Τάκης Καρβέλης (1925-2017)

Πριν από ένα χρόνο, τέτοιες μέρες ήταν, γνώρισα από πιο κοντά μέρος από το έργο του φιλόλογου και ποιητή Τάκη Καρβέλη. Διάβασα τις ποιητικές συλλογές "Μετάφαση" (Κείμενα, 1972) και "Η μνήμη μισοφέγγαρο" (Γνώση, 1983), καθώς και το λογοτεχνικό δοκίμιο "Η γενιά του 1880" (Σαββάλας, 2003).

Η συλλογή "Μετάφαση" περιέχει είκοσι ποιήματα, χωρίς τίτλους, με αρίθμηση ένα έως είκοσι. Γραμμένα μέσα στη δικτατορία, εκφράζουν μια θλίψη, μια απογοήτευση, ίσως σε κάποιους στίχους να βρίσκεις νύξεις για την κατάσταση στον τόπο και στις ψυχές των ανθρώπων εκείνη την εποχή. Γράφει στην αρχή της συλλογής:

Τώρα που χάσαμε την ευθεία οδό

τίποτε πια δε μας σώζει.

Στο ποίημα 1:

... Σ' αυτούς τους δρόμους πώς να περπατήσεις

μες στα διασταυρούμενα συρίγματα των ερπετών

φωνάζεις κι έρχονται πίσω οι λέξεις

αλλοιωμένες κούφιες αντηχήσεις...

Στο ποίημα 2:

Οι δρόμοι αυτοί δεν είναι πια δικοί μου

        ούτε δικοί σας

σαν τους περνάς βρέχουν μια τέτοια θλίψη

οι δρόμοι αυτοί κάπου γυρνούν σαν ίσκιοι...

Στο ποίημα 15:

... Όπου κι αν σκάψεις

και μια μαχαιρωμένη γλυκύτητα.

Και στο 18:

... κ' είν' η ψυχή μου ένα λιβάδι απ' αγκάθια.

Και η μνήμη παίζει τα παιχνίδια της στην ποίηση του Καρβέλη. Γράφει στο ποίημα 3:

Η μνήμη είναι από πηλό

φλεγομένη βάτος

βουίζει μες στην έρημο

στα μάτια μας καμμένη άμμος.

Η μνήμη είναι η ερημιά του χρόνου

μια κατακόρυφη πτώση

στα νεύρα μας.

Στη μνήμη είναι αφιερωμένη και ολόκληρη η συλλογή "Η μνήμη μισοφέγγαρο". Ποιητικά πεζά θα χαρακτήριζα τα κείμενα. Και γράφει:

Το κέφι έχει κατακάτσει κι η μνήμη αρχίζει το σκάψιμο. Έξαφνα νιώθεις πως κάτι μετατοπίζεται μέσα σου· η πλατεία αδειάζει κι εκεί που χόρευαν οι ζωντανοί τώρα πέφτει ασταμάτητα μια σιγανή βροχή.

....

Καθώς το τρένο έστριβε οι κρεμασμένοι φάνηκαν στη θέση τους με το σκοτάδι στο πρόσωπο. Έπειτα το τρένο προχώρησε. Μα η μνήμη μένει, αυτή δεν προχωρεί κόκκινο στίγμα στους εφιάλτες μου.

...

Το χιόνι φυτεύει τη σιωπή

ναρκώνει τις αισθήσεις.

Μιλάω όταν η σιωπή περσεύει γύρω μου.

Τότε βγαίνουν στην επιφάνεια

πρόσωπα, παγιδευμένα

ανοίγουν χάσματα

που ευθύς γεμίζουν άνθη εφηβικά.

...

Στο βιβλίο για τη γενιά του 1880, ο συγγραφέας ασχολείται με τη γενιά που προέκυψε, όπως γράφει, ύστερα από 50 χρόνια στασιμότητας και η οποία αναπτύχθηκε κάτω από την επιρροή του δημοτικιστικού κινήματος και προετοίμασε το έδαφος για τη γενιά του 1930. Το βιβλίο έχει πολύ ενδιαφέρον γιατί ασχολείται με τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής και της γενιάς του 1880 (ονομασία που έδωσε ο Κλέων Παράσχος, χαρακτηρίζοντας όσους προσπάθησαν ν' ανοίξουν δρόμους στην ποίηση, την πεζογραφία και την κριτική), αλλά και με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των επιμέρους εκπροσώπων της (αλλά και των επιγόνων της). 

Αναφέρεται στα προηγούμενα 50 χρόνια, όπου κυριαρχεί ο ρομαντισμός και για τούτο ανθίζει περισσότερο η ποίηση και πολύ λιγότερο η πεζογραφία, ενώ αφιερώνει μεγάλο μέρος στη γλώσσα και στη διχοτόμηση της πεζογραφικής γενιάς, καθώς και στην ηθογραφία (ο συγγραφέας παραπέμπει στον ορισμό της από τον Π. Μουλλά, ενώ εγώ, με την ευκαιρία, πολύ ταπεινά, θα παραπέμψω συμπληρωματικά και στις αναφορές που έκανε για το θέμα η πρόωρα και ξαφνικά θανούσα Μάρη Θεοδοσοπούλου στην Εποχή 24/1/2016).

Ο Τάκης Καρβέλης κάνει κρίσεις για τους λογοτέχνες της εποχής, γράφοντας π.χ. για τον Σουρή ότι ανήκει σε αυτούς που δεν έχουν ιδιαίτερη ανησυχία για την ποιότητα της ποίησής τους και για τον Πολέμη ότι είναι ο ποιητής του κοινού γούστου, με αποτέλεσμα τη δυσαρμονία "ανάμεσα στο κοινό αίσθημα που θέλγεται από τη ρηχή ποίηση Σουρή, Πολέμη και δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις συντελούμενες αλλαγές στο χώρο της ποίησης (Παλαμάς, Σικελιανός)".

Συγκρίνοντας Δροσίνη με Παλαμά, υπογραμμίζει ότι "ο πρώτος δεν τόλμησε να καινοτομήσει όπως ο άλλος, δεν ριψοκινδύνευε σε εκφραστικά ανοίγματα".

Αφιερώνει μεγάλο μέρος στον Παπαδιαμάντη, στο έργο του οποίου κεντρικό ρόλο παίζει η μνήμη (συγκρίνοντας με τον Καρκαβίτσα όπου είναι η παρατήρηση, ενώ και για τους δύο γράφει ότι συνέβαλαν, μαζί με το Βιζυηνό, "στην απαγκίστρωση της πεζογραφίας από την ειδυλλιακή φάση για να περάσει στη ρεαλιστική"), ενώ επίσης γράφει για Μητσάκη, Καμπά, Κονδυλάκη, Βλαχογιάννη, Εφταλιώτη, Μωραϊτίδη, Πορφύρα, Χατζόπουλο και πολλούς άλλους. 

Ταγός της γενιάς του 1880 για τον Καρβέλη είναι ο Κωστής Παλαμάς, "πνεύμα ανήσυχο και αναζητητικό". Τον θεωρεί ως τον πιο αξιόλογο Έλληνα ποιητή και ηγέτη στον αγώνα για την επικράτηση της δημοτικής και το άνοιγμα της ελληνικής λογοτεχνίας προς τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα.

Αξιολογώντας τη γενιά του 1880, ο Τάκης Καρβέλης γράφει ότι πρέπει να εκτιμηθεί η προσφορά και η δυναμική της. Η προσφορά της έχει σχέση με το άνοιγμα στην ευρωπαϊκή πνευματική παραγωγή, στη φιλοσοφία, στην επιστήμη και στη λογοτεχνία, καθώς και με το κίνημα του δημοτικισμού, έναν "δυναμογόνο μοχλό εναντίον της προγονοπληξίας και του λογιοτατισμού". Η δε δυναμική της εκτείνεται μέχρι το 1930, θεωρώντας ότι το ηθογραφικό διήγημα που καλλιέργησαν οι Θεοτόκης και Χατζόπουλος και ενθαρρύνθηκε από τη "σοσιαλιστική ιδεολογία", είχε και ως αρνητική συνέπεια την επιβράδυνση καλλιέργειας του μυθιστορηματικού είδους επικεντρωμένου στο αστικό περιβάλλον.

Αν και όχι ειδική στα θεωρητικά της φιλολογίας, καταθέτω τα παραπάνω στη μνήμη του Τάκη Καρβέλη, που έφυγε χθες στα 92 του χρόνια.

.................................................

Σημ. Με την ευκαιρία, θα ήθελα να σημειώσω θετικά την ταχύτητα ενημέρωσης της βάσης Biblionet για τον θάνατο του Τάκη Καρβέλη (αν και, όμως, δεν είναι ενημερωμένη για όλο το έργο του, όπως συμβαίνει και σε πολλά άλλα λήμματα συγγραφέων). Επίσης, να παραπέμψω στο πολύ καλό σημείωμα για τον ποιητή που υπάρχει στον ιστότοπο της Παπαχαραλαμπείου Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου (ο Τάκης Καρβέλης καταγόταν από το Αιτωλικό).

Πολιτική βιβλιοθηκών στην Ελλάδα: λίγα σχόλια με αφορμή μια συνέντευξη

Πολύ ενδιαφέρουσα και μεστή η συνέντευξη του κ. Κωνσταντίνου Στάικου στο περιοδικό «ο αναγνώστης» και στο Γιάννη Μπασκόζο και δεν θα μπορούσε να μην είναι άλλωστε. Είναι ο άνθρωπος, ο ακάματος ερευνητής της ιστορίας του βιβλίου και των βιβλιοθηκών, που μας έχει φωτίσει με τον πλούτο που κουβαλούν οι βιβλιοθήκες στο διάβα των αιώνων. Θα ήθελα εδώ, με κάθε σεβασμό στην άποψη και στο έργο του, να παραθέσω, ως αφορμή, λίγα σύντομα και καλοπροαίρετα σχόλια: 

• Συμφωνώ απόλυτα ότι η ελληνική πολιτεία δεν υποστήριξε τις βιβλιοθήκες ουσιαστικά, δεν υπήρξε εθνική πολιτική βιβλιοθηκών ποτέ (ακόμη και τότε που έρεαν τα χρήματα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα) και φτάσαμε σήμερα ν' αναρωτιόμαστε ποιος είναι ο ρόλος των βιβλιοθηκών (σήμερα βέβαια είναι ένα υπαρκτό ερώτημα και θα έπρεπε κι εμείς να έχουμε σοβαρούς προβληματισμούς όντως), αν πρέπει να πηγαίνουμε σε βιβλιοθήκη ή σε βιβλιοπωλείο κτλ. κτλ. 

