Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!

Μένουμε σπίτι γιατί έτσι πρέπει. Και βρίσκουμε τρόπους να γεμίσει ο χρόνος μας. Ευκαιρία να συμμαζέψουμε τα χαρτιά μας, να κάνουμε δουλειές στο σπίτι που περιμένουν χρόνια, να περιποιηθούμε τα λουλούδια μας, ν' ακούσουμε μουσική, να κάνουμε γυμναστική, να δούμε τηλεόραση ή προγράμματα από το Διαδίκτυο, να δούμε θέατρο, να κοιμηθούμε λίγο παραπάνω, να κουβεντιάσουμε με τους ανθρώπους μας, να επικοινωνήσουμε με γονείς, παιδιά, εγγόνια, αδέλφια, φίλους και γνωστούς, να παίξουμε επιτραπέζια παιχνίδια, ν' απλωθούμε στον καναπέ χωρίς να κάνουμε τίποτα...

Και φυσικά, να διαβάσουμε. Βιβλία που περιμένουν ακόμη και χρόνια εκεί στην οριζόντια θέση για να ξεχωρίζουν από τα διαβασμένα. Ευκαιρία και να ξαναδιαβάσουμε βιβλία που μας άρεσαν, να ξεφυλλίσουμε ποιητικές συλλογές, λευκώματα, μεγάλα βιβλία με ωραίες εικόνες, βιβλία τέχνης.

Και μια καλή ευκαιρία να περιηγηθούμε στις βιβλιοθήκες της χώρας μας, να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε τη σπουδαία δουλειά που κάνουν.

Έτσι, εδώ δίνω κάποιες προτάσεις που μπορεί να δώσουν ιδέες για διάβασμα. Δεν είναι πρωτότυπες και, ευτυχώς, δεν είναι εξαντλητικές. Οι προτάσεις δεν αφορούν συγκεκριμένα βιβλία, αλλά δίνουν πληροφορίες για βιβλιοθήκες και αρχεία στη χώρα μας, όπου μπορούμε να περιηγηθούμε μέσω του Διαδικτύου και ν' ανακαλύψουμε θησαυρούς. Δεν εξαντλώ το θέμα, μια ενδεικτική παρουσίαση επιχειρώ, έστω για να δώσω ένα κίνητρο γνωριμίας. Και βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω ότι φτάνουμε στους θησαυρούς αυτούς οπωσδήποτε χάρη στους ανθρώπους που δημιούργησαν τα έργα που φυλάσσονται στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία (συγγραφείς κτλ.), αλλά και χάρη στους ανθρώπους (βιβλιοθηκονόμους και άλλους) που τα διαχειρίζονται και τα κάνουν προσιτά και διαθέσιμα στο κοινό.

Ξεκινώ την περιήγηση με την Εθνική Βιβλιοθήκη, απ' όπου μπορούμε να δανειστούμε βιβλία σε ψηφιακή μορφή. Επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο του Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου (https://ereading.nlg.gr/) και κάνουμε εγγραφή (αν δεν έχουμε ήδη κάνει). Μπορούμε να δανειστούμε ηλεκτρονικά βιβλία και να τα διαβάσουμε από το κινητό ή τον υπολογιστή μας. Υπάρχουν βιβλία για λογοτεχνία, ιστορία, γλωσσολογία, μαγειρική κτλ κτλ. Ένα από τα βιβλία που δανείστηκα τη χρονιά που πέρασε ήταν "Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου" της Σταυρούλας Λοφίτη, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τον Κοζανίτη λόγιο, γιατρό, ποιητή και μεταφραστή των αρχών του 19ου αιώνα. Κι επίσης, το βιβλίο "Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες" των Μενεγάκη - Ευθυμίου (είχα γράψει εδώ).

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη μπορούμε επίσης να έχουμε πρόσβαση και σε άλλες ψηφιακές συλλογές, όπως σε εφημερίδες από τον 19ο αιώνα (efimeris.nlg.gr/), καθώς και σε χειρόγραφα, μονογραφίες και χάρτες προηγούμενων αιώνων (https://digitalcollections.nlg.gr).

Εξάλλου, μέσα από τον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης μπορούμε να γνωρίσουμε όλες τις ελληνικές βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών.

Αναζήτηση στα φύλλα ελληνικών εφημερίδων (http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html)

Μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε βιβλία ψηφιοποιημένα είναι η Ανέμη, η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης (https://anemi.lib.uoc.gr/). Είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη εφαρμογή και αν μάλιστα ενδιαφερόμαστε να ανατρέξουμε σε παλιές πηγές, εδώ είναι η πρώτη και μάλλον η σημαντικότερη στάση. Δοκίμια, λεξικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία,ταξιδιωτικά άλλων εποχών και ποικιλία άλλων θεμάτων υπάρχουν στη συλλογή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον των Μάρκου Μουσούρου, Νικολάου Βλαστού και Ζαχαρία Καλλέργη, εκδοθέν στη Βενετία πιθανόν το 1499.

Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον (Πηγή: Ανέμη)

Στις Ψηφιακές Συλλογές της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών (https://library.upatras.gr/digital) βρίσκουμε, ανάμεσα στα άλλα, ψηφιοποιημένα περιοδικά του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα (Νουμάς, Ποικίλη Στοά, Ασμοδαίος, Ακρόπολις Φιλολογική, Μη Χάνεσαι και πολλά πολλά άλλα).

