Μια συνέντευξη για την Ορολογία στην Ελλάδα

Η Ορολογία, ως διακριτός επιστημονικός τομέας, είναι αντικείμενο με το οποίο ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια, παράλληλα αλλά και πέραν της κύριας επαγγελματικής μου απασχόλησης. Στο πλαίσιο αυτό, δημοσιεύτηκε πρόσφατα μια συνέντευξή μου στην ιστοσελίδα της Μονάδας Ορολογίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου TermCoord. Αντιγράφω εδώ την ελληνική εκδοχή της συνέντευξης.

Σε ποιο σημείο της σταδιοδρομίας σας άρχισε η ενασχόληση με την Ορολογία και τι σας οδήγησε σε αυτήν;

Με την Ορολογία ως αντικείμενο, και ειδικότερα με την τυποποίηση στην Ορολογία, ξεκίνησα να ασχολούμαι το 1987 όταν έγινα μέλος της Τεχνικής Επιτροπής του ΕΛΟΤ για την Ορολογία ΤΕ21 (αντίστοιχη της TC37 του ISO). Ουσιαστικά όμως, η ενασχόλησή μου ξεκίνησε νωρίτερα, το 1981, όταν άρχισα να εργάζομαι στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, όπου το αντικείμενο της ενασχόλησής μου ήταν ταξινόμηση, θεματική ευρετηρίαση, βάσεις δεδομένων και θησαυροί, πεδία δηλαδή που απαιτούσαν εννοιολογική και ορολογική αντιμετώπιση. Επομένως, η ενασχόλησή μου με την ΤΕ21 προέκυψε ως συνέχεια της επαγγελματικής μου απασχόλησης στο ΤΕΕ. Θα ήθελα όμως να συμπληρώσω ότι έχω και προσωπικό ενδιαφέρον στα ζητήματα της γλώσσας γενικότερα και, όπως γνωρίζετε, τα ζητήματα αυτά είχαν και έχουν ιδιαίτερη σημασία στη χώρα μας και με το γλωσσικό ζήτημα που μας είχε ταλανίσει για πολλές δεκαετίες.

Είστε συντονίστρια και ένα από τα παλαιότερα μέλη της Τεχνικής Επιτροπής ΤΕ21 “Αρχές Τεχνικής Ορολογίας”. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε εν συντομία ποιο είναι το βασικό αντικείμενο με το οποίο ασχολείται η Επιτροπή καθώς και τον τρόπο λειτουργίας της;

Καταρχάς, θα ήθελα να ενημερώσω ότι η Επιτροπή μας έχει μετονομαστεί σε «Ορολογία – Γλωσσικοί πόροι» κατ’ αντιστοιχία με την ονομασία της αντίστοιχης Διεθνούς Επιτροπής TC37 του ISO. Βασικό αντικείμενο της Επιτροπής είναι η σύνταξη ελληνικών προτύπων για την Ορολογία και η θέσπιση κανόνων ορολογίας. Επίσης, η ΤΕ21 είναι πλήρες μέλος (P-Member) της TC37 και στο πλαίσιο αυτό, παρακολουθεί και ενημερώνεται για όλο το έργο της Επιτροπής, ενώ συμμετέχει στις ψηφοφορίες ή μόνο στις συζητήσεις για τα νέα πρότυπα και άλλα τυποποιητικά κείμενα που προκύπτουν, ανάλογα με τη σχέση που μέχρι τώρα έχει με τις υποεπιτροπές της (ως πλήρες μέλος P-Member ή ως μέλος-παρατηρητής O-Member). Η συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας και άλλους φορείς σε θέματα ορολογίας, καθώς και η διοργάνωση ημερίδων, σεμιναρίων κτλ. σε συνεργασία με τους φορείς αυτούς είναι δραστηριότητες για τις οποίες επίσης η ΤΕ21 ενδιαφέρεται και έχει ήδη επιδείξει αξιόλογο, κατά τη γνώμη μου, έργο εντός της χώρας. Πρόσφατη εξάλλου ήταν η συμμετοχή με ομιλητές μέλη της Επιτροπής στο σεμινάριο για μεταφραστές που διοργάνωσε το Μάιο 2015 το Γραφείο Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ συμμετέχει και στις προσπάθειες δημιουργίας του Ελληνικού Δικτύου Ορολογίας της ίδιας υπηρεσίας.

Όσον αφορά τη δομή και τη λειτουργία της ΤΕ21, μέλη της Επιτροπής ορίζονται εκπρόσωποι επιστημονικών φορέων οι οποίοι έχουν ενδιαφέρον και συνάφεια με τα ζητήματα αυτά. Οι φορείς αυτοί είναι η Ελληνική Εταιρείας Ορολογίας, η Ακαδημία Αθηνών, ο ΕΛΟΤ, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, το ΙΕΛ, το ΕΜΠ, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Ένωση Ελλήνων Φυσικών και η Ένωση Ελλήνων Χημικών. Πέραν των μελών, υπάρχει και κατάλογος παρατηρητών, οι οποίοι ενημερώνονται ηλεκτρονικά για το έργο της Επιτροπής, αλλά και συμβάλλουν με τις ειδικές γνώσεις τους στα επιμέρους ζητήματα που προκύπτουν. Οι συνεδριάσεις της Επιτροπής είναι ανοικτές, ενώ για τη σύνταξη και έκδοση των προτύπων ακολουθούνται οι διαδικασίες που ορίζονται από τον κανονισμό του ΕΛΟΤ αλλά και κατά την αντίστοιχη διεθνή πρακτική (δηλαδή σύνταξη του κειμένου, συζήτηση μεταξύ των μελών, δημόσια κρίση, έκδοση, ενημέρωση ενδιαφερομένων μερών).

Έχετε σπουδάσει χημικός μηχανικός. Πόσο σημαντικό είναι να διαθέτει κάποιος εξειδικευμένες γνώσεις για την παραγωγή ορθής και συνεπούς τεχνικής ορολογίας;

Οι εξειδικευμένες γνώσεις επί του θεματικού πεδίου έχουν σημασία για την καλύτερη αντίληψη και διαχείριση των εννοιών με τις οποίες χρειάζεται να καταπιαστεί κανείς σε ένα έργο ορολογίας. Πρέπει βέβαια να σημειώσω ότι δεν αρκεί, γιατί ένα έργο ορολογίας απαιτεί την εφαρμογή κανόνων, τόσο ορολογικής όσο και γλωσσικής διαχείρισης. Πάντως, ναι, νομίζω ότι οι σπουδές μου έχουν συμβάλει (και συμβάλλουν συνεχώς) καθοριστικά στην ενασχόλησή μου με ζητήματα Ορολογίας, σε συνδυασμό μάλιστα με ζητήματα Τυποποίησης, δεδομένου ότι και η Τυποποίηση συνδέεται στενά με τα αντικείμενα του μηχανικού. Θα ήταν αλήθεια εγωιστικό να επισημάνω ότι τόσο ο Αυστριακός Eugene Wüster, όσο και ο Ρώσος Dmitrij Semënovič Lotte, που θεωρούνται πατέρες της Ορολογίας ως διακριτού επιστημονικού πεδίου, ήταν μηχανικοί;

Στο πλαίσιο της διδακτικής σας εμπειρίας στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επιστήμη της Πληροφορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου ποια θέση κατέχει η διδασκαλία της Ορολογίας;

Στο αντικείμενο της Επιστήμης της Πληροφορίας περιλαμβάνονται πεδία όπως θεματική ανάλυση, ταξινόμηση, συστήματα θεματικής ευρετηρίασης και πρόσβασης, οργάνωση και παράσταση της γνώσης. Για αυτά, εκ των πραγμάτων είναι απαραίτητο οι φοιτητές να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τον κόσμο των εννοιών ώστε και στην επαγγελματική τους ζωή, να είναι σε θέση να συνδέουν τη θεματική με την εννοιολογική ανάλυση κατά τη διαχείριση των πόρων. Επιπλέον, η Επιστήμη της Πληροφορίας είναι ένας διαρκώς εξελισσόμενος επιστημονικός κλάδος, που ακολουθεί τις εξελίξεις στους τομείς των τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, και με την έννοια αυτή υπάρχει διαρκής ανάγκη για την απόδοση των νέων εννοιών με νέους όρους και μάλιστα στην ελληνική, αφού οι νέες αυτές έννοιες στην πλειονότητα διατυπώνονται στην αγγλική γλώσσα. Στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, καθώς και στο ΤΕΙ Αθήνας παλαιότερα, δίδαξα μαθήματα όπως «Συστήματα θεματικής πρόσβασης», «Τεκμηρίωση», «Μεταδεδομένα», «Επιστήμη της πληροφορίας στο σύγχρονο περιβάλλον» κτλ. στα οποία είχα ενσωματώσει και διαλέξεις Ορολογίας σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση ανάλογα με την περίπτωση. Εξάλλου, μέχρι και πρόσφατα έχω δώσει, μετά από πρόσκληση, ξεχωριστές διαλέξεις με αυτό το αντικείμενο σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Ιονίου Πανεπιστημίου (τελευταία ήταν το Μάιο 2015 με τίτλο «Τυποποίηση, Ορολογία και Βιβλιοθήκες). Εξάλλου, στο πλαίσιο αυτό, συμμετείχα στην Ομάδα μελέτης και κατασκευής του Ελληνικού Θησαυρού Επιστημονικών Όρων για λογαριασμό των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, ενώ επίσης είμαι μέλος της Τεχνικής Επιτροπής ΕΛΟΤ/ΤΕ22 «Τεκμηρίωση» (αντίστοιχης της ISO/TC46).