• Συμφωνώ ότι οι ελληνικές βιβλιοθήκες δεν έχουν όλο τον πλούτο που χρειάζονται οι ερευνητές. Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσαν κιόλας, φαντάζομαι ότι δεν εννοεί αυτό ακριβώς ο κ. Στάικος, άλλωστε γι' αυτό οι βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο κάνουν λόγο για την ανάγκη επικοινωνίας, δικτύων κτλ. Ας μην υποτιμούμε πάντως την ανάγκη συγκέντρωσης και διάσωσης της "τοπικής βιβλιογραφικής παράδοσης", που όντως, όπως κι ο ίδιος λέει, μπορεί να είναι ελλιπής σε πολλές περιπτώσεις (ή αναξιοποίητη σε περισσότερες, δυστυχώς). Πάντως, για να μην παρεξηγούμαστε, οι δημόσιες βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο δεν είναι και δεν (μπορούν να) έχουν ως μοντέλο τη New York Public Library. 

• Σχετικά με τη μεταφορά της Εθνικής Βιβλιοθήκης και όλο αυτό το πανηγύρι, νομίζω νωρίτερα, χρόνια πριν, τότε έστω που παρουσιαζόταν η άποψη (ως δεδομένη όμως, και χωρίς ουσιαστική διαβούλευση) στα αμφιθέατρα (ΕΙΕ π.χ.), τότε θα μπορούσε κάτι να γίνει. Τώρα, νομίζω θα πρέπει όλοι να υποστηρίξουμε καταρχάς το προσωπικό και το Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης που έχουν επωμιστεί τεράστιο έργο και που η τυχόν αποτυχία του θα βαρύνει τις δικές τους πλάτες (η εύκολη λύση), να δηλώσουμε διαθέσιμοι και αυτοί να βρουν τρόπους να αξιοποιήσουν όσες δυνάμεις θέλουν και μπορούν! Μακάρι και η Πολιτεία να το έχει αντιληφθεί αυτό (επί της ουσίας, όχι - μόνο - ως υποχρέωση στον χορηγό).

• Ας μου επιτραπεί επίσης ένα σχολιάκι στην πρόταση «Η γλώσσα μας συνεχώς συρρικνώνεται, όμως, η αρχαιότητα εξακολουθεί να παραμένει στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος σε κάθε επίπεδο: αρχαιολογικό, λογοτεχνικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό κ.α.». Αν και είναι μεγάλο θέμα και δεν είμαι καθόλου ειδική να μιλήσω για τις σπουδές που σχετίζονται με την αρχαιότητα, θα ήθελα μόνο να επισημάνω ότι το σημείο «συρρίκνωση μιας γλώσσας» θέλει βασάνισμα, ότι η μη χρήση της εθνικής γλώσσας στη διεθνή έρευνα δεν είναι ελληνικό φαινόμενο και να παραπέμψω, ως ενδεικτικό παράδειγμα, στην ημερίδα και στα συμπεράσματά της που οργανώθηκε στην Αθήνα το 2013 από την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ) και την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Ένωση (EAFT) με θέμα "Οι Εθνικές Γλώσσες και η Ορολογία στην Ανώτατη Εκπαίδευση, στην Επιστήμη και στην Τεχνολογία" (σύντομη παρουσίαση εδώ). Δυστυχώς, το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο (και δείτε τώρα με το Brexit που απασχολεί τι θα γίνει με την αγγλική γλώσσα!!!).

Αλλά, για να ξαναγυρίσω στις βιβλιοθήκες και στη συνέντευξη του κ. Στάικου, επειδή, δυστυχώς, λέει αλήθειες, καλό θα ήταν να τις πάρουμε υπόψη (σε επίπεδο πολιτείας, αλλά και σε επίπεδο βιβλιοθήκης, δεν είπε κανείς ότι όλα και παντού τα πράγματα λειτουργούν ρολόι). Αυτό που λείπει νομίζω είναι να γνωρίζουμε και να καταλήξουμε τι θέλουμε και/ή τι μπορούμε ν’ αντέξουμε. Το κάνουμε;

Επίσης, ας μου επιτραπεί ένα τελευταίο σχόλιο, τώρα στο (πολύ καλό κατά τη γνώμη μου) περιοδικό. Ο τίτλος "Κ. Στάικος: Οι δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας ήταν πάντα ανεπαρκείς (συνέντευξη στον Γ.Ν.Μπασκόζο)" νομίζω αδικεί και τον κ. Στάικο και το περιοδικό και στέλνει ένα πολύ αρνητικό νόημα. Αναρωτιέμαι αν αυτό ήθελε να βγάλει ο συνεντευξιαζόμενος ή το περιοδικό.

Διαβάσματα 2016

Γεώργιος Ιακωβίδης, Το κορίτσι που διαβάζει, 1882

Κάνοντας τον αναγνωστικό απολογισμό της χρονιάς, κατέγραψα βιβλία που διάβασα το 2016 (ή και ξαναδιάβασα για διάφορους λόγους, π.χ. με αφορμή το έτος Σαίξπηρ, την επίσκεψη Ομπάμα στην Αθήνα, την παρουσίαση βιβλίου για την ανάγνωση κτλ.). Η καταγραφή με βοηθά να ξαναθυμηθώ τι διάβασα και να αναστοχαστώ πάνω στα διαβάσματα αυτά, ξεφυλλίζοντας παράλληλα και τις χειρόγραφες σημειώσεις που κρατώ για κάθε βιβλίο.

Δεν ξέρω αν και πόσο είναι χρήσιμη η λίστα αυτή για τους άλλους. Ίσως το κάνω, ορμώμενη από τη δική μου διάθεση να παρακολουθώ σ' εφημερίδες και περιοδικά, αλλά και σε ιστολόγια και σε λέσχες ανάγνωσης κτλ., τα αφιερώματα για βιβλία (λίστες νέων εκδόσεων, ανάγνωσης, θεματικές και άλλες). Θα είχε πάντως ενδιαφέρον να άνοιγε συζήτηση είτε γενική σχετικά με τις λίστες βιβλίων ή ειδική για οποιοδήποτε από τα βιβλία που διάβασα. Για μερικά από αυτά έχω κάνει ολόκληρη ανάρτηση ή απλή αναφορά με αφορμή κάποιο θέμα που αναπτύσσω. Φυσικά, δεν διεκδικώ δάφνες φιλόλογου (δεν είμαι), ούτε κριτικού (δεν είμαι), μια απλή αναγνώστρια είμαι που επέλεξα να εξωτερικεύω και να δημοσιοποιώ κάποια πράγματα που είναι στο κεφάλι μου (συχνά πάντως αναρωτιέμαι αν ήταν και απαραίτητο, αλλά αυτή είναι μια άλλη κουβέντα, μάλλον ... φιλοσοφικοκοινωνικοϋπαρξιακής υφής).

Από τα βιβλία που διάβασα, παραπάνω από τα δύο τρίτα είναι δικά μου, αγορασμένα σε διάφορες περιόδους με το παλιότερο να είναι από το 1981, ενώ περίπου 20 βιβλία είχα δανειστεί από βιβλιοθήκες ή φίλους. Θα ήθελα να σημειώσω επίσης, και για να προλάβω τυχόν ... βιβλιοθηκονομικές παρατηρήσεις, ότι η λίστα που παραθέτω δεν ακολουθεί τους τυποποιημένους κανόνες μιας βιβλιογραφικής λίστας (σειρά: συγγραφέας-τίτλος-πληροφορίες έκδοσης, άρθρα στην αρχή του τίτλου εκτός αλφαβητικής κατάταξης, τίτλος σε πλάγια ή εντονότυπη γραφή) γιατί έκρινα ότι με τον τρόπο αυτό είναι πιο εύκολο να διατρέξει κανείς τους τίτλους που καταγράφονται (χωρίς να επιμένω ότι είναι και ο καλύτερος), αλλά και γιατί το όχι και τόσο καταπληκτικό τελικά πρόγραμμα που χρησιμοποιώ για την οργάνωση της προσωπικής μου βιβλιοθήκης δεν έχει πολλές δυνατότητες και θα έπρεπε να δουλέψω με το χέρι(!).

Franz Dvorak (1862–1927), Thoughtful Reader (Πηγή εδώ)