Στο σατιρικό περιοδικό "Μη Χάνεσαι" δημοσιεύτηκε το 1881 το κωμικόν παίγνιον Η επιδημία με υπογραφή Souris (Πηγή:http://kosmopolis.lis.upatras.gr/index.php/mh_xanesai/issue/view/5090)

Και άλλες βιβλιοθήκες, ακαδημαϊκές, ειδικές, δημοτικές και δημόσιες διαθέτουν ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα βιβλία. Ας αναφέρω ενδεικτικά τις παρακάτω:

• Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, με πολλές συλλογές σημαντικών προσωπικοτήτων (βλ. εδώ), καθώς και εφαρμογές ανθρωπιστικών επιστημών (βλ. π.χ. το ToposText όπου κανείς μπορεί να περιηγηθεί σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας).
• Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, με σημαντικές, ανάμεσα στα άλλα, αρχειακές συλλογές, όπως τα προσωπικά αρχεία των Γεννάδιου, Σεφέρη, Ελύτη, Βικέλα, Βενέζη, Βάρναλη, Βασιλικού, Εύης Μελά, Δημήτρη Μητρόπουλου, αλληλογραφία Ίωνος Δραγούμη κ.ά. (όχι όλα διαθέσιμα ηλεκτρονικά).
• Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», η πλέον εξειδικευμένη μουσική βιβλιοθήκη της χώρας μας. Στις ψηφιακές της συλλογές περιλαμβάνονται το αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, ελληνικά τραγούδια, παρτιτούρες, προγράμματα μουσικών εκδηλώσεων και άλλα πολλά. 
• Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών,  με δυνατότητα ξεφυλλίσματος περιοδικών και βιβλίων τέχνης.
• Βιβλιοθήκη και Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης, με  δυνατότητα περιήγησης σε ποικίλο ψηφιακό και ψηφιοποιημένο υλικό (έργα τέχνης, φυλλάδια και λευκώματα εκθέσεων κτλ.). Σημειώνεται, πάντως, ότι από τον Εθνική Πινακοθήκη μπορούμε να περιηγηθούμε στις συλλογές της και σε άλλο ενδιαφέρον υλικό.
• Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, με δυνατότητα γνωριμίας των σημαντικών θησαυρών που φυλάσσονται σε όλα τα παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη και περιδιάβασης σε κάποιες από τις συλλογές. Σημειώνεται, ανάμεσα στις πολύτιμες Συλλογές και Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, το ξεχωριστής αξίας Αρχείο της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
  

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) - κεντρικά και περιφερειακά - είναι μια σοβαρή πηγή πληροφόρησης, όπου, πέραν των αρχείων ιστορικών προσώπων, φυλάσσονται και τα έγγραφα για κάθε δραστηριότητα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο (γεννήσεις, βαπτίσεις, γάμοι, θάνατοι, διάφορες δοσοληψίες, εμπορικές και άλλες συναλλαγές, συμβολαιογραφικές πράξεις κτλ). Αν θέλετε, λοιπόν, να ρίξετε μια ματιά στον τόπο σας, δεν έχετε παρά να περιηγηθείτε στο σύστημα ηλεκτρονικών αρχείων των ΓΑΚ Αρχειομνήμων. (http://arxeiomnimon.gak.gr/index.html).

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), τμήμα πλέον του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), περιέχει έναν ανεκτίμητο πλούτο υλικού των τελευταίων αιώνων, μάρτυρα της ιστορικής , κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας του τόπου μας. (http://www.elia.org.gr/).

Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (http://www.venizelos-foundation.gr) μπορούμε να περιηγηθούμε σε υλικό που σχετίζεται με τη ζωή και τη δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου και χρονολογικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960. Το υλικό του Ψηφιακού Αρχείου υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει 65.000 τεκμήρια, χειρόγραφα, κάρτες, φωτογραφίες, χάρτες κτλ. (http://www.venizelosarchives.gr/).

Κι επειδή ο κατάλογος δεν τελειώνει, θα αναφερθώ μόνο στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (http://www.library.tee.gr), μια ιστορική βιβλιοθήκη σε θέματα μηχανικών που λειτουργεί από το 1927. Έχω γράψει κι άλλες φορές για τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ (καμαρώνω με ... μετριοπάθεια γιατί έχω συμβάλει στην ανάπτυξη και τη σημερινή της  εξέλιξη, μια αναδρομή είχα κάνει σε ημερίδα πέρυσι) και πιστεύω πως έχει παίξει σημαντικό ρόλο ως τεχνική βιβλιοθήκη. Στον ενοποιημένο κατάλογο της Βιβλιοθήκης μπορεί κανείς να βρει σε ψηφιακή μορφή όλο το υλικό που έχει παραχθεί από το ΤΕΕ - κεντρικό και περιφερειακά τμήματα - (άρθρα περιοδικών, μελέτες, συνέδρια, σεμινάρια), αλλά και μεγάλο αριθμό βιβλίων (επιλέγοντας "Περιέχει ψηφιακό αντικείμενο"). Εξάλλου, μπορείτε να δείτε και χωριστά τις ειδικές συλλογές, επιλέγοντας την κατάλληλη βάση δεδομένων από τον τον κατάλογο http://opac.tee.gr. Μια πρόσφατη σημαντική δράση της Βιβλιοθήκης είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων με τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ (είχε παρουσιαστεί σε ημερίδα τον Ιανουάριο του 2019).

Άπό άρθρο για το Νοσοκομείο Σωτηρία στα Τεχνικά Χρονικά του 1932 (Πηγή)

Και όπως έγραψα παραπάνω, η αναφορά δεν είναι εξαντλητική (ευτυχώς, λέω), δεν έχω αναφερθεί σε όλα τα Πανεπιστήμια που το καθένα κάνει σοβαρή δουλειά, ούτε σε δημόσιες βιβλιοθήκες που επίσης έχουν θησαυρούς. Τί να πω για Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, για Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου, Λειβαδιάς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου “Κοραής”, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Κέρκυρας και τόσες άλλες.

Καλή βόλτα. Εύχομαι σύντομα να φύγει αυτός ο εφιάλτης, να είμαστε καλά να γνωρίσουμε κι από κοντά τις βιβλιοθήκες μας. Σίγουρα θα έχουμε να βρούμε πολύ περισσότερα πράγματα.

..................................................................................

Σημειώσεις: 

• Συμπληρωματικές, όχι εξαντλητικές, αναφορές σε πηγές υπάρχουν και σε διάλεξη που είχα δώσει τον Νοέμβριο του 2018 σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα για το μάθημα «Αξιοποίηση ηλεκτρονικών πόρων στη Νεοελληνική Φιλολογία – Digital Humanities». 

• Η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αποτελούσε για χρόνια το σύμβολο της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ στην οποία και ανήκει. Η σχεδίαση έγινε από τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Αβραμίδη που υλοποίησε μια ιδέα μου για τον ρόλο και τη σχέση της Βιβλιοθήκης με το περιεχόμενο και με τα μέσα.

