Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, του Δημ. Βικέλα

Το εξώφυλλο του βιβλίου στις εκδόσεις Εκάτη

Μου αρέσουν οι διηγήσεις παλαιοτέρων ετών που δίνουν την εικόνα της εποχής και των τόπων που περιγράφουν. Τέτοιο είναι το βιβλίο του Δημητρίου Βικέλα "Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν". Το βιβλίο είναι η επιστολή που έστειλε ο συγγραφέας σε Γάλλο φίλο του, φιλέλληνα, όπου του περιγράφει το ταξίδι που έκανε το 1884 μαζί με φίλους του στην Ελλάδα της εποχής. Ξεκίνησαν από τον Πειραιά με το πλοίο "Θεσσαλία", πέρασαν τον Ισθμό, έφτασαν στο Ρίο, άλλαξαν πλοίο, επιβιβάστηκαν στο "Θησέας", πέρασαν από τις Εχινάδες νήσους, επισκέφθηκαν το Μεσολόγγι, την Άρτα και την Πρέβεζα, έφτασαν βόρεια μέχρι την αρχαία ρωμαϊκή πόλη Νικόπολη και στη συνέχεια κατηφόρισαν μέχρι την Ολυμπία.

Για κάθε τόπο, περιγράφει τι είδαν, μιλά για την ιστορία και για τα έθιμα, δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον πολιτισμό εκείνης της εποχής. Είναι υπέρμαχος της φουστανέλας, δεν του αρέσει που συναντούν δήμαρχο με ... δυτική ενδυμασία, γράφει όμως: "Ανάγκη να το παραδεχθώμεν, ότι η πρόοδος δεν συμβιβάζεται με την φουστανέλαν, ότι ο εξευρωπαϊσμός δεν την ανέχεται". Δεν συμφωνεί με τις αλλαγές που έγιναν σε τοπωνύμια, δεν του αρέσει που το Βραχώρι τώρα λέγεται Αγρίνιο, ενώ χαίρεται που ο Καρβασαράς δεν ακούγεται ως Άργος Αμφιλοχικόν.

Κάνει λόγο για τη μετανάστευση που είχε ήδη αρχίσει προς την Αμερική, την Αίγυπτο αλλά και τη μακρινή Αυστραλία. Συνάντησε στο πλοίο κάποιον που ήλθε "από το Σικάγον, εις τα βάθη της Αμερικής, όπου διέμενε επί δεκατέσσερα έη, άνευ ειδήσεων εξ Ελλάδος, επιστρέφει δε εις το χωρίον του διά να ίδη εάν η μήτηρ του ζή..."

Και παρακάτω, γράφει:

"Εκ των σημερινών φίλων μου άλλος, παντοπώλης εγκατεστημένος εις χωρίον της Αιγύπτου, - του οποίου δεν εγνώριζα, ούτε σύ, υποθέτω, γνωρίζεις την ύπαρξιν και το όνομα, - επανέρχεται εις την πατρίδα διά να νυμφευθή. Μετά τον γάμον θα επιστρέψη εις το παντοπωλείον του, αλλ' από καιρόν εις καιρόν εάν οι υποθέσεις το επιτρέπωσι, σκοπεύει να ταξειδεύη προς επίσκεψιν της νεαράς συζύγου του, ότε δ' αποκτήση τα ικανά του, θα παραιτήση τα ξένα και θα έλθη να διαβιώση εν τ ω μέσω της οικογενείας , την οποίαν εις το μεταξύ θ' αποκτήση κατά τας περιοδικάς του επισκέψεις εις την πατρίδα... Όλοι σχεδόν οι παντοπώλαι της Κωνσταντινουπόλεως, της Μικράς Ασίας και της Αιγύπτου είναι Έλληνες εκ Πελοποννήσου ή της Ηπείρου...."

Μου θύμισε ένα δικό μου φίλο, το Φώτη, από ένα χωριό της Παραμυθιάς, που είχε φτιάξει ένα μικρό τοπικό μουσείο με αντικείμενα από συχωριανούς του που είχαν πάει στην Αίγυπτο και θυμάμαι τα ντεφτέρια με τα βερεσέδια και τα αντικείμενα από τα καταστήματά τους, τα παντοπωλεία που αναφέρει ο Βικέλας. Είχα τότε εντυπωσιαστεί πώς οι Ηπειρώτες είχαν βρεθεί στην Αίγυπτο!