• Homo Americanus: Τα χαρακτηριστικά της αμερικανικής ιδιαιτερότητας, Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008.
• Trolls, Rolf Lidberg, Jan Lööf, Kari Engen (transl.), 1991.
• Αμέρικους, Lawrence Ferlinghetti, Οδός Πανός, 2008 (μτφρ. Ειρήνη Α. Βρης).
• Άμλετ, William Shakespeare, Επικαιρότητα, 1994 (μτφρ. Βασίλης Ρώτας).
• Άμλετ, Πρίγκηπας της Δανίας: Δράμα σε πέντε πράξεις και είκοσι σκηνές, William Shakespeare, Κέδρος, 1988 (μτφρ. Γιώργος Χειμωνάς).
• Αντιδάνεια: Ξένες λέξεις με ελληνική καταγωγή, Άννα Ιορδανίδου, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2013.
• Αντίδωρο για τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, Μικέλα Χαρτουλάρη (επιμ.), Άγρα, 2016.
• Άνω τελεία, Κική Δημουλά, Ίκαρος, 2016.
• Βγερού γλυκά φανού, Γιώργος Χατζόπουλος, Αιώρα, 2015.
• Γεώργιος Σαμαρτζής: από τις συλλογές της Κέρκυρας, Πινακοθήκη Δήμου Κέρκυρας, 2015.
• Γκιακ, Δημοσθένης Παπαμάρκος, Αντίποδες, 2014.
• Δεκατρείς τρόποι να κοιτάς ένα κοτσύφι και άλλα ποιήματα, Adagia: Θραύσματα ποιητικής, Wallace Stevens, Άγρα, 2007 (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός).
• Η αναγκαιότητα της ανάγνωσης, Νίκος Σιδέρης, Σιδέρη Μιχάλη, 2016.
• Η γενιά του 1880, Τάκης Καρβέλης, Σαββάλας, 2003.
• Η γιασεμιά και τ' αστεράκια, Ευδοκία Σκορδαλά – Κακατσάκη, Κόκκινη Κλωστή Δεμένη, 2016.
• Η κρητική διάλεκτος: Ιστορία - εξέλιξη και νεώτερη μορφή της στο γραπτό και προφορικό λόγο. Συνημμένη βιβλιογραφία, Κοντοσόπουλος Νικόλαος Γ., Βιβλιοεπιλογή, 2015.
• Η λήθη: Ψιχία δοκιμίου, Georges Banu, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013 (μτφρ. Δημήτρης Κοσμίδης, Δηώ Καγγελάρη).
• Η μνήμη μισοφέγγαρο, Τάκης Καρβέλης, Γνώση, 1983.
• Η νεοκρητική λογοτεχνική σχολή, Αντώνης Κ Σανουδάκης, Κνωσός, 1978.
• Η πρώτη φλέβα, Γιάννης Μακριδάκης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016.
• Η τέχνη της ανάγνωσης: προσέγγιση και αποδοχή του κειμένου, Το Δέντρο, 2005.
• Ισλαμικές αδελφότητες στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, Χρήστος Π Φραδέλλος, CaptainBook.gr, 2015.
• Ισλανδικές σάγκες, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989 (μτφρ. Σωκράτης Λ. Σκαρτσής).
• Ιστορία ευνούχου, Μάνος Κοντολέων, Εκδόσεις Πατάκη, 2000.
• Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, Νικόλαος Π. Ανδριώτης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2005.
• Ιστορία του γερασμένου παιδιού, Jenny Erpenbeck, Ίνδικτος, 2004 (μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης).
• Καρυότυπος, Άκης Παπαντώνης, Κίχλη, 2014.
• Κατεβαίνει ο Καμουζάς στους φούρνους, Μαριλένα Παπαϊωάννου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016.
• Κέρκυρα, Νινέττα Χ Λάσκαρι, Ποταμός, 2016.
• Λόγιοι και δημοτικισμός, Εμμανουήλ Κριαράς, Εκδοτική Αθηνών, 1987.
• Μετάφαση, Τάκης Καρβέλης, Κείμενα, 1972.
• Μικρό ερμηνευτικό λεξικό της ξύλινης γλώσσας, Αριστείδης Γ Ρωμανός, Ποταμός, 2010.
• Μίλα μου για γλώσσα, Φοίβος Παναγιωτίδης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2013.
• Μόνο ο αέρας ακουγόταν, Ευγενία Μπογιάνου, Μεταίχμιο, 2016.
• Μουτζουρωτής χαρτιών, Μαρινέλλα Βλαχάκη, Βιολέττα, 2013.
• Νανουρίσματα, ταχταρίσματα, παιχνιδάκια: ανθολόγημα με σημειώσεις Φανής Σαρεγιάννη, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη , 1953.
• Νεκροταφείο πιάνων, Jose Luis Peixoto, Ελληνικά Γράμματα, 2009 (μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά).
• Ο αχός της εποχής, Julian Barnes, Μεταίχμιο, 2016 (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης).
• Ο Κρητικός τραγουδιστής, Παντελής Π Βαβουλές, Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης, 2003.
• Ο λαγός με τα κεχριμπαρένια μάτια, Edmund Arthur Lowndes de Waal, Gema, 2013 (μτφρ. Τίλλα Μπαλλή).
• Ο μικρός ναυτίλος, Οδυσσέας Ελύτης, Ίκαρος, 1992.
• Ο πατέρας, August Strindberg, Δωδώνη, 1985 (μτφρ. Ανδρέας Μαραγκός).
• Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης και η μεταπολεμική αριστερή διανόηση, Εκδόσεις διαπολιτισμός-Μελέτες, 2016.
• Ο Σαίξπηρ πάλι: Επιφυλλίδες στην εφημερίδα Το Βήμα, 1948-1964, Διονύσης Καψάλης (επιμ.), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2014 (φυλλάδιο Αντί ευχών).
• Ο Τράικο: αφήγημα, Βικτωρία Θεοδώρου, Κέδρος, 1982.
• Οι απροσανατόλιστοι, Amin Maalouf, Εκδόσεις Πατάκη, 2015 (μτφρ. Νίκη Καρακίτσου - Dougé, Μαρία Κασαμπαλόγλου – Ρομπλέν).
• Οι δώδεκα, Aleksandr Aleksandrovich Blok, Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 1997 (μτφρ. Πέτρος Κολακλίδης).
• Παραμύθια από την Κρήτη, Αγλαΐα Κυρμιζάκη, Νόβολι, 2011.
• Περιπέτειες του βιβλίου στην Ελλάδα 1880-1940, Αγγελική Πασσιά, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, 1998.
• Ποιήματα, Edward Estlin Cummings, Ηριδανός, 2007 (μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς).
• Πορτοκαλί παραμύθια, Θούλη Στάικου, Εύμαρος, 2015.
• Ριπ Βαν Ουίνκλ. Ο μύθος της κοιμισμένης κοιλάδας, Washington Irving, Στοχαστής, 1982 (μτφρ. Θάνος Σακκέτας).
• Σαν ένα μυθιστόρημα, Daniel Pennac. Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999 (μτφρ. Ρένα Χατχούτ).
• Σε ποιον ανήκει η Κέρκυρα;, Ευγένιος Αρανίτσης, Νεφέλη, 1999.
• Συνοπτική ιστορία της Κέρκυρας, Ανδρέας Μ. Ιδρωμένος, Απόστροφος, 1999.
• Τέσσαρα διηγήματα, Anton Pavlovich Chekhov, Δόμος, 2002 (μτφρ. Αλ. Παπαδιαμάντης).
• Τέτοια ζωή!...: διήγημα, Εμμανουήλ Κριαράς, Γιώργος Πιτσιτάκης (επιμ.), Χανιώτικα Νέα, 2015.
• Τίποτα δεν χαρίζεται, Μάρω Δούκα, Εκδόσεις Πατάκη, 2016.
• Το βιβλίο των βιβλίων, Κυριάκος Ντελόπουλος, Σοφία Ζαραμπούκα (εικ.), Κέδρος, 1981.
• Το καντήλι της Ουμ Χασίμ, Γιάχια Χάκι, Μαΐστρος, 2015 (μτφρ. Ελένη Καπετανάκη).
• Το λογοτεχνικό Ηράκλειο του μεσοπολέμου: Κείμενα, έντυπα, δημιουργοί, Αντώνης Καρτσάκης, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2014.
• Το μέγα ύδωρ, Emily Dickinson, Άγρα, 2004 (μτφρ. Διονύσης Καψάλης.).
• Το μυθιστόρημα του δον Σανδάλιο, σκακιστή, Miguel de Unamuno, Άγρα, 2015 (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης).
• Το παγοδρόμιο, Roberto Bolaño, Άγρα, 2016 (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος).
• Το ταξίδι στην Ελλάδα, Δημήτρης Νόλλας, Ίκαρος, 2013.
• Το τραγούδι του εαυτού μου, Walt Whitman, Ηριδανός, 2006 (μτφρ. Ζωή Ν. Νικολοπούλου).
• Τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο: Γλώσσα, πολιτική και το δικαίωμα του ανήκειν, Judith Butler, Gayatri-Chakravorty Spivak, Τόπος, 2015 (μτφρ. Μίνα Καραβαντά).
• Χανιά 1898-2008: Ύπατοι αρμοστές, γενικοί Διοικητές, Νομάρχες, Αντώνης Μυρ. Βαρουχάκης, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, 2009.
• Χτίζω λέξεις: Πώς σχηματίζονται οι νεοελληνικές λέξεις, Άννα Ιορδανίδου, Κοντύλι, 2010.
• Ψηλαφίζοντας το γραπτό και προφορικό λόγο στην Ανατολική Κρήτη: Πρακτικά 1ης μέρας του συνεδρίου "Η λαϊκή ποίηση και η λογοτεχνία στην Ανατολική Κρήτη", Σητεία (31/7/2015), Δήμος Σητείας, 2015.
• Ψυχολογία του αναγνώστη, ψυχολογία της ανάγνωσης, Μαρία Γρ. Καζάζη, Έλλην, 2003.

Η Γιασεμιά και τ’ αστεράκια, της Ευδοκίας Σκορδαλά - Κακατσάκη

"Μια φορά κι έναν καιρό ένας άνθρωπος φύτεψε στην άκρη του κήπου του, πλάι σ' έναν γέρο ξύλινο φράχτη, μια μικρή γιασεμιά... Ο φράχτης καταχάρηκε που την είδε. Άρχισε μάλιστα να κάνει όνειρα. Φαντάστηκε το κλαράκι να μεγαλώνει, να πετάει φύλλα και κλαριά, να ψηλώνει, να ανθίζει, να σκαρφαλώνει πάνω του ...."

Γη και ουρανός, πουλιά και λουλούδια, τ’ αστέρια και το φεγγάρι… κι η άνοιξη. Όλα συνυπάρχουν αρμονικά σε τούτο το παραμύθι, που περιγράφει τη ζωή μιας γιασεμιάς, την τρυφερή φιλία της μ’ έναν γέρο ξύλινο φράχτη κι έναν μικρούλη ονειροπόλο άνεμο… και μας αποκαλύπτει τα όνειρα, τις προσδοκίες και τις λαχτάρες τους. Ο φράχτης, λέει, λαχταρά να νιώσει πάλι όμορφα, όπως μια φορά που ήταν δέντρο στο δάσος… Ο μικρούλης άνεμος ονειρεύεται να γίνει ποιητής. Κι η Γιασεμιά; Χμ… η Γιασεμιά όχι μόνο λαχταρά και ονειρεύεται, αλλά είναι σίγουρη ότι κάποια νύχτα θα πέσει στην αγκαλιά της ένα … αστέρι! [*]

Χιλιάδες πεφταστέρια σήμερα στον ουρανό, σαν τ' αστεράκια της Γιασεμιάς που κατεβαίνουν στη γη και κάνουν παρέα στα παιδιά του κόσμου!

Στα παιδιά του κόσμου που κάνουν όνειρα. Και γιορτάζουν.