Χαρά κι ελπίδα δεν μπορούν να χορτάσουν το ένα με δίχως το άλλο

ΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ

Όταν ξεκινάμε βέβαιοι για την αποτυχία
συλλογιζόμαστε τι μας κάνει να πέφτουμε
κι ύστερα τι μας φέρνει ν' ανθίζουμε αυτό το πέσιμο;
Πριν ξεκινήσουμε την τελευταία φορά, λέγαμε:
πώς θα ξοδέψεις τέτοιο δρόμο μ' ένα ρόδο στην καρδιά σου;
-έχοντας την αντοχή μόνο στη θύμηση περασμένων;-
Υπάρχει πάντα κάτι λέω τώρα,
ύστερ' από τόσες αποτυχίες
μια ανακωχή μ' ανθισμένο χαμόγελο:
Το πρώτο χελιδόνι στον κάμπο που ακόμη δεν ξύπνησε,
-μια γλάστρα θυμάμαι που είδα εγώ πρώτος τον ανθό της,
φώναξα μεθυσμένος: το πρώτο ρόδο! και μέσα μου
γαλήνεψε όλ' η φουρτούνα...
Έτσι σου συνεχίζουμε τώρα το γράμμα μας,
δύσκολη και χωρίς ελπίδα! - γι' αυτό δοκιμάζω τη φωνή μου,
παρακάτω σου γράφω για τον πυρετό μας
που μετριέται σε περιπλάνηση
στο αττικό τοπείο που ξέρεις μ' άλλα μάτια από τα δικά μου.
Χτες το πρωί λοιπόν καθώς έφτανε η ώρα μας
σε βραδιασμένους πια στίχους να δοξάζουμε
τη διάθεση τούτη,
μορμούριζα ευλογώντας την απόσταση
που μου παίρνει και μου δίνει τέτοιες ώρες...

Το παραπάνω ποίημα είναι του Δημήτρη Αντωνίου (1906-1994) και περιέχεται στο βιβλίο "Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανθολογεί: ένα πανόραμα της νεωτερικής μας ποίησης & ένα ηχητικό ντοκουμέντο" (Μεταίχμιο, 2019) σε επιμέλεια του Γιώργου Ζεβελάκη, ενός σπάνιας αξίας ανθρώπου και συλλέκτη της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής΄των δύο προηγούμενων αιώνων. Σημειώνω ότι το βιβλίο είναι πολύ ενδιαφέρον, όπως ενδιαφέρον έχει και η δυνατότητα που παρέχει να ακούγεται ο Αναγνωστάκης απαγγέλλοντας όλα τα ποιήματα.

Ο Δημήτρης Ι. Αντωνίου ήταν ποιητής της γενιάς του '30, από τους ελάσσονες βέβαια, είχε σπουδάσει στη Φιλοσοφική Αθηνών, γνώριζε ξένες γλώσσες, αλλά και ορυκτολογία, βοτανική, μουσική και άλλα πολλά, ενώ επαγγελματικά έκανε καριέρα στην εμπορική ναυτιλία κι.έφτασε μέχρι το βαθμό του πλοιάρχου. Ήταν φίλοι με τον Σεφέρη και τον Ελύτη, έκανε παρέα επίσης με τον Κατσίμπαλη, τον Λώρενς Ντάρελ, τον Χένρι Μίλερ και τον Έντμουντ Κίλι όταν οι τελευταίοι ζούσαν στην Ελλάδα.

Πολλές αναφορές γι' αυτόν κάνει ο Μίλερ στον Κολοσσό του Μαρουσιού (έχω παλιά έκδοση σε μετάφραση Ανδρέα Καραντώνη) και γράφει για τη γνωριμία τους σε ταβέρνα του Πειραιά και τις μετέπειτα συναντήσεις τους:

[Ο Κατσίμπαλης] Μας παρουσίασε στους δικούς του: τον Γιώργο Σεφεριάδη και τον πλοίαρχο Αντωνίου, του καλού καραβιού "Ακρόπολις". Άρχισαν κ' οι δυό να με ταλαιπωρούν μ' ερωτήματα για την Αμερική και τους Αμερικάνους συγγραφείς. Όπως οι πιο πολλοί καλλιεργημένοι Ευρωπαίοι, ξέραν για την αμερικανική λογοτεχνία τόσα όσα δε θα μάθω εγώ ποτέ. Ο Αντωνίου είχε πάει πολλές φορές στην Αμερική, είχε περπατήσει στους δρόμους της Νέας Υόρκης, της Βοστώνης, της Νέας Ορλεάνης, του Αγίου Φραγκίσκου κι άλλων λιμανιών...
.............
Ο Αντωνίου περνάει τον καιρό του ταξιδεύοντας από νησί σε νησί. Γράφει τα ποιήματά του περιδιαβάζοντας σε παράξενες πόλεις, τη νύχτα. Μια φορά, κάμποσους μήνες αργότερα, τον συνάντησα ένα βράδυ, για λίγα λεπτά, στο περίεργο λιμάνι του Ηρακλείου, στην Κρήτη. Σκεπτόταν πάντα τον Σέργουντ Άντερσον, αν και μου μίλησε για φορτία, για μετεωρολογικά δελτία και για προμήθειες νερού. Δεν μου ήταν δύσκολο να τον φαντάζομαι στη θάλασσα , μέσα στην καμπίνα του, να παίρνει ένα μικρό βιβλίο από την εταζέρα, και να θάβεται μέσα στη μυστηριακή νύχτα μιας ανώνυμης πόλης του Οχάιο. Η νύχτα μ' έκανε να τον ζηλεύω λιγάκι - να ζηλεύω την ειρήνη του και τη μοναξιά του στη θάλασσα ...