Αναφέρεται στην κακή διοίκηση και σε πολλά σημεία κάνει λόγο για τον τρόπο λειτουργίας (ή μη λειτουργίας) της δικαιοσύνης. "Ενίοτε ο φυγόδικος υποβάλλεται εις προφυλάκισιν μακροτέραν της φυλακίσεως την οποίαν συνεπάγεται η καταδίκη. Εις οποίας δε φυλακάς κλείονται οι δυστυχείς!.."

Όταν φτάνει στην Ολυμπία, αναφέρεται στο Μουσείο που οικοδομείται επί της κορυφής λοφίσκου κοντά στον Πύργο, χάρι "στη γενναιοδωρία του κ. Συγγρού" (σήμερα, βέβαια, έχουμε πληρέστερη εικόνα για την προσωπικότητα του συγκεκριμένου ευεργέτη). Και για τα τοπικά μουσεία εκφράζεται: "Δεν αγνοώ τα λεχθέντα υπέρ και κατά της συστάσεως επαρχιακών μουσείων εν Ελλάδι, παραδέχομαι δ' εν μέρει το ορθόν όσων ενστάσεων προεκάλεσεν η ανέγερσίς των, ενόσω λαμβάνονται υπ' όψιν αι αξιώσεις μόναι των αρχαιολόγων και ενόσω πρόκειται περί αντικειμένων μικρού μεγέθους και σημασίας αποκλειστικώς επιστημονικής. Αλλά το ζήτημα δύναται να εξετασθή υπό ποικίλας επόψεις, φρονώ δε ότι έχει τις ν' αντιτάξη διάφορα επιχειρήματα εις τους θέλοντας την εις Αθήνας συγκέντρωσιν όλων των αρχαιολογικών θησαυρών της Ελλάδος..."

Θαυμάζει την τοποθεσία της Ολυμπίας που την περιγράφει ως "μέγιστον αμφιθέατρον", όπου "εν τω μέσω ετελείτο το θέαμα, οι πέριξ λόφοι αποτελούν τα βαθμίδας, οι θεαταί συνωθούμενοι υπό την σκιάν των δένδρων έβλεπον υψόθεν την λαμπράν τελετήν των αγώνων".

Στον Πύργο συναντούν θίασο "Καφέ - Αμάν", που ονομάζεται έτσι για να διακρίνεται από το "Καφέ - σαντάν". "Ο δεύτερος εκπροσωπεί τον πολιτισμόν της Δύσεως, δια του Καφέ - αμάν επιστρέφομεν, ή μάλλον, ειπείν, μένομεν εις την Ανατολή".

Περιγράφει τα μικρά παιδιά που στέλνονται στην Αθήνα να δουλέψουν και να στείλουν λεφτά στην οικογένειά τους, και τα οποία "αποτελούν τάξιν ιδίαν εις Αθήνας". Τα περισσότερα από αυτά κατάγονται από την Πελοπόννησο, όπως μας πληροφορεί. "Ο μικρός απέρχεται διά να καθαρίζη υποδήματα, ή να πωλή εφημερίδας, ή να μεταφέρη μηνύματα και μικρά βάρη, μακράν - πολύ μακράν της πατρίδος του. Ενίοτε ο πατήρ, ή η μήτηρ, ή και ο μικρός αυτός συνομολογούν συμβόλαιον μετ' εργολάβων μετερχομένων το επάγγελμα τούτο. Ο εργολάβος προκαταβάλλει ποσόν τι επί τω όρω του να φέρη προς αυτόν ο μικρός ό,τι κερδίσεη εντός της ημέρας, υποχρεωμένου του εργολάβου να παρέχη τροφήν, κατοικίαν και ενδυμασίαν εις τον παίδα. .."