Όπως γιορτάζει το φεγγάρι που έχει γενέθλια κι έρχονται να του ευχηθούν. Και όπως τα λουλούδια του κήπου που κάνουν διαγωνισμό για το πιο όμορφο απ΄όλα, έχοντας σαν κριτική επιτροπή μια γριά Ελιά, έναν χοντρό Κάκτο κι έναν σγουρό Βασιλικό.

Και τι μυρωδιές, τι χρώματα, πόση ομορφιά και πόση αγάπη! Πόσα όνειρα δεν κάνουν τα παιδιά!

Η Γιασεμιά και τ' αστεράκια. Άλλο ένα όμορφο παραμύθι από την Ευδοκία Σκορδαλά - Κακατσάκη (Κόκκινη κλωστή δεμένη, 2016), που θα ταξιδέψει τα παιδιά σε κόσμο ονειρικό και αγαπητικό, σε κόσμο με όνειρα όμορφα και χρωματιστά. Και μην ξεχάσω να παραλείψω την ιδιαίτερα πλούσια σε ιδέες, σε χρώματα και σε ομορφιά εικονογράφηση της Κριστίν Μενάρ.

Νύχτα με πεφταστέρια η αποψινή, άραγε θα πέσει και στη δική μας αγκαλιά κάποιο από τ' αστεράκια της Γιασεμιάς;

Θα πέσει, θα πέσει, είπαν στη Γιασεμιά οι φίλοι της.
Και τι θα γίνει τότε;

Αλήθεια, τι θα γίνει;

Ας κάνουμε μια ευχή. Απόψε, λέει, οι ευχές μας πιάνουν.

Ας ευχηθούμε αγάπη...
Ας ευχηθούμε ειρήνη...
Ας ευχηθούμε ανθρωπιά...
Ας ευχηθούμε ταπεινότητα...

----------------------------------------------------------------------------------------
[*] Το κείμενο της παραγράφου αυτής είναι αντιγραφή από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Το βλέμμα γύρω, και καλή καλύτερη χρονιά!

Το βλέμμα γύρω

Μεγάλες ώρες της γης που αποδημούνε

Σε δευτερόλεπτα των χωραφιών.

Εδώ χτύπος του ρολογιού κανένας.

Κανένα έμφυτο ωράριο.

Οι λόφοι, τα βουνά δείχνουν δώδεκα.

Ο κάμπος αθέριστο μεσημέρι.

Μα τα χνάρια από τις πατημασιές στα ουράνια

Δείχνουν πως τρέχει να γλιτώσει τη δίκη του

Ο Μεσσίας.

(της Δήμητρας Χριστοδούλου, από τη συλλογή "Λιμός", Νεφέλη 2007)

Καλή, καλύτερη χρονιά!

--------------------------------

Σημείωση: Την ιδέα για την εικόνα με τα ρόδια την πήρα από τη σχετική ανάρτηση της διαδικτυακής φίλης Βιβής Γ.  (Λέσχη ανάγνωσης του Degas), ενώ τη συγκεκριμένη εικόνα με τα ρόδια του Χρήστου Μποκόρου την αντέγραψα από ανάρτηση της Ειρήνης Συκά εδώ).

Το καντήλι της Ουμ Χασίμ, του Γιάχια Χάκι

Διάβασα τη χρονιά που φεύγει ένα ενδιαφέρον βιβλίο γραμμένο από τον άγνωστο - σε μένα τουλάχιστον - Αιγύπτιο συγγραφέα Γιάχια Χάκι. Πρόκειται για "Το καντήλι της Ουμ Χασίμ" (Μαϊστρος, 2015), σε μετάφραση από τα αραβικά Ελένης Καπετανάκη. Η μεταφράστρια δίνει επίσης πολύ χρήσιμες πληροφορίες για αρκετά σημεία του έργου με σχόλια και επεξηγήσεις στο τέλος, καθώς και για τον συγγραφέα στο Επίμετρο.

Ο Γιάχια Χάκι (1905-1992) γεννήθηκε στο Κάιρο από γονείς τουρκικής καταγωγής, των οποίων μάλιστα οι πρόγονοι είχαν μεταναστεύσει στην Ελλάδα από την Τουρκία, ενώ ο παππούς του συγγραφέα είχε μεταναστεύσει στην Αίγυπτο στις αρχές του 19ου αιώνα.

Σπούδασε νομικά, εργάστηκε αρχικά ως δικηγόρος στην Αλεξάνδρεια, στη συνέχεια έγινε διπλωμάτης και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μετατέθηκε στο Παρίσι όπου και γνώρισε τη δεύτερη γυναίκα του, μια γαλλίδα ζωγράφο. Για το λόγο αυτό, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το διπλωματικό σώμα και επέστρεψε στην Αίγυπτο όπου ασχολήθηκε με τα γράμματα. Θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους των γραμμάτων στη χώρα του, οι οποίοι, μαζί με τον Μαχφούζ και άλλους, συνέβαλαν στη λογοτεχνική αναγέννηση της Αιγύπτου. Διετέλεσε διευθυντής του φιλολογικού τμήματος του Εθνικού Οργανισμού Βιβλίου, σύμβουλος της Εθνικής βιβλιοθήκης και εκδότης φιλολογικού περιοδικού (το οποίο απαγορεύτηκε από τον Νάσερ).

Κύριο στοιχείο γύρω από το οποίο πλέκεται η ιστορία στο Καντήλι της Ουμ Χασίμ είναι ο ρόλος του Ισλάμ ως θρησκεία και ως παράδοση, η δύναμη που έχει ώστε να επηρεάζει, να κατευθύνει και εντέλει να εξουσιάζει τις ζωές των ανθρώπων στην Αίγυπτο. Θα μπορούσα να σημειώσω ότι κύριο στοιχείο είναι η εξουσιαστική δύναμη της παράδοσης γενικά (για οποιαδήποτε θρησκεία), όμως νομίζω ότι ισχυρότερο ακόμη είναι το στοιχείο του Ισλάμ ως θρησκεία που δημιουργεί και επηρεάζει την παράδοση του τόπου με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Το μυθιστόρημα αναφέρεται στο νεαρό Αιγύπτιο Ισμαήλ που στέλνεται από τους γονείς του στην Αγγλία να σπουδάσει Ιατρική. Εκεί, ο Ισμαήλ έρχεται σ' επαφή με τη δυτική κουλτούρα στην οποία προσαρμόζεται, λησμονώντας για μερικά χρόνια τον τόπο και τους δικούς του. Ξέχασε τη συμβουλή που τού 'χε δώσει ο πατέρας του όταν έφευγε:

"Η συμβουλή που έχω να σου δώσω είναι να ζήσεις στα ξένα, όπως ακριβώς θα ζούσες κι εδώ. Να τηρείς το θρήσκευμα και τα καθήκοντά σου... Να προσέχεις να μη σε παρασύρουν οι Ευρωπαίες. Δεν είναι για σένα, ούτε εσύ είσαι γι' αυτές..."

Και γνώρισε την άλλη ζωή, παραστράτησε, μέθυσε, χόρεψε με κορίτσια, απόλαυσε την ομορφιά της φύσης και το ηλιοβασίλεμα, απόκτησε ζωντάνια και αυτοπεποίθηση, "ξεφορτώθηκε τη θρησκευτική πίστη βάζοντας στη θέση της μια δυνατότερη και εντονότερη πίστη στην επιστήμη".

Κάποια στιγμή, επιλέγει να επιστρέψει στην πατρίδα του, έχοντας τα μυαλά του κοσμοπολίτη γιατρού (οφθαλμίατρου) από τη Δύση και νομίζοντας ότι θα καταφέρει, όχι μόνο να επιβιώσει ο ίδιος όπως έκανε και στην Αγγλία, αλλά και να μεταφέρει αυτή την κουλτούρα στον τόπο του.

Βρήκε ανθρώπους και πράγματα τόσο αλλαγμένα! Και τη μάνα του γερασμένη.

"Δεν έχει μείνει ίχνος από την προσωπικότητά της. Είναι μόνο ένα σώμα που συμπεριφέρεται υποτακτικά!"

Έχει πολύ ενδιαφέρον το ξετύλιγμα της ιστορίας και οι εντυπώσεις που δημιουργούνται διαβάζοντάς το. 

Τον πρώτο καιρό νόμιζε πως δεν θα υποχωρούσε απέναντι στις προκαταλήψεις και τις αγυρτείες που συναντούσε στο όνομα τήρησης των θρησκευτικών καθηκόντων.

"Δεν θα υποχωρούσε. Θα κάρφωνε το μαχαίρι του, δίνοντας το χαριστικό χτύπημα στην καρδιά της άγνοιας και της προκατάληψης. Ακόμα κι αν έχανε την ψυχή του".

Και παρακάτω:

"Ξυπνήστε! Ξυπνήστε επιτέλους από το λήθαργο, σταθείτε στα πόδια σας κι ανοίξτε τα μάτια σας! ... Ζείτε μέσα στις προκαταλήψεις, πιστεύετε στα είδωλα, προσκυνάτε τους τάφους και βρίσκετε καταφύγιο στους νεκρούς!"

Πάλεψε να μην απορρίψει την επιστήμη του, το επάγγελμά του, όπως το έμαθε στην Ευρώπη.

"Ποιος δεν γνώριζε τον πολιτισμό και την πρόοδο της Ευρώπης, την υπανάπτυξη, την άγνοια και τις αρρώστιες της Ανατολής; Η Ιστορία μας έχει προσφέρει σοφία κι αυτή η σοφία είναι αδιαμφισβήτητη. Αδύνατον να αρνηθούμε πως είμαστε ένα δέντρο που κάποτε άνθισε και έδωσε καρπούς, ύστερα όμως μαράθηκε".

Αρχικά, ένιωσα κάτι σαν ανακούφιση που ο συγγραφέας εκδήλωνε μια "προοδευτική"  στάση απέναντι στο υπερσυντηρητικό περιβάλλον της πατρίδας του, στη συνέχεια ένιωσα να απογοητεύομαι όταν παρατήρησα μια μεταστροφή και μια υποχρέωση υπακοής του ήρωά του στις συνήθειες και στις παραδόσεις που υπαγορεύονται από τη θρησκεία κυρίως.