Είστε επίσης μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας . Με ποιους τρόπους γίνεται η διάχυση του πολύ σημαντικού έργου που παράγει η ΕΛΕΤΟ στο ευρύτερο κοινό;

Η Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας είναι ένας δραστήριος επιστημονικός φορέας με διττό ρόλο: αφενός την υπηρέτηση της Ορολογίας ως επιστήμης με τη διαγλωσσική της διάσταση και αφετέρου την ανάπτυξη και προώθηση της ελληνικής ορολογίας σε συμφωνία πάντα με την ανάπτυξη της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας. Είναι καθοριστική η συμβολή της ΕΛΕΤΟ καταρχάς στη λειτουργία της Επιτροπής ΤΕ21, αλλά και των άλλων Επιτροπών Τυποποίησης του ΕΛΟΤ στα συναφή με ορολογία ζητήματα. Επίσης, διοργανώνει σταθερά κάθε δύο χρόνια το Συνέδριο «Ελληνική γλώσσα και Ορολογία» (και ήδη φέτος το Νοέμβριο διοργανώνουμε το 10ο Συνέδριο), ενώ έχει διοργανώσει, σε συνεργασία και με άλλους φορείς, ημερίδες και σεμινάρια ορολογίας. Εκδίδει το διμηνιαίο δελτίο «Ορόγραμμα» το οποίο διατίθεται ελεύθερα στο Διαδίκτυο και περιέχει άρθρα, εργασίες πάνω σε όρους, ορολόγια και νέα από τον ελληνικό και διεθνή χώρο της Ορολογίας. Συνεργάζεται με κάθε φορέα ή άτομο που εκδηλώνει σχετικό ενδιαφέρον, σε μόνιμη ή περιστασιακή βάση, ενώ για όλα τα ειδικά ζητήματα ορολογίας γίνεται διεξοδική συζήτηση στο ΓΕΣΥ, λαμβάνονται αποφάσεις (συχνά και μετά από δημόσια διαβούλευση εάν κριθεί απαραίτητο) και δημοσιεύονται τα αποτελέσματα στο Ορόγραμμα. Αρχή της ΕΛΕΤΟ είναι ότι οι όροι πρέπει να είναι πόροι ελεύθερα διαθέσιμοι και έτσι διαθέτει όλο της το ορολογικό έργο στο διαδίκτυο, μέσα από τον ιστότοπό της (www.eleto.gr). Η ΕΛΕΤΟ έχει διατυπώσει εδώ και χρόνια ένα φιλόδοξο Πρόγραμμα Ορολογικού Συντονισμού, το οποίο αν και λείπει στην Ελλάδα, δυστυχώς δεν έχει λάβει μέχρι τώρα την υποστήριξη που θα έπρεπε. Τέλος, θα ήθελα να κάνω αναφορά στον Πρόεδρο της ΕΛΕΤΟ, τον Κώστα Βαλεοντή, ο οποίος είναι ένας ακάματος, χαμηλών τόνων αλλά πολύ υψηλών επιστημονικών προδιαγραφών άνθρωπος, που η συμβολή του στην Ορολογία και στην Τυποποίηση είναι ανεκτίμητη και οδηγός για μας τους υπόλοιπους.

Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όπου δημιουργούνται διαρκώς νέες επικοινωνιακές ανάγκες η ορολογία παίζει σημαντικό ρόλο. Πώς γίνεται η διαχείριση ενός ολοένα αυξανόμενου αριθμού νεοεισαγόμενων ξενόγλωσσων όρων στην ελληνική γλώσσα;

Εδώ θα μπορούσα να μιλάω επί μακρόν! Τα ζητήματα είναι πολλά και αφορούν καταρχάς την κατανόηση και την ερμηνεία των νέων εννοιών και στη συνέχεια τις διεργασίες «μεταφοράς» τους στη γλώσσα μας, πράγμα που απαιτεί ή και προϋποθέτει καλή γνώση της ελληνικής, αλλά καλή γνώση και της γλώσσας πηγής, που συνήθως είναι η αγγλική. Αυτά τα ζητήματα μας απασχολούν στην ΤΕ21, τα βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας αφού τα Ελληνικά Πρότυπα που συντάσσουμε είναι στην πλειονότητα μεταφορά και προσαρμογή των Διεθνών προτύπων ISO. Ασχοληθήκαμε δε ιδιαίτερα και αναλυτικά ως προς την πολιτική και τους κανόνες που πρέπει ν’ ακολουθούνται κατά την επεξεργασία του προτύπου ISO 860 για την εναρμόνιση εννοιών και όρων. Στην πράξη τώρα, η διαχείριση που αναφέρετε δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η ΕΛΕΤΟ, η ΤΕ21 και ο ΕΛΟΤ συνολικά κάνουν προσπάθειες δημοσιοποίησης των σχετικών ζητημάτων και της ανάγκης για συλλογική, επιστημονική αντιμετώπισή τους. Το θετικό είναι ότι διάφοροι φορείς ανταποκρίνονται και έτσι έχουν ήδη δημιουργηθεί θεματικές ομάδες ορολογίας σε συνεργασία με την ΕΛΕΤΟ που λειτουργούν σε μόνιμη βάση ή λειτούργησαν περιστασιακά για συγκεκριμένο πεδίο και πάντως έδωσαν χρήσιμα αποτελέσματα. Θα πρέπει βέβαια να πω ότι προσπάθειες στην κατεύθυνση καταγραφής των νέων όρων και εννοιών γίνονται και από το Κέντρο Ερεύνης Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών της Ακαδημίας Αθηνών. Σε κάθε περίπτωση, μας ενδιαφέρει να γίνονται προσπάθειες ώστε οι νεοεισαγόμενοι όροι να καταγραφούν, αλλά κυρίως να κατανοηθούν και να αποδοθούν στα ελληνικά.

Κατά την άποψή σας η στάση του ορολόγου θα πρέπει να είναι περιγραφική ή ρυθμιστική;

Η ορολογία, τόσο ως θεωρητικό επιστημονικό πεδίο αλλά και ως αποτέλεσμα εργασίας με και πάνω στις έννοιες και στους όρους, έχει ρυθμιστικό χαρακτήρα, αφού βασίζεται σε αρχές, σε κανόνες και σε πρότυπα, αφού ανάμεσα στους βασικούς σκοπούς της είναι η δημιουργία τρόπων και εργαλείων έκφρασης και επικοινωνίας και αφού για να δημιουργηθούν αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιεί τυποποίηση στη γλώσσα δηλαδή τυποποίηση στην ορολογία δηλαδή ορολογική πολιτική. Και δεν πρέπει επίσης να παραλείψουμε ότι στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης χώρας και γλώσσας, ρόλος του έργου της ορολογίας και της ορολογικής πολιτικής είναι η προστασία (με την έννοια της διατήρησης) και η ανάπτυξη και εξέλιξη κάθε ξεχωριστής εθνικής γλώσσας στα διάφορα ειδικά θεματικά πεδία και, στη συνέχεια η εναρμόνιση, δηλαδή η «συνομιλία» με κανόνες ώστε να επιτευχθεί η επικοινωνία και η διαλειτουργικότητα που είναι το σοβαρό ζητούμενο τελικά. Με βάση αυτή την ανάλυση, ο ορολόγος δεν μπορεί γενικά να έχει περιγραφική στάση. Έχει να εργαστεί με έννοιες και όχι με λέξεις, για να καταλάβει δε τις έννοιες και να τις περιγράψει (κατασημάνει όπως λέμε στην Ορολογία) με συγκεκριμένες λέξεις κάθε φορά, με όρους δηλαδή, θα πρέπει να επιστρατεύσει τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις που θεωρεί απαραίτητες, ακολουθώντας τις αρχές και τους κανόνες που έχουν ήδη διατυπωθεί.

Ποια είναι η άποψή σας για τη βάση δεδομένων IATE που διαχειρίζεται η TermCoord; Έχετε ενδεχομένως κάποιες προτάσεις σχετικά με το πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί;

Χρησιμοποιώ πολύ συχνά την IATE. Είναι πολύ χρήσιμο εργαλείο, έχει ανεκτίμητο πλούτο γλωσσικών και ορολογικών δεδομένων. Θα μου επιτρέψετε να κάνω κάποιες σύντομες παρατηρήσεις που μπορούν να αποτελέσουν και ιδέες για βελτίωση. Καταρχάς, το περιβάλλον διεπαφής θα έπρεπε να έχει έναν πιο φιλικό σχεδιασμό. Η κατηγοριοποίηση σε τομείς χρειάζεται επανεξέταση, δεν είναι πάντα εύκολα διακριτό το περιεχόμενο κάθε τομέα. Και επειδή δεν διευκολύνει ο περιορισμός σε κατηγορία, με την αναζήτηση παντού προκύπτουν πολύ συχνά πολλές σελίδες αποτελεσμάτων, με αποτέλεσμα ο χρήστης να μην ικανοποιείται και να αποθαρρύνεται ως προς την αποτελεσματικότητα της βάσης γενικότερα. Γι’ αυτό, θα χρειαζόταν ένα σύστημα πιο ευέλικτο και με περισσότερες δυνατότητες παραμετροποίησης από το χρήστη την ώρα της αναζήτησης. Τέλος, θα ήθελα να συμπληρώσω ότι θα χρειαζόταν εμπλουτισμός ακόμη περισσότερο με όρους και στην ελληνική γλώσσα, κάτι βέβαια που εξαρτάται καταρχάς από εμάς, εδώ στην Ελλάδα, που ασχολούμαστε με την ορολογία.

Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μείζον θέμα αυτή τη στιγμή για την Ορολογία στην Ελλάδα;

Θα μου επιτρέψετε, αντί να ξεχωρίσω ένα θέμα ως μείζον, να αναφέρω δύο θέματα που κατά τη γνώμη μου είναι πολύ σημαντικά για τη χώρα μου και που έτσι κι αλλιώς έχουν άμεση σχέση και εξάρτηση μεταξύ τους. Αυτά είναι η ορολογική πολιτική (η έλλειψή της δηλαδή και η ανάγκη σχεδιασμού σε εθνικό και σε τομεακό επίπεδο) και η εκπαίδευση (ανάγκη καθιέρωσης προγραμμάτων εκπαίδευσης, τόσο ειδικής και διακριτής στα τμήματα γλωσσών και γλωσσολογίας, όσο και συμπληρωματικής με διάφορες μορφές διδασκαλίας στα υπόλοιπα). Από κει και πέρα, ζητήματα είναι η διεύρυνση της ανάπτυξης ελληνικής ορολογίας σε όσο το δυνατόν περισσότερα θεματικά πεδία, η ενασχόληση με την Ορολογία περισσότερων ανθρώπων, ο εντοπισμός και η συνεργασία των διαφόρων φορέων που ασχολούνται με την Ορολογία, η υποστήριξη για την πιο ενεργή συμμετοχή μας στο διεθνή προβληματισμό κτλ.

Ποια θεωρείτε τα πιο σημαντικά επιτεύγματα που έχουν συντελεστεί στο χώρο της ελληνικής Ορολογίας; Τι προσδοκάτε για το μέλλον;

Κι εδώ θα αναφέρω την ίδρυση της ΕΛΕΤΟ και της Τεχνικής Επιτροπής ΤΕ21, όπου και οι δύο αυτοί φορείς λειτουργούν συνεχώς για πολλά χρόνια και παρεμβαίνουν ενεργητικά στα ζητήματα της Ορολογίας και της Γλώσσας. Ειδικότερα, θα μπορούσα να αναφέρω τα συνέδρια της ΕΛΕΤΟ, τα Ελληνικά Πρότυπα Ορολογίας, την πρόταση για την Εθνική Πολιτική Ορολογίας (ακόμη και ως πρόταση είναι ένα πολύ σοβαρό έργο), το Ορόγραμμα, τον πλούτο εννοιών και όρων που έχουν αναλυθεί, τη συνεργασία με διάφορες επιστημονικές και επαγγελματικές ομάδες. Εύχομαι αυτά να παραμείνουν και να συνεχίσουν, εύχομαι η ελληνική γλώσσα να εξακολουθήσει να εμπλουτίζεται και να διατηρείται. Αν οι προσδοκίες είναι και ευχές, εύχομαι και προσδοκώ να γίνει κατανοητό και πράξη ότι «αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις…».

Ρέα Γαλανάκη – Μάρω Δούκα – Ιωάννα Καρυστιάνη: «Γεωγραφία» πνευματικών περιπλανήσεων με αφετηρία την Κέρκυρα

Μια ιστορική συνάντηση πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα το τριήμερο 13-15 Νοεμβρίου 2015. Η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών και το Μουσείο Σολωμού οργάνωσαν ένα επιστημονικό συνέδριο, αφιερωμένο στις τρεις κορυφαίες σύγχρονες πεζογράφους μας, δίνοντας την ευκαιρία για ένα ζεστό συναπάντημα στο νησί της Καλυψούς, αλλά και νησί του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του Μάρκου Ζαβιτσιάνου, του Νικόλαου Μάντζαρου, του Ευγένιου Βουλγάρεως, των μηχανικών Χρόνη και Παρμεζάν, της Ιονίου Πολιτείας, το νησί που διάλεξαν οι κορυφαίοι μας ποιητές Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος να περάσουν μεγάλο μέρος της ζωής τους, το νησί των φιλαρμονικών, της μουσικής, του πολιτισμού.

Ήταν ένα πολύ σφιχτό, καλά οργανωμένο συνέδριο με πολλές και πολύ ενδιαφέρουσες εισηγήσεις από ομιλητές που ήρθαν από όλα τα μέρη της Ελλάδας, από τα Πανεπιστήμια της Κρήτης και της Αθήνας, από το Ιόνιο, το Αριστοτέλειο, το Δημοκρίτειο, αλλά και από το Πανεπιστήμιο του Κιέλου της Γερμανίας, από το Σύλλογο Φιλολόγων Χανίων κτλ κτλ. Το πρόγραμμα μπορεί να βρεθεί εδώ: http://www.ionio.gr/central/download.php?f=07000-07999/IU-nf-07612-88421-gr.pdf).

Ήταν μια ευτυχής συγκυρία να έχουμε μαζί τις Ρέα Γαλανάκη, Μάρω Δούκα και Ιωάννα Καρυστιάνη. Ακούγοντάς τις στο στρογγυλό τραπέζι την Κυριακή το μεσημέρι να ξεδιπλώνουν τις σκέψεις τους, γιατί γράφουν, πώς ξεκίνησαν, πώς βλέπουν τον κόσμο, ο νους μου πήγαινε στα έργα τους, στα σημεία εκείνα που με είχαν αγγίξει ιδιαίτερα.

Από την  Κρήτη και οι τρεις, η Κρήτη είναι παντού, στο έργο τους, στον τρόπο που σκέφτονται, που βλέπουν τη ζωή. Ήταν συγκινητικό όταν η Καρυστιάνη μετέφερε τις εικόνες του γενέθλιου τόπου σε άλλους τόπους που αγαπά, όταν έδεσε τα Χανιά με τη Σκιάθο κι ας μην έχει πάει ποτέ όπως είπε κι όταν αναφέρθηκε στης Χαλέπας τις αυλές με τα γιασεμιά που της θυμίζει η Άνδρος. Ήταν ενδιαφέρον όταν η Γαλανάκη όρισε τη λογοτεχνία ως σπουδή στην παραβίαση των ορίων. Και ήταν σημαντικό όταν η Δούκα είπε, ότι συνομιλώντας με την ιστορία, προσπαθεί να την εξανθρωπίσει, να την ενσωματώσει στην καθημερινή πράξη.

Προσωπικά, και για τις τρεις πεζογράφους μας, έχω θαυμασμό και εκτίμηση στο έργο τους. Αν μου ζητούσαν να ξεχωρίσω ένα, θα ήταν σίγουρα δύσκολο, θα μπορούσα όμως να προτείνω από τη Γαλανάκη το "Θα υπογράφω Λουί", από τη Δούκα το "Έλα να πούμε ψέματα", από την Καρυστιάνη το "Μικρά Αγγλία".

Βέβαια, το "Ελένη ή ο Κανένας", το πρώτο της Γαλανάκη που διάβασα,  ήταν μια αποκάλυψη, όπως και το "Βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά" ήταν μια δυνατή ιστορία, δεμένη με την ιστορία και τη μοίρα της Κρήτης. Το "Αθώοι και φταίχτες" της Δούκα, πέρα από τις νοσταλγικές, για μένα, εικόνες της κοινής μας γενέτειρας πόλης, έφερε στην επιφάνεια το ζήτημα των Τουρκοκρητικών και της συμβίωσης τις τελευταίες δεκαετίες πριν από την Ένωση. Ενώ με το δεύτερο της τριλογίας της, "το Δίκιο είναι ζόρικο πολύ", αποκάλυψε το ρόλο των Άγγλων και των ντόπιων φίλων τους στην παράταση παραμονής των Γερμανών στη Δυτική Κρήτη,  συνομιλώντας πάντα με την ιστορία και με τους ανθρώπους, πραγματικούς ή επινοημένους, που την γράφουν. Στην Καρυστιάνη, θα πρέπει να πω ότι το "Σουέλ" με εντυπωσίασε για το θέμα και τις λεπτομέρειες που το περιγράφουν, αλλά και για τις εκπλήξεις που επιφυλάσσει  στον αναγνώστη στην εξέλιξη της ιστορίας, ενώ τα "Σακιά" είναι δυνατό έως υποβλητικό, βάζοντας την αναγνώστρια στη θέση της ηρωίδας.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αλλά επίσης ελπιδοφόρες και συγκινητικές ήταν οι παρουσίες των νέων που συμμετείχαν στο συνέδριο, παρουσιάζοντας πρωτότυπες αναλύσεις για το έργο των τριών πεζογράφων μας.

Οι χώροι του Μουσείου Σολωμού όπου πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο ήταν μικροί για τις συγκεκριμένες εκδηλώσεις, ήθελαν όμως οι οργανωτές να γίνουν στο σπίτι του μεγάλου ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Αξίζει μια επίσκεψη στο Μουσείο αυτό. Περιδιαβαίνοντας τις αίθουσες με τους πίνακες και με τις προθήκες με το ιστορικής αξίας αρχειακό και βιβλιακό υλικό που εκτίθεται, δεν έχω παρά να σκεφτώ πόσο σημαντικό ρόλο στα ελληνικά γράμματα, στην εκπαίδευση αλλά και στην επιστήμη έπαιξαν τα Επτάνησα και μάλιστα η Κέρκυρα και μάλιστα η Ιόνιος Ακαδημία, αλλά και γενικότερα οι θεσμοί και οι άνθρωποι που έζησαν και έδρασαν στο νησί.

