Η τέχνη του εξωφύλλου και ο Γιάννης Βαλαβανίδης στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ

Πόσοι γνωρίζουμε ότι το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης από το πολύ γνωστό βιβλίο του διάσημου Άγγλου ιστορικού Χομπσμπάουμ "Η εποχή των άκρων" είναι έργο του γνωστού καλλιτέχνη Γιάννη Βαλαβανίδη. Αλλά, αν δεν το ξέραμε, τουλάχιστον υπάρχει η πληροφορία μέσα στο βιβλίο. 

Πώς θα μαθαίναμε όμως ότι και το εξώφυλλο από την "Ιστορία του σουρρεαλισμού" του Μωρίς Ναντώ είναι επίσης έργο δικό του, αφού ούτε στο βιβλίο δεν αναφέρεται;

Έργα δικά του είναι και τα εξώφυλλα στις "Ωδές" του Κάλβου και στα σπουδαία βιβλία του Δημήτρη Χατζή από τις εκδόσεις "Κείμενα" και στο πολύ γνωστό βιβλίο του Κωνσταντίνου Τσουκαλά "Εξάρτηση και αναπαραγωγή" από το "Θεμέλιο" και σε τόσα άλλα, που ευτυχώς μας έδωσε την ευκαιρία το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας να ενημερωθούμε και να απολαύσουμε στην Έκθεση για την Τέχνη του εξωφύλλου που υπάρχει στο πολύ καλό βιβλιοπωλείο του στην Αθήνα.

Ο Γιάννης Βαλαβανίδης, όπως λέει ο ίδιος στο φυλλάδιο της Έκθεσης, συνεργάστηκε με πολλούς εκδοτικούς οίκους για τη σχεδίαση εξωφύλλων, ξεχωρίζει όμως ιδιαίτερα τη συνεργασία του με το Φίλιππο Βλάχο και τις εκδόσεις "Κείμενα", με τους Μίμη Δεσποτίδη και Θόδωρο Μαλικιώση και τις εκδόσεις "Θεμέλιο", με τους Σάμη Γαβριηλίδη και Λουκά Ρινόπουλο και τις εκδόσεις "Πλέθρον". Πρόσωπα και εκδοτικοί οίκοι που έχουν γράψει ιστορία στα εκδοτικά πράγματα της χώρας μας. 

Το βιβλιοπωλείο βρίσκεται στην οδό Αμερικής 13 στην Αθήνα και η Έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 19 Σεπτεμβρίου. Αξίζει μια επίσκεψη!

Ένα μάθημα μουσικής, ευαισθησίας και γνώσης από τον Πασκάλ Κυνιάρ

Πασκάλ Κυνιάρ ή Pascal Quignard. Γάλλος δοκιμιογράφος, φιλόσοφος, μυθιστοριογράφος και σεναριογράφος, συγγραφέας και αναγνώστης. Διετέλεσε διευθυντής των εκδόσεων Γκαλιμάρ. Σήμερα, όπως λέει ο ίδιος, μόνο γράφει και διαβάζει.

Γνώριζα την ύπαρξή του από το μυθιστόρημα Ταράτσα στη Ρώμη (Άγρα, 2002) που είχα διαβάσει πριν από χρόνια (και το οποίο είχε πάρει το 2000 το βραβείο μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας).

«Όλα τα πρωινά του κόσμου». Η γνωστή ταινία βασίστηκε στο δικό του ομώνυμο βιβλίο που αναφέρεται στη ζωή του Μαρέν Μαραί.

Ο Πασκάλ Κυνιάρ, γεννήθηκε το 1948 στο Βερνέιγ-συρ-Αβρ της Γαλλίας. Σπούδασε φιλοσοφία, δίδαξε αρχαία γαλλικά, ασχολήθηκε συστηματικά με την αρχαία ελληνική και λατινική παιδεία αλλά και την αρχαία κινεζική φιλοσοφία, είναι βιολιστής και βιολοντσελίστας, παίζει σε μουσικά σύνολα, ενώ επί υπουργίας Ζακ Λανγκ, δημιούργησε, μαζί με το Γάλλο μουσικολόγο και συγγραφέα Philippe Beaussant, το φεστιβάλ Μπαρόκ Όπερας των Βερσαλλιών.

