Σου αρέσει η Έμιλυ Ντίκινσον;

Σου αρέσει η ΄Έμιλυ Ντίκινσον; ρώτησε το δεκάχρονο κορίτσι τον Πάτερσον. Κι εκείνος της απάντησε πως είναι μια από τις αγαπημένες του. Το μικρό κορίτσι κρατούσε ένα σημειωματάριο κι έγραφε στίχους, χωρίς ρίμα, καθώς περίμενε τη μητέρα και την αδελφή της να την πάρουν μετά το σχολείο. Ο Πάτερσον είναι ένας νέος που εργάζεται ως οδηγός λεωφορείου. Έχει κι αυτός πάντα μαζί του ένα σημειωματάριο και γράφει ποιήματα. Ζει με την αγαπημένη του που τον θεωρεί σπουδαίο ποιητή και τον παρακινεί συνεχώς να τα εκδώσει ή έστω να τα φωτοτυπήσει να υπάρχουν σε ένα τευχάκι. Είναι ποιήματα που γράφουν για τα μικρά μικρά της ζωής, με απλά λόγια, με ηλεκτρισμένες λέξεις που φωτίζουν την καθημερινότητα.

Χρησιμοποιούμε πλάγια

για να φορτίσουμε με ηλεκτρισμό τις λέξεις.

Μετά συνδέουμε τις λέξεις

με λάμπες.

Έτσι φωτίζουμε τα σπίτια μας.

Πράγματι.

Κι αυτός όλο αμελεί να τα αντιγράψει, η ζωή συνεχίζεται, καθημερινά τα ίδια και τα ίδια, ήρεμα, μονότονα μα αγόγγυστα, τα ποιήματα γίνονται όλο και περισσότερα, ώσπου...

Ο Πάτερσον είναι ο ήρωας της ομώνυμης ταινίας του Αμερικανού κινηματογραφιστή Τζιμ Τζάρμους, η καλύτερή του έχουν γράψει (εμένα, πάντως, μου άρεσε πολύ). Στην ταινία ακούμε τον Πάτερσον να απαγγέλει τα ποιήματά του, ακούμε να γίνεται λόγος για ποιητές και για την ποίηση, για τον Φρανκ Ο' Χάρα, για τον Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, για τη Σχολή της Νέας Υόρκης, για τον Άλλεν Γκίνσμπεργκ, για την Έμιλυ Ντίκινσον (εξ ου και η παραπάνω εικόνα από την ταινία). Πάτερσον είναι δήμος στην περιοχή του Νιου Τζέρσευ όπου διαδραματίζεται και το έργο του Τζάρμους. Πάτερσον ήταν κι ένα μικρό (αρχικά) ποίημα που έγραψε το 1926 ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς (που αρέσει πολύ στον Πάτερσον της ταινίας, γεννημένος κι αυτός στο Νιου Τζέρσευ) επηρεασμένος από τον Οδυσσέα (Ulysses) του Τζέημς Τζόυς (τι σύμπτωση, αυτό διαβάζω αυτή την εποχή!) και το οποίο κατέληξε μετά από χρόνια σε επικό ποίημα πέντε τόμων.  Τα ποιήματα που γράφει ο Πάτερσον και ακούγονται στην ταινία ανήκουν στον Αμερικανό ποιητή της ίδιας σχολής (της Νέας Υόρκης), τον Ρον Πάτζετ (Ron Padgett, 1942-).

Γράφει ο Πάτζετ για το ποίημα:

Είσαι εδώ –
και αν χαλαρώσεις
μια στιγμή
η πλάτη σου
και άλλα μέρη
θα έρθουν
και θα μπορέσεις να είσαι
μαζί τους,
με τον εαυτό σου,
μια μικρή ευτυχία.