Βέβαια, δεν μπορώ να μην αναλογιστώ και τους "μοναχικούς μαυροντυμένους περιπατητές της Κέρκυρας", μαζί τον Κάλβο και το Σολωμό, που, όπως περιγράφει ο Σωκράτης Καψάσκης, δεν αντάλλαξαν ούτε μία κουβέντα όλα τα χρόνια που ζούσαν στο νησί (και ήταν πολλά αυτά τα χρόνια).

Ας έρθω στο σήμερα όμως, για ν' αναφερθώ στη συνέχεια της παράδοσης πολιτισμού στην Κέρκυρα. Και θα σταθώ μόνο στο εξαιρετικό λογοτεχνικό περιοδικό "Πόρφυρας", βασικοί συντελεστές του οποίου είναι οι κ. Παγκράτης και Κονιδάρης, Πρόεδρος και Γραμματέας της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών. Και να παραθέσω ένα μικρό απόσπασμα από το ομώνυμο ποίημα του Διονυσίου Σολωμού (το έγραψε μετά το περιστατικό στην Κέρκυρα, όπου ένας πόρφυρας - καρχαρίας - κατασπάραξε έναν Άγγλο στρατιώτη):

«Φιλώ τα χέρια μ' και γλυκά το στήθος μ' αγκαλιάζω.
Ανοιχτά πάντα κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου.
Ποια πηγή τάχα σε γεννά, χαριτωμένη βρύση;»

Αλλά, δεν μπορώ να μην αναφερθώ και στον Κερκυραίο ποιητή Ορέστη Αλεξάκη, που έφυγε πριν λίγους μήνες:

"...

ας προχωρήσομε
ανοίγοντας ένα φεγγίτη στην κατάκλειστη κάμαρα
ανάβοντας ένα καντήλι στο αφάλι του μεσονυχτιού
σκάβοντας μια σήραγγα πίστης μέχρι το εύφλεκτο
κοίτασμα
πυρπολώντας τον έγκλειστο ορίζοντα με μιαν έκρηξη
ελπίδας
ας προχωρήσαμε λοιπόν - ας προχωρήσομε
ρ υ μ ο υ λ κ ώ ν τ α ς  τ η ν  Ε ξ ο δ ο  π ρ ο ς  τ α  τ ε ί χ η".

(Απόσπασμα από το ποίημα "Οι Κόνδορες", Πηγή: http://poema.gr/dokimio.php?id=300&pid=29)

Επιστρέφοντας στην αρχή, ήταν όντως το ίδιο το Συνέδριο μια συνάντηση περιπλανήσεων, αλλά και μένα, μου δόθηκε πάλι αφορμή δικών μου περιπλανήσεων σε τόπους, σε πρόσωπα, σε καιρούς και σε έργα ανθρώπων.

Όπως, όταν κοιτάζεις από το παράθυρο του Μουσείου Σολωμού τη θάλασσα ν' απλώνεται μπροστά σου και το νησάκι του Βίδο απέναντι, κι αφήνεις τη σκέψη ελεύθερη να σε ταξιδέψει... Όπως μας ταξιδεύουν η Γαλανάκη, η Δούκα και η Καρυστιάνη με το λόγο τους, που, είτε είναι λόγος νοσταλγικός ή αγαπητικός ή συνομιλία ή παραβίαση ορίων, είναι όμως λόγος ανθρώπινος και  λόγος ανθρωπιάς.

"μου είπαν θά `βρω τον χρυσό και βρήκα το φαρμάκι..."

....
Δεν ξέρω πώς να περπατώ
και πώς τη γλώσσα να μιλώ
κρατιέμαι να μη τρελαθώ
μα τρέμω και κομμάτι

Ρίχνει και χιόνι δυνατό
μα εγώ δεν έχω ούτε παλτό
στην χώρα μου το μήνα αυτό
γυρνάμε με σακάκι

Αλλιώς μου τα `παν στο χωριό
εγώ δεν ήθελα να `ρθώ
μου είπαν θά `βρω τον χρυσό
και βρήκα το φαρμάκι

Τον δρόμο παίρνω τον μακρύ
η νύχτα είναι φοβερή
και η βαλίτσα μου ανοιχτή
την κουβαλώ στην πλάτη

........

Για να μην ξεχνιόμαστε. Το παραπάνω το 'γραψε ο Γιώργος Σκούρτης και το μελοποίησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος, για τους μετανάστες, θείους, πατεράδες, ξαδέρφια, φίλους, παπούδες, που έφευγαν σαν κυνηγημένοι πρώτα στην Αμέρικα, ύστερα στην Αυστραλία, ύστερα στη Γερμανία, στο Βέλγιο, στη Σουηδία, για καλύτερες μέρες.

Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατόλια στο Χαλέπι της Συρίας (Πηγή: ο κατάλογος φωτογραφιών της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου http://www.loc.gov/pictures/item/ggb2006011017/)

Τότε φεύγανε οι δικοί μας μετά από τον πόλεμο. Και στην αρχή δεν παίρνανε τα παιδιά τους. Πήγαιναν πρώτα να εγκατασταθούν, να βρουν δουλειά και σπίτι και ύστερα τα' παιρναν, όχι πάντα, πολλά μεγάλωσαν με τη γιαγιά και τον παπού στο χωριό.

Τώρα, αυτοί που βλέπουμε στα κανάλια σα θεατές και κοντεύουμε να συνηθίσουμε την εικόνα τους, φεύγουνε  από τον τόπο τους μέσα στον πόλεμο. και παίρνουνε μαζί και τα παιδιά τους να γλυτώσουν. Να γλυτώσουν; Μα πώς να γλυτώσουν από τη θάλασσα και την αγριάδα των βράχων του Αιγαίου τα μωρέλια; Δεν γλυτώνουν! Κι έτσι γλυτώνουμε εμείς οι ... Ευρωπαίοι. 

Κατά τ' άλλα, τους χωρίζουμε σε πρόσφυγες ή μετανάστες, τους λέμε λαθραίους, λαθραίο το τετράχρονο παιδάκι που στις αρχές του χρόνου βρέθηκε να κουρνιάζει στην αγαλιά του ξεψυχισμένου πατέρα του αφού πέρασαν τα παγωμένα νερά του Έβρου, λαθραίος ο μικρός Αϊλάν που πνίγηκε στη μέση του πελάγου, λαθραία τα παιδάκια που ξεβράζει κάθε μέρα η θάλασσα του Αιγαίου. Κι εμείς αναρωτιόμαστε κάθε μέρα πόσοι άραγε να πνίγηκαν το προηγούμενο βράδυ πάλι. Αριθμοί!

Να χαιρόμαστε τον Ευρωπαϊκό ουμανισμό μας! 

Κορίτσι πρόσφυγας από τον Καύκασο σε στρατόπεδο προσφύγων στη Θεσσαλονίκη το 1921. (Πηγή: ο κατάλογος της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου http://www.loc.gov/pictures/item/2010648479/)

Πόσο σκέφτομαι εκείνο το στίχο του Βλαστού

N’ ανοίξω τον Παράδεισο να βάλω τα παιδάκια,

να βγάλλ’ απού την κόλαση  χιλιάδες και μυριάδες!

Λογοκλοπή και ιστολογείν

ll

Αυτές τις μέρες βρέθηκα σε μια παράξενη και δύσκολη θέση. Τυχαία, έπεσα στην ανάρτηση ενός ιστολογίου (το οποίο παρακολουθώ μέσω του Google+ γιατί βρίσκω συχνά ενδιαφέροντα θέματα, δεν βρήκα όμως εκεί την πληροφορία για τη συγκεκριμένη ανάρτηση γιατί δεν υπάρχει), η οποία είδα να έχει (περίπου) ίδιο τίτλο με μια πρόσφατη δική μου ανάρτηση. Η δική μου είχε τον τίτλο "Ο λιποτάκτης" και ημερομηνία 9 Οκτωβρίου 2015 και η άλλη "Ο λιποτάκτης (Boris Vian)" και ημερομηνία 16 Οκτωβρίου 2015. Και πάνω που σκέφτηκα τι σύμπτωση, βρήκα το πρώτο μέρος του κειμένου μου να έχει μεταφερθεί αυτούσιο και μάλιστα χωρίς καμία αναφορά για την προέλευση των πληροφοριών αυτών.

Φυσικά, δεν διεκδικώ πρωτοτυπία. Οι πληροφορίες για τον Γάλλο ποιητή, συγγραφέα κτλ, προέρχονται από τη γνώση που έχω έτσι κι αλλιώς (έχω αρκετά χρόνια στην πλάτη μου, ώστε να μπορώ να δικαιολογώ συσσώρευση γνώσης και πληροφορίας), αλλά και από διάφορες πηγές, όμως, οι ίδιες οι πληροφορίες αυτές δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άλλους. Θα μπορούσα να εκτιμήσω, μάλιστα, ότι η ανάρτησή μου αξιολογήθηκε ως αξιόπιστη πηγή κι έτσι χρησιμοποιήθηκε από κάτοχο άλλου ιστολογίου.  