Αλλά και ο Κίλι στο βιβλίο του "Αναπλάθοντας τον Παράδεισο: το ελληνικό ταξίδι 1937-1947" κάνει συχνά αναφορά στον Αντωνίου αφού ήταν στην ίδια παρέα, φίλος της Νάνσι και του Λάρι Ντάρελ  και σταθερός φίλος, μαζί με τον Σεφέρη, του Μίλερ. Για την παραπάνω εικόνα που περιγράφει ο Μίλερ, γράφει ο Κίλι (σελ. 83):

Η εικόνα αυτή έχει κάτι το ηρωικό, που σίγουρα θα διασκέδαζε τον ήσυχο, ταπεινόφρονα, ευαίσθητο άντρα, εκ πεποιθήσεως εργένη, ναυτικό επί σαράντα συναπτά έτη, που η μοναδική του σχέση με τον ηρωισμό, όπως μαρτυρά η ίδια η ποίησή του, ήταν το όνομα του κρουαζιερόπλοιου που διοικούσε μετά τον πόλεμο: το Α/Π Αχιλλέας. Ο Αντωνίου ήταν από τους πρώτους που υπερασπίστηκαν τον ελεύεθρο στίχο στην Ελλάδα: ένας αυτοδίδακτος άνθρωπος και γνώστης της ξένης λογοτεχνίας, καλοπροαίρετος, συχνά και ενθουσιώδης ακροατής, που σπάνια συμμετείχε στη συζήτηση, ιδίως άμα ο καλός του φίλος Κατσίμπαλης ήταν παρών για ν' αναλάβει την κουβέντα.[...] Κάποιοι στίχοι του θυμίζουν την "Ιθάκη" του Καβάφη , μολονότι αυτός δεν υπαινίσσεται, όπως ο Αλεξανδρινός, ότι τα ταξίδια σ' αποζημιώνουν, έστω και με τις αναμνήσεις, για τη μοναξιά της ξενιτιάς και τον πόνο ανάκατο μα τη χαρά του γυρισμού.

Ο Σεφέρης έγραψε πρώτος χαϊκού στα ελληνικά, εκείνα τα μικροσκοπικά ποιηματάκια συχνά με κωμικό, σκωπτικό περιεχόμενο, με προέλευση από την Ιαπωνία (μια παραπομπή κάνω εδώ, κάποια στιγμή θα γράψω περισσότερα για τα ληρολογήματα, limerick, και για τον Edward Lear πριν από τον Σεφέρη). Χαϊκού όμως έγραψε και ο φίλος του ο Αντωνίου και από μια τέτοια έκδοση (Χάι - Κάι και Τάνκα, Ερμής 1972/1981) αντιγράφω μερικά:

Χάι-Κάι :

Ύπνο κοιμάται
στέρνας ανοιξιάτικης
το περιβόλι.

Διπλώνει φτερά
της Σιωπής ο άγγελος
μπροστά μας πάλι.

Μες στα λουλούδια
μαργαριτοβρέχει
καθώς μιλάνε...

Τάνκα:

Δίψα του κόσμου
στο καρποφόρο δέντρο·
χαρά κι ελπίδα
δεν μπορεί να χορτάσουν
το ένα με δίχως το άλλο.

Τα παιδιά γύρω
σαν δεν παίζουν διαβάζουν
έτσι μαθαίνουν
να πορευτούν στον κόσμο:
νερό σε παλιό αυλάκι...

Θα πάθεις πάλι
με ποίηση παίζοντας·
είν' σαν φάρμακο:
πρέπει δόση να ξέρεις,
στη γιατριά από φαρμάκι.

Πού πήγαν αυτά
που πόθησες; Άλλαξαν
δίχως εσένα·
με τον καιρό στο χρόνο,
ή γίναν μόνο στάχτη;

Σημειώσεις

•  Επειδή στο ποίημα από την ανθολογία του Αναγνωστάκη το τοπίο γράφεται τοπείο, ο Ζεβελάκης σημειώνει ότι στην παρούσα έκδοση, γενικά, τηρήθηκαν οι ορθογραφικές προτιμήσεις των ποιητών, εκτός από κάποιες προφανείς αβλεψίες. Προφανώς, η γραφή ως τοπείο ήταν προτίμηση και όχι αβλεψία του Αντωνίου. Για το τοπείον, στο Λεξικό Liddell-Scott (και στα λεξικά Δημητράκου και Παπύρου) διαβάζουμε ότι τοπείον (τοπήιον) είναι το σχοινί, το παλαμάρι  και ο φράκτης, ενώ το σημερινό τοπίο προέρχεται από το τόπιον που σήμαινε τον μικρό τόπο, το μικρό αγρόκτημα. Πάντως, ο Κουμανούδης στη "Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών από της Αλώσεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων" (1900) αναφέρει τις λέξεις τοπειογραφία και τοπειογράφος. Ετυμολογική και εννοιολογική ανάλυση των όρων κάνει ο Κωνσταντίνος Μωραϊτης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής, στο βιβλίο του με τίτλο "Η τέχνη του τοπίου: Πολιτιστική επισκόπηση των νεωτερικών τοπιακών θεωρήσεων και διαμορφώσεων".

• Και για τους περίεργους, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ανάρτηση του 2008 με τίτλο "Μαντινάδα και Χαϊκού (Χάι – Κάι) μια συγκριτική μελέτη", στο Ρεθυμνιώτικο ιστολόγιο Άγονη γραμμή (κρίμα που σταμάτησε να "εκπέμπει").

Τη συντροφιά σας ρέγομαι την αξιοτιμημένη

Τη συντροφιά σας ρέγομαι την αξιοτιμημένη,

την άξια και τη φρόνιμη και την μπεγιεντισμένη

τραγουδά ο σπουδαίος Κρητικός τραγουδιστής και λαουτιέρης Νίκος Μανιάς.

Χαίρομαι να σας εθωρώ σαν την καρνάδα βιόλα 

σαν τον Χανιώτικο μπαξέ που ανθεί και βγάνει ρόδα

όπως τραγουδά ο νέος λυράρης Πέτρος Μαρούλης.

Κι εγώ αφιερώνω τις αγαπητικές μαντινάδες στους φίλους και στις φίλες μου που σήμερα θα είχαμε γλέντι στο σπίτι.

Που 'σαι ρε μάνα που όταν σου είπα την τότε ηλικία μου για να μην με αντιμετωπίζεις σαν "παιδί", δαγκώθηκες. Μαμά γερνάω, σου' χα πει. 