Όμως, μήπως ο συγγραφέας αυτό ακριβώς ήθελε να καταδείξει: τη δύναμη που έχει το Ισλάμ στις κοινωνίες αυτές, τη δυσκολία οι άνθρωποι να ξεφύγουν από τις προκαταλήψεις και τον συντηρητισμό που καλλιεργεί η ισλαμική παράδοση και θρησκεία, τον σκοταδισμό που γεννά η προσήλωση σε πεπαλαιωμένες αντιλήψεις; Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα συμπεράσματα τα έβγαλα εγώ ως αναγνώστρια, δεν είμαι όμως σίγουρη αν αυτά ήθελε να πει και ο συγγραφέας ή μήπως θεωρούσε κι αυτός αναπόφευκτη την προσήλωση και την υποταγή τελικά στη δεδομένη κατάσταση.

Σε κάθε περίπτωση αξίζει να διαβαστεί. Έρχεται από έναν άλλο κόσμο, τόσο κοντινό μας γεωγραφικά και τόσο μακρινό μας πολιτισμικά, και μας χρειάζονται τέτοια διαβάσματα που μας βοηθούν να δουλέψουμε πάνω στην κατανόηση της διαφορετικότητας για να προχωρήσουμε, όταν χρειαστεί, και στην αποδοχή της.

Τέλος, θα ήθελα να υπογραμμίσω και την ποιότητα του βιβλίου ως εκδοτικού προϊόντος. Είναι μικρού μεγέθους 156 σελίδων, ιδιαίτερα καλαίσθητο και με χαρακτηριστικές ζωγραφιές στην αρχή κάθε κεφαλαίου. 

Άνω τελεία, της Κικής Δημουλά

Σε ετοιμότητα


Μου είπες "αύριο θα 'ρθω να σε δω
τι προτιμάς μεσημεράκι ή απόγευμα;"

Όποτε θέλεις σου απάντησα
εμένα μου αρκεί ένα περίπου πότε.
Κι αν στο ζητώ
είναι για να γλιτώνω καύσιμο
χρόνο - δυσεύρετη πλέον πανάκριβη
αυτή η κινητήρια δύναμη - τη σπαταλώ

γιατί περιμένοντάς σε απ' το χάραμα
κρατάω ώρες αναμμένη τη μηχανή
να ξεκινήσω αμέσως μόλις ακουστεί
από μακριά ο ερχομός σου ώστε
στιγμή να μην καθυστερήσω να χαρώ.

Είναι σαν ν' ακούω τη φωνή της μάνας μου. Της το αφιερώνω. Η Κική Δημουλά το αφιερώνει στην κόρη της.

Το παραπάνω ποίημα είναι από την τελευταία ποιητική της συλλογή "Άνω τελεία" (Ίκαρος 2016). Κι εδώ, κυρίαρχα στοιχεία στην ποίησή της είναι 

ο χρόνος, 

Όσο μπορείς, Νεότητα, απόφευγε

την πείρα.

Είναι μια γριά ζηλότυπη, ανέραστη.

Μόνον ο χρόνος ο πολύς

τη γλυκοκοιτάζει...

η μνήμη και η λήθη, 

Πληκτικό.

Πάλι μνήμη πάλι λήθη.

Διαρκώς τις ίδιες λέξεις χρησιμοποιώ.

Κι ο βίος ο πολυλογάς

σ' αυτές τις δύο λέξεις αρκείται

εντέλει, μνήμη και λήθη...

και οι έννοιες με τις πολλές μεταφορές, συχνά και με ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

Θα ήθελα 

κάπως αλλιώς ν' αγαπιούνται τα πράγματα

....................

Θα ήθελα;

Και πού θα κοιμάται η προσποίηση;

αγκαλιά με την αγάπη;

Και βγάζουν μια πικρία τα λόγια της

Και συ λήθεια γιατί λες τόσα ψέματα;

Κι εσύ Ψέμα γιατί δεν αληθεύεις ποτέ;

και μια ίσως προσμονή ή αποδοχή αυτού που δεν μπορούμε ν' αποφύγουμε; Γράφει στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, το "Ανω τελεία":

Ναι το έχω ξαναπεί

κι όσο οι λέξεις θα με αφήνουν 

ακόμα να μιλώ, θα το υπενθυμίζω

φωναχτά ότι οι μλέξεις φταίνε

αν όχι για όλα

πάντως για τ' αξεπέραστα

σκέψου τη λέξη "φεύγω"

πόσα "θα μείνω" γκρέμισε

......................

κι αυτά δεν είναι τίποτα

σε σχέση με το αίφνης θα πάψω να μιλώ

όταν διαμιάς θα φύγουν όλες

οι λέξεις από μέσα μου με πρώτη

πρώτη πρώτη απ' όλες τη λέξη Υπάρχω,

..........................

Ένας λόγιος σπουργίτης στην Εθνική Βιβλιοθήκη!

Ο λόγιος σπουργίτης

Το τελευταίον ψύχος ηύξησε τους θαμώνας όχι μόνον των καφενείων, αλλά και της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Δεν γνωρίζω αν την αναπτυχθείσαν θερμότητα εν τω αναγνωστηρλιω, ή τα φώτα των μελετητών, ζηλεύσας ένας σπουργίτης, εισήλθε και αυτός εις την αίθουσαν.

Κατόπιν ήρχισε να πετά από διαμερίσματος εις διαμέρσμα και να επισκέπτεται τα διάφορα τμήματα της Βιβλιοθήκης, επικαθήμενος δε εις το κατακόρυφον σημείον εκάστης θήκης βιβλίων, να τσιρίζη, εκφράζων βεβαίως ούτω τον θαυμασμόν του διά την καταπληκτικήν πρόοδον των επιστημών και της φιλολογίας εν τη πατρίδι ημών. 

Εις το τμήμα της Θεολογίας μάλιστα ετσίρισε παρατεταμένως και ερρίνως.

Όταν δε έφθασεν εις το τμήμα της Νεοελληνικής φιλολογίας, παρέμεινε και καθήσας επί προεξέχοντος τομιδίου ποιημάτων νεοεβραϊκής εμπνεύσεως εναπέθηκε συμβολικώτατα τον θαυμασμόν του...

Αλλ' η Βιβλιοθήκη ήτο ώρα να κλείση πλέον. Ο γέρων θυρωρός έθεσε τότε εις μίαν γωνίαν ολίγα σκύβαλα και ολίγον νερό δια τον σπουργίτην και απήλθε τελευταίος.

Οίμοι! την επιούσαν, όταν δι' ολίγον ήνοιξεν η Βιβλιοθήκη, διότι επέκειντο αι εορταί, των Χριστουγέννων, ο σπουργίτης κατέκειτο νεκρός πλησίον της τροφής του, την οποίαν ούτε ήγγισε καν.

Ενηργήθη τότε πρόχειρος αυτοψία υπό φοιτητού της ιατρικής, και απεδείχθη ότι ο μσπουργίτης απέθανε διότι ήπιε ... μελάνι.

Ώστε αναμφισβητήτως όπως μυηθή των μυστηρίων της νεωτέρας ποιήσεως είχεν εισέλθη εις την Βιβλιοθήκην ο μαλλιαρώτατος· θελήσας δε να γράψη και αυτός, ερρόφησε τα σκοτεινά της ποιήσεως ταύτης νάματα και δηλητηριασθείς απέθανε.

Κάποιος όμως εκ των παρισταμένων, διιισχυρισθείς ότι απέθανεν απλώς από την πείνα, ανεφώνησε.

- Τι ήθελες, χριστιανέ, νανακατευθής με μελάνια!;

                                                                                                                                   Δ. Γρ. Κ.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στο αφιερωματικό φύλλο με τίτλο "Χριστούγεννα 1898-1899" της καθημερινής εφημερίδας Εστία (την οποία μέχρι το 1898 διηύθυνε ο Γ. Δροσίνης) και υπογράφεται από τον Δ. Γρ.. Κ. (προφανώς πρόκειται για τον Δημήτριο Καμπούρογλου ή Καμπούρογλους όπως υπέγραφε ο ίδιος, πατρός Γρηγορίου). Το ανέσυρα από την ψηφιακή εφαρμογή Ανέμη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Πολλά τα μηνύματα από την ιστορία του λόγιου σπουργίτη.

Χρόνια πολλά και καλά!

----------------------------------------------

Σημείωση


Παραθέτω σε εικόνες τις δύο σελίδες από την Εστία, κυρίως για να δείξω όχι μόνο το κείμενο αλλά και όλο το περιεχόμενο, όπου φαίνεται η τέχνη που έβαζαν στο χαρτί για τη δημιουργία του έντυπου. Στις σελίδες ξεχωρίζουν τα διακοσμητικά μοτίβα στην αρχή και στο τέλος κάθε άρθρου, καθώς και τα πλουμιστά πρωτογράμματα στην αρχή κάθε άρθρου. Ήθελε μεράκι και υπομονή, τα είχαν φαίνεται ...

Στο ίδιο φύλλο γίνεται πολλή αναφορά στην Κρήτη, δεδομένου ότι εκείνη την περίοδο λύθηκε (κατά μία έννοια) το Κρητικό ζήτημα, έληξε η πολυετής Κρητική Επανάσταση (με τη συμβολή και του σχετικά νέου ακόμη Ελευθερίου Βενιζέλου), αποχώρησαν οι Τούρκοι και αυτονομήθηκε το νησί (Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία), ενώ τον Δεκέμβριο 1898 κατέβηκε στα Χανιά ο πρίγκηπας Γεώργιος ως Ύπατος Αρμοστής Κρήτης. 

Θα ήθελα με την ευκαιρία να κάνω μια παρένθεση αντιγράφοντας μια πρόταση από το βιβλίο "Χανιά 1252-1940" του Γιάννη Τσίβη (έχω την 3η έκδοση του 1993 από τη "Γνώση", επανεκδόθηκε το 2014 από το "Έρεισμα"). Στο κεφάλαιο όπου περιγράφει τα παραπάνω γεγονότα και αφού αναφέρει την πρόταση της Ρωσίας να αυτονομηθεί η Κρήτη και να οριστεί Ύπατος αρμοστής ο οποίος θα διορίζεται από τις 4 Μεγάλες Δυνάμεις (το ... κουαρτέτο της εποχής, βλέπετε η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά συνεχίζεται), στην οποία πρόταση συμφωνούσαν οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, καταλήγει:

"Η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία αντέδρασαν με το επιχείρημα πως παραβιάζεται το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που με φανατισμό υποστήριζαν".