Δεν γράφω τυχαία όλα τα παραπάνω. Από την ταινία «Πάτερσον» του Τζάρμους στον ποιητή Ρον Πάτζετ κι από κει στα δικά μας. Σε μια γνωστή τηλεοπτική εκπομπή μεγάλου καναλιού που αυτοεπικαλείται σατυρική, οι συντελεστές ειρωνεύτηκαν τον ποιητή Γιώργο Αλισάνογλου που διάβασε ένα ποίημα του Πάτζετ στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Είπαν, ως συνήθως, τις δικές τους εξυπνάδες, μεταφέροντας στους τηλεθεατές την απαξίωση για την ποίηση και τους ποιητές, χωρίς να τους πολυενδιαφέρει τι λένε και πώς το λένε, χωρίς να εκτιμούν τους δημιουργούς και τις δημιουργίες τους, αλλά ούτε τελικά και αυτούς που τα επιλέγουν για δημοσιοποίηση με κάποιο τρόπο.

Το ποίημα είχε τον τίτλο «Σκούπισμα» και ανήκει στον Αμερικανό ποιητή Ρον Πάτζετ. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Βασίλη Παπαγεωργίου και περιέχεται, όπως και τα άλλα αυτής της ανάρτησης, στη συλλογή «Πέρασα ὡραῖα μαζί σου» (Σαιξπηρικόν, 2020), ενώ είχε εμφανιστεί αρχικά στο περιοδικό Χάρτης (Αύγουστος 2020).

Αυτό που θέλω να κάνω
είναι να ξεχάσω ό,τι
μέχρι τώρα ήξερα για ποίηση
και να σκουπίσω τις πευκοβελόνες
από τη σκεπή της καλύβας
και να τις δω να πετούν μακριά
και να χάνονται στο απόγευμα αυτού του Οκτωβρίου.

Η πένα είναι πιο δυνατή από το σπαθί,
αλλά σήμερα η σκούπα
είναι πιο δυνατή από την πένα.

Έγραφε πρόσφατα για το ποίημα ο Θανάσης Γαλανάκης στο Νέο Πλανόδιον: «Τὸ ποιητικὸ ὑποκείμενο ἔρχεται ἐντὸς τοῦ ποιήματος νὰ ἀρνηθεῖ τὶς παραδεδεγμένες ἀπόψεις περὶ ποιήσεως. Ξεχνᾶ ὅ,τι ξέρει γι’ αὐτὴν καὶ ἐπιδίδεται στὸ σκούπισμα, ἢ ἀκόμα καλύτερα στὸ σάρωμα, ὅπως λέγαμε παλιότερα. Σαρώνει ὅ,τι μεγαλεπήβολο ἐνδεχομένως εἶχε κατὰ νοῦ καὶ περνᾶ στὴν ἁπλή, καθημερινή, λαϊκή (ἂς μὴ φοβηθοῦμε τὴ λέξη) λειτουργία τῆς ποίησης.» 

Και  καταλήγει σε γενικότερο συμπέρασμα:

 Ἂν θέλουμε, λοιπόν, νὰ κρατήσουμε κάτι γιὰ ν’ ἀναστοχαστοῦμε εκκινῶντας ἀπ’ ὅλη αὐτὴ τὴ συνθήκη, νομίζω ὅτι θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἡ γενικότερη ἀπαξίωση ὄχι μόνο τῆς ποίησης (μιᾶς καὶ αὐτὴ εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ δεδομένη, καὶ μάλιστα προκληθείσα ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς ποιητές), ἀλλὰ γενικότερα τοῦ πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος δὲν καταφέρνει νὰ ἰσορροπήσει ἀνάμεσα στὴν ἀπόλυτη ἐξαχρείωση τῆς μάζας καὶ στὸν χρυσελεφάντινο πύργο τῶν παραγωγῶν του. Ποιήματα σὰν τὸ «Σκούπισμα» θέτουν τὸ πρόβλημα ἐπὶ ξυροῦ ἀκμῆς.

Φοβάμαι πως έχει δίκιο...