Αλλά, το γλέντι θα το κάνουμε, αργότερα, αφού σκοτώσουμε το δράκο!

Πήγε, λέει, ο Ελευθέριος Βενιζέλος κάποτε σ'ένα χωριό να μιλήσει, ρώτησε τους χωρικούς τι προβλήματα έχουν κι εκείνοι του είπαν ότι πρόβλημά τους είναι ο δάκος. Και απάντησε ο Βενιζέλος: "Θα τονε σκοτώσουμε και το δράκο!"

Αλήθεια, ψέματα, ποιος ξέρει.

Πάντως, εμείς το δράκο θα τονε σκοτώσουμε, και το γλέντι θα το κάνουμε!

"Οι ρυτίδες της ψυχής είναι βαθύτερες
από του δέρματος. Λευκότερο,
το χιόνι στην ελπίδα απ' ό,τι στα μαλλιά."

Η Αφροδίτη των Οτεντότων και ο Σοπενάουερ

Γελοιογραφία εποχής που σατίριζε τη «Μαύρη Αφροδίτη» (Ελευθεροτυπία, 17-4-2011)

Παρακολούθησα πριν από χρόνια την ταινία του Γαλλοτυνήσιου σκηνοθέτη Αμπντελατίφ Κεσίς «Venus noire» ("Μαύρη Αφροδίτη").

Αφορά τη Σάαρτζι ή Σάρα Μπάρτμαν (Saartjie ή Sarah Baartman), μια νεαρή μαύρη γυναίκα που ανήκε στη φυλή Κχόι (Khoikhoi) ή φυλή των Οτεντότων (Hottentos), όπως υποτιμητικά την αποκαλούσαν οι Ολλανδοί άποικοι (στη λαϊκή ολλανδική «Οτεντότος» σημαίνει τραυλός και πνευματικά καθυστερημένος). Γεννήθηκε το 1789, έζησε στην περιοχή Vergaderingskop, Hankey, Eastern Cape, της Νότιας Αφρικής μέχρι το 1815 οπότε και πέθανε.

Η ταινία εξιστορεί τη βασανιστική ζωή της κατά το διάστημα 1810-1815 όπου εκτίθεται σε λαϊκά θεάματα σε Λονδίνο και Παρίσι, γίνεται αντικείμενο μελέτης των επιστημόνων στη Βασιλική Ακαδημία Ιατρικής του Παρισιού και στο Μουσείο του Ανθρώπου και τελικά, πεθαίνει μόνη στο δρόμο. Η ταινία αποτελεί αφετηρία για προβληματισμό σχετικά με τη νοηματοδότηση που αποκτά το σώμα όταν αποκλίνει από τα κοινωνικά κανονιστικά πρότυπα. (από την ανάρτηση της ψυχολόγου Ελπίδας Μαρκοπούλου στα Ψυχογραφήματα).

Αντιγράφω παρακάτω την ανάλυση που κάνει ο Σπύρος Μανουσέλης στην Ελευθεροτυπία το Σάββατο 7 Μαϊου του 2011:

Η ταινία «Μαύρη Αφροδίτη» μάς διηγείται τη δραματική ιστορία της Σάαρτζι ή Σάρα Μπάρτμαν (Saart-Jie ή Sarah Baartman), μιας νεαρής μαύρης που ανήκε στη φυλή Κχόι ή φυλή των Οτεντότων (Hottentos), όπως υποτιμητικά την αποκαλούσαν οι Ολλανδοί άποικοι (στη λαϊκή ολλανδική «Οτεντότος» σημαίνει τραυλός και πνευματικά καθυστερημένος).

Με σκοπό να κερδίσει κάποια χρήματα η ίδια και πολύ περισσότερα ο κύριός της, η Σάρα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα -αρχικά στην Αγγλία και κατόπιν στη Γαλλία- όπου και αναγκάστηκε να επιδεικνύει τα ιδιαιτέρως πληθωρικά ανατομικά της «προσόντα» σε κακόγουστες παραστάσεις.

Οπως και οι περισσότερες γυναίκες της φυλής Κχόι, η Σάαρτζι, το όνομα της οποίας σημαίνει «Μικρή Σάρα» (Saart-Jie), διέθετε δυσανάλογα ογκώδεις γλουτούς, μεγάλα στήθη και υπερμεγέθη γεννητικά όργανα. Ανατομικά χαρακτηριστικά που για τους Κχόι αλλά και για τις περισσότερες αφρικανικές φυλές αποτελούν σωματικές ενδείξεις μεγάλης θηλυκότητας και άρα γονιμότητας, ενώ για τους πολιτισμικά καταπιεσμένους και σεξοφοβικούς Ευρωπαίους της εποχής αποτελούσαν ένα οπτικό ερέθισμα για τις πιο διεστραμμένες ερωτικές τους φαντασιώσεις και, ταυτόχρονα, την απτή απόδειξη της σωματικής και πνευματικής ανωτερότητας του λευκού ανθρώπου σε σχέση με τις κατώτερες μαύρες φυλές με τα εμφανή «ζωώδη» χαρακτηριστικά.

Στην ταινία περιγράφεται με μεγάλη ευαισθησία η βασανιστική ζωή της Σάαρτζι στην Ευρώπη από το 1810 μέχρι τον πρόωρο θάνατό της, το 1815. Ωστόσο, η άτυχη κοπέλα θα γίνει ευρύτερα γνωστή και θα μείνει στην ιστορία ως η «Αφροδίτη των Οτεντότων». Μια μάλλον ειρωνική επωνυμία που, ενώ επινοήθηκε αρχικά από τους εκμεταλλευτές της για να διαφημίσουν ένα βάρβαρο λαϊκό θέαμα επιπέδου τσίρκου, κατόπιν θα υιοθετηθεί -καθόλου άκριτα, όπως θα δούμε- και από τους μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής.