Και αναφέρεται στις ενέργειες του Αθηναϊκού Συλλόγου Παρνασσός να προστατεύσει αυτά τα παιδιά συστήνοντας  "Σχολάς των απόρων παίδων".

Παρατηρεί ότι τον Μάιο δεν τελούνται γάμοι, χωρίς αυτό να υπαγορεύεται ούτε από το Νόμο ούτε από την Εκκλησία, όπως λέει (ο Σουρής νομίζω δεν είχε γράψει κάτι σχετικό στο Ρωμιό;).

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου είχε γίνει το 1886 από τον Σύλλογο προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων. Εδώ, το εξώφυλλο της επανέκδοσης του 1979

Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο, ας είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα, είναι ενδιαφέρον. Το είχα διαβάσει στην έκδοση του Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, δανεισμένο από τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδη (στην έκδοση του 1979). Υπάρχει πάντως και νεώτερη έκδοση, του 1991, από τις εκδόσεις Εκάτη.

Υ.Γ. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η εξαιρετική δημοτική βιβλιοθήκη του Ηρακλείου Κρήτης ονομάζεται Βικελαία από τον Δημ. Βικέλα που δώρισε τη συλλογή του στο Δήμο Ηρακλείου για να δημιουργηθεί μια από τις καλύτερες βιβλιοθήκες της χώρας. Τόσο οι συλλογές της, όσο και οι εκδόσεις της είναι ανεκτίμητος πνευματικός θησαυρός.

Πάμε μια βόλτα στα Χανιά

Το Σαββάτο το βράδυ φτάνει
δώσ’ μου μάνα καινούρια αλλαξιά
τα παιδιά με προσμένουν στο λιμάνι
στο μπαλκόνι καθισμένη η κοπελιά.

Μοσχοβολούν οι γλάστρες,
μοσχοβολάει ο σγουρός βασιλικός
μοσχοβολάει κι η αγάπη
κύμα με κύμα μεγαλώνει ο ωκεανός.

Πάμε βόλτα στα Χανιά στην κάτω γειτονιά
να πάρουμε μια βάρκα με πανιά
Πάμε βόλτα στα Χανιά στην κάτω γειτονιά
στη θάλασσα να βγούμε στ’ ανοιχτά.

Το Σαββάτο το βράδυ φως μου
είμαι πρίγκιπας, είμαι υπουργός
έχω όλα τα πλούτη του κόσμου
δικιά μου η θάλασσα κι ο ουρανός δικός.

Το μπαλκονάκι σου δικό μου
δικές μου οι γλάστρες κι ο σγουρός βασιλικός
κι αν με κοιτάξεις μες στα μάτια
σκλάβος σου γίνομαι κι υπήκοος πιστός

Πάμε βόλτα στα Χανιά στην κάτω γειτονιά
να πάρουμε μια βάρκα με πανιά.
Πάμε βόλτα στα Χανιά στην κάτω γειτονιά
στη θάλασσα να βγούμε στ’ ανοιχτά.

Μοσχοβολούν οι γλάστρες
μοσχοβολάει ο σγουρός βασιλικός
μοσχοβολάει κι η αγάπη
κύμα με κύμα μεγαλώνει ο ωκεανός.

Πάμε βόλτα στα Χανιά στην κάτω γειτονιά
να πάρουμε μια βάρκα με πανιά
Πάμε βόλτα στα Χανιά στην κάτω γειτονιά
στη θάλασσα να βγούμε στ’ ανοιχτά.

Το τραγούδι το' γραψε το 1959 ο Μίκης Θεοδωράκης (στίχοι και μουσική)