Γι' αυτό, Παραιτούμαι (άλλο ένα ποίημα της ίδιας συλλογής):

Παραιτούμαι
για σήμερα
αλλά θα επιστρέψω
αύριο
με την πένα μου
και χαρτί και ταυτότητα
που επιτηρεί τα πράγματα.

Ο αρχικός τίτλος της ανάρτησης ήταν «Για τον Αμερικανό ποιητή Ρον Πάτζετ και την ποίηση γενικότερα με αφορμή μια σατυρική τηλεοπτική εκπομπή». Όμως προτίμησα τελικά την απλή φράση του μικρού κοριτσιού που αγαπά την ποίηση και ας μην αναφέρθηκα καθόλου στην, επίσης αγαπημένη, Έμιλυ Ντίκινσον, θα το κάνω άλλη φορά, δεσμεύομαι!

.......................................................................................................................................

Σημειώσεις

1. Η παράθεση των κειμένων του Γαλανάκη από το Νέο Πλανόδιον έγινε με αντιγραφή/επικόλληση και διατηρήθηκε αυτούσιο το στυλ που χρησιμοποιεί το περιοδικό.

2.  Το ποίημα με τον τίτλο «Ποίημα» (Poem) έχει περιληφθεί από τον Αμερικανό συγγραφέα Lemony Snicket (Daniel Handler, 1970-) σε συλλογή ποιημάτων που δεν θα θεωρούνταν παιδικά αλλά θα μπορούσαν να διαβαστούν και από παιδιά και δημοσιεύτηκαν στο Poetry Magazine Σεπτέμβριο 2013. Με την ευκαιρία, ας παραθέσω μια θέση του για την ποίηση (από εδώ): "The only things that all the poems have in common is that they are all strange in some way, because all great literature is strange, the way all good slides are slippery." (η κατά λέξη μετάφραση θα ήταν «Το μόνο που έχουν κοινό όλα τα ποιήματα είναι ότι όλα είναι κατά κάποιο τρόπο παράξενα, γιατί όλη η μεγάλη λογοτεχνία είναι παράξενη, όπως όλες οι καλές τσουλήθρες είναι γλιστερές», προφανώς βέβαια θα μπορούσε κανείς να δώσει και τις άλλες σημασίες των λέξεων slides και slippery και να ταιριάξει περισσότερο το νόημα που θέλει να δώσει στην έννοια της ποίησης, σε άλλο σημείο εξάλλου του ίδιου άρθρου αποκαλεί την ποίηση curvy slide, δηλαδή καμπυλωτή τσουλήθρα, τσουλήθρα με καμπύλες, κι ύστερα μήπως φτάσουμε σε μια άλλη απόδοση του slippery που μπορεί να σημαίνει και ... ελισσόμενη, που ελίσσεται, να η ομορφιά της γλώσσας, η τέχνη της μετάφρασης και ο ρόλος μεταφραστών και μεταφραστριών - που δεν είμαι, και γι' αυτό σταματώ τη θεωρία με τις σκόρπιες σκέψεις μου...). Η παρακάτω εικόνα είναι ένα από τα σκίτσα που σχεδίασε ο Chris Rashka για το παραπάνω αφιέρωμα και αναφέρεται στην περιγραφή της ποίησης που κάνει ο Lemony Snicket (στο υδατογράφημα η προέλευση της εικόνας για λόγους κάποιας προστασίας).

3. Για την ταινία Πάτερσον βλ. http://konstantinos-paleologos.blogspot.com/2017/

4. Για τον άλλο σπουδαίο εκπρόσωπο της Σχολής της Νέας Υόρκης, τον Τζων Άσμπερυ, βλ. στο περιοδικό Χάρτης https://www.hartismag.gr/hartis-39/afierwma/to-keimeno-kai-to-ipokeimeno-tis-metamonternas-amerikanikis-sineidisis-sto-poiima-aitoprosopoghrafia-se-kirto-katoptro-toi-tzon-asmperi, καθώς και στην εφημερίδα Εποχή https://www.epohi.gr/article/42902/o-anonymos-koinonikos-tromos