Περί ζωώδους ερωτισμού

Γιατί όμως η περίπτωση της Σάαρτζι (και των ομοίων της) παρουσιάζει, εκτός από κοινωνικό, ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον; Και γιατί, στις αρχές του 21ου αιώνα, ένας σύγχρονος σκηνοθέτης ένιωσε ότι ήταν σκόπιμο και οδυνηρά επίκαιρο να ασχοληθεί μαζί της;

Το κλειδί της απάντησης στα παραπάνω ερωτήματα θα μπορούσε, πιστεύουμε, να αναζητηθεί στο διπλό νόημα που υποκρύπτεται στην «καλλιτεχνική» της επωνυμία «Αφροδίτη των Οτεντότων». Με άλλα λόγια, στη ρητή συσχέτιση -κατά τον 18ο και 19ο αιώνα- των μαύρων γυναικών της φυλής των Οτεντότων με τις ρατσιστικές φαντασιώσεις των ερωτικά καταπιεσμένων ανθρώπων της Δύσης, στις οποίες σαφώς παραπέμπει η επίκληση της Αφροδίτης, της παγανιστικής δηλαδή θεάς του έρωτα.

Η συσχέτιση του ζωικού, ηθικά αχαλίνωτου και κοινωνικά ανεξέλεγκτου ερωτισμού με τις μαύρες γυναίκες είχε ξεκινήσει στη χριστιανική Δύση από τον Μεσαίωνα. Ηδη από τις πρώτες ανακαλύψεις «εξωτικών» φυλών που ζούσαν στη νότια Αφρική, οι Ευρωπαίοι εξερευνητές αποκόμισαν και μετέφεραν στη Δύση μια εντελώς διαστρεβλωμένη εικόνα των ιθαγενών, οι οποίοι, υποτίθεται ότι «εκ φύσεως» επιδίδονταν ασταμάτητα, και χωρίς κοινωνικές αναστολές, στις πιο ζωώδεις σεξουαλικές δραστηριότητες.

Για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος Γάλλος φυσιοδίφης του 18ου αιώνα, Ζορζ Λουί Μπιφόν, ήταν απολύτως πεπεισμένος για τις «ασυγκράτητες ερωτικές ορέξεις των μαύρων, που αρμόζουν σε πιθήκους», όπως γράφει ο ίδιος. Θα υποστηρίξει μάλιστα ότι τέτοιες ζωώδεις ερωτικές ορμές ωθούν τις νέγρες να ζευγαρώνουν ακόμη και με πιθήκους. Και θα ήταν σφάλμα να πιστέψει κανείς ότι επιστημονικοφανείς απόψεις όπως αυτές του Μπιφόν αποτελούσαν εξαίρεση ή μειοψηφία στο πλαίσιο της δυτικής σκέψης κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα.

Περιττό βέβαια να τονίσουμε ότι, όπως αποκάλυψαν πολύ μετέπειτα σοβαρότερες ανθρωπολογικές και εθνογραφικές έρευνες, οι «επιστημονικές» απόψεις εκείνης της εποχής μάς λένε πολύ περισσότερα για τα σεξοφοβικά ήθη και τους περιορισμούς των Δυτικών παρατηρητών παρά για την πραγματική ερωτική συμπεριφορά των ιθαγενών, η οποία, όντας εντελώς ακατανόητη τότε, θεωρήθηκε εσφαλμένα ως απολύτως ανορθολογική ή και... ζωώδης.

Είναι πάντως αξιοπερίεργη η εμμονή της δυτικής σκέψης σε αυτή την πολιτισμική προκατάληψη απέναντι στους «άλλους», τους «διαφορετικούς» από εμάς: μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ο «ζωώδης» ερωτισμός των νέγρων υπήρξε αναμφίβολα ένα από τα πιο δημοφιλή μυθεύματα που επινόησαν οι λευκοί άνθρωποι!

Υπάρχει άραγε κάποια επιστημονική εξήγηση ή, έστω, εμπειρική επιβεβαίωση που να ενισχύει τέτοιες εξόφθαλμα ρατσιστικές προκαταλήψεις; Εκτός από τις επιφανειακές ανθρωπολογικές και εθνογραφικές παρατηρήσεις των πρώτων εξερευνητών-κατακτητών, μόνο κατά τον 19ο αιώνα επιχειρήθηκε να τεκμηριωθούν ανατομικά οι διαφορές μεταξύ μαύρων και λευκών ανθρώπων.

Μάλιστα, μια από τις πρώτες ανατομικές μελέτες πραγματοποιήθηκε πάνω στο πολύπαθο σώμα της «Αφροδίτης των Οτεντότων». Πράγματι, μετά το θάνατό της στο Παρίσι το 1815, σε ηλικία μόλις 25 ετών από μολυσματική ασθένεια, το πτώμα της Σάαρτζι Μπάρτμαν υποβάλλεται σε εξονυχιστική έρευνα από τον Γάλλο ανατόμο Ντε Μπλενβίλ (Henri Marie de Blainville) και κατόπιν από τον Ζορζ Κιβιέ (Georges Cuvier), τον πιο διάσημο Γάλλο ανατόμο, παλαιοντολόγο και φυσιοδίφη της εποχής.

Τα συμπεράσματα του Κιβιέ δημοσιεύτηκαν σε μια ειδική μονογραφία το 1817. Συγκρίνοντας κάποια ανατομικά χαρακτηριστικά της Σάαρτζι με αυτά των ουραγκοτάγκων, ο επιφανής ανατόμος κατέληξε στο προβλέψιμο συμπέρασμα ότι τόσο η πεπλατυσμένη μύτη, ο σχετικά μικρός εγκέφαλος, κυρίως όμως οι ογκώδεις γλουτοί (στεατοπυγία) και τα υπερμεγέθη προεξέχοντα εξωτερικά γεννητικά της όργανα υποδείκνυαν μια στενότερη συγγένεια με τα ανώτερα πρωτεύοντα (όπως οι ουραγκοτάγκοι) παρά με τους ανθρώπους.

Αυτοψία της ψευδοεπιστήμης

Κοντολογίς, σύμφωνα με τον Κιβιέ και τους συναδέλφους του, η «Αφροδίτη των Οτεντότων» βρισκόταν στο κατώτερο σκαλοπάτι της εξελικτικής κλίμακας που οδηγεί από τον πίθηκο στον άνθρωπο. Και μολονότι εμφανώς διέθετε ανθρώπινη συνείδηση, συναισθήματα και ικανότητα λόγου, ελάχιστα μόνο διέφερε από τους πιθήκους, σύμφωνα με τον διαπρεπή επιστήμονα!

