Το Λεξικό της Οξφόρδης όρισε ως λέξη της χρονιάς για το 2016 τη λέξη "μετα-αλήθεια" (post-truth), ορίζοντάς την ως κάτι το οποίο σχετίζεται ή υποδηλώνει περιστάσεις όπου τα αντικειμενικά γεγονότα ασκούν μικρότερη επιρροή για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από ό,τι το συναίσθημα και οι προσωπικές πεποιθήσεις.
an adjective defined as ‘relating to or denoting circumstances in which objective facts are less influential in shaping public opinion than appeals to emotion and personal belief’
Η μετα-αλήθεια συνδέεται με τις ψευδείς ειδήσεις που κυκλοφορούν κυρίως στο Διαδίκτυο μέσω των κοινωνικών δικτύων (fake news, hoax news), άλλως με την παραπληροφόρηση. Στα ελληνικά λέμε κακή πληροφόρηση, λανθασμένη πληροφόρηση, ψευδή πληροφόρηση, παραπληροφόρηση, χωρίς να είναι πάντα σαφή τα όρια της κάθε έννοιας και χωρίς να υποδηλώνεται σαφώς η ύπαρξη ή όχι προθέσεων στον τύπο της πληροφόρησης που παρέχεται. Αντίθετα, στην αγγλική υπάρχουν οι έννοιες disinformation και misinformation στις οποίες υπάρχει αυτή η διάκριση της κακής ή λανθασμένης πληροφόρησης με ή χωρίς πρόθεση αντίστοιχα.
Όσο για την έννοια "παραπληροφόρηση", βλέπουμε ότι χρησιμοποιείται αδιακρίτως. Για παράδειγμα, στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη διαβάζουμε ότι είναι "η (σκόπιμη) διάδοση, διοχέτευση ψευδών πληροφοριών με στόχο ή με αποτέλεσμα την παραπλάνηση, τη σύγχυση του αποδέκτη", αποδίδει δηλαδή πρόθεση στον παραπληροφορούντα ενώ δίνει ως αντίστοιχο αγγλικό τον όρο misinformation. Το ίδιο κάνει και το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών. Έτσι, στα ελληνικά δεν έχουμε διαφορετικούς όρους (κατασημάνσεις όπως λέμε στην Ορολογία) για τις δύο έννοιες. Σε σχετική παλιότερη συζήτηση στο Translatum γίνεται διάκριση ανάμεσα στην παραπληροφόρηση που είναι η υποβολιμαία διασπορά ψευδών ειδήσεων (disinformation) και στην κακή πληροφόρηση που είναι η απλή λάθος πληροφόρηση (από άγνοια ή αμέλεια διασταύρωσης στοιχείων) (misinformation), χωρίς πάντως να δίνεται συνέχεια στον σχετικό προβληματισμό.
Είναι προφανές ότι και οι δύο τύποι παραπληροφόρησης έχουν σοβαρές συνέπειες. Μάλιστα και στη "χωρίς πρόθεση" misinformation, ακόμη κι αν έχει ως αφετηρία την άγνοια, η επαναλαμβανόμενη χρήση μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα (χωρίς να υποβαθμίζεται έτσι κι αλλιώς η σημασία της ίδιας της άγνοιας ή της ημιμάθειας - που είναι, θάλεγα, σχεδόν το ίδιο πράγμα).
Γίνεται πολύς λόγος για την έννοια της μετα-αλήθειας, τόσο στα διεθνή όσο και στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, σε εφημερίδες, δικτυακούς τόπους, συζητήσεις κτλ. (για το οποίο θα γράψω λίγες σκέψεις σε επόμενη ανάρτηση). Εδώ θα σταθώ στην περίπτωση των βιβλιοθηκών και σε πρωτοβουλίες που παίρνουν βιβλιοθήκες και ενώσεις τους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων κακής/ψευδούς/παραπλανητικής πληροφόρησης.
Οι βιβλιοθήκες εξ ορισμού και εκ του αντικειμένου τους, ως χώροι (φυσικοί και ψηφιακοί) συγκέντρωσης, επεξεργασίας, διαφύλαξης και διάχυσης των προϊόντων αλλά και της ίδιας της πληροφορίας, έχουν κυρίαρχο ρόλο και λόγο στην εξασφάλιση αξιοπιστίας, ορθότητας και αλήθειας στην πληροφόρηση.