Πού είναι λοιπόν το πρόβλημα; Μα η ακριβής αντιγραφή των πρώτων παραγράφων, χωρίς καμιά αναφορά στην πηγή! Και όχι μόνο κατά λέξη αντιγραφή των λίγων βιογραφικών στοιχείων που είχα γράψει (με τον δικό μου τρόπο, όχι σπουδαίο, όμως καθένας έχει έναν προσωπικό τρόπο γραφής, έκφρασης, διατύπωσης, επικοινώνησης αυτού που θέλει), αλλά και κατά λέξη αντιγραφή της ελεύθερης περιγραφής που κάνω για το ποίημα-τραγούδι του Μπόρις Βιαν. Κι εδώ πια, είναι κλοπή. Δεν κάνω μετάφραση/απόδοση του ποιήματος στα ελληνικά, απλά μόνο μια ελεύθερη, προσωπική ανάγνωση στα λόγια του ποιητή. 

Δεν μπορεί να τα πάρει κανείς και να τα χρησιμοποιήσει σαν δικά του. Δεν μπορεί να παίρνει αυτούσια τα κείμενα του άλλου και να τα κολλάει στα δικά του, χωρίς καμιά αναφορά, χωρίς μνεία, χωρίς εισαγωγικά. Θα μου πείτε, σιγά την πρωτοτυπία, και θα συμφωνήσω. Θα μου πείτε, σιγά τον πολυέλαιο, και θα πω τι έγινε. Όμως, θα σας πω επίσης, ότι υπάρχει και η δεοντολογία, υπάρχει και ο σεβασμός στην (όποια) προσπάθεια του άλλου, υπάρχει και το θεμιτό έναντι του αθέμιτου, υπάρχουν και οι κανόνες στη δημόσια ζωή. 

Κι επειδή δεν θα ήθελα να αποδώσω αρνητικό χαρακτηρισμό, θα προτιμήσω να κάνω μια σύντομη αναφορά στο φαινόμενο της λογοκλοπής (plagiarism στα αγγλικά). Και ξεκινώντας από το γλωσσικό μέρος, θα παραθέσω τα σχετικά λήμματα που βρήκα σε γνωστά λεξικά.

Στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη, βρίσκω τον πιο αυστηρό ορισμό, αφού ορίζει τη λογοκλοπή ως την "ιδιοποίηση ξένης πνευματικής δημιουργίας με ανήθικο, παράνομο τρόπο".

Στο Λεξικό Μπαμπινιώτη, λογοκλοπία ή λογοκλοπή είναι "η ιδιοποίηση με αθέμιτο τρόπο ξένης

πνευματικής εργασίας".

Στο Λεξικό Δημητράκου, αναφέρεται ότι λογοκλοπία είναι "η ιδιοποίησις ξένων λόγων ή σκέψεων" (αποδιδόμενη στον Εμπεδοκλή), ενώ με νεώτερη σημασία είναι "η εν γνώσει ή δολίως γενομένη ιδιοποίησις ξένων λόγων ή διδασκαλίας άλλου". Και λογοκλόπος είναι "ο ιδιοποιούμενος, ο παρουσιάζων ως ιδικήν του ξένην συγγραφικήν εργασίαν".

Στο Liddell-Scott (πρωτοεκδόθηκε το 1843) διαβάζουμε: λογοκλοπία, "a stealing of another's words or thoughts, plagiarism, attributed to Empedocles by Timae", ενώ στον ιστότοπο του τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου μπορεί κανείς να το βρει με ελληνική απόδοση των ορισμών (όπως τους επιμελήθηκε ο Κωνσταντινίδης γύρω στα 1900) ως Λεξικό Liddell-Scott Κωνσταντινίδου, όπου η λογοκλοπία ορίζεται ως "το κλέπτειν  τους λόγους ή τας σκέψεις άλλου, αποδιδόμενον των Εμπεδοκλεί υπό του Τιμαίου".

Ο Στέφανος Κουμανούδης, στο εμβληματικό έργο του "Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών από της Αλώσεως μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων" στο οποίο καταγράφει νέες λέξεις που εμφανίστηκαν από την Άλωση (εκδόθηκε στα 1900, ένα χρόνο μετά το θάνατό του / μπορεί κανείς να το κατεβάσει ελεύθερα από την ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης - με την ευκαιρία, ένας θησαυρός η Βιβλιοθήκη αυτή), περιέχει το λήμμα λογοκλέπτης προερχόμενο από το λατινικό plagiarius και παραπέμπει στο λογοκλόπος, ο λογοκλόπος εμφανίζεται σε κείμενα του 1871, 1879, 1896, τα λογοκλοπήματα αναφέρονται από τον Δημήτριο Βερναρδάκη το 1866, το επίθετο λογοκλοπικός (στην τέχνη κτλ.) βρίσκεται σε κείμενα του 1868 και του 1895, το επίρρημα λογοκλοπικώς αναφέρεται σε κείμενο του 1893. Εξάλλου, για τη λογοκλοπή, αναφέρει ότι στην αρχαία ελληνική υπήρχε η λογοκλοπεία, "ήτις όμως γραπτέα λογοκλοπία", και παραπέμπει γι' αυτό σε κείμενο του Ζηκίδου του 1891, σημειώνοντας ταυτόχρονα ότι το λήμμα αυτό υπήρχε ήδη στο λεξικό του Άγγελου Βλάχου έκδοσης 1871.

Πάντως, ψάχνοντας στην Ανέμη, βρήκα εργασίες για τη λογοκλοπή που δείχνουν ότι και η λέξη χρησιμοποιούνταν από πιο παλιά (ο Κουμανούδης ασφαλώς δεν εγνώριζε όλες τις πηγές τότε), αλλά και η ίδια η έννοια είχε μάλλον ευρεία εφαρμογή στην πράξη από παλιά). 

Αντιγράφω τους τίτλους:

• Ιγνάτιος, Ηπειρώτης. Ανταπάντησις προς την απάντησιν του ψευδοσυγγραφέως, λογοκλόπου και σφετεριστού ξένων κόπων. Αθήναι: Εκ της Τυπογραφίας Κωνσταντίνου Νικολαΐδου,1837.
• Ο εξ επαγγέλματος λογοκλόπος Δημήτριος Σεμιτέλος / Υπό Α. Δ. Οικονόμου, Εν Αθήναις: [χ. ε.], 1887.
• Οι περί τον Βλάχον ειδότες ελεγχόμενοι λογοκλόποι και αμαθείς / υπό του ουκ ειδότος Α. Δ. Οικονόμου. [Εν Αθήναις]: [χ.ε.], [1895].

Η λογοκλοπή είναι ένα γνωστό και πολύ σοβαρό πρόβλημα στο χώρο της εκπαίδευσης και της έρευνας. Έχουν γίνει πολλές φορές καταγγελίες (όχι μόνο στην Ελλάδα, θυμόμαστε τη Γερμανίδα Υπουργό που παραιτήθηκε ύστερα από καταγγελίες ότι το διδακτορικό της ήταν αποτέλεσμα λογοκλοπής) κι έχουν αναπτυχθεί κατάλληλα εργαλεία ελέγχου και εντοπισμού. Το κείμενο του Ι. Νικολάου, αναπλ. καθηγητή στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αν και απευθύνεται σε φοιτητές, μπορεί να δώσει στα ελληνικά μερικές βασικές πληροφορίες ως εισαγωγή στο πρόβλημα της λογοκλοπής.

Πέραν του ακαδημαϊκού χώρου, η λογοκλοπή εμφανίζεται ως πρόβλημα και στο διαδίκτυο, όταν μάλιστα έχει αυξηθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό αυτή η ανάγκη των ανθρώπων, όλων εμάς δηλαδή, όχι μόνο να επικοινωνήσουμε με λίγα σκόρπια λόγια, αλλά και να καταγράψουμε σκέψεις, ιδέες, γνώσεις, να συγγράψουμε δηλαδή κατά μία έννοια. Αυτό είναι ένα άλλο, μεγάλο θέμα, γιατί εκτιθέμεθα, γιατί γράφουμε, αν συγγράφουμε, και βέβαια ποια η σημασία και η ποιότητα αυτών που γράφουμε, μήπως φλυαρούμε κτλ. κτλ.

Πέρα απ΄ αυτό όμως, εφόσον γράφουμε, είναι θεμιτό να εφαρμόζουμε το ελάχιστο, την αναφορά στην πηγή. Υπάρχουν ειδικά πρότυπα για τη χρήση των πηγών ως αναφορές και ως παραπομπές μέσα στο κείμενο, στα οποία πλέον προβλέπονται και οι αναφορές / παραπομπές σε εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης κάθε τύπου (ιστολόγια, Facebook, Twitter, Flickr κτλ.). Υπάρχουν επίσης κανόνες και οδηγίες καλών πρακτικών, υπάρχει και το αυτονόητο, ότι δεν μπορώ, δεν είναι σωστό να παρουσιάζω κάτι σαν δικό μου που το έχω αντιγράψει.