Γυνακείες αφίσσες

"Για τη διεθνή ημέρα της γυναίκας", ΕΣΣΔ, 1977

"Ένα πρωί, στη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού το 1870, οι κάτοικοι ξύπνησαν κι αντίκρυσαν μια πόλη σκεπασμένη από αφίσσες με λαμπερό πράσινο χρώμα που ζητούσαν τη δημιουργία 10 ταγμάτων από γυναίκες "χωρίς διάκριση κοινωνικής τάξης". Θα ονομάζονταν "Αμαζόνες". Παρόλο που ήταν πια συνηθισμένοι στη ρητορική της γαλλικής επανάστασης, οι παρισινοί έμειναν σαστισμένοι. Η ρητορική είναι το ένα, η πράξη τ' άλλο. Μερικοί θορυβήθηκαν τόσο που οργάνωσαν ομάδες από μετριοπαθείς γυναίκες και παρουσίασαν αμέσως αντιαφίσσες υπέρ των διαπραγματεύσεων και της ειρήνης. Αυτή η μάχη των αφισσών, παρακινημένη κι υποστηριγμένη από ένθερμες επαναστάτριες σαν τη Λουίζ Μισέλ, έγινε μια σημαντική μορφή πολιτικού διαλόγου στη διάρκεια της Κομμούνας. Από τότε δεν έλειψε ποτέ..."

Έτσι ξεκινά το κείμενό της "Κοινωνία και τέχνη στις γυναικείες αφίσσες" η Ντόρε Άστον στο εξαιρετικό λεύκωμα "Γυναικείες Αφίσσες" που εκδόθηκε το 1980 από τις εκδόσεις Οδυσσέας (μετάφραη κειμένων και λεζαντών Γιάννα Νικολίτσα). Το πρωτότυπο είχε εκδοθεί το 1978 στην Ιταλία στα 100 χρόνια από το Α' Συνέδριο Γυναικών, στο πλαίσιο σχετικής Έκθεσης που είχε διοργανώσει ο Δήμος Βενετίας τη χρονιά εκείνη.

Η αφίσσα αποτελεί μορφή της δημόσιας έκφρασης για κάθε ζήτημα που απασχολεί την εκάστοτε κοινωνία. "Οι αφίσσες είναι ένα βαρόμετρο των γεγονότων και των οικονομικών και πολιτικών σχέσεων, ένας καθρέφτης που αντανακλά τις διανοητικές και πνευματικές δραστηριότητες, καθώς και τις πρακτικές εκείνες δραστηριότητες που ο άνθρωπος έχει φέρει σε πέρας".

Οι αφίσσες που παρουσιάζονται στο λεύκωμα χωρίζονται στις εξής κατηγορίες:

• Η μητέρα
• Η οικογένεια
• Η ηρωίδα
• Η ψηφοφόρος
• Η 8 Μαρτίου
• Η φεμινίστρια

Προηγούνται τρία εξαιρετικά κείμενα που αναφέρονται τόσο στο ιστορικό των γυναικείων αγώνων από την εποχή της Κομμούνας μέχρι το σήμερα (1978) αλλά και με αναφορές σε παλαιότερες γυναικείες μορφές, όσο και στα χαρακτηριστικά των αφισσών ως έργων τέχνης και στο ρόλο τους στη δημιουργία και ανάγνωση των εικόνων και στην επικοινωνία:

• Εκατό χρόνια γυναικείων αγώνων (Καμίλα Ραβέρα)
• Κοινωνία και τέχνη στις γυναικείες αφίσσες (Ντόρε Άστον)
• Η πολιτική των λόγων και των εικόνων (Τζούλιο Ιταλιάνι

Εδώ παρουσιάζω ενδεικτικά κάποιες από αυτές, όλες όμως είναι ενδιαφέρουσες γιατί μεταφέρουν το κλίμα (και την αίσθηση θα έλεγα) της εποχής τους και του τόπου τους, ενώ ξαναφέρνουν στο νου πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις που κάποτε έπαιζαν το δικό τους ξεχωριστό ρόλο και που πια τα πράγματα είναι τόσο διαφορετικά. Όλες προέρχονται από μουσεία, βιβλιοθήκες, πολιτικά κόμματα, επιστημονικούς συλλόγους ή και από ιδιωτικές συλλογές. Οι πληροφορίες στις λεζάντες είναι από το βιβλίο.