Στο παρόν βιβλίο, «το μάθημα Μουσικής» (εκδ. Μελάνι 2015), ο Κυνιάρ ασχολείται με το φαινόμενο της μεταφώνησης, της αλλαγής δηλαδή που γίνεται στη φωνή των αγοριών στην εφηβεία λόγω ορμονικών ανακατατάξεων, κάτι που δεν συμβαίνει στα κορίτσια, τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, κάτι ανάμεσα σε δοκίμια και διηγήματα. Το πρώτο διήγημα, με τίτλο «Ένα επεισόδιο από τη ζωή του Μαρέν Μαραί», αναφέρεται στον Μαρέν Μαραί (1656-1728), Γάλλο συνθέτη και δεξιοτέχνη της βιόλας . Ήταν ένα αγόρι με αγγελική φωνή. Όμως, στα 16 του τον έδιωξαν από τη χορωδία του Αγίου Γερμανού της Οξέρ (απέναντι από το Λούβρο) γιατί άλλαξε η φωνή του. Έφυγε, έγινε μαθητής του Σαιντ Κολόμπ. Και με την ευκαιρία, ο Κυνιάρ μας περιγράφει το Παρίσι γύρω από το Σηκουάνα, ενώ αναφέρεται σε μουσικούς της εποχής.

Και για τη μεταφώνηση που συμβαίνει στους άντρες γράφει:

«Η φωνή των γυναικών είναι πιστή. Των αντρών είναι άπιστη. Τους υποχρεώνει να αλλάζουν πουκάμισα. Τους υποχρεώνει να αλλάζουν….

Οι γυναίκες ελέγχουν τη φωνή τους απ’ άκρου εις ακρον. Έχουν την πρωτοκαθεδρία στο χρόνο, την παντοδυναμία στην τονική ισχύ…»

Ο Μαραί άφησε σημαντικό έργο με σουίτες για βιόλα 

Το δεύτερο διήγημα μας ταξιδεύει πάνω από 2000 χρόνια πίσω, μας γυρίζει στην Αθήνα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη όταν «ένας νεαρός Μακεδόνας (ο Αριστοτέλης) αποβιβάζεται στο λιμάνι του Πειραιά».

Για το νεαρό Μακεδόνα, τον Αριστοτέλη, η ιστορία, που πάει αρχικά στη σχολή του Πλάτωνα. Είναι έφηβος και η φωνή του βαθιά και βραχνή. Ο συγγραφέας κάνει αναφορά στο «Των περί τα ζώα ιστοριών» του Αριστοτελη, όπου ο Έλληνας φιλόσοφος αναλύει τι γίνεται στην εφηβεία:

«Την ίδια περίοδο η φωνή των αγοριών αρχίζει να αλλάζει και να γίνεται πιο τραχιά και ανομοιογενής, χωρίς να είναι ούτε οξύφωνη μα ούτε και βαθύφωνη. Θυμίζει τα όργανα μουσικής των οποίων οι χορδές είναι ακούρδιστες και τραχείς. Αυτό το ονομάζουν τραγίζειν….»

«Ό καλούσι τραγίζειν», έγραφε ο Αριστοτέλης.

«αυτό το ονομάζουν βέλασμα του τράγου», μεταφράζει ο συγγραφέας. Και μας μεταφέρει στην τραγωδία, κάνει ετυμολογική ανάλυση της λέξης που θα πει τραγούδι του τράγου, τραγίζειν, λοιπόν, θα πει βρομάω τραγίλα και αλλάζω φωνή / τραγουδάω σαν τράγος.

Κι από κεί, μας πάει στο θέατρο, που είναι ο «τόπος απ΄όπου κοιτάζουμε», τόπος του βλέμματος, όπως ήταν η τελετή της ωδής του τράγου, δηλαδή της τραγωδίας, και ήταν η μετάβαση από το μύθο στο λόγο, όπως η αλλαγή που συμβαίνει στη φωνή του παιδιού που γίνεται άντρας.

Η τρίτη ιστορία, «Το τελευταίο μάθημα μουσικής του Τσενγκ Λιέν», είναι για μένα η πιο όμορφη ιστορία,  και για τον τρόπο γραφής, αλλά και ως μάθημα μουσικής κι ευαισθησίας. Μας ταξιδεύει στην Κίνα την εποχή των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων (722-481 π.Χ.), τότε που έζησε ο Τσενγκ Λιέν, ο δάσκαλος του πιο μεγάλου μουσικού του κόσμου, του Πο Για. Ο τελευταίος, ήδη μελετητής του λαούτου και της τρίχορδης κιθάρας, πήγε στο διάσημο δάσκαλο να πάρει μαθήματα.

 «Ακούστε αυτό τον ήχο!»

