποτυπώνονται στα έργα Ευρωπαίων και Ελλήνων στο διάστημα 1464-1821, δίνοντας αρχικά πληροφορίες από την αρχαία ελληνική γραμματεία με αναφορές σε Αισχύλο, Ηρόδοτο, Ευριπίδη, Λυσία, Πλούταρχο, Στράβωνα κτλ.
Η φράση "Έγρεο φίλα μάτερ" είναι παράφραση στίχου της Οδύσσειας από τη ραψωδία Ψ ("ἔγρεο, Πηνελόπεια, φίλον τέκος"): ἔγρεο, Πηνελόπεια, φίλον τέκος, ὄφρα ἴδηαι ὀφθαλμοῖσι τεοῖσι τά τ᾽ ἔλδεαι ἤματα πάντα.
Ξύπνα σου λέω, Πηνελόπη, κόρη της καρδιάς μου, τα μάτια σου να δουν όσα χρόνια και χρόνια λαχταρούσες. (από τη μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη)
Στο βιβλίο ο συγγραφέας, άριστος γνώστης βιβλιολογίας και της ιστορίας του βιβλίου, αναζητεί και εντοπίζει βιβλία, όχι μόνο ελληνικά και όχι μόνο από ελληνικές πηγές, που χρησιμοποιούν την εικονιστική προσωποποίηση της Ελλάδας ως γυναίκα. Δίνει πολλές πληροφορίες, ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες γύρω από την έκδοση των βιβλίων που κυκλοφόρησαν την περίοδο εκείνη, πολλές εικόνες, ενώ η παρουσίαση συμπληρώνεται με ερμηνείες για τη θέση που έπαιρναν οι διάφορες πλευρές απέναντι στο ελληνικό ζήτημα (για παράδειγμα περισσότερο φιλελληνική η στάση των Γάλλων, μεγαλύτερη αποστασιοποίηση από τους Γερμανούς).
Ο κατάλογος περιεχομένων δίνει μια εικόνα του πλούσιου υλικού που έχει συγκεντρώσει ο συγγραφέας, όχι απλά παραθέτοντας πληροφορίες και εικόνες, αλλά δίνοντας εύστοχες ερμηνείες και αναλύσεις για κάθε αναφορά του:
Αρχαίες προσωποποιήσεις της Ελλάδας (5ος αιώνας π.Χ. - 2ος αιώνας μ.Χ.)
Οι πρώτες προσωποποιήσεις της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια (15ος - 17ος αιώνας)
Από τη σύγκριση αρχαίας και νέας Ελλάδας στη διατύπωση της ευχής για αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού (18ος αιώνας)
Οι
τελευταίες αυταπάτες για ξένη βοήθεια και το εθνικό κίνημα. Η Ελλάς και
τα τέκνα της σε κείμενα και εικόνες από το 1800 ως το 1821
Πρωτότυπη εξάλλου και πολύ βοηθητική στο τέλος της ανάγνωσης είναι η Ανακεφαλαίωση, όπου, σε μορφή εκτεταμένης περίληψης παρουσιάζεται το περιεχόμενο του βιβλίου.
Ο συγγραφέας αναζητεί τις ιστορικές πηγές, τις συνθήκες, τις αιτίες, τα κίνητρα που γέννησαν μια προσωποποίηση της Ελλάδας ως "λαβούσα γυναικός σχήμα". Το πρώτο έργο τέχνης, γράφει, στο οποίο παραστάθηκε η Ελλάδα ως αιχμάλωτη γυναίκα ήταν ένα μετάλλιο του 1480, κι αυτό όμως για να τιμηθεί ο κατακτητής, ο Μωάμεθ ο Πορθητής.
Ενδιαφέρουσα η αναφορά για τον ρόλο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τις καλές σχέσεις με τον Σουλτάνο που δεν επιθυμούσε να διαρραγούν και την επιμονή του να μην τυπώνονται πλέον τα βιβλία στην ξενιτιά, Βενετία, Παρίσι, Βιέννη, αλλά στο Ελληνικό του Γένους Τυπογραφείο της Κωνσταντινουπόλεως. Γράφει ο Κόκκωνας εδώ:
Το κλειδί του τυπογραφείου αυτού όμως - προσοχή! - "κείται εν χερσί βασιλέως", δηλαδή του σουλτάνου, για να το ανοίγει προκειμένου να είναι "κοιτών των Μουσών" και να το κλείνει κατά την κρίση του, όταν γίνεται "πίθος της Πανδώρας".
Το βιβλίο του Γιάννη Κόκκωνα δεν είναι μια απλή περιγραφή εικόνων, είναι μια περιπλάνηση στον χρόνο κι ένα ξεφύλλισμα της ιστορίας της Ελλάδας μέσα από κείμενα και εικόνες ξένων και δικών, που αποτυπώνουν τις καταστάσεις της εποχής, τις ανάγκες της πολύπαθης χώρας μα και τις αντιλήψεις που κυριαρχούσαν για τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Όταν το 1464 ένας Γάλλος αυλικός ποιητής προσωποποίησε την Ελλάδα δίνοντάς της ρόλο σε ένα λογοτέχνημα, άρχισε η μακρά διαδρομή ενός "ρητορικού μοτίβου", όπως το αποκαλεί ο συγγραφέας, με την Ελλάδα να παριστάνεται ως γυναίκα, άλλοτε ταλαιπωρημένη κι άλλοτε αρχόντισσα [...] πάντοτε όμως μητέρα μεγάλων μορφών που θεμελίωσαν τις τέχνες, τις επιστήμες, την πολιτική και τη στρατηγική, πάλαι ποτέ ένδοξη και κατόπιν δυστυχής, εκλιπαρεί τους ισχυρούς ηγεμόνες να την απαλλάξουν από τα δεινά της, δηλαδή από την οθωμανική κατάκτηση [...]
Είναι δύσκολο ν' απαριθμήσω εδώ τις πάμπολλες πηγές που χρησιμοποίησε από ελληνικές και ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες, τα πάμπολλα ονόματα, τα βιβλία, τα χειρόγραφα, τις εικόνες που περιέχονται στο βιβλίο. Είναι μια ανεκτίμητη πηγή πληροφόρησης, στοχασμού και αναστοχασμού, είναι το αποτύπωμα της σοβαρής δουλειάς ενός ακάματου μελετητή των πηγών και είναι το αποτύπωμα μιας Ελλάδας στο διάβα των αιώνων.
Κλείνοντας το φτωχό αφιέρωμα στο εξαιρετικό βιβλίο του Γιάννη Κόκκωνα που χρωστούσα να κάνω από τότε που το πρωτοδιάβασα μόλις κυκλοφόρησε, ας μου επιτρέψει ο συγγραφέας να προσθέσω δυο προσωποποιήσεις που μου 'ρθαν στο νου διαβάζοντας το βιβλίο του και που τραγουδήθηκαν πολύ. Η μια είναι του Γκάτσου:
Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα μου τα ‘πες με το πρώτο σου το γάλα. Μα τώρα που ξυπνήσανε τα φίδια εσύ φοράς τα αρχαία σου στολίδια και δε δακρύζεις ποτέ σου μάνα μου Ελλάς που τα παιδιά σου σκλάβους ξεπουλάς. ...............................................................
Μα τότε που στη μοίρα μου μιλούσα
είχες ντυθεί τα αρχαία σου τα λούσα
και στο παζάρι με πήρες γύφτισσα μαϊμού
Ελλάδα Ελλάδα μάνα του καημού.