Οποιεσδήποτε κρίσεις για την ιστορία που συνεχίζεται επιτρέπονται ... 

Παραμονή της Γέννησης (Ζωή Καρέλλη)

Νικηφόρου Λύτρα, Κάλαντα (Πηγή)

Στον όγκο του χρόνου υπάρχει η στιγμή.
Επίσημη την τοιμάσαμε, τη θελήσαμε,
τοιμάσαμε την έκσταση, θελήσαμε τον θαυμασμό.
τοιμάσαμε την ανάταση, θελήσαμε τη χαρά,
τοιμάσαμε τη γιορτή, θελήσαμε τον εαυτό μας
γεμάτον έκσταση, θαυμασμό και χαρά.

«Εν ανθρώποις ευδοκία».
Βγαίνουν οι άνθρωποι,
λαλούν οι άνθρωποι στην παγερή έναστρη νύχτα
που λάμπει ιώδης και μαύρη,
κρυστάλλινη, διαυγής, διάφανη, άυλη.

Οι άνθρωποι είναι πολλοί μαζί
και μιλούν, γελούν κι απαντούν ο ένας στον άλλο,
πηγαίνουν ν' ακούσουν και δεν ακούν
τη φωνή του ανθρώπου καν μέσα τους.
Ήσυχοι, κουρασμένοι, ανύποπτοι,
στέκονται και περπατούν, διαβαίνουν.
Οι άνθρωποι είναι γελαστοί.

Αύριο είναι γιορτή,
αύριο είναι διασκέδαση,
αύριο είναι ανάπαψη.
Οι άνθρωποι χαίρονται, χαίρονται,
πηγαίνουν, περπατούν, διαβαίνουν,
βλέπουν ό,τι έμαθαν να βλέπουν.

Παραμονή της Γέννησης. Το πρώτο από τα 4 ομώνυμα ποιήματα  της Ζωής Καρέλλη από τη συλλογή "Πορεία".

"Μόνο ο αέρας ακουγόταν", της Ευγενίας Μπογιάνου

Το νέο βιβλίο της Ευγενίας Μπογιάνου "Μόνο ο αέρας ακουγόταν" (Μεταίχμιο 2016) είναι μια συλλογή διηγημάτων με πρωταγωνιστές άντρες ή γυναίκες, νέες ή ηλικιωμένες, Ελληνίδες ή αλλοδαπές, όλοι και όλες χαρακτήρες με υπαρξιακές ανησυχίες και αμφιβολίες. Δείχνουν να μην έχουν σχέση μεταξύ τους οι ιστορίες των ηρώων που αφηγείται, πηγαίνουν από το ένα κοινωνικό πρόβλημα στο άλλο, ο καμβάς όμως όλων των ιστοριών είναι μία κατάσταση οριακή, μια κατάσταση στα όρια ή κι έξω από τα όρια του κανονικού. Αν είχα να ξεχωρίσω κάποιες έννοιες που διατρέχουν τις ιστορίες της, θα έλεγα ότι είναι ο χρόνος, η ηλικία, η μνήμη, η απώλεια, η απόρριψη.

Η γλώσσα είναι καλή, χωρίς "λάθη". Δεν είναι όλα τα διηγήματα γραμμένα στο ίδιο ύφος. Ίσως να δοκιμάζει το στυλ που της ταιριάζει, ίσως για να καταλήξει σε ιστορία μεγαλύτερης φόρμας; Σπάνια χρησιμοποιεί διαλόγους, η συγγραφέας αφηγείται και περιγράφει. Χρησιμοποιεί σύντομες φράσεις, ο λόγος της συγκεκομμένος, συχνά σκληρός και τολμηρός, αλλά παράλληλα γεμάτος ευαισθησία και ανθρωπιά. Διαβάζεται εύκολα αλλά όχι ευχάριστα, μεταφέρει τον πόνο ή την αγωνία ή την ανασφάλεια των ηρώων αλλά και της ίδιας. Γιατί νιώθεις σα να βασανίζεται και να συμπάσχει με τους ήρωες και τις ηρωίδες της.

Κάποιοι τίτλοι διηγημάτων μαρτυρούν το περιεχόμενο και, φυσικά, τι απασχολεί τη συγγραφέα, όπως ενδεικτικά: "Στέλλα", "Γιορτή στον καταυλισμό", "Από σκιά σε σκιά", "Άνθρωπος σε κλουβί", "Η παρτίδα είναι χαμένη από χέρι", "Η ανάκριση".

Το ίδιο μαρτυρούν και οι στίχοι από ποιήματα που παραθέτει. 'Οπως αυτοί της Τζένης Μαστοράκη:

Βουλιάζουμε ολοένα και πιο βαθιά μέσα μας.

Αποκρυπτογραφούμε τους ήχους της απόλυτης σιγαλιάς

και οι κραυγές των χρωμάτων μας πληγώνουν.

ή του Τάκη Σινόπουλου:

Πες μου λοιπόν, τι φως έχουν τα χέρια σου

και σκοτεινιάζουν έτσι εκείνο που

προστάτευα από σένα και κρατούσα

και ήμουν;

Παρατηρεί τους ανθρώπους, μπαίνει στις αθέατες γωνιές του κόσμου τους και περιγράφει με εκπλητική λεπτομέρεια τις ζωές τους και με περισσή ευαισθησία τις αγωνίες τους (αν και σε ορισμένες περιπτώσεις με ιστορίες προσωπικών υπαρξιακών αγωνιών οι ήρωες μου φαίνονταν υπερβολικοί, ίσως και επηρεασμένη από άλλες που αφορούσαν σοβαρότερα, κατά τη γνώμη μου, κοινωνικά προβλήματα).

Ξεχώρισα το διήγημα που έδωσε και τον τίτλο της συλλογής "Μόνο ο αέρας ακουγόταν". Είναι η ιστορία της Μαρίας, έτσι τη λένε τώρα, ποιος ξέρει πώς τη βάφτισαν. (Και κάνω τις δικές μου σκέψεις: Όπως η Ντίνα από τη Βουλγαρία που όμως είναι Μπίνκα, άραγε ο Αντώνης από την Αλβανία, η Αγνή από την Πολωνία, η Ελένη από τη Ρωσία πώς βαφτίστηκαν; Ρώτησα ποτέ; Κι αν ρώτησα, μήπως το συγκράτησα;)

Η ιστορία της Μαρίας που παλεύει με νέο όνομα, στον καινούργιο τόπο, στον άγνωστο ουρανό:

"... Είμαι σαράντα χρονών. Σαράντα χρόνια στην πλάτη μου. Σαράντα ασήκωτα χρόνια. Με λένε...

Αλλά δεν έχει σημασία πώς με λένε. Εδώ με φωνάζουν Μαρία. Τους έρχεται πιο εύκολο. Τους αρέσει κιόλας. Τους φέρνει στο μυαλό κάτο μοικείο. Αυτό είναι το όνομά μου, Μαρία...
............
Ξεσκατώνω παιδιά. Άλλ απαιδιά. Ξένα. Τα δικά μου...
Όχι, δεν θα μιλήσω για τα δικά ξμου.
Άλλωστε θα ήταν...
...............
Και οι γέροι. Α ναι, εκτός από παιδιά ξεσκατίζω και γέρους. Τους γέρους τους. Τις μανάδες και τους πατεράδες τους.
Ξεκίνησα αποκει για να 'ρθω εδώ. Δεν ήξερα τι με περίμενε. Αυτό που ήξερα ήταν πως έπρεπε να φύγω αποκεί. Αν μέναμε εκεί δεν... Όμως, αν φεύγαμε, μπορεί και να..."

Άλλο ένα έργο μέσα στην κρίση για την κρίση; Σε μια συζήτηση λέσχης ανάγνωσης πρόσφατα, έγινε συζήτηση αν μπορεί και αν πρέπει αυτό να γίνεται. Γιατί να μην πρέπει και να μην μπορεί, αναρωτήθηκα. Η κρίση, μου απάντησαν, θέλει χρόνο για να την περιγράψεις. Μα η λογοτεχνία, είπα, δεν είναι ιστορία. Ο λογοτέχνης γράφει (και) αυτά (και κυρίως αυτά, θα έλεγα) που βλέπει και νιώθει μπροστά του. Μα αυτή είναι άλλη κρίση, πιο σοβαρή, μου ξαναείπαν.

Και φυσικά δεν μπορώ να συμφωνήσω ούτε σε αυτό. Και φυστικά, δεν είναι μόνο ο Καρκαβίτσας και ο Παπαδιαμάντης και τόσοι άλλοι, που έγραφαν για τις κρίσεις της εποχής που ζούσαν. Και μην ξεχάσουμε παρακαλώ τον "Κύριο Πρόεδρο" του Γεράσιμου Βώκου, ένα όχι ιδιαίτερα σπουδαίο - λογοτεχνικά - έργο, πολύ σημαντικό όμως ως προς την σκιαγράφηση καταστάσεων της εποχής του (γράφτηκε επί Χαριλάου Τρικούπη, όχι ότι δεν είχαμε και τότε κρίση που ... "δυστυχώς επτωχεύσαμεν" ...) και παρακαλώ αξίζει να το διαβάσετε για να βρείτε κακοδαιμονίες που χρόνισαν στον τόπο μας. (Κλείνει η παρένθεση.)

Η Μπογιάνου γράφει για την κρίση, όχι μόνο για την ελληνική κρίση. Γράφει για την κρίση στην εποχή μας, για τη φτώχεια, τους πολέμους, την προσφυγιά. Και λέει με τα λόγια του Σεφέρη από το Ημερολόγιο καταστρώματος, Β':

"Κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια, γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά".

Ο Βασιλιάς των Ονείρων πάει θέατρο στα Χανιά

Πριν από ένα χρόνο γράψαμε για τον Βασιλιά των Ονείρων, το όμορφο παιδικό παραμύθι της Ευδοκίας Σκορδαλά-Κακατσάκη που φέρνει στα παιδιά την ιδέα της πάλης του καλού με το κακό. Με τον καλό Βασιλιά των Ονείρων που ζει στην Ονειρούπολη και κρατά το κλειδί της ασημένιας βρύσης για να τρέχουν όμορφα όνειρα όταν την ανοίγει κάθε βράδυ  και με τον Μαύρο Καβαλάρη που ήθελε ν' αρπάξει το κλειδί και...