είπε ο δάσκαλος στο μαθητή, πήρε το 700 χρόνων λαούτο, και κραδαίνοντάς το πάνω από το κεφάλι του, το συνέθλιψε πατώντας το στο χώμα. Και είπε:

«Αυτός είναι ο ήχος του λαούτου!»

Ο Πο Για υποκλίθηκε και χαιρέτησε τρεις φορές.

Πήρε και την τρίχορδη κιθάρα του Πο Για, και πάλι του είπε:

«Ακούστε αυτό τον ήχο!»

Την έριξε κάτω, πήδηξε πάνω της ποδοπατώντας την για πολλή ώρα. Ο μαθητής ξέσπασε σε κλάματα. Και είπε ο δάσκαλος:

«Τώρα βάλτε λοιπόν λίγο απ’ αυτό το συναίσθημα στον τρόπο που παίζετε τη μουσική σας!»

Κι άρχισε η περιπέτεια του Πο Για στον κόσμο μέχρι να καταφέρει να βάζει το συναίσθημα στον τρόπο που έπαιζε τη μουσική του. Κι έγινε ο μεγαλύτερος μουσικός του κόσμου…

Η "Αλκυώνη", είναι η πιο γνωστή από τις 4 όπερες του Μαραί

Ανταίος Χρυσοστομίδης. Εις μνήμην!

Έφυγε πολύ νωρίς. Η Biblionet δεν πρόλαβε να ενημερώσει τα αρχεία της. Οι εφημερίδες θα γράψουν, η τηλεόραση ίσως δείξει. Νιώθω την ανάγκη ν' αφιερώσω την ανάρτηση στη μνήμη του. Και να προτρέψω ν' αναζητηθεί το έργο του. Άρθρα, κυρίως για τη λογοτεχνία, στην Αυγή, βιβλία, μεταφράσεις. Και κυρίως, αυτή η σπουδαία δουλειά που έκανε μαζί με την Μικέλα Χαρτουλάρη, τις Κεραίες της εποχής μου. Μας γνώρισε με συγγραφείς απ' όλο τον κόσμο, μόλις προχθές η ΕΡΤ2 είχε σ' επανάληψη τη συνάντηση με το Σουηδό συγγραφέα Μάνκελ. Χάρη στην εκπομπή του "είδα" από κοντά τον Μωρίς Ατιά, το Γιασμίνα Χάντρα, τον Βλαντιμίρ Μακάνιν, τον Τζον Μπάνβιλ, τον Τζον λε Καρέ και τόσους τόσους άλλους, που κανείς μπορεί να διαβάσει και στο ομώνυμο δίτομο έργο που κυκλοφόρησε από τον Καστανιώτη. Και μέσα από τις μεταφράσεις του γνωρίσαμε τον Ίταλο Καλβίνο και τον Αντόνιο Ταμπούκι, με τον οποίο ήταν επιστήθιοι φίλοι.

Θα θυμάμαι τις βιβλιοπροτάσεις του στην Αυγή. Και τις αναλύσεις του και τα καυστικά του άρθρα για την πολιτική κατάσταση και την πολιτική των κομμάτων (και της αριστεράς). Δεν ξέρω αν μπόρεσε να δει τα χάλια μας. Ίσως να γλύτωσε από τη ζοφερή εικόνα του φετινού καλοκαιριού.

Καλό σου ταξίδι...

Έναν ουρανό με δυό φεγγάρια...

Όταν αποτυχία συνθλίβει αισθήματά μας

κι οι άλλες κι οι προάλλες είν' πολλές

για να οδεύει άνετα η σάρκα μέσα από τόσες αναποδιές

δεν αρκούν οι επιθυμιές της να πάψουν να εξεικονίζονται

πρέπει κι εμείς να φύγουμε, να βρούμε το θάρρος κάποιας φυγής

  

♠

Κάθε πρωί ρωτώ τι το δικό μου θα πεθάνει σήμερα

και όσο προχωρεί η ώρα αυξάνουν οι ανησυχίες μου.

Αν τα περασμένα χρόνια αντιμετωπίζοντο με την τωρινή μου γνώση

άν το πέρσι αρχίναγε αύριο

δε θα φοβόμουν τόσο μην μετατραπούν οι ευχές μου σε ανάμνηση.

♠

Επανάσταση

.............................