Έχουν γραφτεί πολλά, θα παραπέμψω σε κάποιες αναρτήσεις από ξένα ιστολόγια, όπως τα παρακάτω:

• How to avoid plagiarism on your blog or website
• How to Deal with Blog Plagiarism
• How to Report Blog Posts Copy Spam to Fight Against Plagiarism

σημειώνοντας επιπλέον ότι η αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών συνδέεται και με ζητήματα όπως η βελτιστοποίηση της δυνατότητας αναζήτησης και εντοπισμού των αναρτήσεων του ιστολογίου (Search Engine Optimization  - SEO). Εξάλλου, κυκλοφορούν και προγράμματα, τα οποία περισσότερο ή λιγότερο αξιόπιστα εντοπίζουν φαινόμενα λογοκλοπής σε ιστολόγια (εγώ εφάρμοσα ένα τέτοιο πρόγραμμα και είχε αποτέλεσμα πάντως).

Τελικά, αυτό για το οποίο λυπάμαι περισσότερο είναι πως για την ανάρτηση αυτή στάθηκε αφορμή ο θάνατος ενός πολύ ευαίσθητου ανθρώπου και που αντί ν' ασχοληθούμε με την έννοια λιποτάκτης, μιλήσαμε για τη λογοκλοπή. Λίγες θέσεις παρακάτω στο ίδιο γράμμα ενός λεξικού, στο λάμδα όλα, τι περίεργο...

"Κι εγώ σκεφτόμουν το λόφο και τα πρόβατα"

... Η Φατμά κι εγώ σκαρφαλώσαμε με προσοχή στα σκαλοπάτια που οδηγούσαν στην ταράτσα. Πάνω στην ταράτσα είδαμε έναν Ισραηλινό στρατιώτη φοβισμένο. Ήταν νέος, γύρω στα δώδεκα. Προσπάθησε να κρυφτεί πίσω απ' τα σκοινιά της μπουγάδας...

"Δεν έκανα τίποτα, εγώ αγαπώ τους Άραβες, ορκίζομαι στο θεό της Τορά, ζήτω ο Γιασέρ Αραφάτ, κατάρα στους σιωνιστές", φώναξε ο φοβισμένος στρατιώτης.

Η Φατμά άρχισε να τον κλωτσά άγρια.

"Πριν από λίγο μας πέταξες μια πέτρα, μου άνοιξες σχεδόν το κεφάλι, και τώρα ξαφνικά αγαπάς τους Άραβες, ε; Σκατό!"

"Παράτα τον, παιδί είναι", είπα.

...

"Δεν θέλω να είμαι εδώ πέρα", ψιθύρισε [η Φατμά], "βαρέθηκα όλες αυτές τις βρισιές και τις πέτρες, το ξύλο όλη την ώρα. Πίστεψέ με, θα έπρεπε να αφήσουμε σ' αυτούς τις πανάθλιες πόλεις τους. Ας συνεχίσουν να πίνουν μπύρα στις απαίσιες παμπ τους και να κάνουν μικρούς Ισραηλινούς στρατιώτες. Τι τα θέλουμε εμείς όλα αυτά;"

Όλοι μας μισούν εδώ, από το νήπιο στρατιώτη του ενός έτους, μέχρι την πιο γερασμένη ισραηλινή στρατιωτίνα. Κι αυτό που πονάει περισσότερο είναι πως το μίσος τους είναι δίκαιο.

"Γυρίστε στα χωριά σας, Άραβες, μανιακοί", ακούστηκε μια κραυγή από ένα παράθυρο.

Πόσο θα ήθελα να γυρίσω στο χωριό μου, στους λόφους τους στολισμένους με τα αγριολούλουδα, στα κοπάδια των ζώων που βρίσκονται στο φαράγγι, στα μέρη των τσακαλιών!

... [βρισιά] ακούστηκε η γνωστή φωνή στα αραβικά από κάποια στέγη, κι εγώ σκεφτόμουν το λόφο και τα πρόβατα, τα μικρά σπίτια από άργιλο, το κάλεσμα του μουεζίνη στην πρωινή προσευχή...

Ο αφηγητής και η Φατμά είναι Παλαιστίνιοι. Πιάνουν ένα δωδεκάχρονο Ισραηλινό στρατιώτη και τον χτυπούν άγρια, το ίδιο είχε κάνει κι αυτός σε άλλους Παλαιστίνιους πριν από λίγο. Και το γαϊτανάκι του μίσους και της αλληλοεξόντωσης δεν έχει τελειωμό! Κι ας ονειρεύεται η Φατμά το χωριό της με τους στολισμένους αγριολούλουδα λόφους, με τα φαράγγια και τα μέρη των τσακαλιών...

Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από το διήγημα του Ισραηλινού συγγραφέα Έτγκαρ Κέρετ "Εβραϊκή ιστορία" από τη συλλογή "Το κορίτσι στο ψυγείο" (Καστανιώτης, 2012). Έχει ονομαστεί  νέος Άμος Οζ, έχει βραβευτεί, είναι χαρισματικός. Τα διηγήματα σ' αυτή τη συλλογή είναι ευχάριστα, γραμμένα με ιδιαίτερο τρόπο, με ιστορίες από την καθημερινότητα των Ισραηλινών αλλά και των Παλαιστινίων. Ανάμεσά τους, να ξεχωρίσω κάποια: "Μπούμερανγκ", "Η ζήλια των συγγραφέων", "Αλίσα", "Το ζήτημα της ύβρεως", "Η πλάκα", "Τέρας στο τάβλι" και βέβαια τις δύο εβραϊκές ιστορίες του. Σαφείς και συχνές οι αναφορές του για το Παλαιστινιακό, σατιρίζει ή και στηλιτεύει τη στάση των Ισραηλινών και ιδιαίτερα την παρουσία στρατιωτών παντού και όλων των ηλικιών.

Η έκδοση της παραπάνω συλλογής κυκλοφόρησε στο Ισραήλ το 1992, δηλαδή γράφτηκε εκείνη την περίοδο που οι συγκρούσεις ανάμεσα σε Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς ήταν (πάλι) σε μεγάλη ένταση.

Αυτές τις μέρες διαδραματίζονται πάλι σκηνές μίσους και αλληλοεξόντωσης ανάμεσά τους. Και πάλι βγάζουν μαχαίρια. Και πάλι νεαρά παιδιά σέρνουν το γαϊτανάκι του μίσους και αλληλοσκοτώνονται. Τρεις Ισραηλινοί από τη μια, δυό Παλαιστίνιοι από την άλλη, ο ένας δεκατριάχρονος λένε, αυτός είναι ο σημερινός απολογισμός! 

Με την ευκαιρία, διάβασα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στο ένθετο της Monde Diplomatique στην Αυγή της περασμένης Κυριακής, 11 Οκτωβρίου. Είναι του Laurent Bonelli σε επιμέλεια του Β. Παπακριβόπουλου, έχει τίτλο "Επάγγελμα: μαχητής" και αναλύει αν και ποια κοινά σημεία μπορεί να υπάρχουν ανάμεσα σε έναν αριστερό που πήγε στην Ισπανία το 1936 για να υπερασπιστεί τη δημοκρατία και σε ένα άτομο που εγκαταλείπει τη χώρα του για να πολεμήσει στο πλευρό της Οργάνωσης του Ισλαμικού Κράτους. Πολύ ενδιαφέρον θέμα. Κάνοντας μάλιστα σύγκριση με τους ντόπιους μαχητές, γράφει:

"Οι ντόπιοι μάχονται περισσότερο για να υπερασπιστούν την οικογένειά τους και το χωριό τους και λιγότερο για ένα γενικότερο πρόγραμμα."

Άραγε το παιδί αυτό, ο 13χρονος σημερινός νεκρός Παλαιστίνιος, σκεφτόταν το λόφο και τα πρόβατα στο χωριό του; Ποιος να ξέρει...

Ο λιποτάκτης

 

Κύριε Πρόεδρε, δεν θέλω να πάω στον πόλεμο, να σκοτώσω αθώους ανθρώπους, δεν θέλω να σ' ενοχλήσω, όμως πήρα την απόφασή μου, θα λιποτακτήσω... 

Από τότε που γεννήθηκα, είδα τον πατέρα μου να πεθαίνει, είδα τ' αδέρφια μου να φεύγουν, είδα τα παιδιά μου να κλαίνε, είδα τη μάνα μου στον τάφο να περιγελά τις βόμβες και τα σκουλήκια, κι όταν ήμουνα στη φυλακή μου πήραν τη γυναίκα, μου πήραν την ψυχή...

Θα γυρίζω στους δρόμους της Γαλλίας, από τη Βρετάνη μέχρι την Προβηγκία, και θα λέω στους ανθρώπους να μην υπακούσουν, να μην πάνε στον πόλεμο, να μη φύγουν, κι αν με κυνηγήσετε, πείτε στους άντρες σας πως δεν κρατώ όπλο...

Περίπου αυτά λέει στο εμβληματικό, βαθειά αντιπολεμικό τραγούδι του ο Μπόρις Βιάν, ο Γάλλος συγγραφέας, ποιητής, μουσικός και πολλά άλλα (και μηχανικός στο επάγγελμα), που έζησε για 39 μόλις χρόνια, 1920-1959. Είναι το τραγούδι με τίτλο "Le déserteur", ο λιποτάκτης.