Και η παράσταση αρχίζει! Μια όμορφη παιδική παράσταση ανέβηκε αυτές τις μέρες στα Χανιά, 17-18/12 στο Πνευματικό Κέντρο και αύριο 21/12 στο 7ο Γυμνάσιο, από το Σύλλογο Φίλων Θεάτρου Χανίων, με υποστήριξη και στήριξη της Αντιπεριφέρειας Χανίων. 

Είδα κι εγώ την παράσταση του Σαββάτου με τον εγγονό μου (ο οποίος έχει "διαβάσει" το βιβλίο και περίμενε να δει την ασημένια βρύση, εντυπωσιάστηκε όμως πολύ και από τον Μαύρο Καβαλάρη όταν μπήκε στη σκηνή πάνω σ΄ ένα όμορφο άλογο, μια όντως εντυπωσιακή στιγμή). Εντυπωσιάστηκα από τη μεγάλη προσέλευση παιδιών με τους γονείς (ή και γιαγιάδες φυσικά), είχε γεμίσει η μεγάλη αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου, είχε γεμίσει ο εξώστης, είχαν γεμίσει τα σκαλάκια των διαδρόμων και ακόμα υπήρχαν πάρα πολλοί όρθιοι. 

Και εντυπωσιάστηκα επίσης από τη ζωηρή συμμετοχή των παιδιών, την τόση ανταπόκριση σε μια πραγματικά όμορφη παράσταση, ευρηματική σε πολλά σημεία (ο Καβαλάρης πάνω στο μαύρο άλογο, τα πουλιά που χορεύουν και τραγουδούν, η ασημένια βρύση  κ.ά.), ο μικρός μου χειροκροτούσε συνέχεια ακολουθώντας τα μεγαλύτερα παιδιά, κουβέντιαζε πάνω στο έργο φωναχτά (ενοχλούσε και μια μαμά μπροστά, εμείς πάντως δεν βγάλαμε το μπολάκι με τα μπισκότα την ώρα της παράστασης, όπως έκανε εκείνη για τα παιδιά που συνόδευε ... να πούμε και την κακία μας εν είδει παρατήρησης) και αναζητούσε, λοιπόν, ο μικρός δυομισάρης το άλογο όταν πια δεν είχε ρόλο στη σκηνή και το είχαν απομακρύνει... 

Η είσοδος στο θέατρο ήταν ελεύθερη, όμως υπήρχε η σύσταση να φέρουν τρόφιμα και φάρμακα για την ενίσχυση του Κοινωνικού Παντοπωλείου της Αντιπεριφέρειας και του Κοινωνικού Ιατρείου Φαρμακείου Αλληλεγγύης Χανίων. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη.

Ήταν μια όμορφη εκδήλωση. Μπράβο στη συγγραφέα, την ακάματη Ευδοκία και μπράβο σε όλους τους συντελεστές της παράστασης. Αξίζουν τέτοιες πρωτοβουλίες.

-----------------------------

Σημ. Οι φωτογραφίες της παράστασης είναι από τη σελίδα της Αθηνάς Μανωλικάκη στο Facebook, όπου υπάρχουν πολλές ακόμη. Τα ονόματα όλων των συντελεστών και άλλες πληροφορίες για την παράσταση ενδεικτικά εδώ και εδώ και εδώ.

Το παγοδρόμιο, του Ρομπέρτο Μπολάνιο

Το Παγοδρόμιο του Ρομπέρτο Μπολάνιο (Άγρα 2016) είναι από τα βιβλία που διάβασα μέσα σε λίγες μέρες. Ιδιαίτερη γραφή, ενδιαφέρουσα πλοκή, με συνεχή ροή καταστάσεων και γεγονότων που σε κάνουν να θέλεις να δεις αμέσως το παρακάτω. Τρεις οι πλευρές της αφήγησης, τρεις οι κύριοι πρωταγωνιστές, που τα ονόματά τους δίνουν εναλλάξ και στους τίτλους των κεφαλαίων και που ο αναγνώστης / η αναγνώστρια περιμένουν κάθε φορά να διαβάσουν τη δικιά τους εκδοχή στην ιστορία. 

Έρχονται και ξανάρχονται οι αφηγητές στα κεφάλαια, μάλλον καλύτερα οι εκδοχές των αφηγητών, και μεις περιμένουμε, συχνά μάλιστα αγωνιούμε, να διαβάσουμε ποια είναι η πλευρά, η εκδοχή του Ρέμο Μοράν ή του Γασπάρ Ερέδια ή του Ενρίκ Ροσκέγιες. Χιλιανός συγγραφέας ο πρώτος, Μεξικανός ποιητής, χωρίς χαρτιά (παράνομος δηλαδή) στην Ισπανία ο δεύτερος, δημοτικός υπάλληλος ο τρίτος που τάχει καλά με τη γυναίκα του δημάρχου την Πιλάρ. 

Αλλά, δεν πρωταγωνιστούν μόνο αυτοί οι τρεις άντρες, η ιστορία εξελίσσεται γύρω από τρεις επίσης γυναικείες φιγούρες. Είναι η Νούρια, η όμορφη αθλήτρια του πατινάζ που για χάρη της φτιάχνει το παγοδρόμιο ο Ενρίκ, η Κάρμεν, κάποτε τραγουδίστρια της όπερας, τώρα ζητιάνα και άστεγη και η νεαρή Καριδάδ χαμένη στον κόσμο της. Χαμένος στον κόσμο του είναι και ο Φαντάρος, που αν και στην αρχή δεν φαίνεται να πρωταγωνιστεί, τελικά ο ρόλος του θα αποδειχτεί απρόσμενα καθοριστικός.

Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια παραλιακή τουριστική κωμόπολη της Καταλονίας. Λεπτομερείς περιγραφές διαδρομών, αισθημάτων και καταστάσεων, θαρρείς και ο συγγραφέας γνώριζε τον τόπο και τους ανθρώπους που επινοεί. Άνθρωποι στην άκρη του τίποτα ή του πουθενά. Πλοκή που δεν σε αφήνει να το εγκαταλείψεις. Από τα καλύτερα βιβλία που διάβασα τη χρονιά αυτή.

Από τα πηγάδια της μνήμης πόσα βγαίνουν!

"Όσο περνούν τα χρόνια και επέρχεται το βαθύ γήρας, τόσο πιο έντονα αισθάνομαι ότι εντός μου υπάρχουν δύο πηγάδια μνήμης: το ένα, θα το ονόμαζα της «Ζωής». Περιέχει σκηνές, έντονες εικόνες και ακούσματα. Ξάφνου, όπως μια στιγμιαία αναλαμπή μες το σκοτάδι,, αναδύονται από τα έγκατα του πηγαδιού αυτού, ως εάν το σύνορο ανάμεσα στο παιδί και τη γραία να μην υπήρχε, διαυγή και ατόφια θαμμένα θραύσματα από εικόνες και ακούσματα. 12 χρονών: στην πλατεία Αγάμων. Το φοβερό συναίσθημα της ωμής βίας: δύο άντρες κρεμασμένοι από τους φανοστάτες.14 χρονών, εκεί, στην ίδια πλατεία, το πρωτοφανέρωτο συναίσθημα του επαναστατικού ενθουσιασμού: οι αντάρτες μας με τα φυσεκλίκια τους, καλπάζουν πάνω στα άλογα, έρχονται, λευτερώθηκε η Αθήνα μας…

Κι ακόμα, ένα παράδειγμα από τα κοιτάσματα της πεζής καθημερινότητας: στα καλά καθούμενα, καθώς κάθομαι μπροστά στην τηλεόραση μασουλώντας ένα σύκο, αρχίζω νοερά να απαγγέλω: «ανεβαίνω στη συκιά και πατώ στην καρυδιά και φωνάζω κούι-κούι και κανένας δεν μ’ ακούει. Κι ώσπου να φτάσει η μάνα μου και η σκύλα η αδελφή μου, επρόφτασεν ο χάροντας και πήρε την ψυχή μου»! «Πότε ήταν; Ήταν εκείνη τη φορά, ή μια άλλη φορά;». Φύρδην-μίγδην, εκεί, στο αταξινόμητο αρχείο της μνήμης και της λήθης, το «άκουσμα» αυτό, παρέμενε ανέπαφο!..."

Έτσι ξεκίνησε η Τζίνα Πολίτη την ομιλία της στην εκδήλωση που έγινε τον Νοέμβριο στην Αθήνα για την παρουσίαση του συλλογικού έργου "Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης και η μεταπολεμική αριστερή διανόηση" (επιμέλεια Κώστα Βούλγαρη και Γιάννη Παππά, εκδόσεις Διαπολιτισμός 2016). Τα πηγάδια της μνήμης ήταν ο τίτλος της ομιλίας και σκαλίζοντας τη μνήμη της, ξεκινώντας από το If του Αναγνωστάκη πέρασε από το Άν του Κίπλινγκ για να φτάσει στην παρωδία του Βάρναλη και να καταλήξει στο Γιατρό Ινεότη του Χειμωνά! Έτσι, μέσα από ένα ντόμινο ανάγνωσης (όπως έχω ονοματίσει αυτές τις διακειμενικές δρασκελιές), μας φέρνει με τον όμορφο λόγο της στον κόσμο της μνήμης και του πολιτισμού της η πολύ καλή φιλόλογος (που ο λόγος της πάντα μου αρέσει και τη διαβάζω κι ας μην είμαι φιλόλογος η ίδια). 

Στο βιβλίο, το κείμενό της έχει τον τίτλο "Αναζητώντας το κλειδί", κι εκεί παίζει με το κλειδί για να φτιάξει ακόμη ένα ντόμινο. Και από το ποίημα Εκεί του Αναγνωστάκη

"Εκεί θα τα βρεις .