Πώς εξηγείται ένα τόσο προκλητικό και καταφανώς εσφαλμένο συμπέρασμα; Την εποχή που πραγματοποιούνται αυτές οι ανατομικές έρευνες, οι νέγροι θεωρούνται, τόσο ως προς την εξωτερική τους εμφάνιση όσο και ως προς την ατομική και την κοινωνική τους συμπεριφορά, το άκρως αντίθετο του κυρίαρχου λευκού ανθρώπου.

Επομένως, αν οι ειδικοί κατάφερναν να βρουν κάποιες εμφανείς ανατομικές διαφορές μεταξύ μαύρων και λευκών, θα μπορούσαν ίσως να αποδείξουν τη βιολογική ανωτερότητα των λευκών επί των μαύρων, και έτσι να εξηγήσουν «επιστημονικά» την διαρκώς αυξανόμενη εκμετάλλευση των τελευταίων.

Η Σάαρτζι, ως θηλυκή Οτεντότος, αποτελούσε την καλύτερη «απόδειξη» των πολυπόθητων ανατομικών, νοητικών και εξελικτικών διαφορών τις οποίες εναγωνίως αναζητούσε η επιστήμη της εποχής για να δικαιολογήσει τις ανισότητες ανάμεσα στις φυλές του ανθρώπινου είδους. Καμία έκπληξη λοιπόν, που στα ογκώδη και προκλητικά της οπίσθια και στα διογκωμένα χείλη του αιδοίου της οι ανατόμοι της εποχής «εντόπισαν» τελικά τα «ανώμαλα» σημάδια ενός ζωώδους σεξουαλικού ταμπεραμέντου, ανάξιου του ανθρώπινου είδους.

Είναι, ελπίζουμε, πλέον σαφές το γιατί η επιστήμη εκείνη την εποχή ήταν σχεδόν υποχρεωμένη να βρει ή, ακριβέστερα, να επινοήσει το κατάλληλο βιολογικό πρότυπο που θα δικαιολογούσε «επιστημονικά» και, κατ' αυτόν τον τρόπο θα νομιμοποιούσε κοινωνικά, την απίστευτη βία και εκμετάλλευση που ο λευκός άνθρωπος ασκούσε και εξακολουθεί να ασκεί πάνω στους «έγχρωμους» συνανθρώπους του.

Και αυτό ακριβώς το αποκλειστικά βιολογικό πρότυπο εξήγησης των φυλετικών ανισοτήτων οικοδομήθηκε πάνω στις ανατομικές ιδιαιτερότητες των γλουτών και των εξωτερικών γεννητικών οργάνων της «Αφροδίτης των Οτεντότων». Ανατομικές ιδιαιτερότητες που εσφαλμένα, όπως αποδεικνύεται σήμερα, περιγράφηκαν τότε ως «ανωμαλίες», δηλαδή ως τα ζωώδη κατάλοιπα ενός υπανθρώπινου είδους, που όλως τυχαίως είχε μαύρο δέρμα.

Με την ευκαιρία, μια γλωσσολογική σημείωση στη λεξιλογία από το μακρινό 2008: 

Οι Οτεντότοι, αν δεν τους ξέρετε, είναι μια φυλή πυγμαίων της Νότιας Αφρικής που τους ονόμασαν έτσι (Hottentot στα αγγλικά) από την ολλανδική λέξη Huttentut — λέξη που, σύμφωνα με τους χρονικογράφους του 17ου αιώνα, χρησιμοποιούσαν οι Ολλανδοί για τους τραυλούς, επειδή οι Χοϊχόι (έτσι τους λένε σήμερα) μιλούν με εκείνο το περίεργο πλατάγισμα της γλώσσας (click language, σχετικό βιντεάκι στο τέλος, αλλά ας μην το δουν όσοι πιστεύουν ότι ο πρώτος άνθρωπος ήταν Έλληνας).

Η ορθογραφία της λέξης, πριν από την απλοποίηση, ήταν Ὁττεντότοι, με μια δασεία νά! Και καθώς την επιβεβαίωνα στον Δρανδάκη έπεσα πάνω στο αριστουργηματικό (φροϊδικό) λήμμα οτττεντοτισμός για είδος τραυλισμού. Ναι, έτσι, με τρία ταυ (και δασεία, πάντα).

Και εδώ, να αιτιολογήσω τον τίτλο της ανάρτησης αλλά και την ευκαιρία που βρήκα να θίξω, μέσα από την αναφορά στην ταλαιπωρημένη και καταπιεσμένη αυτή γυναίκα του 19ου αιώνα, μια μορφή νοηματοδότησης του γυναικείου σώματος πέρα από τη θέληση και την αξιοπρέπεια της ίδιας της γυναίκας. Ο λόγος, λοιπόν, ήταν η ανάγνωση του Δοκιμίου για τις γυναίκες του Σοπενάουερ (Ροές, 2009, σε μετάφραση Αλέξανδρου Βέλιου), ο οποίος γράφει:

Σε όλους τους λαούς της γης, αρχαίους και νέους, ακόμη και στους Οτεντότους, η ιδιοκτησία μεταβιβάζεται από άνδρα σε άνδρα.

Ήταν, λοιπόν, οι Οτεντότοι για τον Γερμανό Σοπενάουερ, όπως και για τους Ολλανδούς άποικους, τα παιδιά ενός κατώτερου θεού. Αυτή η αναφορά μου φερε στη μνήμη την ταινία για τη γυναίκα από τη φυλή των Οτεντότων. 