Ο Μπόρις Βιάν δεν είναι ο συγγραφέας που μπορεί να συνιστούσα. Δεν μου άρεσε η υπερβολή στο λόγο του, ο μηδενισμός που εξέπεμπε (ή που νόμιζα ότι εξέπεμπε). Δεν μου άρεσε ο τίτλος του πολύ γνωστού βιβλίου του "Θα φτύσω στους τάφους σας". Έπαιζε θαρρείς με τις λέξεις, σα να τις πασπάλιζε με βία και με μίσος κι έφτανε στα άκρα του λόγου και της σκέψης. Έτσι τον έχω περιγράψει μέσα μου. 

Γνώρισα και ξεφύλλισα βιβλία του πριν από δυόμισι δεκαετίες και κάτι παραπάνω. Τα έβρισκα πάνω στο γραφείο του Γιώργου, του νεαρού τότε βιβλιοθηκονόμου που δούλεψε για λίγα χρόνια κοντά μας, στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ. Θυμάμαι πως του άρεσε ο Βιαν, του άρεσε ο αντιπολεμικός, ο αντιρατσιστικός, ο αντισυμβατικός λόγος του.

Στη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ, από δεξιά: Γιώργος Αθανασιάδης, Μαρία Αραπάκη, Μαρία Καρανικόλα, Μαρία Γατσούλη, Ντίνα Θαλασσινού, Βούλα Γεροστάθη

Λιποτάκτης είναι αυτός που εγκαταλείπει τους συναγωνιστές, την κοινή προσπάθεια, τους κοινούς αγώνες, είναι κι αυτός που εγκαταλείπει χωρίς άδεια, έτσι διαβάζω στα λεξικά. Αυτό έκανε ο Γιώργος Αθανασιάδης τούτες τις μέρες. Λιποτάκτησε. Έφυγε αθόρυβα και απρόσμενα, χωρίς ειδοποίηση, χωρίς άδεια. Πολύ νωρίς, κρίμα. Ίσα ίσα που πρόλαβε να χαρεί την επιστροφή στη δουλειά. Ήταν από τους διαθέσιμους του Πανεπιστημίου. Να χαρεί; Δεν ξέρω αν χαιρόταν, με τι χαιρόταν. Είχα να τον δω κάτι χρόνια. Κρατώ το νεανικό, καλοσυνάτο του χαμόγελο. Και τον ευγνωμονώ, κι ας μην τ' ακούει πια, για τα παιχνίδια που έπαιξε με τα παιδιά μου κάποιες δύσκολες μέρες.

Σήμερα τον αποχαιρετήσαμε. Και νάναι αλήθεια τυχαίο που μια φίλη του είπε λόγια λες από τους Λιποτάκτες του Θεοδωράκη, ίδια με το τραγούδι "Χάθηκα"; Ήταν πάντα μόνος είπε ...

Χάθηκα, 
Μέσα στους δρόμους που μ’ έδεσαν για πάντα
Μαζί με τα σοκάκια, μαζί με τα λιμάνια

Χάθηκα, 
Γιατί δεν είχα τα φτερά και είχα εσένα Κατινιώ
Γιατ’ είχα όνειρα πολλά
Και το λιμάνι, 
και το λιμάνι είναι μικρό
Γιατ’ ήμουν πάντα μόνος
Και θα `μαι πάντα μόνος.

Καλό σου ταξίδι Γιώργο!

Ο "πιτόρε" Δημήτρης Κοκότσης στα χανιώτικα νεανικά περιοδικά τη δεκαετία του 1920

Το χανιώτικο περιοδικό "Δομένικος Θεοτοκόπουλος" είχε διαχειριστή το νεαρό Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο)

Στην προηγούμενη ανάρτηση, στο στιγμιότυπο που καταγράφει ο Μανόλης Κριαράς από την παραμονή του Γιάννη Ψυχάρη στα Χανιά, γίνεται αναφορά σε κάποιον "αρκετά γνωστό" Χανιώτη ζωγράφο. Ο φίλος Γιώργος Πιτσιτάκης μου έστειλε σε μήνυμα ότι "ο ζωγράφος (πιτόρε) που καταχέριασε ο Ψυχάρης ήταν ο σπουδαίος Δημήτρης Κοκότσης (έχει αγιογραφήσει τμήμα της Τριμάρτυρης)". Και μου έστειλε άρθρο του που είχε δημοσιεύσει στο 4ο τεύχος του χανιώτικου ηλεκτρονικού περιοδικού Κεδρισός πριν από ένα χρόνο. Το άρθρο είχε τίτλο "Ο Κ. Π. Καβάφης και ο Χανιώτης ζωγράφος Δημήτρης Κοκότσης στα χανιώτικα νεανικά περιοδικά την δεκαετία του 1920" και αναφέρεται στα περιοδικά "Αυγερινός" και "Δομένικος Θεοτοκόπουλος" και τα αφιερώματα που είχαν στον Κωνσταντίνο Καβάφη και στον Δημήτρη Κοκότση αντίστοιχα. Αντιγράφω εδώ απόσπασμα του άρθρου που αναφέρεται στον "πιτόρε" Κοκότση:

Ο Δημήτρης Κοκότσης στο ατελιέ του

Ο Δημήτριος Κοκότσης και ο «Δομένικος Θεοτοκόπουλος»

Ο Δημήτρης Κοκότσης (1894-1961) υπήρξε ένας σπουδαίος χανιώτης ζωγράφος στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα (5). Γεννημένος στον Άγ. Γεώργιο Κισάμου, έδειξε το ταλέντο του από μικρός και πρώτος του δάσκαλος στη ζωγραφική ήταν ο Κρητικός ζωγράφος Ιωάννης Σταυράκης. Το 1912, δεκαοχτάχρονος, κατατάχθηκε στον φοιτητικό λόχο Χανίων και τραυματίστηκε σοβαρά στο στήθος, στη μάχη του Μπιζανίου. Μετά τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, επιστρέφει στα Χανιά μετά το 1922 και συμμετέχει ενεργά στην πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της πόλης. Με περαιτέρω πνευματικό εφόδιο τη φοίτησή του στη φιλοσοφική του Πανεπιστημίου Αθηνών κάνει παρέα με τους νέους του Κρητικού Φιλολογικού Συλλόγου, τους πνευματικούς ανθρώπους και τους καλλιτέχνες της πόλης συμμετέχοντας στις συζητήσεις για τα φλέγοντα θέματα της εποχής όπως ο δημοτικισμός κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που διηγείται ο Μανώλης Κριαράς στην αυτοβιογραφία του (6) όταν ο Ψυχάρης το 1925 επισκέφθηκε τα Χανιά:

«[…] Το βαπόρι που έφερε τον Ψυχάρη στα Χανιά είχε αγκυροβολήσει έξω από το λιμάνι, όπως γινόταν τότε και με βάρκα τον παραλάβαμε από το βαπόρι. […] Του κρατούσαμε συντροφιά στο ξενοδοχείο όπου τον εγκαταστήσαμε, φροντίσαμε για την ευχάριστη διαμονή του, συζητήσαμε πολλές φορές μαζί του για λογοτεχνικά πρόσωπα και πράγματα του τόπου μας, που τα αντιμετώπιζε με το δικό του πάθος και τη δική του αδιαλλαξία. […] Ποιοι ήμασταν εμείς που με συγκίνηση υποδεχτήκαμε τότε τον Ψυχάρη; Μερικοί φιλολογούντες νέοι των Χανίων: ο μουσικός Μανώλης Σκουλούδης, μεγαλύτερος μας, ο Γιώργος Σπυριδάκης, ο Πολυδεύκης Καλδής, ο Στέλιος Καψωμένος, αυτός που γράφει τις γραμμές τούτες και μερικοί άλλοι. Θυμούμαι και μια σκηνή από δείπνο που εμείς οι νέοι παραθέσαμε τότε σε παραλιακό κέντρο των Χανίων στον Ψυχάρη. Ένας από τους συνδαιτημόνες, ο χανιώτης ζωγράφος Δημήτρης Κοκοτσάκης, του είχε διατυπώσει κάποια ερώτηση που θύμωσε τον Ψυχάρη. Ο Δάσκαλος του απάντησε κοφτά και αποστομωτικά: “Τα πινέλα σου πιτόρε (ζωγράφε)!” Δεν ανεχόταν αντιρρήσεις ο Ψυχάρης […]».

Τον Δεκέμβρη του 1927, στο δεύτερο τεύχος του, το χανιώτικο νεανικό περιοδικό «Δομένικος Θεοτοκόπουλος» με διευθυντή τον ποιητή Σπύρο Παπαδαντώνη και διαχειριστή τον 16χρονο Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), εκτιμώντας το μέχρι τότε έργο του ταλαντούχου ζωγράφου, του έκανε ένα αφιέρωμα δημοσιεύοντας οκτώ πίνακές του, που τους συνόδευσε με ένα κείμενο που περιείχε βιογραφικά στοιχεία με άγνωστες λεπτομέρειες και εύστοχες επισημάνσεις, κρίσεις και σχόλια για τον ζωγράφο, τα έργα και την τέχνη του. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο το ανασύρουμε από την αφάνεια.