Εξάλλου, όταν διδάσκουμε στους φοιτητές βιβλιοθηκονομίας τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά της πληροφορίας, ακριβώς αυτά τα στοιχεία προσπαθούμε να ξεκαθαρίσουμε. Διαβάζω από παλιές σημειώσεις μου τι έλεγα στο εισαγωγικό μάθημα για την αξιολόγηση των πληροφοριακών συστημάτων:
Ιδιότητες της πληροφορίας:
Όσο για την έννοια "παραπληροφόρηση", βλέπουμε ότι χρησιμοποιείται αδιακρίτως. Για παράδειγμα, στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη διαβάζουμε ότι είναι "η (σκόπιμη) διάδοση, διοχέτευση ψευδών πληροφοριών με στόχο ή με αποτέλεσμα την παραπλάνηση, τη σύγχυση του αποδέκτη", αποδίδει δηλαδή πρόθεση στον παραπληροφορούντα ενώ δίνει ως αντίστοιχο αγγλικό τον όρο misinformation. Το ίδιο κάνει και το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών. Έτσι, στα ελληνικά δεν έχουμε διαφορετικούς όρους (κατασημάνσεις όπως λέμε στην Ορολογία) για τις δύο έννοιες. Σε σχετική παλιότερη συζήτηση στο Translatum γίνεται διάκριση ανάμεσα στην παραπληροφόρηση που είναι η υποβολιμαία διασπορά ψευδών ειδήσεων (disinformation) και στην κακή πληροφόρηση που είναι η απλή λάθος πληροφόρηση (από άγνοια ή αμέλεια διασταύρωσης στοιχείων) (misinformation), χωρίς πάντως να δίνεται συνέχεια στον σχετικό προβληματισμό.
Είναι προφανές ότι και οι δύο τύποι παραπληροφόρησης έχουν σοβαρές συνέπειες. Μάλιστα και στη "χωρίς πρόθεση" misinformation, ακόμη κι αν έχει ως αφετηρία την άγνοια, η επαναλαμβανόμενη χρήση μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα (χωρίς να υποβαθμίζεται έτσι κι αλλιώς η σημασία της ίδιας της άγνοιας ή της ημιμάθειας - που είναι, θάλεγα, σχεδόν το ίδιο πράγμα).
Γίνεται πολύς λόγος για την έννοια της μετα-αλήθειας, τόσο στα διεθνή όσο και στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, σε εφημερίδες, δικτυακούς τόπους, συζητήσεις κτλ. (για το οποίο θα γράψω λίγες σκέψεις σε επόμενη ανάρτηση). Εδώ θα σταθώ στην περίπτωση των βιβλιοθηκών και σε πρωτοβουλίες που παίρνουν βιβλιοθήκες και ενώσεις τους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων κακής/ψευδούς/παραπλανητικής πληροφόρησης.
Οι βιβλιοθήκες εξ ορισμού και εκ του αντικειμένου τους, ως χώροι (φυσικοί και ψηφιακοί) συγκέντρωσης, επεξεργασίας, διαφύλαξης και διάχυσης των προϊόντων αλλά και της ίδιας της πληροφορίας, έχουν κυρίαρχο ρόλο και λόγο στην εξασφάλιση αξιοπιστίας, ορθότητας και αλήθειας στην πληροφόρηση.
Εξάλλου, όταν διδάσκουμε στους φοιτητές βιβλιοθηκονομίας τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά της πληροφορίας, ακριβώς αυτά τα στοιχεία προσπαθούμε να ξεκαθαρίσουμε. Διαβάζω από παλιές σημειώσεις μου τι έλεγα στο εισαγωγικό μάθημα για την αξιολόγηση των πληροφοριακών συστημάτων:
Ιδιότητες της πληροφορίας:
- μειώνει την αβεβαιότητα (αταξία – εντροπία)·
- μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής·
- μπορεί να είναι νέα ή αυξητική·
- μπορεί να διορθώνει ψευδή πληροφορία·
- μπορεί να επιβεβαιώνει και/ή να συμπληρώνει υπάρχουσα πληροφορία·
- έχει αξία όσον αφορά το περιεχόμενο και την επικαιρότητα.
- ποιότητα (σε σχέση με την ορθότητα, την αντικειμενικότητα, την επικαιρότητα)·
- ποσότητα (έμφαση στη σχετικότητα/συνάφεια και όχι στον όγκο)·
- επικαιρότητα (εξυπηρέτηση των αναγκών σχεδιασμού, ελέγχου, λήψης αποφάσεων)·
- ταχύτητα (ρόλος στην λήψη αποφάσεων – οικονομική αποτίμηση – η βραδύτητα μπορεί να καταστήσει την πληροφορία άχρηστη)·
- έλεγχος σφαλμάτων (αντιμετώπιση προβληματικών περιοχών)·
- παρουσίαση (συσχέτιση με επικοινωνία)·
- σχετικότητα/συνάφεια (δυσκολία στην αξιολόγηση).