Μεγάλη Βρετανία, 1900. "Κατάδικοι και τρελοί δεν έχουν δικαίωμα ψήφου για το Κοινοβούλιο - Οι γυναίκες πρέπει να καταταγούν μεταξύ αυτών;"

Κέτε Κόλβιτς, Γερμανία, 1906. "Έκθεση για τη δουλειά της νοικοκυράς"

Γερμανία 8/3/1914. "Εμπρός για το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες"

Γερμανία, 1924. "Γυναίκες! Σπάστε τις αλυσίδες του κεφαλαίου! Σκεφτείτε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ"

Γερμανία, SPD, 1932-33. "Γυναίκες για την ελευθερία και την ειρήνη"

Ιταλία, Χριστιανοδημοκρατία, 1948. "Μαμά, ψήφισε εναντίον τους και για μένα"

Χιλή 1971. "Ελευθερία για την Άντζελα Ντέιβις"

Emory, ΗΠΑ, Κόμμα Μαύρων Πανθήρων 1971. Γράφει: "Άκου αυτά τα γουρούνια που χτυπούν την πόρτα μου και μου ζητούν τα λεφτά για το νοίκι, αυτοί θά 'πρεπε να μου πληρώνουν το νοίκι".

Μοζαμβίκη, Φρελίμο (Απελευθερωτικό Μέτωπο). "Το αντίδοτο στην αποικιοκρατία είναι η ένοπλη επανάσταση - αυτός είναι ο μόνος τρόπος για ν' αποκτήσει κανείς πλήρη ανεξαρτησία".

Νορβηγία, 1977. "8 Μάρτη - Διαδήλωση - Πάλη κατά της καταπίεσης της γυναίκας"

Δανία, Άαρχους, 1977. "Ψάξε να βρεις 5 λάθη"

ΗΠΑ. "Η γυναίκα μου δε δουλεύει"

Η Ραβέρα καταλήγει:

"Αν στη διαδικασία αλλαγής μπει αληθινά η αυθεντική ιδιαιτερότητα κι ο πλούτος των γυναικών, η απελευθέρωση της γυναίκας θα γίνει μια γενική ανθρώπινη κατάσταση".

Άσμα πένθιμο, εις μνήμην Σωτήρη Σιώκου

Η τζαμαρία της παραλίας έρημη πια·

μαύρα  καράβια στο λυκόφως αραγμένα

θρηνούν το άσμα σου.

Προσδένοντας πορφύρα και πένθος

την καλλιμάρμαρη όψη σου

τρεις άγγελοι εσκάλιζαν

σ' ένα κοχύλι τρόμου·

συλλογισμένα τ' άλογα, χλιμίντρισαν στο Λιβυκό

και χάθηκαν στο κύμα.

Εκεί βαθιά στο πέλαγος,

βαθιά στο άρμα της δύσης,

τα μυστικά χλωρών αιώνων αγναντεύεις

θρίβοντας δάκρυα, ρυθμούς

στης μνήμης μας τα τέμπλα.

Γαλήνιος στις τρικυμίες των καιρών,

τους χτύπους των νερών

μες στην ψυχή σου κυματίζεις·

στις μελωδίες χιλιάδων στραντιβάριους,

που χρόνια τώρα εγύρευες,

αθάνατος χορεύεις. 

Σκληρός ο θάνατος, και ακόμα πιο σκληρός ο αιφνίδιος θάνατος.

Όπως του Σωτήρη Σιώκου σήμερα το πρωί. Είναι λιγότερο από μήνας που τον ακούσαμε στις ημερίδες του Σύριζα για το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες. Υπεύθυνος ο ίδιος στον τομέα Πολιτισμού, διακριτικά και σύντομα τοποθετήθηκε  στο τέλος, αφήνοντας χώρο για συζήτηση ανάμεσα στους παρευρισκόμενους. 

Τι άλλο να παραθέσω στη μνήμη του από ένα ποίημα της ίδιας της συντρόφου του Γιώγιας Σιώκου.

 Καλή δύναμη Γιώγια.

Σαν σήμερα πριν από 20 χρόνια είχε φύγει και η Μελίνα!

(Το ποίημα και οι εικόνες είναι από την πρώτη ποιητική συλλογή της Γιώγιας Σιώκου "Ο εμπαιγμός των ειδώλων", έκδοση Δελφίνι 1994 με χαρακτικά του Γιάννη Γουρζή.)