Ο Κοκότσης υπήρξε μαέστρος στις προσωπογραφίες, γι αυτό ήταν και ο μόνος ζωγράφος που ο Ελευθ. Βενιζέλος δέχτηκε να του ποζάρει για να φτιάξει το πορτραίτο του. Τα έργα του βέβαια τα πουλούσε για βιοπορισμό. Ένα απ’ αυτά, που φιλοτεχνήθηκε το 1923 και τυχαίνει να είναι μεταξύ των οκτώ που παρουσίασε ο «Δομένικος Θεοτοκόπουλος», το αγόρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Στην απαντητική – ευχαριστήρια επιστολή του, της οποίας η αρχή και το τέλος παρατίθεται ως εικόνα, ο Δημ. Κοκότσης γράφει: 

«Εν Χανίοις τη 22^α Απριλίου Νοεμβρίου 1924. Προς Την Α. Εξοχότητα τον κ. Ελευθέριον Κ. Βενιζέλον. Κύριε Πρόεδρε, Σας υπερευχαριστώ δια την τιμήν και την υποστήριξιν, την οποίαν μου παρέχετε δια της αγοράς του υπό τον τίτλον «Les derniers jours des deux héros» (Οι τελευταίες μέρες δυο ηρώων) πίνακος, όπως μου γνωστοποιείτε δια της από 11 λήγοντος μηνός επιστολής του ιδιαιτέρου γραμματέως της Υ. Εξοχότητος. Μόλις έλαβα την επιστολήν ταύτην έγραψα εις την Πράγαν να αποσταλεί το ζητηθέν έργον προς Υμάς και ελπίζω εντός ολίγου, να έχετε τούτο, ώτε κ. Πρόεδρε, κανονίζετε, όπως σας είναι ευκολώτερον, την αποστολήν της τιμής του δια της Εθνικής ή της Τραπέζης Αθηνών. Το έργον δε αυτό είναι από τα πλέον αγαπημένα μου, διότι οι δύο Μάντακες οι οποίοι επόζαραν, με είχαν βαθύτατα συγκινήσει, περισσότερον δε ο Κοκόλης ο οποίος προ μηνών και απέθανε. Αισθάνομαι, κ. Πρόεδρε μεγάλην χαράν, που γίνεσθε Σεις κάτοχος τούτου, επειδή εις το δικό Σας σπίτι ταιριάζει να βρίσκονται, περισσότερο από κάθε άλλο, πίνακες με τέτοιες παραστάσεις. Πάντοτε δικός Σας Δ. Κοκότσης». 

Αφίσα με το Βενιζέλο, έργο Δ. Κοκότση (Πηγή: ΕΛΙΑ από Europeana)

Παρακάτω, ο Πιτσιτάκης παραθέτει το κείμενο του περιοδικού "Δομένικος Θεοτοκόπουλος" για τον Κοκότση:

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΚΟΤΣΗΣ

Δεν κρίνουμε άσκοπο να δώσουμε μαζί με τα έργα που δημοσιεύουμε στο παράρτημα του φυλλαδίου μας αυτό του Δημήτρη Κοκότση και μερικές σημειώσεις της ζωής και της δράσης του. Ο Κοκότσης γεννήθηκε στα Χανιά. Άρχισε να ιχνογραφεί αυτοδίδαχτος από παιδί έντεκα χρόνων ώσπου στα 1916 μπήκε στο Πολυτεχνείο στη Σχολή των Καλών Τεχνών της Αθήνας παίρνοντας την υποτροφία Σταθάτου. Απ’ εκεί βγήκε με δίπλωμα το 1923, αφού πήρε το Χρυσοβέργειο μετάλλιο και 4 φορές τ’ Αβερώφειο. 

Απ’ τα 1923 ως τα 1926 έμεινε καθηγητής των τεχνικών μαθημάτων σε Γυμνάσιο στα Χανιά. Το 1924 έστειλε το σχεδιαγράφημα «Εργάτης δημιουργός» για την διεθνή πανήγυρη της Πράγας, η οποία δέχτηκε και 25 πίνακές του απ’ τη ζωή του τόπου του («οι τελευταίες μέρες δύο ηρώων»). Τα 1925 έλαβε μέρος με επιτυχία στην Πανελλήνια έκθεση των Αθηνών. Αργότερα συμμετείχε στην διεθνή έκθεση της Βενετίας με το έργο του «Το λιοτριβειό». Το έργο αυτό ήταν το μόνο π’ αντιπροσώπευσε την Ελλάδα, από πολλά που εστάλθηκαν χωρίς να γίνουν δεκτά. Τον ίδιο χρόνο άνοιξε στην Αθήνα δική του έκθεση («Αυράρης», «Γυροκόμος»). 

Έπειτα απ’ αυτή ξαναπήρε την υποτροφία Σταθάτου για την Ευρώπη κι έφυγε για το Παρίσι. Στο Παρίσι βραβεύτηκε απ’ την ακαδημία Jullian μέσα σε πολλούς εκθέτες. Τον περασμένο Μάρτη παρουσίασε νέα έκθεσή του στη Γκαλερί Lorencou («Καπνιστής ναργιλέ», «Ονειροπόλημα», «Κόρη στη βρύση», «Γέρος»). Κατόπι το Salon de la Nationale δέχτηκε 2 πίνακ;eς του και στην έκθεση της Ντωβίλ τον περασμένο Αύγουστο του ζητήθηκαν 2 έργα του. Τέλος και στο Salon des Hellenesαντιπροσώπεψε την τέχνη του με πίνακές του. Τώρα ετοιμάζεται να περιοδέψει στην Ισπανία. Αυτή είναι ως τώρα η δράση του ζωγράφου μας. Από επιτυχία σ’ επιτυχία. 

Ο Κοκότσης αντίς ν’ ακολουθήσει τις παρακινδυνευμένες μοντέρνες τεχνοτροπίες της ζωγραφικής προτίμησε κλασικός ν’ αφήσει την ψυχή του να διερευνήσει μέσα στον τόσο καλλιτεχνικό, το πλούσιο υλικό της Κρητικής ζωής, π’ ακόμα στις ρίζες ψηλά μένει αγνή κι ανέπαφη απ’ τη σύγκαιρη πρόοδο διατηρώντας το δικό της χαρακτήρα και της Όμορφης φύσης του νησιού μας. 

Προικισμένος με μια οξεία παρατηρητικότητα κι ένα σπάνιο συναίστημα της πλαστικότητας και του φωτός κατορθώνει κάθε τι που του κινά την εντύπωση και το ζωγραφίζει, να το περιβάλλει μέσ’ σε μια ατμόσφαιρα τέλεια αισθητική. Εδώ θα δείτε μια σκηνή απ’ τη χωριάτικη δουλειά: Πώς αλέθουν τις ελιές π.χ. στο Λιοτριβειό, έπειτα πως φτιάνουν το τυρί στη Μαδάρα. Εκεί ένα τύπο αντιπροσωπευτικό, του γέρου που καπνίζει μ’ όλη την ανατολίτικη νωχέλεια το ναργιλέ του ή το λυράρη που με το δοξάρι του μεθάει την ψυχή των πανηγυριωτών. Αλλού μια χωριατοπούλα να πηγαίνει μ’ όλη τη σεμνότη στη βρύση με τη λαγήνα στον ώμο, κι αλλού την αρραβωνιαστικιά σκυμμένη πάνω στη προίκα της, στον αργαλειό να ονειροπολεί. 

Ο Κοκότσης είναι ο εξαιρετικά κι ιδιαίτερα Κρητικός ζωγράφος. Η αποκάλυψη του ταλέντου αυτού στο Παρίσι στις εκθέσεις του που μετέφερε όλες τις ομορφιές και τις ιδιοτυπίες της Κρητικής ζωής χαιρετίστηκε απ’ τα πιο διαλεχτά Γαλλικά περιοδικά και διακριμένους κριτικούς και καθηγητές, ως ο διευθυντής της Ακαδημίας Zullian. 

Ακόμα ο Κοκότσης κρίνεται κι ως ένας δυνατός και μετρημένος πορτρετίστας. Ιδίως κάποια έργα του σαν το «Ονειροπόλημα» και ο «Καπνιστής Ναργιλέ» θεωρούνται ως αληθινά έργα μαιτρ. Μπορούμε να προσθέσουμε πως τα νέα του έργα τον καιρό αυτό, που κατέβηκε απ’ την Ευρώπη κι ύστερα από περιοδεία του σ’ όλη την Αγροτική Κρήτη, λογαριάζονται πολύ ανώτερα απ’ τα παλιά. Τα περισσότερα είναι πορτραίτα. 

Ο «Δομένικος Θεοτοκόπουλος» λογιάζεται ευτυχισμένος που δίνει σήμερα μέσα στις άλλες και την συνεργασία του Κοκότση. Η Κρήτη και με χώριο καμάρι βλέπουμε και η δυτική, δείχνει, πως δε θα μείνει χωρίς συνεχιστές το έργο κάποιων άλλων τέκνων της.

Η μητέρα του Κοκότση (Πηγή: Κίσσαμος-Κίσαμος)

Η Ζωζώ Σαπουντζάκη όπως την είδε ο Κοκότσης το 1958 (Πηγή: Περιοδικό "Οδός Θ'", τεύχος 1, 2001)

Ο Ελευέριος Βενιζέλος από τον Κοκότση (Πηγή: Πανδέκτης ΕΚΤ μέσω Europeana)

Δυο Κρητικοί γέροντες, οι Λακκιώτες Μάρκος και Κοκκόλης Μάντακες,  έργο Δ.Κοκότση (Πηγή: Αρχείο Ιδρ. Βενιζέλου)

Άλλο ένα ντόμινο λοιπόν κι ευχαριστώ γι' αυτό το φίλο Γιώργο Πιτσιτάκη.