Θα 'θελα να φτιάξω έναν ουρανό

Να ΄χω τώρα που νύχτωσε ένα στερέωμα να κοιτάζω

Θα το ΄καμνα μεγάλο, γιομάτο άστρα με σχήματα παράξενα

Θα του ΄βαζα αντίς από ΄να, δυό φεγγάρια ανόμοια

Το ΄να μικρό σαν παιδί, τα’ άλλο μεγάλο σαν παράπονο.

Δε θα πήγαιναν τα δυό πάντα μαζί

Το πρώτο θα πλάγιαζε κοντά στο βορρά

Και το μεγάλο θα ΄ρχότανε απάνου απ’ το ρολόι μου να σημάνει

            μεσάνυχτα.

Την εποχή όπου θα πήγαιναν πλάι πλάι

σα δυό μάτια γλαυκά – της τύφλας τα μάτια

θα βλέπαν όσα ο φόβος έχει φτιάξει

θα βλέπαν ριγμένα κοντά μου

λόγια – της μέρας τα λόγια

και θα με κυνηγούσαν τα φεγγάρια

και το φέγγος τους θα με κάρφωνε

και το ένα σιωπηλά θα μίλαγε γλώσσα μετάνοιας

και το άλλο με πάθος θα ΄τρεχε μεσ’ στο στερέωμα

πάνου σε καινούργιες τροχιές

έτσι που του διφέγγαρου ουρανού

η νεόβγαλτη τάξη να μοιάζει σαν τρέλα

και λιβανισμένα από την αρμονία τους θ’ ανεβοκατέβαιναν τα βλέφαρά μου.

………………………………….

Όταν ξυπνώ – ξυπνώ από κούραση

ορθάνοιχτο το μάτι ακόμα με κοιτάζει

παίζοντας με τα χρώματα που το βάψαν οι τόσες του αγάπες

παίζοντας με τα χρώματα που ξεδιπλώνουν τις πτυχές των άλλων ματιών

τ’ αγαπητά τα μάτια ξένων κορμιών

μάτια που ελπίσανε

και κλεισθήκαν για να μη δουν μα είδαν

μάτια που αγαπήσανε

και τώρα δεν ξέρουν ποιο είναι προτιμότερο

να μείνουν ανοιχτά ή κλειστά.

Τα παραπάνω είναι από τη συλλογή "Οδός Νικήτα Ράντου", του Νικόλα Κάλας, εκδ. Ίκαρος, 1997. Γράφει το 1976, στην εισαγωγή της 1ης έκδοσης, ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Έλληνα "που δεν έκανε παρά ν' αντιγράφει με καθυστέρηση τη Δύση":

"Ποια Δύση; Ένας υπερεαλιστής έχει μουντζώσει αναδρομικά κι εξακολουθεί να μουντζώνει διά βίου τη Δύση κι ολόκληρο τον πολιτισμό της. Είναι κάτι αυτό, είναι μια χειρονομία, παρ' όλα όσα κι αν λένε, θετική. Ένα στοιχείο υγείας που όσο λογότεροι το καταλαβαίνουν τόσο εκείνο αναπτύσσεται, και τείνει να γίνει ένα με τη φωνή που ξέρει να κηρύττει και στις παραμονές του θανάτου και πάνω από τις καταιγίδες".

Στην ποίηση καθένας βρίσκει αυτό που τον εκφράζει εκείνη τη στιγμή της ανάγνωσης και καθένας δίνει τις δικές του ερμηνείες. Έτσι κι εδώ.

Την ιδέα για τη σημερινή αφιέρωση στον Κάλας (παρότι τον έχω διαβάσει και ξαναδιαβάσει, αφού άλλωστε, όπως ο ίδιος έχει πει, γράφει για να ξαναδιαβαστεί) την οφείλω στο Μάνο Στεφανίδη, που στη σημερινή ανάρτηση του ιστολογίου του δημοσιεύει το τελευταίο ποίημα της ίδιας συλλογής. Και πάλι επιβεβαιώνεται ότι στην ποίηση καθένας βρίσκει αυτό που τον εκφράζει και καθένας δίνει τις δικές του ερμηνείες. Η αλήθεια είναι ότι τα ποιήματα του Κάλας εκφράζουν αυτή την αγωνία και των σημερινών καιρών, αυτή τη ματαίωση, αυτή τη θλίψη που μας έφερε το καλοκαίρι του 2015 και που δεν ξέρουμε αν πρέπει ή αν μπορούμε να βρούμε το θάρρος κάποιας φυγής προς τα μπρος, σ' έναν ουρανό με δυο φεγγάρια, όπου δε θα φοβόμασταν μη μετατραπούν οι ευχές μας σε ανάμνηση...