Κάποιο κλειδί
Που θα πάρεις
Μονάχα εσύ θα το πάρεις
Και θα σπρώξεις την πόρτα
....
Θ΄αφήσεις να κυλίσει στον υπόνομο
Βαθιά-βαθιά μες στα πυκνά νερά"

έρχεται στον Μίλτο Σαχτούρη και στη συλλογή του "Με το πρόσωπο στον τοίχο"

"Γιατί η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε, 

αλλά ο καλλίτερος τοίχος για να κρύψουμε το πρόσωπό μας"

και φτάνει στην "Ιστορία των Μεταμορφώσεων" του Γιάννη Πάνου

"Κλείδωσα το κιβώτιο και το έσπρωξα βαθιά κάτω από τα ξύλα του κρεβατιού. Ύστερα, άφησα το κλειδί να γλιστρήσει σε μια σχισμή του τοίχου ανάμεσα στις πέτρες που το κατάπιαν ως τα θεμέλια... Πέρασε ποτέ από το νου σου πως ίσως κατά βάθος να ήμουν ποιητής;"

(Κι εγώ, συνεχίζοντας εκεί που το άφησε, θα θυμηθώ την Remington του Γιάννη Πάνου).

Αλλά, ας γυρίσουμε στο ίδιο το βιβλίο. Περιέχει 14 κείμενα για τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τα οποία έχουν πολύ ενδιαφέρον, αναφερόμενα σε στοιχεία από τη ζωή και την προσωπικότητα του ποιητή. Ξεχωρίζω, πέρα από το κείμενο της Τζίνας Πολίτη, χωρίς να υποβαθμίζω και τα υπόλοιπα, το κείμενο της Άντειας Φραντζή με τίτλο "Ο θείος Λένον και ο Ανώνυμος: σημειώσεις στο περιθώριο". Επίσης, πολύ ενδιαφέρον είναι το επίμετρο από τον Κώστα Χριστόπουλο "Ιδεολογία και αισθητική στους αριστερούς καλλιτέχνες" με αναφορά στο παράδειγμα του χαράκτη Τάσσου, αλλά και με πολλές αναφορές σε έννοιες όπως πατριωτικιή αριστερά, μεσσιανισμός, Ρωμιοσύνη, ελληνικότητα και σε πρόσωπα όπως Σβορώνος, Αυγέρης, Γληνός, Ζντάνοφ, Λεοντάρης, Κόντογλου κ.ά. 

Παραθέτω παρακάτω τα ποιήματα τα οποία ανασκάλισε από τα πηγάδια της μνήμης της η Τζίνα Πολίτη στην ομιλία της, ξεκινώντας από το If του Μανόλη Αναγνωστάκη.

If...

                                         του Μανόλη Αναγνωστάκη

Αν — λέω αν…Αν όλα δε συνέβαιναν τόσο νωρίςΗ αποβολή σου απ’ το Γυμνάσιο στην Ε΄ τάξη,Μετά Χαϊδάρι, Αϊ-Στράτης, Μακρονήσι, Ιτζεδίν,
Αν στα 42 σου δεν ήσουν με σπονδυλαρθρίτιδαΎστερα από τα είκοσι χρόνια της φυλακήςΜε δύο διαγραφές στην πλάτη σου, μια δήλωσηΑποκηρύξεως όταν σ’ απομονώσαν στο ΨυχιατρείοΑν —σήμερα λογιστής σ’ ένα κατάστημα εδωδίμων—
Άχρηστος πια για όλους, στυμμένο λεμόνι,Ξοφλημένη περίπτωση, με ιδέες από καιρό ξεπερασμένες,Αν — λέω αν…Με λίγη καλή θέληση ερχόνταν όλα κάπως διαφορετικάΉ από μια τυχαία σύμπτωση, όπως σε τόσους και τόσους
Συμμαθητές, φίλους, συντρόφους — δε λέω αβρόχοις ποσίΑλλά αν…

(Φτάνει. Μ’ αυτά δε γράφονται τα ποιήματα. Μην επιμένεις.Άλλον αέρα θέλουν για ν’ αρέσουν, άλλη «μετουσίωση».

Το παραρίξαμε στη θεματογραφία).

Άν μπορείς...

                                                         του Κίπλινγκ

Αν μπορείς να κρατάς το κεφάλι ψηλά όταν γύρω σου όλοι
τον εαυτό τους εχάσαν δειλά, και για τούτο μαζί σου τα βάζουν,
στον εαυτό σου αν μπορείς να 'χεις πίστη όταν όλοι για σένα αμφιβάλλουν
μα κι αδιάφορος να 'σαι κι ορθός στις δικές τους μπροστά αμφιβολίες,
αν μπορείς να υπομένεις χωρίς ν' αποστάσεις ποτέ καρτερώντας,
ή μπλεγμένος με ψεύτες, μακριά να σταθείς, αν μπορείς απ' το ψέμα
κι αν γενείς μισητός, να μη δείξεις στρατί στο δικό σου το μίσος,
κι ούτε τόσο καλός να φανείς κι ούτε τόσο σοφά να μιλήσεις,

αν μπορείς να ονειρεύεσαι δίχως να γίνεις του ονείρου σου σκλάβος,
αν μπορείς να στοχάζεσαι δίχως τη σκέψη να κάνεις σκοπό σου,
αν μπορείς την λαμπρήν ανταμώνοντας Νίκη ή τη μαύρη φουρτούνα,
να φερθείς με τον ίδιο τον τρόπο στους δυο κατεργάρηδες τούτους,
αν μπορείς να υποφέρεις ν' ακούς την αλήθεια που ο ίδιος σου είπες,
στρεβλωμένη από αχρείους, να γενεί μια παγίδα για ηλίθιους ανθρώπους,
ή αν τα όσα η ζωή σού έχει δώσει αντικρίσεις συντρίμμια μπροστά σου,
κι αφού σκύψεις, ν' αρχίσεις ξανά να τα χτίζεις με σκάρτα εργαλεία,

αν μπορείς να σωριάσεις μαζί τ' αγαθά και τα κέρδη σου όλα,
κι αν τολμήσεις με μια σου ζαριά όλα για όλα να παίξεις
και να χάσεις τα πάντα και πάλι απ' την πρώτη σου αρχή να κινήσεις,
και να μην ψιθυρίσεις ποτές ούτε λέξη για τα όσα έχεις χάσει,
κι αν μπορείς ν' αναγκάσεις με βία, την καρδιά σου, τα νεύρα, το νου σου,
να δουλέψουν για σέναν ακόμα κι αφού τσακιστούνε στο μόχθο,
και ν' αντέξεις σ' αυτό σταθερά όταν τίποτε εντός σου δεν θα 'χεις
άλλο εξόν απ' τη θέληση που όρθια θα κράζει σε τούτα «Κρατάτε»,

αν μπορείς να μιλάς με τα πλήθη κι ακέριος στο ήθος να μένεις,
ή αν βρεθείς με ρηγάδες χωρίς τα μυαλά σου να πάρουν αέρα,
κι αν ποτέ, ούτε οι φίλοι ούτε οι εχθροί να σε κάνουν μπορούν να πονέσεις,
τον καθένα αν ζυγιάζεις σωστά και κανέναν πιο πρόσβαρα απ' άλλον,
αν μπορείς να γεμίζεις το αμείλιχτο ένα λεφτό της κάθε ώρας
στην αξία των εξήντα μοιραίων δευτερόλεφτων της διαδρομής του,
τότε θα 'ναι όλη η Γη σα δικιά σου, ως και κάθε που υπάρχει σε τούτη,
και —περισσότερο ακόμα— θε να 'σαι ένας άνθρωπος πλέριος, παιδί μου.

και ... η παρωδία Βάρναλη στο ποίημα του Κίπλινγκ

Αν μπορείς την παλαβή να κάνεις, όταν οι άλλοι
σου κάνουνε το γνωστικό κι όλοι σε λένε φταίχτη·
αν δεν πιστεύεις τίποτα κι άλλοι δε σε πιστεύουν·
αν σχωρνάς όλα τα δικά σου, τίποτα των άλλων·
κι αν το κακό, που πας να κάνεις, δεν το αναβάλλεις
κι αν σ' όσα ψέματα σου λεν με πιότερ' απανταίνεις·
κι αν να μισείς ευφραίνεσαι κι όσους δε σε μισούνε
κι αν πάντα τον πολύξερο και τον καλόνε κάνεις.

Αν περπατάς με την κοιλιά κι ονείρατα δεν κάνεις
κι αν να στοχάζεσαι μπορείς μονάχα το ιντερέσο·
το νικημένο αν παρατάς και πάντα διπλαρώνεις
το νικητή, μα και τους δυο ξετσίπωτα προδίνεις·
αν ό,τι γράφεις κι ό,τι λες, το ξαναλέν κι οι άλλοι
γι' αληθινό - να παγιδεύουν τον κουτό κοσμάκη·
αν λόγια κι έργα σου καπνόν ο δυνατός αέρας
τα διαβολοσκορπά κι εσύ ξαναμολάς καινούριον.

Αν όσα κέρδισες μπορείς να τα πληθαίνεις πάντα
και την πατρίδα σου κορώνα γράμματα να παίζεις·
κι αν να πλερώνεις την πεντάρα, που χρωστάς, αρνιέσαι
και μόνο να πληρώνεσαι σωστό και δίκιο το 'χεις·
αν η καρδιά, τα νεύρα σου κι ο νους σου εν αμαρτίαις
γεράσανε κι όμως εσύ τα στύβεις ν' αποδίδουν·
αν στέκεις πάντα δίβουλος και πάντα σου σκυμμένος
κι όταν φωνάζουν οι άλλοι «εμπρός!» εσύ φωνάζεις «πίσω!»

Αν στην πλεμπάγια να μιλάει αρνιέται η αρετή σου
κι όταν ζυγώνεις δυνατούς, στα δυο λυγάς στη μέση·
κι αν μήτε φίλους μήτ' εχθρούς ποτέ σου λογαριάζεις
και κάνεις πως τους αγαπάς, αλλά ποτέ κανέναν
αν δεν αφήνεις ευκαιρία κάπου να κακοβάνεις
και μόνο, αν κάνεις το κακό, η ψυχή σου γαληνεύει,
δικιά σου θα 'ναι τούτ' η Γης μ' όλα τα κάλλη που 'χει
κι έξοχος θα 'σαι Κύριος, αλλ' Ανθρωπος δε θα'σαι!

Και ας μου επιτραπεί να σκαλίσω ακόμη παραπέρα, αναζητώντας εγώ στον Καβάφη λίγα λόγια:

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,

τούτο προσπάθησε τουλάχιστον

όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις

μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,

μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,

γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την

στων σχέσεων και των συναναστροφών

την καθημερινήν ανοησία,

ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική. 

Από τα πηγάδια της μνήμης μας πόσα βγαίνουν...