Όσο για το συνολικό δοκίμιο για τις γυναίκες, δεν νομίζω να έχω διαβάσει άλλο πιο μισογύνικο κείμενο. Όπως σημειώνει ο μεταφραστής στον Πρόλογο, το Δοκίμιο "αποτελεί μια πιστή αναγωγή των συγκρούσεων που είχε ο Σοπενχάουερ με τη δική του μητέρα". Οι γυναίκες, γράφει ο Γερμανός φιλόσοφος, έχουν ελαττώματα, έχουν νοητική αδυναμία, οι γυναίκες πρέπει να σιωπούν στην εκκλησία και να σιωπούν στο θέατρο, "οι γυναίκες, λόγω της ψυχρότητας και της υγρασίας του φύλου τους, δεν δύνανται να φτάσουν σε κανένα πνευματικό βάθος", οι γυναίκες "προφανέστατα" είναι εκ φύσεως πλασμένες για να υπακούνε. Ακόμα, οι γυναίκες, γράφει, "είναι πλασμένες αποκλειστικά για τη διάδοση του είδους και όλος τους ο προορισμός επικεντρώνεται στο σημείο αυτό". 

Κι επειδή οι συνειρμοί δεν τελειώνουν, σκέφτηκα ότι το καλοκαίρι του 2019 η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων μετονομάστηκε σε Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. 

Οι συνειρμοί επιτρέπονται...

Θα έρθει μια μέρα που όλες εμείς
θα δουλεύουμε στην ελευθερία

τραγουδούσαν  λίγες δεκαετίες αργότερα οι γυναίκες της Βόρειας Ιταλίας που δούλευαν στις φυτείες ρυζιού γύρω από τον ποταμό Πάδο, την περιοχή που τώρα τόσο δοκιμάζεται.

Bella Ciao...

Τις Απόκριες μια φορά...

Τώρα που τέλειωσαν και οι φετινές Απόκριες, έρχονται στο νου μου τι γινόταν "στα παλιά τα χρόνια", εντάξει όχι και τόσο πολύ παλιά, στα παιδικά μου χρόνια, στα Χανιά, στη Νέα Χώρα. Εγώ δεν ντυνόμουν, ντρεπόμουν. Και μια φορά που μου 'φτιαξε η μάνα μου την αποκριάτικη στολή, τη φόρεσα, βγήκα έξω στο πεζοδρόμιο, δεν προχώρησα παραπέρα μα γύρισα πίσω και την έβγαλα. Αυτό ήταν. Χρειάστηκε να περάσουν πολλά πολλά χρόνια για να ξαναντυθώ. 

Ντύθηκα γριά. Θυμήθηκα τον πατέρα μου που κάθε χρόνο έβαζε τα ρούχα της γιαγιάς μου, μια ζωή στα μαύρα τη θυμάμαι, έκρυβε το πρόσωπο και το κεφάλι με το μαντήλι και τις κάλτσες της, μακριά φούστα πάντα η γιαγιά, δεν είχε και ύψος ο πατέρας μου, οπότε μια χαρά του 'ρχόταν  η στολή. Έπαιρνε και την κατσούνα της και γύριζε στη γειτονιά. Γνήσιος κουκούγερος, έτσι λέγαμε τους μασκαράδες. 

Η κατσούνα ήταν το απαραίτητο χρειαζούμενο για κάθε μασκαρά. Μ' αυτό πείραζε τον κόσμο. Γύριζαν τότε οι κουκουγέροι, παρέες παρέες, στα σπίτια, άνοιγε ο κόσμος τις πόρτες και τους δεχόταν. Φυσικά δεν τους αναγνωρίζαμε. Κάθονταν στις καρέκλες στη σειρά, δεν μιλούσαν μόνο μας κοίταζαν, δηλαδή βλέπαμε κάτι μορφές να μας κοιτάζουν με χαμόγελο, με γκριμάτσες, ανάλογα με τη μάσκα. Εμείς από απέναντι, μικροί μεγάλοι, να προσπαθούμε να μαντέψουμε ποιοι άραγε να είναι πίσω από αυτές τις περίεργες, συχνά αστείες, φιγούρες. Αυτοί στο μεταξύ πείραζαν, κυνηγούσαν τα παιδιά με την κατσούνα, σήκωναν τη φούστα στις γυναίκες ή τους έπιαναν τα βυζιά, όλα επιτρέπονταν, η χαρά του παιχνιδιού. Κι αλίμονο αν προσπαθούσαμε να τραβήξουμε τη μάσκα, οι κατσουνιές θα μας επανέφεραν στην τάξη. Πότε πότε, αναφωνούσαμε είναι η τάδε είναι ο δείνα, αν πετυχαίναμε, έβγαζε τη μάσκα. Δεν αποκαλύπτονταν όμως πάντα, μερικές φορές έφευγαν όπως είχαν έρθει, χωρίς αποκάλυψη, είχαν πάρει το κέρασμα και προχωρούσαν για το διπλανό σπίτι και το διπλανό και όλη τη νύχτα αυτό γινόταν. Ένα παιχνίδι που συμμετείχε όλη η γειτονιά.

Αργότερα, όταν ήρθα στην Αθήνα, θυμάμαι πηγαίναμε το τελευταίο βράδυ στην Πλάκα, κόσμος πολύς, καραμούζες, κεφαλιές, μασκαράδες στους δρόμους, αστεία πολλά, φασαρία πολλή. Πάνε χρόνια που δεν έχω πάει.

Και του χρόνου με υγεία. 

Κι έρχονται κατά χιλιάδες οι ταλαίπωροι από ανατολικά, και οι Δυτικοί συμπάσχουν, λένε, σιγά, τι τους κοστίζει να το πουν. Όλοι σ' αυτή τη γη μασκαρευτήκαν, που έλεγε και ο Σουρής:

Όλοι σ’ αυτή τη γη μασκαρευτήκαν,
Ονείρατα, ελπίδες και σκοποί,
Οι μοίρες μας μουτσούνες εγινήκαν,
Δεν ξέρομε τι λέγεται ντροπή.
Όπ! Όπ! στο γύρο όλοι… τραλαλό… 
Κι εγώ μασκαρεμένος σας γελώ.
Όλοι σ’ αυτή τη γη μασκαρευτήκαν

.......................................

.... .......................................................

Σημ. Για τις Απόκριες, με αναφορά σε γλωσσικά ζητήματα και στον Παπαδιαμάντη, είχα γράψει εδώ https://katerinatoraki.blogspot.com/2016/03/blog-post_13.html, αλλά και εδώ https://katerinatoraki.blogspot.com/2012/02/blog-post_26.html με αναφορά στο Καλυβιανό Καρναβάλι.