Επομένως, οι βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθηκονόμοι έχουν τις δυνατότητες και το ρόλο ώστε να αναπτύξουν δραστηριότητες ελέγχου και αξιολόγησης των πληροφοριών και των πληροφοριακών πόρων ως προς συγκεκριμένα κριτήρια, αυτόνομα ή σε συνεργασία με άλλες κατηγορίες ενδιαφερομένων, όπως είναι οι δημοσιογράφοι, οι εκπαιδευτικοί κ.ά. Ήδη αυτό γίνεται σε βιβλιοθήκες άλλων χωρών. Παραθέτω εδώ κάποια παραδείγματα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου έχει σημειωθεί έκρηξη ψευδούς πληροφόρησης, ιδιαίτερα μετά την εκλογή Τραμπ, αλλά και όπου βιβλιοθηκονόμοι και άλλοι σκεπτόμενοι άνθρωποι - ευτυχώς - αναζητούν τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.
 |
| Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Johns Hopkins δίνει πληροφορίες και παραδείγματα σχετικά με τις έννοιες propaganda, misinformation, disinformation |
 |
| Οδηγός και εργαλεία για την αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων στη Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ |
Στο περιοδικό της Αμερικανικής Ένωσης Βιβλιοθηκών (ALA) διαβάζουμε άρθρο με τίτλο "Fighting Fake News: How libraries can lead the way on media literacy", στο οποίο υπογραμμίζεται ο ρόλος και η υποχρέωση των βιβλιοθηκονόμων κάθε είδους βιβλιοθήκης να ενημερώνουν σωστά τους χρήστες τους, να αποκαλύπτουν τις ψευδείς ειδήσεις (δίνοντας μάλιστα ως παράδειγμα την ψευδή είδηση ότι ο Πάπας είχε συγχαρεί τον Τραμπ για την εκλογή του!) και να συνεργάζονται με τους δημοσιογράφους (φυσικούς συμμάχους τους ονομάζει) ώστε να υποστηρίζεται η πληροφοριακή παιδεία για όλους. Καταλήγει μάλιστα, ότι όλος αυτός ο θόρυβος για τις ψευδείς ειδήσεις μπορεί να έχει και θετικό αποτέλεσμα για τους βιβλιοθηκονόμους, ότι δηλαδή η πληροφοριακή παιδεία, ως προς τα μέσα ενημέρωσης αλλά και κάθε άλλο τύπο περιεχομένου, θα αναγνωριστεί τελικά ως βασική δεξιότητα στην ψηφιακή εποχή.
Σημειώνεται ότι η ALA έχει ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα των ψευδών ειδήσεων, ενώ εδώ και χρόνια συνιστά στα μέλη της τη χρήση του CRAAP Test για την αξιολόγηση των δικτυακών τόπων, για τον έλεγχο και τον εντοπισμό της παραπληροφόρησης. Τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη στη μέθοδο αυτή είναι: επικαιρότητα (currency), συνάφεια (relevance), υπευθυνότητα (authority), ορθότητα (accuracy) και σκοπός (purpose). Τον τελευταίο καιρό δε, μετά την εκλογή Τραμπ, επανεξετάζονται τα κριτήρια δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση σε κάποια στοιχεία (όπως π.χ. το κριτήριο της υπευθυνότητας, όπου για την αξιολόγηση του συγγραφέα, συντάκτη, εκδότη κτλ. δεν αρκεί ο τίτλος ή η ιδιότητα) με γνώμονα την προστασία των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων όλων των ομάδων του πληθυσμού (όπως έμφυλων δικαιωμάτων, δικαιωμάτων μεταναστών κ.α.).
 |
| CRAAP Test (Πηγή εικόνας) |
Ανοιχτό πεδίο και για τις ελληνικές βιβλιοθήκες ν' αναζητούν την αλήθεια, όπως σημείωνε ήδη στο πρωτοχρονιάτικο άρθρο του στην Αυγή ο "Καλλίμαχος". Αλλά και ν' αναζητούν, να διαμορφώνουν και να καθιερώνουν ρόλους, όπως ας πούμε το παράδειγμα της εγγραμματοσύνης - πληροφοριακής παιδείας - που αναφέρθηκε παραπάνω. Μόνο που χρειάζεται ξανακοίταγμα τι σημαίνει αυτό στις σημερινές συνθήκες. Όχι εύκολο έργο. Έτσι πάντως όμως οι βιβλιοθήκες θα εξακολουθήσουν να υπηρετούν πρωτίστως την πληροφόρηση και τη γνώση μάλλον παρά (συχνά μόνο ή με προτεραιότητα) τη ... διάθεση χώρου και προσωπικού για δραστηριότητες κατασκευών (ως "makerspaces", χωρίς πάντως απαραίτητα και να αποκλείονται αυτές).
-------------------------------------------
Σημείωση: Το αφισάκι με τις οδηγίες της IFLA στα ελληνικά είναι δικής μου απόδοσης, με χαρά όμως είδα ότι αναμένεται σύντομα και η επίσημη κυκλοφορία στη γλώσσα μας.
-------------------------------------------
Σημείωση: Το αφισάκι με τις οδηγίες της IFLA στα ελληνικά είναι δικής μου απόδοσης, με χαρά όμως είδα ότι αναμένεται σύντομα και η επίσημη κυκλοφορία στη γλώσσα μας.
